Rodzaje metodyk TSI

(1)

Rodzaje metodyk TSI

Halina Tańska

Jolanta Sala

(2)

Składniki metodyki

tworzenia systemów informatycznych

dziedzina przedmiotowa

modele DP

metody i techniki

pakiety komputerowe

zespół projektujący

SI

kryteria oceny P

R O C E S

TWORZENIA

wyniki analiz cele, problemy, potrzeby reguły modelowania

pojęcia abstrakcyjne

fazy dokumentacja parametry pakiety

zadania wspomaganie TSI

prezentacja i eksperymentalna eksploatacja

konstruowanie

Podejście

(3)

Zalety i cechy metody obiektowej

• System modelowany i budowany jest z komunikujących się ze sobą obiektów, składających się zarówno z

danych, jak i metod;

• „Semantyczna luka” między światem rzeczywistym a analizą i projektem systemu informatycznego jest

zmniejszona do minimum;

• Projektowanie i programowanie staje się czymś bardziej naturalnym, gdyż pojęcie obiektu jest bliskie sposobowi myślenia człowieka o świecie;

• Poprzez polimorfizm, hermetyzację i implementację metod w obiekcie, sposób projektowania i

programowania nabiera cech deklaratywnych: instruuje się obiekty co mają robić, a nie mówi się jak.

(4)

Rola obiektów

Użycie obiektów jako elementów modelu systemu zapewnia:

• Wszechstronność modelu dzięki możliwości wprowadzania hierarchii dziedziczenia klas i różnorodnych związków między obiektami

• Jego zrozumiałość – obiekty są najczęściej

bezpośrednim odwzorowaniem rzeczywistych rzeczy i ludzi

• Łatwość jego modyfikacji – zmiany najczęściej są lokalne w obrębie jednej klasy

• Łatwość adaptacji modelu do nowych wymagań – poprzez możliwość dziedziczenia i specyfikowania

klas

(5)

Obiekt

• Na otaczający nas świat składają się obiekty (np. drzewa, samochody) oraz procesy zachodzące między nimi (np.

ruch, szum). Z konkretnymi obiektami są związane

operacje, które mogą być na nich wykonywane (rower – do jeżdżenia, widelec – do jedzenia, książka - do czytania.

• Na każdy projektowany obiekt składają się dane

(ang.attribute) oraz możliwe do przeprowadzenia na nich operacje (ang.operation). Do danych nie można dotrzeć bezpośrednio, zawsze trzeba w tym celu wywołać

odpowiednią metodę. W ten sposób dane są chronione przed niepowołanym dostępem.

• Komunikacja użytkownika (również innego obiektu) z

obiektem zaczyna się od wysłania do niego określonego żądania (ang.request). Na odebrane żądanie obiekt

reaguje wywołaniem odpowiedniej metody lub informuje użytkownika, że nie może żądania obsłużyć. Wykonywana metoda może generować kolejne żądania skierowane do innych obiektów, jeżeli do jej wykonania potrzebne są

usługi innych obiektów.

(6)

Modelowanie

• Modelowanie jest uniwersalnym sposobem na wyrażenie tego, co robimy lub co będziemy robić, jak również tego co było wykonane w przeszłości i co istnieje obecnie.

• Modelowanie przedsiębiorstwa jest przedsięwzięciem

skomplikowanym i jeden rodzaj modelu jest zbyt ubogi do pokazania jego pełnego obrazu (sposób jego

funkcjonowania zmienia się w czasie jego istnienia).

• Dla każdego przedsiębiorstwa tworzone są modele statyczne i dynamiczne. Modele statyczne pokazują strukturę hierarchiczną organizacji, natomiast modele dynamiczne jego aktywne zachowanie w czasie oraz reakcje na różnego rodzaju zdarzenia zewnętrzne i wewnętrzne.

(7)

Modele - perspektywy

• Obraz zewnętrzny – organizacja traktowana jako

„czarna skrzynka” – pokazuje jej rolę oraz miejsce w otaczającym świecie

• Obraz wewnętrzny – uwidacznia strukturę budowy organizacji, która umożliwia temu przedsiębiorstwu pełnienie określonej roli w środowisku

• Wypełnienie celów i misji stawianych przed

organizacją jest ściśle związane z jakością i budową

zachodzących w niej procesów

(8)

Proces

Proces to zbiór działań (czynności) wykonywanych w celu osiągnięcia konkretnego rezultatu czy wyniku. W każdym przedsiębiorstwie występują dwa rodzaje takich działań:

1. Procesy, których rezultatem jest dostarczenie określonej wartości klientom spoza firmy (procesy biznesowe)

2. Procesy, których zasięg jest ograniczony do samej firmy i które służą głównie do

wspomagania tych pierwszych (procesy wewnętrzne)

Prawidłowe wyodrębnienie i modelowanie procesów biznesowych jest kluczowym czynnikiem

umożliwiającym zbudowanie prawidłowego systemu informatycznego wspierającego wykonanie tych

procesów.

(9)

Proces biznesowy

• Proces biznesowy – zbiór działań wewnątrz firmy, wykonywanych w celu dostarczenia klientowi (osoba, osoby, przedmiot lub

system) konkretnej usługi lub produktu.

• Proces biznesowy – specyficzne

uporządkowanie działań w czasie i

przestrzeni z dobrze określonymi danymi i wynikami oraz jasno zdefiniowanymi

wejściem i wyjściem

(10)

Przykłady procesów biznesowych dla różnych przedsiębiorstw

Nazwa przedsiębiorstwa Przykładowe procesy w nim zachodzące

Sklep komputerowy 1. Sprzedaż urządzeń – dostarczenie klientowi (indywidualnemu lub instytucji) produktu, którym jest zamówiony zestaw

komputerowy.

2. Zakup podzespołów – dostarczenie klientowi (dostawca) wartości pieniężnej (usługa, produkt) za zakupione przez system elementy.

