Lengauer, Włodzimierz
"Anticznaja Grecija, t. 1-2", red. E. S.
Gołubcowa, L. P. Marinowicz, A. I.
Pawłowskaja, E. D. Frołow, Moskwa
1983 : [recenzja]
Przegląd Historyczny 75/4, 796-797
1984
Artykuł umieszczony jest w kolekcji cyfrowej bazhum.muzhp.pl,
gromadzącej zawartość polskich czasopism humanistycznych
i społecznych, tworzonej przez Muzeum Historii Polski w Warszawie
w ramach prac podejmowanych na rzecz zapewnienia otwartego,
powszechnego i trwałego dostępu do polskiego dorobku naukowego
i kulturalnego.
Artykuł został opracowany do udostępnienia w Internecie dzięki
wsparciu Ministerstwa Nauki i Szkolnictwa Wyższego w ramach
dofinansowania działalności upowszechniającej naukę.
796
Z A P I S K Iściowo według tem atów — ostatnia część to bowiem zbiór wypowiedzi i a rty k u łów G erneta na tem aty jem u współczesne czyli teksty ilustrujące jego postaw ę polityczną i także m oralną.
Tom rozpoczynają teksty dotąd niewydane, są to w ykłady i pogadanki G erneta przeznaczone często dla nie-fachowców, zaw ierające jednak tak bogactwo myśli ja k i starannie opracow any m ateriał. Ze szczególnym zainteresow aniem czyta się dwie dalsze części — arty k u ły dyskusyjne i recenzje. L ektura ta daje pojęcie i o drodze naukowej Gerneta, i o rozwoju badań naukowych w zakresie Grecji starożytnej w czasie jego życia. W części zatytułow anej „Varia” pomieszczone zo stały szkice bądź rozpraw y najlepiej może ilustrujące metodę G erneta a i jego stosunek do zjawisk k u ltu ry greckiej. Znam ienna jest tu niewielka rozpraw a „You-you. En m arge d’Hérodote” gdzie autor podjął na szerokim m ateriale porów nawczym analizę pewnej określonej formy krzyku wydawanego w szczególnych okolicznościach (strach, ból, czyjaś śmierć bądź narodziny) ukazując jak bardzo ta pozornie spontaniczna reakcja jest zinstytucjonalizowana.
W żadnym razie nie można powiedzieć, że prezentow any tom przynosi m a te riały jedynie dla biografii wielkiego uczonego czy dla historii nauki. Oczywiście czytając te studia lepiej rozumie się dzisiejszą sytuację nauki francuskiej i widzi się w yraźnie genezę kierunku badawczego reprezentow anego przez ekipę J.-P. Ver- nanta i P. V i d a l - N a q u e t . Nie to jednak decyduje o znaczeniu tego tomu. Wszystkie pomieszczone w nim studia stanow ią pasjonującą i inspirującą lekturę, niektóre z nich w pełni zachowały swą aktualność.
W. L.
Anticznaja Grecija t. I: Stanowlienie i razwitie polisa, t. II: Krizis polisa, [red.:] E. S. G o ł u b c o w a , L. P. M a r i n o w i c z , A. I, P a w - ł o w s k a j a, E. D. F r o ł o w, Izdatelstw o „Nauka”, Moskwa 1983, s. 420, 356 + bibliografia, indeksy.
Prezentow ana tu pozycja jest pracą zbiorową zespołu znanych już dobrze w nauce i cenionych autorów , których prace krążą już od daw na w tak zwanym „obiegu naukow ym ”. R edakcję stanow i zespół czołowych radzieckich historyków - -starożytników i sam już ten dobór znanych nazw isk gw arantuje wysoki poziom książki. Trzeba od razu stwierdzić, że lektura potw ierdza tylko ten sąd. Tem u do branem u zespołowi autorów i redaktorów udało się też nadać książce postać rzadko osiągalną przy tego typu pracach zbiorowych. Nie jest to bowiem zbiór studiów i rozpraw poszczególnych autorów , ale książka o jednolitej, zw artej konstrukcji, w yraźnej myśli przewodniej i jednakow ym we w szystkich partiach ujęciu i sposo bie narracji.
