Ekonomika ruchowa a sposoby skracania pisma – wybrane aspekty

Ekonomika ruchowa a sposoby skracania pisma

- wybrane aspekty

Geneza i rozwój systemów skracania

pisma ręcznego

Czypismem uda się nadążyć dosłown ie za wypo-wiadanymsłowem? Na topytanieszukano odpowiedzi

jużw momenciepowstania znaków graficznychi pierw-szych systemów pisania. Historia skracania zapisów

ręcznych sięg a czasówsta rożytnych - od antycznego pisma skróconego,któreodpowiadałoówczesnym lite-rompismazwykłeg o, poprzezprzeobraże niazwiązane

z jego ewolucją, aż do systemu opartego na znakach

obrazujących dżwięki inaokreślonych reg ułach (steno-grafia). Współcześnie, pomimo wszechstronnego roz-wojusystemówinformacyjnychi techniki,potrzeba

do-kładneg outrwalaniatreściróżnegorodzaju wypowiedzi

wci ąż wykształca nowe systemy skracania zapisów, które zapewniają dokładne notowanie, i co za tym idzie, w miarę możliwości wierną transkrypcję żywego słowa.

Wszystkie powstałe formy pisma w zastosowaniu

okazywały siępismemdług im,tzn. donakreślen ia zna-kówpisma potrzebabyło więcejczasuniżdopomyśle­

nia lubwypowiedzeniatego,copismo wyraża. W

sta-rożytn ej Grecji (IV w. p.n.e.) udoskonalano będące

w użyciu pismo, któremuciągle za cel stawianonadą­ żani ezażywymsłowem. Problemskracaniapisma

wy-łonił sięw związku zusiłowaniem przedkładania

spra-wozdań zróżnych publicznychprzemówień. Początko­

wo stosowanotzw.ligatury,czyliłączono sąsiednie Iile-ry w monogramatycznecałości. Pewneczęściobu liter

sta pi ały się w jedno, tworząc wspólny dla nich ele-ment '.Tesame pobudki,któreskłaniałydawnych

pisa-rzydosprzęgan iasąsiednich liter,stanowiłyteż powód skracania wyrazów. Wszystkie wykształcone w ciągu

wieków skrócenia wyrazów (abrewiacje) posługiwały sięzabiegamisprowadzającymisięgeneralnie do odci-naniaczęści słowa, przy czym operacja taopierała się

na właściwościach morfologicznych lub fonetycznych

słowa.Abrewiacjedziel iłysięna tzw.suspensjei kontr-akcje. Abrewiacje przez odcięcie (per suspensionem ) poleg ały na zastąpien i u liter odpowiadających ko ńco­

wejzgłosce fonetycznej nadpisanymnadostatn ią literą

wyrazu znakiem ogólnym.Wyróżnian o także abrewia-cjeprzezściąg ni ęci e(pereontractionem),tzw. kontrak-cje, polegające na zastąpien iu nadpisanym znakiem

(najczęściej kreskąwróżnychformach)zgłosekwystę­

pujących wewnątrzwyrazu2. Do rozwojuśredniowiecz­ nej brachygrafii, czyli sztukiskracania wyrazów,

przy-czynił się M.T. Tiro, tajny sekretarz rzymskiego męża

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 268 (kwiecieli--ezerwiec) 2010

stanui wielkiego mówcy Cycerona.Opracowałon pew-nego rodzaju system stenograficzny - noty tyrońskie (notae tironianae). System ten był pismem słownym,

w którym poszczególne wyrazy utworzonoza pomocą

znakówpowstałych z początkowych liter,cz ęsto nieco

przekształconych (ryc. t). Aby osiągnąć większą róż­ norodnośćznaków,litery te umieszczano wróżnym

po-loż eniu. Dla od różn ien ia podobnie brzm iących słów służył umieszczonyz lewejlub prawej strony danego znaku tzw.punktdiakrytyczny.Notytyrońskie używan e byłyaż do XI wieku3.

Na potrzeby literatury wczesnoch rześcijańskiej

opracowanotakże odrębnysystem skróce ń nazywany nomina sacra - polegający na kontrakcji wyrazów, a przede wszystkim imion i określeń osób boskich (ryc.2)4

Okres przejściowy, a szczególnie tworzenie się

i ustalanie porządku średn iowieczneg o na Zachodzie orazczas wyprawkrzyżowych, niesprzyjały rozwojowi systemów skracania pisma. Średniowieczny system abrewiacyjny tkwił swoimi korzeniami głębo ko w bra-chygrafiiantycznej.Najczęściejsystemy brachygraficz-nestosowano wklasztornychskryptoriachprzy przepi-sywaniu starych ksiąg ipsałterzy bądż to wcelu

przy-Jl

.

.AGfy.

~IW-

.

!.:-~

'-Ryc. 1.Notytyrańskie(notae tiron/anae )

Fig. 1.tironisn notes

źródło(ryc.1,3):S.Bobrowska : Dzieje stenografji:ogólnedzieje steno

-grafji,teorja idziejestenografjipolskiejzhcznemitotcęrerjeml, Katowice1931

JHS

-

Chri.stu..s

SPS

-

Spi?itll5

Ryc.2.Przykładyskrótówimionświętych(nominasacra ) Fig.2.Examplesotabbre viated$acred names źródło(ryc. 2, 4-2 1):autorka

spieszania pracy, bądź teź w zamiarze oszczędzania drogiego jeszcze wówczas papieru.Przez okres blisko trzystu lat nie utworzono nowych formskracaniapisma

ręcznego. Pielęgnowano noty tyrońskie, a z czasem,

wzorując się na nich,tworzono nowesystemy skraca-nia, łatwiejsze i oparte na podstawach gramatyki.