3. Naprawa urządzeń – dostarczenie klientowi (indywidualnemu lub instytucji) usługi, którą jest naprawa uszkodzonego sprzętu.

Restauracja 1. Serwowanie posiłków – dostarczenie klientowi

(indywidualnemu lub grupowemu) produktu, którym jest zamówiony posiłek.

2. Zakup produktów - dostarczenie klientowi (dostawca) wartości pieniężnej (produkt) za zakupione przez restaurację produkty.

3. Organizowanie przyjęć okolicznościowych - dostarczenie klientowi grupowemu produktu, którym jest organizacja

zamówionego przyjęcia.

Fabryka elementów

metalowych 1. Sprzedaż elementów - dostarczenie klientowi

(indywidualnemu lub hurtowni) produktu, którym są zmówione elementy

2. Zakup materiałów - dostarczenie klientowi (przedsiębiorstwu np. hucie) wartości pieniężnej (usługa, produkt) za zakupioną przez fabrykę stal, służącą do produkcji elementów.

(11)

Przykłady procesów biznesowych dla różnych przedsiębiorstw

Nazwa przedsiębiorstwa Przykładowe procesy w nim zachodzące

Sklep komputerowy 1. Sprzedaż urządzeń – wejście: klient zgłasza potrzebę zakupu komputera; wyjście: dostarczenie zamówionego zestawu

komputerowego.

2. Zakup podzespołów – wejście: zamówienie na podzespoły;

wyjście: przyjęcie zakupionych elementów do magazynu.

3. Naprawa urządzeń – wejście: żądanie naprawy przez klienta;

wyjście: naprawienie sprzętu.

Restauracja 1. Serwowanie posiłków –wejście: gość zgłasza potrzebę spożycia posiłku; wyjście: dostarczenie gościowi

zamówionego posiłku.

2. Zakup produktów - wejście: zamówienie na produkty

żywnościowe; wyjście: przyjęcie dostarczonych towarów do magazynu.

3. Organizowanie przyjęć okolicznościowych - wejście:

zamówienie przyjęcia przez klienta wyjście: realizacja organizacji imprezy.

Fabryka elementów

metalowych 1. Sprzedaż elementów - wejście: klient zgłasza potrzebę zakupu części; wyjście: dostarczenie zamówionego towaru.

2. Zakup materiałów - wejście: zamówienie na stal do produkcji części; wyjście: przyjęcie dostarczonych materiałów do

magazynu.

(12)

Struktura funkcjonalna – montaż i sprzedaż sprzętu komputerowego

Firma komputerowa

Sprzedaż Księgowość Magazyn Montownia Serwis

(13)

Firma

komputerowa

Sprzedaż

Księgowość

Magazyn

Montownia

Serwis

Proces biznesowy: sprzedaż zestawów komputerowych Proces biznesowy: zakup części komputerowych

Proces biznesowy: naprawa zestawów komputerowych

Realizacja procesów biznesowych w przykładowej firmie komputerowej

(14)

Przykłady procesów biznesowych dla firmy komputerowej

Proces biznesowy Dział

przedsiębiorstwa Zadania działu służące wykonaniu procesu Sprzedaż urządzeń Sprzedaż

Księgowość Montownia Magazyn

Pozyskanie klienta, przyjęcie zamówienia, złożenie zamówienia montowni, sporządzenie dokumentów sprzedaży

Zbadanie zdolności kredytowej klienta Złożenie zamówionych zestawów

Dostarczenie elementów do montażu zestawów Zakup podzespołów Sprzedaż

Księgowość Magazyn

Zgłoszenie zapotrzebowania na podzespoły Zapłata za części

Przyjęcie podzespołów do magazynu Naprawa urządzeń Sprzedaż

Serwis

Przyjęcie urządzeń do naprawy,

Wydanie naprawionego sprzętu klientowi Wykonanie naprawy

(15)

Firma

komputerowa

Sprzedaż

Księgowość

Magazyn

Montownia

Serwis

Nowa forma organizacji w przykładowej firmie komputerowej Właściciele procesów biznesowych

Zalety: decyzje podejmowane przez jedną osobę, czynności podejmowane przez pracowników przebiegają płynnie i są ukierunkowane w stronę wykonania określonego procesu biznesowego, odpowiedzialność za prawidłowy przebieg procesu jest ściśle określona.

(16)

Modelowanie biznesowe

• Modelowanie biznesowe jest sposobem

odwzorowania i dokumentowania procesów biznesowych.

• Tworzenie modeli biznesowy istotnie przyczynia się do lepszego zrozumienia sposobu

funkcjonowania organizacji poprzez precyzyjny opis procesów biznesowych.

• Znajdują zastosowanie w pierwszej fazie cyklu życia RUP, fazie rozpoczęcia.

• Model biznesowy stanowi podstawę przyszłego

modelowania systemu za pomocą różnorodnych

diagramów UML.

(17)

Przeznaczenie oprogramowania

Oprogramowanie często przeznacza się do realizacji pewnych skomplikowanych niezwykle ważnych dla

przedsięwzięcia zadań. Interakcje między użytkownikami a systemem podczas ich spełniania trzeba dobrze zrozumieć.

Twórcy systemu potrzebują kontaktu z użytkownikiem.

Tworząc użyteczny program należy uwzględnić dwa czynniki:

- program musi być wyposażony w odpowiednie możliwości;

- program musi być wyposażony w intuicyjny interfejs.

Dany fragment oprogramowania pomaga użytkownikowi lub grupie użytkowników wykonać jakiś proces biznesowy.

Oprogramowanie zapewnia automatyzację tego zadania. Aby powiedzieć, co zautomatyzować, należy poznać czynność, którą będzie obsługiwał budowany system.

(18)

Model przedsiębiorstwa

• Pokazuje kto lub co wchodzi w interakcje z programem oraz czynności, które aktorzy

spodziewają się wykonywać przy użyciu systemu (programu).

