RECENZJE 191 cytaty prasowe. Wielu autorów odwołuje się do tych samych wydarzeń lub publikacji prasowych, więc stworzenie takiego kalendarium pozwoliłoby unik
nąć powtarzających się opisów w poszczególnych tekstach.
Maria Nawojczyk
Odpowiedź na recenzję Tomasza Woźniaka („Studia Socjologiczne” nr 3^4, 1995, s. 157-162)
Bardzo dziękuję Tomaszowi Woźniakowi za trud zrecenzowania mojej książki (Totalitaryzm. Geneza. Istota. Upadek, Toruń 1992) i to w kilka lat po jej ukazaniu się. Niestety nie mogę zgodzić się z Recenzentem w wielu sprawach, a w tym i poniższych.
1. Nie miał to być podręcznik, a tym bardziej służący wykładowi historii najnowszej, jak sugeruje to Autor. Nigdzie to nie zostało napisane i nigdy nie miałem takiej intencji. Tak jak to zostało zaznaczone w Nocie od Wydawcy mogła to być praca o charakterze lektury pomocniczej.
2. Nie można redukować pozytywnej definicji totalitaryzmu do terroru wymierzonego przeciwko społeczeństwu obywatelskiemu (s. 159 recenzji).
Wstępna definicja totalitaryzmu podana w książce, w skrócie zacytowana przez Recenzenta zawiera np. w punkcie 3 krótką charakterystykę specyficznego dla totalitaryzmu sposobu myślenia - gnozy politycznej (w sensie bliskim rozumie
niu np. A. Besanęona) , która przecież nie jest terrorem. Takie sugerowanie mi definiowania totalitaryzmu stało się niestety podstawą do wyciągania przez A utora recenzji następnych wniosków.
3. Nie zgadzam się z zarzutem, iż przypomnienie tezy A. Zinowiewa o homosotii jako najgłębszej choroby ludzkości ma „ o k r e ś l o n y walor emocjonalny przy wartości informacyjnej bliskiej zeru”, jak pisze A utor (s. 161 - wyróżnienie - R.B.). Mimo publicystycznego tonu, Zinowiew pokazuje według mnie istotne relacje i stany psychiczne. Cieszę się jednak, iż dla swej tezy o naładowaniu emocjonalnym i dydaktycznym patosie tej książki Recenzent znalazł jedynie i potraktował jako skrajny ten właśnie przykład.
4. Najważniejszą kwestią jest zarzut Autora, iż posługuje się manichejską wizją świata: złego totalitaryzmu i dobrej demokracji. Rzeczywiście, nie podaję spisu osiągnięć PRL-u. Uważny czytelnik dostrzegłby jednak przypo
mnienie rozróżnienia między autorytaryzmem a totalitaryzmem (s. 13) oraz występujące w każdym prawie rozdziale przykłady wskazujące, iż między typem idealnym a jego historycznymi przejawami są mniejsze lub większe rozbieżności.
5. Istniała do niedawna w części polskich nauk społecznych tendencja obciążania badaczy posługujących się pojęciem totalitaryzmu zarzutami o ich
RECENZJE
ideologiczności, a nie stosowaniem tego zabiegu wobec naukowców zajmują
cych się np. faszyzmem czy socjalizmem. Moim zdaniem (i chyba nie tylko moim) wszyscy jesteśmy w jakimś stopniu obciążeni i przy badaniu, i w trakcie opracowywania problemów swoimi własnymi „pozaźródłowymi” poglądami.
Nie sądzę natomiast, by sensowna była sugerowana przez Recenzenta teza o szkodliwości jakiejkolwiek książki.
Jeśli list ten stanie się choćby niewielkim impulsem do stosowania reguł metodologicznych oraz zasady braku uprzedzeń przy recenzowaniu jakichkol
wiek prac, to będę ogromnie zadowolony.
Roman Bäcker