W XVI wieku w Anglii T.Bright opracował system bra

-chygraficzny (ryc. 3), w którym za podstawę znaków,

podobnie jak w notachtyrońskich ,wybrałpionową

kre-skę·

Zewzględuna to,źepojedynczeznakiwyraźałytak

-źe poszczególne słowa, metodę tę naleźy uwaźać za

pismo słowne. SystemT.Brighta był rozpowszechnio-nygłówniew Anglii i nie przetrwałzbytdługo. Nieudol-ne próby dostosowania nottyrońskichdojęzykaangie

l-skiegoiopuszczanieniektórych liter w wyrazach skoń­ czyły sięzchwiląopracowania przez duchownego

Ko-ścioła anglikańskiego J. Willisa systemu stenograficz-negos. Stenografia przekształcała się z pisma

wyrazo-wego izgłoskowegowpismooparte naznakachdźwię­ ków,bazujące naokreślonych regułach . Sztukasten

o-grafowania rozpowszechniła sięnapoczątkuXVII wi

e-ku i sukcesywnie optymalizowana przetrwała do

cza-sów współczesnych. Jej zadaniem było nadąźenie za

wypowiedzią, awłaśnie krótkie znaki i ich proste połą­ czenia pozwalały naturalnie - przy nabyciu odpowied-niejwprawy - notować przemówienia wygłaszane n

a-wet zdużą szybkością(ryc. 4)6. Toekonomiczne pismo zastęp owało długie pismo zwykłe, pozwalając zaos z-czędzić czas,energię i papier? Sztuka

stenografowa-nia jest obecnie rzadko wykorzystywana, wyparł ją

Ryc.3.System T. Brighta

Fig. 3. Timothy Bright'ssystem

Ryc.4.Przykładowyzapis stenograficzny

Fig.4.Exampleot shorthandwriting

60

szybki rozwój urządzeń elektronicznych, m.in. takich

jak dyktafony ikomputery.

W czasachwspółczesnych równieź źywajestzas a-daoszczędności środkówjęzykowych , którawiąże się głównie z automatyzacją odbioru tekstu pisanego. Przyczyn nal eży szukać w intensywnym rozwoju środ­

ków masowego przekazu , w rozszerzeniu informacji

ijednocześniew ogóinejtendencjidozwi ę zlo ś ciś.

Dla-tegoteżzebrano"cz ęsto używane i ogólnie znane wy

-razy i grupy wyrazowe "iopracowano"Słownikskrótów

i skrótowców".Wtymże słowniku znajdują się najwaź­

niejsze inajbardziej typowe skróty i skrótowce- daw-ne,ale przedewszystkim nowe.Wyczerpującego zbio-ru nie udało się stworzyć zewzględu naich zbytdużą

ilośćizrnlennoś ć v .

Sposoby skracania pisma ręcznego

w świetle badań własnych Cel badań

Abysprawdzić,jakie formy skracaniazapisów st

oso-wanesąobecnie wrękopisach,przeprowadzono bada-nia, których celem była próba odpowiedzi na pytanie,

czy osoby poddane badaniom w trakcie szybkiegoz api-sywania stosujątylko powszechnie znane skróty

zwro-tów (i tak dalej- itd.,ad acta- aa,artykuł - art.,ciąg

dalszy - cd.);częściwyrazów(np. stosowanie grysosa-żu lubgladiolażu) ; grup wyrazów,czyteż stworzyły in-dywidualny dla siebie system skracaniamogący

stano-wićjed n ą z cech identyfikacyjnych przy analizie

porów-nawczej rękopisów. Badania miały również na celu

sprawdzenie,czy zastosowane skrótywpłynęłyna wie

r-nośćodtworzeniatreści rękopisówprzez samych wyko-nawców,ajeślitak,to w jakim stopniu.Dotychczasowe

eksperymenty koncentrowały się na ustaleniu zakresu

zmian głównie wobrębie podpisów zdeterminowanych świ ad o mym lub ukrytymwpływem ekonomiki ruchowej. Badania te były przeprowadzane w jednym etapie,co zawęz i ło tym samym możliwośćanalizypełnego syste-mu stosowanych skrótów przezosobypiszące.

Metodyka badań

Do realizacjizałożonegocelu badawczego wybrano

grupę badawczą, którą stanowił zespół 65 pracowni-ków Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Woje-wódzkiej Policji w Lublinie (w tym eksperci policyjni i pracownicy cywilni).Były to osoby w wieku od 25 do

55 lat, w większości legitymujące się wyższym

wy-kształceniem. Taki dobór próbywynikał z potrzeby do-tarcia do osóbposiadających pełną stabilizację

nawy-ków psychoruchowych w sporządzaniu zapisów oraz

wyrobioną biegłość pisania.

Przed przystąpieni em do właściwych czyn ności

analitycznyc h przygotowano tekst wzorcowy składają­

cy sięzdz iesi ęci u kontekstowo itematycznie niezwią­

zanychzesobą zdań, które zostałyzbudowaneze stu

osiemdzi esięciuwyrazów (wtym trzydziestudwóchp

o-wszechnie stosowanych skrótów i skrótowców).