• Wykonywane czynności przedstawia się w postaci biznesowych przypadków użycia, tekstowych opisów kroków lub modeli czynności.

• Model przedsiębiorstwa może też obejmować obiekty tworzone i pielęgnowane podczas działalności firmy.

• Model przedsiębiorstwa jest daną wejściową i

zrębem do określenia szczegółowych wymagań.

(19)

Rodzaje diagramów biznesowych

• Biznesowy diagram przypadków użycia

• Biznesowy diagram klas

• Biznesowy diagram czynności

• Biznesowy diagram sekwencji

• Biznesowy diagram pakietów

Model biznesowy jest przedstawiany w postaci wymienionych diagramów.

Biznesowe diagramy stworzone w ramach

modelowania biznesowego są transformowane w

kolejnych fazach iteracyjno-przyrostowego cyklu RUP w analityczne lub systemowe diagramy języka UML.

Transformacja diagramów biznesowych nie zachodzi

automatycznie.

(20)

Techniki modelowania procesów biznesowych

• Metoda Jacobsona – do pełnego opisania przedsięwzięcia biznesowego tworzone są

dwa rodzaje modeli: model przypadków użycia oraz model klas

• Metoda Lynx® - opracowana w firmie

Computer Sciences

(21)

Model przypadków użycia i model obiektów

• Model przypadków użycia (ang. Use Case Model) opisuje procesy zachodzące w organizacji z punktu widzenia

zaspakajania potrzeb klienta. Pokazuje on wszystkie powiązania pomiędzy procesami i ich zewnętrznym środowiskiem oraz obrazuje usługi świadczone przez organizację na rzecz środowiska zewnętrznego.

• Model obiektów opisuje wewnętrzną strukturę każdego procesu biznesowego, zachodzącego w obrębie firmy.

Pokazuje poszczególne elementy składowe tego procesu, miejsce oraz sposób ich wykonania, obrazując w ten sposób budowę organizacji świadczącej określone usługi (w ramach procesów biznesowych).

(22)

Model przypadków użycia - elementy składowe

System biznesowy: Sklep komputerowy, Restauracja „Retro”, Księgarnia

Aktor – abstrakcyjny użytkownik systemu, reprezentujący grupę rzeczywistych użytkowników o jednakowych funkcjach

Klient Dostawca Hurtownik Wydawca nazwa

nazwa

Przypadek użycia – ciąg interakcji między aktorem a systemem

oraz transakcji (niepodzielnych operacji) w systemie dostarczających aktorowi rezultatu o mierzalnej wartości. PU stanowi pewną klasę usług świadczonych przez system.

Serwowanie posiłków Sprzedaż komputerów

nazwa

(23)

Opis przypadku użycia – Serwowanie posiłku

• Scenariusz główny:

1. Gość wchodzi do restauracji.

2. Gość proszony jest o pozostawienie płaszcza w szatni, po czym zostaje zaproszony do stolika i podaje mu się menu.

3. Kelner prosi gościa o złożenie zamówienia.

4. Kuchnia jest zawiadamiana o rodzaju zamówionego posiłku.

5. Kuchnia przyrządza zamówioną potrawę.

6. Kiedy potrawa jest gotowa kelner przynosi ją Gościowi.

7. Po zakończeniu posiłku kelner oczekuje zapłaty.

8. Po zapłaceniu Gość bierze swoją odzież z szatni i opuszcza restaurację.

• Alternatywa 1: Kiedy Gość wchodzi do restauracji, może się okazać, że

pomieszczenie jest zapełnione. Wtedy aktor może albo zaczekać na miejsce w barze lub po prostu opuścić restaurację. W pierwszej sytuacji przypadek użycia będzie kontynuowany od punktu 2, a w drugiej – przypadek użycia jest

zakończony.

• Alternatywa 2: Jeżeli okaże się, że nie ma już posiłku zamówionego przez

Gościa, to kelner może zaproponować wybór dania alternatywnego. Kiedy Gość się na nie zdecyduje, przypadek użycia jest kontynuowany od kroku 4.

• Alternatywa 3: Może się okazać, że Gość nie ma przy sobie gotówki, aby zapłacić za posiłek. Restauracja może albo przyjąć płatność za pomocą karty

kredytowej, albo np. wezwać policję. Po załatwieniu sprawy przypadek użycia jest kontynuowany od kroku 8.

(24)

Studium modelu biznesowego

Przykład: analiza biznesu księgarni

• Kontekst biznesowy, by skompletować

listę aktorów biznesowych związanych z

funkcjonowaniem księgarni. Są to: Klient

(Klient indywidualny oraz Biblioteka),

Wydawca, Hurtownia, Operator kart

kredytowych, Urząd skarbowy.

(25)

<<context>>

Księgarnia

Wydawca

Klient Klient ind.

Biblioteka

Urząd skarbowy

Operator kart kredytowych

Hurtownia

Biznesowy kontekst systemu księgarni

(26)

Przypadek użycia

• Przypadek użycia systemu jest opisem typowej interakcji

między użytkownikiem a systemem, dzięki której użytkownik chce osiągnąć pewien cel.

• Dla edytora tekstu przypadki użycia: sprawdź ortografię,

utwórz indeks dokumentu, zmień czcionkę, wstaw rysunek itd.

• Przypadki użycia stanowią podstawę komunikacji między klientem a programistą przy planowaniu systemu (ile czasu zajmuje zrobienie przypadku użycia).

• W fazie rozwinięcia trzeba wykryć wszystkie możliwe przypadki budowanego systemu. Trzeba wykryć ich jak najwięcej,

szczególnie te najważniejsze i stanowiące największe zagrożenie. (Aby zebrać przypadki użycia należy

przeprowadzić rozmowy z użytkownikiem).

(27)

Rozbudowa zidentyfikowanego kontekstu – biznesowe PU

Istotnej wartości dla aktorów organizacji dostarczają następujące biznesowe przypadki użycia:

- Dokumentowanie zakupu wybranych książek.

- Przyjmowanie reklamacji, dotyczące produktów wadliwych.

- Analiza oferty wydawcy realizowana standardowo oraz w

przypadku pozytywnego rozpatrzenia reklamacji połączonego z wyborem ekwiwalentu książkowego za wadliwy produkt w

miejsce zwrotu gotówki.

- Inne niż gotówkowe Rozliczanie transakcji zakupu.

- Okresowe Rozliczanie działalności z Urzędem skarbowym.

Wszystkie zidentyfikowane biznesowe przypadki użycia winny być szczegółowo przeanalizowane i udokumentowane.

(28)

Rodzaje powiązań między przypadkami użycia

• Początkowo tworzone są ogólne (podstawowe) przypadki użycia, a następnie są one uszczegóławiane zarówno poprzez tworzenie nowych przypadków, jak i stosowanie różnego rodzaju powiązań (powiązania extends, powiązania uses)

• Powiązanie extends – powiązanie łączące dwa przypadki użycia, z których jeden może rozszerzać funkcjonalność drugiego przypadku.

Powiązanie extends jest używane w następujących sytuacjach:

- aby pokazać warunkowe elementy przebiegu przypadku użycia - aby modelować złożone i (lub) alternatywne przebiegi zdarzeń w

przypadku użycia

Przykład 1: Funkcjonalność przypadku użycia Serwowanie obiadu jest rozszerzana przez dwa dodatkowe przypadki: Serwowanie zupy i Serwowanie drugiego dania.

Przykład 2: W niektórych szczególnych przypadkach, klient może zażądać wystawienia rachunku za spożyte posiłki (np. w przypadku firmy).

Ponieważ jest to sytuacja rzadka, przebieg zdarzeń związanych z wydaniem rachunku może być zaznaczony jako oddzielny przypadek użycia Wydanie rachunku, powiązany z przypadkiem głównym

Serwowanie posiłku za pomocą relacji extends

(29)

Serwowanie zupy Serwowanie II dania Serwowanie obiadu

Serwowanie posiłków

Serwowanie posiłków Powiązanie extends

Przykład 1:

Przykład 2:

extends

(30)

Rodzaje powiązań między przypadkami użycia

• Powiązanie include – powiązanie łączące dwa przypadki użycia, z których jeden rozszerza funkcjonalność drugiego przypadku. Przy opisie różnych przypadków użycia często można zauważyć, że niektóre z nich zawierają te same elementy. Wspólne części składowe przypadków użycia w takim wypadku wyodrębnia się jako oddzielny przypadek i

wiąże się go powiązaniem uses z przypadkami podstawowymi.

Przykład 1: W restauracji przebieg przypadków użycia

Serwowanie obiadu i Serwowanie kolacji ma pewne elementy wspólne jak, np. przyjęcie zamówienia czy też płacenie. Można więc te czynności wyodrębnić jako osobny przypadek użycia.

Przykład 2: Sprzedaż dowolnych produktów jak i zakup podzespołów związany jest z wydrukiem pewnych dokumentów. Jest to część wspólna, która może być wyodrębniona w oddzielnym przypadku użycia.

(31)

Serwowanie obiadu Serwowanie kolacji Zamawianie

i płacenie

Sprzedaż towarów

Drukowanie dokumentów Powiązanie include

Przykład 1:

Przykład 2:

include

Serwowanie kolacji

include

Zakup podzespołów

include

Uwaga: Nowo utworzone przypadki użycia nie zawsze dostarczają określoną wartość aktorowi.

Celem ich tworzenia jest przede wszystkim uproszczenie całego modelu. Są one nazywane przypadkami abstrakcyjnymi.

(32)

Restauracja

Gość

Dostawca

Biznesowy diagram przypadków użycia systemu restauracja

Serwowanie posiłków

Zakup surowców

Model przypadków użycia opisuje przedsięwzięcie biznesowe i otoczenie, które jest z tym przedsięwzięciem związane. Biznes to zbiór powiązanych ze sobą procesów biznesowych.

Otoczenie zewnętrzne to np. klienci, partnerzy czy dostawcy, którzy biorą udział w tych procesach.

Procesy te są modelowane za pomocą przypadków użycia, zaś do modelowania środowiska używa się aktorów. Wewnętrzna struktura przedsięwzięcia, która nie jest widziana przez aktorów nie

powinna być opisywana za pomocą tego modelu.

(33)

Księgarnia

Wydawca Klient

Klient ind.

Biblioteka

Urząd skarbowy

Hurtownia

Biznesowy diagram przypadków użycia systemu księgarni

Dokonaj zakupu

Rozlicz transakcję

Przyjmij reklamację

Aktualizuj ofertę

Rozlicz działalność

extend extend

extend

(34)

Biznesowy diagram przypadków użycia

Biznesowy diagram przypadków użycia może być

wykorzystywany jako mapa procesów biznesowych związanych z funkcjonowaniem księgarni. W tym celu wskazuje się, którzy pracownicy biznesowi

uczestniczą w realizacji danego przypadku użycia.

Pracownicy biznesowi są integralną częścią systemu

i współdziałania biznesowego.

(35)

Wydawca Klient

Klient ind.