Jednostką wyjściowąw badaniachbył wyraz

teksto-wy - podstawowajednostkatekstu rozumianego un

ila-teralnie(tj.niemaljakoobiektfizyczny,bezuwzg lędn ia­

niaznaczenia). Rozumienie techn iczne terminu wyraz

pokrywasięprzytymzjego rozum ieniem potocznym

-wyrazemjesttakiciągliter (cyfr), które piszesięrazem,

bez odstępu. W sposób mechaniczny wyrazy są i

den-tyfikowane na podstawie swojej postaci graficznej.

Wtekście sąz reguływzajemnie pooddzielane za po

-mocą separatoró w (odstęp międzywyrazowy, znaki

przestankowe i pomocn icze, jak nawias czy cudz

y-słów). Odzasad ortograficznej segmentacjitekstu p o-czyniono pewneodstępstwa, traktujączapiszawierają­

cywewnętrzny odstępjakojednolitą słowoformę (głów­

na jednostka korpusu, czyli forma fleksyjna wyrazu,

jedna słowoforma to - z pewnymi wyjątkami - jeden

wyrazortograficzny), naprzy kład :czasownikizcząstką ..się", przyimki, spójniki oraz inne wyrażenia złożone

zdwóch lubwiększejliczby wyrazów.Słowoformytesą

powszechn ieuznawane zajednolite jednostki,zwłasz­

cza gdy przynajmniej jeden z człon ów utracił s

amo-dzielność lub poza wyrażeniem złożonym nie jest uży­

wany wewspółczesnym języku polskim. Liczby pisane

cyframi arabskimi (np.zapis roku 2007) traktowano

ja-ko jeden wyraz. Konwencjonalne skróty nazw j

edno-stek miarzapisywanow postacipełnejformywynikają­

cejzkontekstu(np. o godzinie) itraktowanojako jed ną słowoformę.Ogólniestosowane skrótywyrazów is

kró-towce traktowano jako oddzielne wyrazy.Przyjęte

za-sady miaływpływ na uzyskane rezultaty liczbowe .

Zdania wte kści ewzorcowym pozbawionokontekstu

językowego, by poszczególne słowa miały znaczenie

tylko na podstawie swojego kształtu graficznego . Za

-bieg ten był świadomym działan iem mającym nacelu wzmocn ieniefunkcjonalnejsprawnościpisma.

Materiał badawczy pobrano od każd ego probanta

w dwóch oddalonych czasowo etapach.

W

pierwszym

etapie badańosoby uczestniczącesporządzały rękopi­

sy pod dyktando.Każdy probant zap i sałtyle tekstu,ile

był w stanie zapamiętać przy przyjętym tempie dykt

o-wania.Założeniem byłonieinformowanieo drugim eta

-piebadań,w celuuzyskania jak najbardziejspontan

icz-nych zapisów, z zastosowaniem naturalnych skrótów

w piśmie. Rękopisy nakreślono na arkuszachformatu A-4,z liniamentemlub bez,własnym narzędziempis

ar-skim. Drugi etap był próbą odczytania i przepisania

przez te same osoby tekstu nakreślonegow pierwszym

etapieeksperymentu. Aby ujednolicić warunki zb

iera-PROBLEMY KRYMINALISTYKI 268(kwre c ten-czerwlec) 2010

nia materiału empirycznego, ponownie zgromadzono wtymsamym miejscutęsam ą grupę badawczą, która

uczestn iczyła w pierwszym etapie bada ń . Po

informo-wano probantó wo celu kontynuacjibadań i

poproszo-no, aby każdy odszukałswoje zapisy,indywidualnie je

od czytał i przepisał (z rozwi n i ęci em zapisów

skróto-wych - skrótów i skrótowców) spontanicznie,w swoim

naturainym tempie, na oddzielnym arkuszu papieru.

Anal izę materiału badawczego przeprowadzono p

o-wszechniestosowa n ą metodągraficzn o-porównawczą.

Prezentacja wyników badań

Z przeprowadzonych badań jednoznacznie wynika,

że wśród 65 poddanych badaniom rękopisów nakreślo­

nych w pierwszym etapie badań w przyspieszonym

tempie (zaliczonych do grupy A) wystąpiły zjawiska

grafo-motoryczne będąceprzejawemekonomikiru cho-wej.

W

49% rękopisów widoczne są unieczytelnienia

całychlub końcowych częściwyrazów(ryc.5).

Skrócenie (odcięcie) końcowej części wyrazów

za-uważonow 57%rękopisów (ryc.6).Podobną redukcję

zapisów stosowanow czasach antycznych i sposóbten

funkcjonował pod nazwą suspensji (per suspens/o-nem),czyliabrewiacjiprzezodcięcie (ryc.7)10.

Kompozycjepowstałeze zrostówsąsiedn ichliter wi

-docznesąw42%przypadków (ryc.8),podobnych a

na-logiimożna szukaćwsp rzęg an i u sąsiednichliterw tzw.

ligaturach, które stosowano międzyinnymi w starożyt­

nej Grecji11 (ryc.9).

Ściągn ięcie poprzez opuszczanie środkowych liter

wwyraziezauważonow 6%przypadków(ryc.10). Po

-dobnej analogii w tworzeniutego typu systemu s

kra-cania moż n a szukać w czasach antyczny ch , były to

tzw. kontrakcje,czyli zastępowanie nadpisanym zna

-kiem (np.kreską) liter występujących wewnątrz

wyra-zu (ryc. 11)12.

U 26% probantów widoczne jest łączenie

elemen-tów uzupełniających i~ub diakrytycznych z następnym

znakiem- tozjawisko wsposób szczególnyświadczy

o dynamicekreślen iaioszczędnościruchówpisarskich (ryc.12).

Notoryczne pomijanie kreślenia elementów d

iakry-tycznych i/lub uzupełniających (ryc.13)bądź ich prze

-sunięciewprawą stronępozaoś literyzasadniczej

wy-stąpiłow 5%rękopisów,natomiast 3%osób poddanych

badaniom sporadyczniekreśl iłoznak przestankowy na

końcuzdania.

Wmaterialebadawczym w poszczególnych

zespo-łach cech graficznychwystąpiły spostrzegalnet

enden-cje i modyfikacje spowodowane przyspieszonym

tem-pem kreślenia. Przykładowo 11% rękopisówcharakt

e-ryzowało się pismem niewyrobionym, a w 29% p

rzy-padków kształt lewego marginesu miał nieregularny

(

t'V.,

"

~

/

..-?:..-..

'-G(~

a

c:.

•

~/J..- ~

.

I

~ r

II

~~-'d ~ ~/

~ J

l_...,r

,--...-y.---<

.. _

e:;.

~_

C

"

';;;

~

..._ , .L-"- _ ' - /

_

""f e!

Ryc.5.Unieczytelnieniawyra2Ów.np..esri .zacbcwanle"- probant nr 12

Fig.5.lJIegibJeworcJse,g.Jest·and .,zachowanie- - person No.12

NU(,

~\

,

'fu

VI.'W

,

OOb

\'1

4

V . Vj ),"

/1,

tQh i

'

,

'1. !-VJJ):),fAWULC ,

Ryc.6.Odcięciekońcowej częściwyrazów - probantnr 15

FIg.6.Cuttingendingsoff-person No.15

Ryc.7.Przy kładoweantyczne abrewiacje(persuspensionem)

Fig.7.Examples o/ enaem Abbreviations

~1 I S,'o;"'7'-' ) ,~rv

I

t '~'Yl-""'-""t.,,;-..., ...y -cC>~~ .

l

~

1·-

.I,-

? "-"\.·

k,.-o

7

.:;r

,l1Ałt~

"",,-<

.::::>.D

I<":J~)

c ce ...

c

·,

.-z...<) (

'

....

'. ,

-:

,

"

!!

1~1«' V. ~

~,I """"'; D ~'-"7<:A' ,....v::.<,/"...:f ~...··""7 A.-t·}.Ą C}. >~7 ..:::>-..> z-.. -..

~

, .'

/

n ... __\

{7

s'ł"'Jvł\.::)V'-V

j;,J

, 4(, 2

~

.../

-.P ~ ~ A-.

t."~C>G4e-..ac...

"'1"'/ ruV'L

uf -..,..{

v .., i/'..,? I I

A.<;:)l

~'

d:

)

4.A h

...

O~'k.··

I

Jl.~c:; 4

t-

ł·

0V)ut:...-'