Biblioteka

Urząd skarbowy

Hurtownia

Dokonaj zakupu

Rozlicz transakcję

Przyjmij reklamację

Aktualizuj ofertę

Rozlicz działalność

extend extend

extend Pracownik obsługi klienta

Kasjer

Pracownik magazynu

Kontroler Pracownik obsługi reklamacji

(36)

Dokumentacja przypadku użycia „Przyjmij reklamację”

Nazwa przypadku użycia Przyjmij reklamację

Nr 3

Twórca Jan Kowalik – analityk procesów biznesowych

Aktorzy Klient indywidualny, Biblioteka

Krótki opis Przyjęcie produktu do reklamacji

Warunki wstępne Wymagane dostarczenie produktu oraz dowodu zakupu (paragon lub faktura) Warunki końcowe Wydanie nowego produktu lub nieuwzględnienie reklamacji

Główny przepływ zdarzeń 1. Klient zgłasza reklamację i przekazuje pracownikowi obsługi reklamacji dowód zakupu (paragon, faktura) oraz reklamowany produkt

2. Pracownik obsługi reklamacji weryfikuje dowód zakupu oraz produkt 3. Klient uzasadnia reklamację

4. Pracownik obsługi reklamacji uwzględnia reklamację i przygotowuje kartę reklamacji dla dostarczonego produktu

5. Klient udostępnia szczegółowe dane do karty reklamacji 6. Pracownik obsługi reklamacji dostarcza nowy produkt 7. Klient odbiera nowy produkt

Alternatywny przebieg zdarzeń 2A. Brak dowodu zapłaty – odrzucenie przyjęcia zapłaty 2B. Brak produktu – odrzucenie przyjęcia reklamacji

4A. Pracownik obsługi reklamacji nie uwzględnia reklamacji i zwraca klientowi dowód zakupu i reklamowany produkt

6A. Bark nowego produktu – zwrot pieniędzy klientowi

Wymagania specjalne Termin dostarczenia nowego produktu klientowi nie może przekraczać 14 dni

Notatki i kwestie 1. Obsługa reklamacji odbywa się zgodnie z procedurą zamieszczono w dokumentacji 2. Miejsca rozszerzenia: pozytywne rozpatrzenie reklamacji, żądanie zwrotu gotówki

(37)

Scenariusz

• Scenariusz to ciąg kroków opisujących interakcję między użytkownikiem a systemem.

• Sklep internetowy – scenariusz Zakup towaru: „Klient przegląda katalog i wkłada towary do koszyka. Gdy chce zapłacić podaje informacje o adresie dostawy, karcie

kredytowej i potwierdza chęć zakupu. System sprawdza autoryzację karty kredytowej i potwierdza sprzedaż

natychmiastowo wysyłając pocztę elektroniczną”. Ten scenariusz przedstawia jedną z sytuacji, jakie mogą się

przydarzyć. Autoryzacja karty kredytowej mogłaby się jednak zakończyć niepowodzeniem i byłby to wówczas oddzielny

przypadek użycia.

• Przypadek użycia systemu to zbiór scenariuszy

powiązanych ze sobą wspólnym celem użytkownika.

(38)

Dokumentacja przypadku użycia „Zakup towaru”

Nazwa przypadku użycia Zakup towaru w sklepie internetowym

Główny przepływ zdarzeń (scenariusz główny – ciąg ponumerowanych kroków)

1. Klient przegląda katalog i wybiera towar do kupienia 2. Klient przechodzi do kasy

3. Klient podaje informacje o warunkach dostawy (adres, termin)

4. System podaje pełną informację cenową, w tym koszty dostawy

5. Klient podaje informacje o karcie kredytowej 6. System autoryzuje sprzedaż

7. System natychmiastowo potwierdza sprzedaż 8. System wysyła potwierdzenie do klienta pocztą elektroniczną

Alternatywny przebieg zdarzeń Altern. Niepowodzenie autoryzacji

6A. System nie uzyskuje autoryzacji karty kredytowej 6A1. Klient powtórnie wprowadza informacje o karcie kredytowej. System powtarza próbę autoryzacji

Altern. Stały klient

3A. System wyświetla bieżące warunki dostawy,

informacje o cenie i cztery ostatnie cyfry numeru karty kredytowej

3B. Klient może potwierdzić lub zmienić dane domyślne.

Powrót do scenariusza głównego krok 6

(39)

Dokumentacja przypadku użycia „Zakup towaru”

Klient System

1. Przeglądaj katalog i wybierz towar do kupienia

2. Przejdź do kasy

3. Podaje informacje o warunkach dostawy (adres, termin)

4. Podaj pełną informację cenową, w tym koszty dostawy

5. Podaj informacje o karcie kredytowej

6. Autoryzuj sprzedaż 7. Potwierdź sprzedaż

8. Wyślij potwierdzenie do klienta pocztą elektroniczną

3B. Potwierdź lub zmień dane domyślne Powrót do scenariusza głównego (krok 6)

3A. Wyświetl bieżące warunki dostawy, informacje o cenie i cztery ostatnie cyfry numeru karty kredytowej

6A1. Powtórnie wprowadź informacje o

karcie kredytowej. 6A. Nie uzyskuje autoryzacji karty kredytowej

6A2. Powtórz próbę autoryzacji

(40)

Studium przypadku

Określić elementy modelu przedsiębiorstwa dla systemu kontroli bankowych.

- Aktorzy: Klienci, Kasjerzy, Członkowie personelu biura rozliczający czeki, inne systemy (np.

obsługujące bankomaty), które wchodzą w interakcje z systemem kontroli kont

- Przypadki użycia: złóż depozyt, zrealizuj czek, rozlicz czek

- Obiekty: rachunek oszczędnościowo-rozliczeniowy,

czek, depozyt

(41)

Osoba

Wprowadzająca Dane Baza danych

Biznesowy diagram przypadków użycia dla programu ubezpieczeniowego

Nowy wniosek

Modyfikuj osobę Modyfikuj szczegóły

Przypadki użycia Modyfikuj osobę i Modyfikuj szczegóły to tylko kroki przypadku użycia Nowy wniosek. Diagram należy poprawić.

extend include extend

include

(42)

Osoba

Wprowadzająca Dane Baza danych

Nowy wniosek

Modyfikuj osobę Modyfikuj szczegóły

Przypadki użycia Modyfikuj osobę i Modyfikuj szczegóły to tylko kroki przypadku użycia Nowy wniosek. Diagram należy poprawić.

include include

(43)

Osoba

Wprowadzająca Dane

Baza danych

Nowy wniosek

Przypadek użycia to pewna całość, zadanie, które generuje wynik mający dla aktora jakąś wartość.

Nie powinny istnieć dwa przypadki wzajemnie się włączające lub rozszerzające, nie

powinno też być jednoczesnego zawierania i rozszerzania jednego przypadku przez drugi.

(44)

Wprowadź wniosek kredytowy

Główny ciąg zdarzeń:

1. Przypadek użycia zaczyna się, gdy operator wybierze

„Wprowadź wniosek kredytowy”

2. System wyświetla pusty formularz wniosku

3. Operator wypełnia wszystkie wymagane pola wniosku

4. Operator może wypełnić dowolne opcjonalne pola wniosku 5. Operator zatwierdza wniosek

6. System przesyła dane do bazy celem przetworzenia 7. System wraca do formularza „Wniosek kredytowy” i

przypadek użycia się kończy

(45)

Wprowadź wniosek kredytowy dla operatorów wprowadzających dane

1. Przypadek użycia zaczyna się, gdy operator wybierze „Wprowadź wniosek kredytowy”

2. System wyświetla pusty formularz wniosku z Datą wniosku domyślnie ustawioną na aktualną datę

3. Jeśli Data wniosku nie jest aktualną datą, operator wprowadza poprawną Datą wniosku

4. Operator wypełnia wszystkie wymagane pola wniosku: Nazwisko

wnioskodawcy, Adres wnioskodawcy, Data urodzenia wnioskodawcy,

Nazwa pracodawcy, Adres pracodawcy, Roczny dochód, Rodzaj pożyczki i Żądana suma pożyczki

5. Jeśli jest więcej niż jeden wnioskodawca, operator wypełnia pola:

Nazwisko współwnioskodawcy, Data urodzenia współwnioskodawcy i Roczny dochód współwnioskodawcy

6. Jeśli współwnioskodawcy ma inny adres niż wnioskodawca, operator wypałnia pole Adres współwnioskodawcy

7. Operator zatwierdza wniosek

8. System czyści formularz „Wniosek kredytowy” i przypadek użycia się kończy

(46)

Wprowadź wniosek kredytowy dla programistów

2. System wyświetla pusty formularz wniosku z Datą wniosku domyślnie ustawioną na aktualną datę 3. Jeśli Data wniosku nie jest aktualną datą, operator wprowadza poprawną Datą wniosku

4. Operator wypełnia wszystkie wymagane pola wniosku: Nazwisko wnioskodawcy, Adres

wnioskodawcy, Data urodzenia wnioskodawcy, Nazwa pracodawcy, Adres pracodawcy, Roczny dochód, Rodzaj pożyczki i Żądana suma pożyczki

5. Jeśli jest więcej niż jeden wnioskodawca, operator wypełnia pola: Nazwisko współwnioskodawcy, Data urodzenia współwnioskodawcy i Roczny dochód współwnioskodawcy

6. Jeśli współwnioskodawcy ma inny adres niż wnioskodawca, operator wypełnia pole Adres współwnioskodawcy

8. System zapamiętuje wniosek w bazie danych 9. System czyści formularz „Wniosek kredytowy”

10. System sprawdza, czy wnioskodawca i współwnioskodawca są pełnoletni

11. System tworzy zapytanie do biura kredytowego o sprawdzenie wiarygodności kredytowej wnioskodawcy i współwnioskodawcy

12. System tworzy zapytanie do pracodawców wnioskodawcy i współwnioskodawcy z prośbą o potwierdzenie faktu zatrudnienia i wysokości zarobków

13. System oblicza wskaźnik zadłużenia dla wnioskodawcy i współwnioskodawcy, opierając się na raporcie z biura kredytowego i zarobkach zweryfikowanych przez pracodawców wnioskodawcy i współwnioskodawcy

14. System oblicza maksymalną dopuszczalną kwotę pożyczki która nie jest większa od maksymalnej dopuszczalnej kwoty pożyczki

15. System zapisuje wyniki procesu zatwierdzenia

16. System tworzy komunikat dla przedstawiciela handlowego z wynikiem procesu zatwierdzania i przypadek użycia się kończy

(47)

PU Wprowadź wniosek kredytowy z zagnieżdzonymi krokami

4. Operator wypełnia wszystkie wymagane pola wniosku: Nazwisko wnioskodawcy, Adres wnioskodawcy, Data urodzenia wnioskodawcy, Nazwa pracodawcy, Adres pracodawcy, Roczny dochód, Rodzaj pożyczki i Żądana suma pożyczki

7.1. System zapamiętuje wniosek w bazie danych 8. System czyści formularz „Wniosek kredytowy”

8.1. System sprawdza, czy wnioskodawca i współwnioskodawca są pełnoletni

8.2. System tworzy zapytanie do biura kredytowego o sprawdzenie wiarygodności kredytowej wnioskodawcy i współwnioskodawcy

8.3. System tworzy zapytanie do pracodawców wnioskodawcy i współwnioskodawcy z prośbą o potwierdzenie faktu zatrudnienia i wysokości zarobków

8.4. System oblicza wskaźnik zadłużenia dla wnioskodawcy i współwnioskodawcy, opierając się na raporcie z biura kredytowego i zarobkach zweryfikowanych przez pracodawców wnioskodawcy i

współwnioskodawcy

8.5. System oblicza maksymalną dopuszczalną kwotę pożyczki dla wnioskodawcy i współwnioskodawcy, opierając się na wskaźniku zadłużenia

8.6. System sprawdza, czy żądana kwota pożyczki jest nie większa niż maksymalna dopuszczalna kwota pożyczki

8.7. System zapisuje wyniki procesu zatwierdzenia

8.8. System tworzy komunikat dla przedstawiciela handlowego z wynikiem procesu zatwierdzania 9. Przypadek użycia się kończy

(48)

PU Wprowadź wniosek kredytowy z wycinkowym przypadkiem użycia

4. Operator wypełnia wszystkie wymagane pola wniosku: Nazwisko wnioskodawcy, Adres wnioskodawcy, Data urodzenia wnioskodawcy, Nazwa pracodawcy, Adres pracodawcy, Roczny dochód, Rodzaj pożyczki i Żądana suma pożyczki