:z..o

~~~

~O C: 60 : }• ..G.o""'..:::::~.c c,'"'" :1 ~ ".

Ayc.8.Przykładowezrostyliter- probant nr 42

Fig.8.Examples ottetterconnections- person No.42

Ryc.9.Przykłady sta rożyt n yc hligatur Fig.9.Examples ofancientLigalures

.

(

2 ~CA.".i "~~Oł~ ~""'fCł

/

1}'

7

'-"

e frr',... ~ ",:.HI-~ trf.-~"'."'"q

y;,

~

5',c

l--

,77'"

l

"

<>!L,,{v

'

''.''r

,

I

<~

<.

~"/

1

cr

/'~{·'.':

\

eyP,f/ .fr/ . /Vj~OI (~JJ.tl (..o17 ,L/~ '··'C.~O( U'''H.w4·c..;II ·

/'

.'/'jf'

J

f

,

,,

.

•

"

'

f-j4':'

~

.

-

a u

hh;",\.

.

:

;

~

I

q

?

.iC<c

ev

"'J

Lu i'7 1...1 ·-=- I<:> -..., I 1-1: Y~"'''''(.J

::.

.

7

_

f i l

r

a

#"~"""")

1

\J~ł '

..'-'·..-..

1

~

C'

h.&

"'

·4·

..

·e.-...

{-1

~~

:

"j.J

.ńO,'1.«--It"

r

1\ ::".0 /'U"./

~.,

r- ' •

C'

tvOoI

'

Lp

~

C

O

I

.;

'

.

'I

I I . I

\

Ryc.10. Opuszczanieznaków w wyrazach. np. w"gwałtownie-brak literyI,w .,dobrer znakur-probant nr 20

Fig. 10.Omitting clJaractersin words e.g.Jack otJetter tin.gwałtownie-and tenorrin.dobre{ - person No. 20

Ryc. 11.Przykładysta rożytnychkontrakcji(per con tractionem)

Fig.11.Examples otancient Contraction s

Ryc.12.Łączenieelementówuzupełniającychi diakrytycznyc h znastępnymznakiem- probant nr9

Fig.12.Connectingdiacriticsand otherefementswithfoflowing characters - person No. 9

,

...

RyC.13.Brakelementówuzupełniającychidiakrytycznych wznakach- probantnr13

Fig.13.Lack otthediacriticsand otherelementsin thecharacters- personNo.13

przebieg.Jak wynika z analizy materiału badawczego,

15% probantów kreśliłozapisyniezależnieodwyrażnie

zaznaczonej liniatury, natomiast w 34% rękopisów

wi-doczne było powiększanie odstępów międzywyrazo­

wych. Z kolei 89% rękopisów sporządzono

zmiesza-nym impulsem kreślenia. Ponadto badania wykazały,

że większość materiałubadawczego (89%)

charaktery-zowała się zstępującym kierunkiem cieniowania linii

graficznej. W trakcie analizy zespołucech mierzalnych

zauważonow 17%rękopisów tendencjędo znacznego

powiększaniapola wyrazu (ryc 14).

W 18% rękopisów wystąpiła inkiinacja do powięk­

szania znakówwspółtworzącychzapisy, a w 69%

przy-padków tekstsporządzono zprawoskośnym kątem

na-chyienia znaków graficznych względem liniamentu

podłoża. Większość osób poddanych badaniom, tj.

65%,zniekształcała w stosunku do wzorca

kaligraficz-nego kształt poszczególnych znaków, szczególnie

~~

-~

.

r

'.;

.

t:

...

l~:~

·~~

~1t

I

~,.",~::ij~

c A.

~

~

.

~

:'.

•

~

:.

~

~~

..

~

,

O

·

·

··

·..

·

~

..

·

i ;;::

·

·

·

....

~~

·J~

<~

\

7-h " ;

~

Ryc. 14.Powiększaniepolawyrazu- probantnr18

Fig. 14.Expanding areaot word- person No. 18

ą" .n" "o" .s· h"

(

,

~

Ryc. 15.Przykładyzmodyfikowanych konstrukcjiliter- probantnr 27

Fig. 15.Examples ot modified fettercons tructions-person No. 27

Ryc. 16.Powtarzającasięformaskróceńwwyrazac ho brzmieniu:"jedno","trzema"i"zastępca"- probant nr 60

Fig. 16.Repeared form ot shortenings inmewords.ieano","trzema" and"zas tępca "-person No. 60

~

_~

~!

_{.. ~}

i

dH

_J

/uJo

64

Ryc. 17. Niepoprawny zapis skrótu.prot"-probant nr 56 Fig. 17.Incorrecttormotmeabbreviation"prof."-person No.56

umiejscowionych w obrębie pasa śródlinijnego. Roz

-bieżności były tak istotne,że po odseparowaniu litery

od pozostałej części wyrazu nie było moż liwe wwielu

przypadkachustaleniebrzmieniaznaku (ryc.15).

Wśród analizowanych rękop isów tylko w dwóch

wyst ąpi ły analogiczne schematy skracania wyrazów

(ryc. 16),co pozwala na stwierdzenie. że wię kszość

osób poddanych badaniom nie wykształci ła wpiśm ie

indywidua lnych systemów skracania zapisówi

stosu-jeogólnie przyj ęte zasadypisown iskrótów i s

krótow-ców.

Większość probantów nie miała problemu z po

-prawnym zapisywaniem skrótów i skrótowców,

nato-miast ich błędn y zapis pojawiający si ę u pozostałej

części osóbpoddanychbadaniommógł byćspowodo

-wany szybkim tempem kreś l en ia i/lub nawy kowo

utrwalonym - niezgodnymzform ą słownikową- s

po-sobemzapisu(ryc.17).

Badania porównawcze 65 rękopisów nakreś lonych

w pierwszym etapie badań (zaliczonych do grupy A) z 65 rękopisami nakreślonym i w drugim etapie badań