8. System czyści formularz „Wniosek kredytowy”

9. Przypadek użycia się kończy

Wycinkowy przypadek użycia: Regułu biznesowe dla przetwarzania wniosku 1. System zapamiętuje wniosek w bazie danych

2. System sprawdza, czy wnioskodawca i współwnioskodawca są pełnoletni

3. System tworzy zapytanie do biura kredytowego o sprawdzenie wiarygodności kredytowej wnioskodawcy i współwnioskodawcy

4. System tworzy zapytanie do pracodawców wnioskodawcy i współwnioskodawcy z prośbą o potwierdzenie faktu zatrudnienia i wysokości zarobków

5. System oblicza wskaźnik zadłużenia dla wnioskodawcy i współwnioskodawcy, opierając się na raporcie z biura kredytowego i zarobkach zweryfikowanych przez pracodawców wnioskodawcy i współwnioskodawcy 6. System oblicza maksymalną dopuszczalną kwotę pożyczki dla wnioskodawcy i współwnioskodawcy,

opierając się na wskaźniku zadłużenia

7. System sprawdza, czy żądana kwota pożyczki jest nie większa niż maksymalna dopuszczalna kwota pożyczki

8. System zapisuje wyniki procesu zatwierdzenia

9. System tworzy komunikat dla przedstawiciela handlowego z wynikiem procesu zatwierdzania

(49)

Metody obsługi przypadków użycia – różne wersje PU

• Przypadek użycia obejmuje tylko te czynności, z którymi styka się użytkownik docelowy podczas interakcji z systemem. (Dwie wersje

przypadku użycia można przechowywać jako oddzielne przypadki użycia)

• Zmodyfikowanie wersji dla użytkownika docelowego tak, by zawierała

dodatkowy akapit albo zagnieżdżone kroki, przedstawiające dodatkowe szczegóły.

• Skorzystanie z wycinkowych przypadków użycia. Wycinkowy przypadek użycia to fragment innego przypadku użycia. Jest on wyciągany z głównego przypadku użycia i zapisywany oddzielnie. Zazwyczaj robi się to po to, by pokazać więcej szczegółów dotyczących innego przypadku użycia, gdy z jakichś powodów nie chce się modyfikować pierwotnej treści opisu.

Uwaga: Gdy mamy przypadek użycia z niejasnymi zwrotami w opisie,

trzeba się zastanowić, kto ma być jego odbiorcą, aby upewnić się, czy poziom szczegółowości jest właściwy.

Można utrzymywać wiele wersji tego samego przypadku użycia,

skorzystać z zagnieżdżonych kroków albo akapitów, bądź wynikowych przypadków użycia. (Wybraną metodę należy konsekwentnie stosować dla wszystkich opracowanych PU)

(50)

Dokumentacja przypadku użycia „Anuluj rezerwację sal”

Nazwa przypadku użycia Anuluj rezerwację sali wykładowej

Nr 6

Twórca Jan Kowalik – analityk procesów biznesowych Aktorzy Osoba przydzielająca salę (pracownik), Wykładowca Krótki opis Co najmniej jedna sala jest zarezerwowana

Warunki wstępne Wymagane wcześniejsze zarezerwowanie sali

Warunki końcowe System odnotuje salę jako dostępną w tym terminie

Główny przepływ zdarzeń 1. Osoba odpowiadająca za przydział sal weryfikuje rezerwacje uruchamiając funkcję

„Rezerwacje”

2. System wyświetla okno z informacjami o rezerwacjach sal (wykład, laboratorium, ćwiczenia)

3. Osoba odpowiadająca za przydział sal zaznacza rezerwację do anulowania i uruchamia funkcję „Anuluj rezerwację”

4. System wyświetla komunikat „czy anulować zaznaczone rezerwacje”

5. Osoba odpowiadająca za przydział sal potwierdza operację anulowania zaznaczonych rezerwacji

6. System potwierdza wykonanie operacji komunikatem „Anulowano wybrane rezerwacje” i odświeża ekran monitora

Alternatywny przebieg zdarzeń 2A. System wyświetla komunikat „Brak rezerwacji”

3A. Osoba odpowiadająca za przydział sal rezygnuje z anulowania rezerwacji

3B. Jeżeli podczas rezerwacji podany został adres e-mail osoba odpowiadająca za przydział sal może wysłać do wykładowcy pocztą elektroniczną informację o anulowaniu rezerwacji

Wymagania specjalne Termin dostarczenia informacji o anulowaniu rezerwacji wcześniejszy niż termin rezerwacji

Notatki i kwestie 1. Obsługa anulowania rezerwacji na podstawie reguł

Miejsca rozszerzenia: pozytywne rozpatrzenie rezerwacji, wyznaczenie nowego terminu

(51)

System

Prostokąt wokół przypadku użycia oznacza granice systemu. Wewnątrz tego prostokąta umieszcza się nazwę systemu lub podsystemu.

Klient

Przedstawiciel Handlowy

Aktorami są Klient i Przedstawiciel Handlowy.

Przypadki użycia to Złóż zamówienie, Złóż zamówienie przez WWW i Przygotuj raport o sprzedaży

Przedstawiciel Handlowy dziedziczy po Kliencie, Więc Przedstawiciel Handlowy może korzystać z przypadku użycia Złóż zamówienie, a także Przygotuj raport o sprzedaży. Klient może korzystać tylko ze Złóż zamówienie.

Złóż zamówienie przez WWW dziedziczy zachowanie po złóż zamówienie i dodaje swoje własne zachowanie.

Złóż zamówienie

Złóż zamówienie Przez WWW

Przygotuj raport O sprzedaży

Aktor i przypadek użycia mogą być powiązani związkiem komunikacji. Kierunek strzałki pozwala stwierdzić, kto rozpoczyna przypadek użycia. Przedstawiciel Handlowy rozpoczyna Przygotuj raport o sprzedaży. Nie wiemy, kto rozpoczyna Złóż zamówienie.