(zaliczonych do grupy B) wykazały wysoką zgodność

TekstsporządzonywI etapie(,,A" )

' /

'

' I ' I

t

t -; .. . i , . . • . T • • • • • I . '- I I . , . l • I I

t

r1

J.

.

O

I

~

·~

O '::-

'

'1. e

"

'7

~ l

j

~~

,

"jl.b",,:,.,j

1

1"

,f

, L

,

.

~

,

.

, .

• . • • • 1 I I "

j+

YJ

iji

j'i

"

fl

<>-r--

'"7 -

,

i

•

.

h

~

,t.

0!"

'1

~

):..

1 " ...

_

.r

-

I

I

.."

11"

, .

;

J

i;

'

:

.

t

.

"

I

..'!

'f.

'

'

:

' 1f6, ' I" " I ' I I " t

-

,

.~

. ,

.

I

,

~ -,

" ' ..., .

V"'r

'

.!:oj! '"

•

"-J'f"

T

r'i

~

/"'.r

'

i

1

,

.

<!

.

'e-. I',i . •

I

.

t

. ..-')

,.

.

, A-.

, .

r

'

~

.

l

,

I ' "

,

[

'

I

-t

I

;>

_-

' "

_{, !}

.

_,

'

~

_~j

,

K

".... - :

. .

I

"-.!Lt--,

,

.

!

1

~ ~

. :

1

r:'

I

""

,

I

...>

I ,

""

" "'17

I I

.

I

j

TekstsporządzonywII etapie("B") I

?

.

.c

.

6 ...

_

1 -U . cl"~.. ,,,1~ /f\.

oJ

.

z.-o

oC 11 ... ..,

'"'7

.

(J7 ' - Jle n.o,

A

trl J1"'"' 1 -~ 1I"/~'"

JI.

.

~+_

1

~7

1

--

,

'

'''

....

..

')~

..

...

_"

-r-

'

-/C

i

l,

/7\j

'

')

/: I-- Il'~k-"-'"

...

_'

'p/!~,d"t

o

"

'"

"

('?'"".

,j

o

/ t"7

....

_,

/ -,c.'_.

,

"e..d.i

...

--t

.,.t

~'r.lf

.tL...

n--; l~ '""-...

,

t.-f.-

,-<,

"

/I'&.~t:"o/

"I"',

U

Ryc.18.Przykł a dunieczytelnienia wyrazu obrzmieniu: "porannym"- probant nr 4

Fig.18.Exampleotmakingword"porannym" illegible- personNo.4

Tek"sporządzonywI etapie(.A " )

TekstsporządzonywII etapie(" B")

Ryc.19.PrzYKładyzrostówliterwwyrazach- probantnr 28 Fig.19.Exampleot letterconnectionsin words- personNo.28

Tekstsporządzony

w

I etapie(,,A")

Tekstsporządzony

w

II etapie ("B")

M1

c'

/(,'1

,-o -I~,4. ,

/J.

,k'<)"",- / J

~-..tń"'f" -fć.rft" 1"'~4,

rG"'

~~

.?l:

~t:f

(,..(-;xI.t,.... L /

2./~v~ "tt-<t.

(I'/r"~~"

d'

?oit,

G~

~""

C>}~

:::~P

L./

a

.,

t~"''''f

... <.

~t(;a.5''' ....f?r{c~ E-/ C;h,'I/n.j#<' llY'lp/t.\

Ryc.20. Przy kł a dyłącz e niaelement uuzu p ełniaj ącegoliteryI zezna kiemo - probant nr23 Fig. 20.Example otconnecting strokeot letterłwith lettero-person No.23

Tekstsporządzony

w

I etapie(,,A" )

OJ

t C'If"'.t'<n'''1'YJ1

i

~

i

yz,

I

~

I.

I

~

(V

1Yr"e

YV

vt

k

t

1

,~

,.3

~(J7'Y>1

(1)ń"'t"~

)."""

7

~

7

1

J Cl1

tj

_Ch:$,

ft

(r),

!J

~

In";) ",""

,,

1

1\1

r

1''1P

011111

,t

~

C

J

Or{

{1'J"YYl

)!/.

1'/c-??rt')

;1>

.

0

_

2,

n

-c

~

ro

d

,

,.c

AF

b

fp n"),,

,

(.,]

dl

fl'1'Oi7r,tp 1

''.

~I''1

1

'N~'

.

,

6

-

f

1:

r

e','t,'

,

it

hi

rJlt

lS

_{I/. ., ,}

_..

..

Tekstsporządzony

w

II etapie ("B")

t..t.1AV\V'\AlIlVV,VI"1

"

"1'

'''''''' ''(''

"']

~ l-,.1.I" ,O<\, ·v,ryy/ If~'f..1I11

i

P

I'.N1)<}"'1'

~

'(

k-t

';C")

j

r

1":I)'

/~?1lJ

tJ

.l<

'''j

<

A~{'

''

~

tt

v-ę

I

k

CI

lJ

i

II1'vCl v{

L

~)'t 1

" '\~J1[n'Yl

I

W,

O

("i?

I'L~r'; ,JĄ

{'J

&

1 (')

(10110; , '

;/[;

;?11I\Y!'

e

t

.'

.

o

'

r ,'b

II'>1(

r;

o:

1

q;.--:"

ur.w

I"

oit'

.t

1

11/-C.t,

~

~

L

iw!'n",

U

't

'

lVl

C

ia

~

tYV

('"

L-(

1n

1

ch':{

(

v!N

vW',"'(D)1

_-

--

11'W1?

1'1

W, IJ

.. J

Ryc.21.Przykładyopuszcze niakreśleniaznakówuzupełniających- probant nr13

Fig. 21. Example ot omitting dots above letters- personNo. 13

odtworzonych wyrazów z dyktowanym tekstem u 57% probantów, coświadczy o tym,żezjawiska wynikające

z dynamicznego kreślenia nie wpłynęły znacznie na poziomczytelności zapisów.W pewnym stopniu zabu-rzonyzostał grafizm Uegojakość), który poprzez sym-plifikacje i fluktuacje stal się częściowo czytelny.

66

Zjawiska ta sprawiły, że osoby poddane badaniom,

wracającpomiesiącudo taksporządzonych rękopisów,

nie potrafiły wiernie odczytać zapisanych symboli i skrótów. O ile zastosowane skróty w trakcie sporzą­

dzaniarękopisóww pierwszym etapiebadań były oczy-wiste i możliwe do odczytania, o tyle po długiej prze

rwie,w drugim etapie,niektórestałysięzagadką. D

oty-czyłoto zarównoposzczególnychfragmentów zapisów, jak i pojedynczych wyrazów.Przykładowo, brak zapisu

słowoformylub fragm entu tekstu w rękopisach A

skut-kował także jego nieobecnością wrękopisach B.Zbyt skrócony i niestarannie wykonany zapis wyrazu"świad­

kami" w rękopisie A spowodował póżniej jego niepo

-prawne odczytanie i zapisanie stowoformy w rękopisie

Bjako "świadomi". Niezapisaniewyrazówlub fragmen

-tu teks-tu w rękopisieBspowodowane byłonieodczyta

-niem zapisów zaliczonychdo grupy A. Ponadto wrę ko­

pisach B poj awi ały się zapisy dodatkowych wyrazów,

które nie występowaty w tekści e wzorcowym. Zapis

słowoformy "płom i enne" w rękopisie A spowodował

równieżniepoprawnyjejzapis wrękopisie Bjako "pło­

mienne" - wzorcowa słowoformato"promienne".Błęd­ ny zapis słowoformy w rę kopisie A skutkował niepo

-prawnym jego odtworzeniem w rękopisie B- np.mało

znanego probantomskrótowca "SWOT'.

Wynikiem przeprowadzonej analizy porównawczej

rękopisówzaliczonych dogrupyA iBbyłostwie rdzenie zarówno różn ic, jak ipodobień stw. Cechy różne obe

c-ne w52%przypadkó w wystąpi ły między innymi w z

a-kresie cech topograficznych,tj.:kształcie lewego m

ar-ginesu, odleg łościach między wierszami, odstępach

między wyrazami. W zakresie cech motorycznych

-w impulsie kreślenia , zaśwzakresie cech mierzalnych

- wwielkości pisma ikącie nachylenia znaków wzglę­

dem liniatury.Różnicewidocznebyły takżew sposobie

wymodelowania gramm liter poligrammowych (m i n)

oraz wwiązaniach literwzespoły.

Natomiast podobieństwa stwierdzone w 48% prz

y-padkówwystąpiły między innymi w zakresie cechsy n-tetycznych - klas ie pisma, cech topograficznych, tj.: kształcie lewego margin esu, układzie zapisów wzglę­ dem liniatury,odstę pach międzywierszami orazodstę­ pach między wyrazami . Pod obi e ństwa widoczne były także w impulsie kreślenia i sposobie cieniowania linii graficznej.Ponadtobadaniadowiodły, żedla48%p ro-bantów szybkie tempo kreślen ia jest cechą stałą i n a-wykowo ukształtowan ą, zatem charakterystyczne z ja-wiska grafo-motorycznemoż na było od na leżćzarówno wrękopi sachA,jakiB. Przykład owo :

• unieczytelnienia liter lubcałych wyrazów (ryc.18); • zrostysąsied nich liter (ryc.19);

•łączenie elementów uzupełniającychz następnym

znakiem (ryc. 20);

•pomijanie kreślenia znaków diakrytycznych i ele

-mentówuzupełniaj ących (ryc.21).

Podobieństwa widoczne byłyta kżewwielkościpola wyrazu,rozmiarz e pisma,szerokości znaków oraz ką­

cie pochylenia znaków względ em liniamentu podłoż a .

Zarówno wrękop isach A,jak iBwystępowałytożsame

elementypowtarzaln ewznakach różnobrzm i ących.

PROBLEMY KRYMINALISTYKI 268(kwiecien-e zerw iec )20 10

Wnio ski

Całość przeprowadzonych badań upoważ nia do

sformułowaniawniosków,któremogą zostać

wykorzy-stane przez ekspertów klasycznych badań dokumen

-tów:

1.Systemy skrótów w piśmie ręcznym mogąstano

-wić jedną z cech identyfikacyjnych, charaktery

-stycznych dlawykonawcyrękopis u.

2.Nieznajomość specjalisty cznyc h sformu łowań i zwrotów z określon ej dziedziny wiedzy, w prz y-padku konieczności wiernego odtworz enia ich

skrótowego zapisu, może doprowadzićdo niep

o-prawnegoichodszyfrowania, błędnegozin

terpre-towania i zapisania. Występujące skróty w zapi

-sach specjalistycznychsformułowań mogą

utrud-niać ich interp retacj ę w toku badań p

ismoznaw-czych.

3.W sytuacji, gdy deformacje wzespołach cech pi-sma wystę p uj ą w niewielkim stopniu, a grafizm wykonawcy jest wysoce zindywidualizowany, ka

-tegoryczne wnioskowaniew zakresieje

dnorodno-ści wykonawczejjestmożliwe.

4.Badania pisma sporządzonego w przyspieszo

-nym tempie można prowadzićwyłączn ie w

opar-ciuOobszerny i adekwatnypodwzględem tempa

kreślenia mate riał porównawczy, co potwierdza

istniejącąjuż reg ułę.

Magdalena Dziuba

PRZYPISY

1S.Bobrowska:Dzieje stenografji:ogólne dziejesteno

-grafji,teorjajdziejestenografjipolskiej z licznemi

foto-grafjami,Katowice1931,s.7inast.

2J. Szymański: Nauki pomocnicze historii. PWN,

War-szawa 1983,s.372inast.

3S.Bobrowska,op.cit.,s.10.

4 Zob.W.Semkowicz:Paleoqrafia łacińska, Universitas,

Kraków 2007,s.422.

5S. Bobrowska,op.cit.,s.16-17.

6 Zob.T.Łazarski:Stenografia cz.I,Chorzów1968.

7S.Bobrowska,op.cit.,s.2inast.