(52)

Przypadek użycia Złóż zamówienie z miejscami rozszerzenia. Przypadki użycia Cena z sezonowej wyprzedaży i Śledzenie programu rozszerzają Złóż zamówienie.

<<extend>> (Towar przeceniony) [towar na liście towarów przecenionych]

Notacja dla diagramów PU (kontynuacja)

Złóż zamówienie Extension Points

Towar przeceniony: przed krokiem 5 Stały Klient: po wybraniu

wszystkich towarów

Cena z wyprzedaży sezonowej

Śledzenie programu

<<extend>>

(Towar przeceniony, Stały klient) [śledzenie = true]]

Anuluj zamówienie Znajdź zamówienie

Przypadek użycia Anuluj zamówienie włącza przypadek użycia Znajdź zamówienie

<<include>>

(53)

System Magazynowy udostępnia interfejs IAktualizujTowary. Złóż zamówienie komunikuje się z Systemem Magazynowym za pośrednictwem tego interfejsu.

Złóż zamówienie udostępnia interfejs IZłóżZamówienie, z którego do komunikacji za Złóż zamówienie korzysta Duży System Wsadowy.

Notacja dla diagramów PU (kontynuacja)

IZłóż

Zamówienie

Złóż zamówienie

Duży System Wsadowy

IAktualizuj

Towar System

Magazynowy

(54)

Związek pomiędzy pakietami jest taki, jak między klientami a dostawcami. Obsługa Finansów wykonuje pracą na rzecz Zarządzania Zamówieniami.

Pakiety to pojemniki, które definiują przestrzeń nazw. Przedstawione tu pakiety to Baza Danych, Zarządzanie Zamówieniami i Obsługa Finansów.

Notacja dla pakietów

Pakiety globalne, takie jak Baza Danych, wykonują pracę na rzecz wszystkich innych pakietów z diagramu. Zarządzanie Zamówieniami i Obsługa Finansów są klientami Bazy Danych.

Baza Danych global

Zarządzanie Zamówieniami

Obsługa Finansów

(55)

Dozór. Warunki dozoru są spełnione (prawdziwe) albo nie (fałszywe) i zapisuje się je w nawiasach kwadratowych. Przejście wykonuje się tylko wtedy, gdy warunek dozoru jest spełniony.

Stan akcji z czynnością

Notacja dla diagramów czynności

Przejście automatyczne Stan początkowy

Zaloguj się

Stan końcowy

[system gotowy]

Rozgałęzienie

(56)

Zaloguj się

Wyświetlono formularz zamówienia

Wyświetlono formularz wyboru zamówienia

Zamknięto formularz zamówienia

Zamknięto formularz wyboru zamówienia

Wyloguj się

Gruba kreska to rozwidlenie

współbieżne. Przedstawia podział jednej ścieżki na klika wykonywanych jednocześnie

Gruba kreska służy scalaniu ścieżek.

W tym miejscu kilka współbieżnych ścieżek jest synchronizowanych i łączonych w jedną wychodzącą ścieżkę.

Notacja dla diagramów czynności - cd

(57)

:Użytkownik

Formularz Wyszukiwania Zamówień

<<create>>

ustawNumerZamówienia()

szukaj(NumerZamówienia) zamówienie

Obiekty to prostokąty z umieszczoną wewnątrz podkreśloną nazwą. Na diagramie są również egzemplarze aktorów. Ponieważ są to egzemplarze, więc nazwy są podkreślone.

Przerywana pionowa linia przedstawia czas, w którym obiekt istnieje. Komunikat wychodzący z boku obiektu oznacza, że obiekt ten jest tworzony za pomocą tego komunikatu.

Strzałki rysowane linią ciągłą oznaczają synchroniczne komunikaty albo

wywołania procedur. Strzałki rysowane linią przerywaną symbolizują powroty.

Notacja dla diagramów przebiegu

(58)

Formularz Wyszukiwania Zamówienia

numerZamówienia wyświetl()

ustawNumerZamówienia() szukaj()

Baza danych

Przód Bazy Danych

zapiszZamówienie(Zamówienie) aktualizujStanZamówienia()

<<subsystem>>

Obsługa Finansów

<<interface>>

IObsługaFinansów

obciążKonto() uznajKonto() obsłużPłatność()

Klasa to prostokąt z trzema przedziałami.

Pierwszy z nich zawiera nazwę klasy, drugi - listę atrybutów, a trzeci – listę operacji.

Pokazany jest także pakiet zawierający klasę. Jeśli zawartość pakietu nie jest skomplikowana, to można ją przedstawić wewnątrz pakietu, tak jak pokazano obok.

Nazwa pakietu jest w takim wypadku umieszczona na górnym pasku.

Na ostatnim rysunku pokazany został podsystem realizujący interfejs. Oznacza to, że podsystem musi zawierać

implementację wszystkich operacji interfejsu.

Notacja dla diagramów klas

(59)

Klient

Zamów towary

Firma Kurierska

Obsługa Klienta Magazyn

:Sprzedawca

:Księgowy

:Opłata

:Bank

Przypadki użycia dla procesów biznesowych Aktorzy biznesowi to Klient i Firma Kurierska. Są to byty znajdujące się na zewnątrz firmy.

Biznesowy przypadek użycia to Zamów towary.

Jest to jedna z usług wykonywanych przez firmę.

Kooperacja dla procesów biznesowych

Pracownicy to Sprzedawca i Księgowy. Są to osoby zatrudnione w firmie. Aktorem

biznesowym jest Bank. Opłata to byt biznesowy. Linię ilustrują interakcje.

Sprzedawca kontaktuje się z Księgowym, a obaj korzystają z Opłaty.

Diagramy klas dla procesów biznesowych Działy firmy to Obsługa Klienta i Magazyn.

Notacja dla procesów biznesowych