8J.Sobczykowa:Z historiiskrótówjęzykowych w

polsz-czyźnie,"JęzykPolski",t.LXVI,1986,s.38.

gJ.Podracki:Słownikskrótówiskrótowców,PWN,War

-szawa1999,s. 9.

10 Zob.W.Semkowicz, op.cit.,s.422. 11 Zob.ibidem,s.403.

12Zob.ibidem ,s.423.

Streszczenie

Zamierzeniemniniejszegoartyku łubyłoprzybliżeniehistorii

tworzenia skrótówwpiśmie ręcznym, którasięga już czasów

starożytnych .Jest to analizawytworzonych na przestrzeniw

ie-kówsystemówskracania.począwszy odligatur, popnez ab

re-wiacje,notytyrońskie,nomino sacra,askończywszyna sten

o-grafii.Abysprawdzić,jakieformybądźsystemy skracania pisma

ręcznegostosowanesąobecnie przez osoby piszqce,

przeprowa-dzono badaniawdwód lodrębnychetapach.Wniniejszym

arty-kule przedstawionowyniki analizy rękopisów sporządzonych

w przyspieszonymtempie, wpien oszvmetapiebadań, atakże

sporządzonych w tempie naturalnym w celu odczyta nia wła­

snychzapisów

i

znslosowanychskrótów przez samychproban

-tów. Dokonano r6wnież analizy poróumaux zej rękopisów

z

pienvszegoidrugiegoetapubadań . Potwierdzonazostała

ist-niejqcareguła.żebadania pismasporządzonegowprzyspieszo

-nym tempiemożna prowadzić wylącztl iew oparciu oobszerny

iadekwattlypodwzględemtempakresleniamatami

porównaw-czy. Dodatkowobadaniapotwierdziłyzałożoną tezę,żesystemy

skrótów wpiśmieręcznymmogą stanowić jednąz

cechidentyfi-kacyjnych

w

yko

n

awcy

rękopisu,

oraz

dowiodły, że

s

króty

s

pecja

-listycznychsformu łowańmogąutrudn iaćichinterpretacjęw

to-kubadań pismoznawczych.

Sło wa kluczowe: abrewiacje, stenografia, szybkie tempo

kreślenia, systemy iformy skracania pismaręcznego.

Sum matu

The aimojthe artideistopresent theIlistory oj creationof

abbreviationsinhandturittendocuments,tohich beganalready

in the ancient tlmee. This is an analysis oj abbreviating

systems that havejonned througheut the agesbeginningfrom

ligatureethrough abbreoiat ions.Tironiannotes,nominosacra

to shorthand. In order to ehcek what jorms ar systems oj

handwritten abbreviations are currently used by writers,

a two-stage studywas conducted. The hereby artielepresents

resultsoj analysisoj handwritten texts madeinIlaste(stagel)

as wellas atanatuml speed(stage lI)iruendedJorfurther use.

Also a comparative analys is was carried out between

handwriti ngsinstage Iandstage II.The resultsconfirmed the

tule stating thatexaminationojhasty IJandwriting may be

performea exctueitelv in cases uihen extensioe comparative

material is available and it is adequate as regards wriling

speed.In additionto that,weconfirmedthe propositionthat

used abbreviations systems can constitute a handwriting

identificationjeature. Moreover, abbrevialions oj specialist

vocabulary can add to the complexity of interpretation in

handwritingexaminations.

Keywords:abbretnations,shorthand,highspeed ofwriting,

systems andJormsoj abbreviatingin handwrittentexts.

w

najbliższym

numerze "Biuletynu Informacyjnego":

Krzysztof Kanwiszer

Analizapowłamaniowa

- szko leniezawodowe policjantów

z pracownibadańkomputerowych

TomaszSawicki

Skupieniepromieniowaniaświetlnego

jako przyczynapożarów

Robert Sierzputowski

Analizadotyczącawyd atkówzwiązanych

z funkcjonowaniem komórek technik i krym in alis tycznej

w 2008 roku

PiotrTro janow ski

Wizy taz cyklu"oględzinymiejsca zd arzenia"

w ramach porozumien iaTRIADA,

Koszyce(Słowacja),4-5listo pada 2009r.

GrzegorzMówiński,WojciechSokół,Piotr Kowalewicz

Eks pe rciLabo ra toriu m KryminalistycznegoKWP w Olsz tyniena tropietajemnicy sp rze d lat

68

To masz Sawicki

Rzadkie przyp ad kiśmierciodzapalonej

odzieżyspowo dowane własną nieostrożnością

Robert Sierzputowski

Informacjadotyczącaszczepieńochronnych

technikówkryminalistykirealizowanych

wjed n os tkach organizacyjnychPolicji

Robert Sikora

Nietypowezadziałaniebroni- opis przypadku

PintrTro jan owski

Spotka n iew ram ach trójst ronneg o porozumienia TRIADA(polska,CzechyiSlowacja)poświęcone

oględzinommiejsca zd arze nia

DariuszSikora, Tomasz Szynawa

Praca wykr ywczapionukry m in alist yki

w woj.śląskimnaprzykładzieKMPw Gliwicach

DariuszSikora, Tomasz Szynawa

Wojew ód zka Ewid encja Traseolog iczna