Podejście autorów do problem atyki starożytnej Grecji i zarazem charakter książki ilu stru je już najlepiej ty tu ł całości oraz tytuły obu tomów. Nie jest to pod ręcznik ale problem owa praca dająca w jasnym w ykładzie przegląd najw ażniej szych zagadnień społecznych, gospodarczych i kulturalnych Grecji starożytnej. Stąd też tom I tra k tu je o początkach i rozwoju polis a tom II o zjaw iskach świadczą cych o rozkładzie tej form y państwowości i schyłkowej epoce jej dziejów (druga połowa IV w. p.n.e. i niektóre problemy okresu hellenistycznego na przykładzie S p arty czasów Agisa III). Różnica w stosunku do opracow ań typu podręcznikowego nie sprowadza się jednak tylko doif.ytułu. Autorom idzie przede wszystkim o p ro blemowe ujęcie dziejów Grecji i skupienie n a rracji wokół zagadnień specyfiki
polis ukazanej w jej rozwoju historycznym z akcentow aniem zmian państwowości greckiej na tle ewolucji społeczeństwa i stosunków gospodarczych.
Z A P I S K I
797
Podkreślić należy, że w odróżnieniu od wielu opracowań, tak starszych jak i nowszych staw iających w centrum uwagi problem atykę rozwoju polis greckiej, autorzy nie ograniczają swych badań wyłącznie do zagadnień ustrojow o-praw nych i politycznych. Słusznie wychodzą od greckich definicji polis i wskazują, że dla Greka polis to po prostu społeczeństwo i całość jego problem atyki tak politycznej, jak gospodarczej, kulturalnej i społecznej. Słusznie też nadają swej książce cha ra k te r dziejów społecznych Grecji w epoce polis łącząc w udany sposób konstrukcję problemową z chronologiczną.
Jest więc to próba historii integralnej, pisarstw a historycznego gdzie narracja skupia się wokół podstawowych problemów rozwoju społecznego by następnie przedstawić ewolucję zjawisk w czasie nie tracąc z oczu ani bogactwa i różnorod ności tych zjawisk ani ogólnej linii rozwojowej. .Wielką zaletą książki jest też stałe naw iązyw anie do przede wszystkim najnowszej literatu ry przedmiotu, dyskusja z ważniejszymi nowymi ujęciam i i ustosunkowywanie się do ciągle aktualnych dyskusji i kontrow ersji w nauce. Czytelnik jest więc także poinform owany o stanie badań i to w sposób obiektyw ny i rzetelny. Chociaż autorzy reprezentują określone podejście i metodę badawczą, to nigdzie nie fe ru ją wyroków, swe sądy form ułują w sposób ostrożny i wyważony pokazując przy tym jakie kwestie zostają nadal sporne i w ątpliw e i nierzadko podkreślając, że ich w łasny pogląd ma tylko cha ra k te r hipotezy. Ta rzetelność połączona jest z erudycją i staranną analizą źródeł, przy czym autorzy korzystają z bardzo szerokiej bazy źródłowej często w łączając całkiem jeszcze świeże dane archeologiczne.
Tom I zaw iera w zasadzie problem atykę dziejów Grecji od czasów m ykeńskich po wiek IV p.n.e. ale zgodnie z tytułem spotykam y tu tylko omówienie tych cech rozwoju społecznego tego okresu, które złożyły się na rozwój i dojrzały kształt
polis greckiej. Z kolei tom II zawiera charakterystykę zjawisk chronologicznie póź niejszych (wiek IV i S parta w okresie hellenistycznym) ale nie chronologia jest tu decydującym kryterium . Idzie o ukazanie, jak doszło do tego, że dom inująca dotąd form a państwowości okazała się słabsza od pozornie zacofanej Macedonii i musiała ustąpić m iejsca monarchiom hellenistycznym. W tym to tomie znalazł się znakom ity rozdział o A tenach w okresie Aleksandra. Całość kończy rozdział o sztuce greckiej, który stanow i szczególne podsumowanie — udało się bowiem autorom pokazać w nim związek sztuki z przedstaw ianym i w całym tekście przem ianam i społecznymi i spojrzeć na nią w łaśnie z punktu widzenia całości problem atyki społeczeństwa
poleis greckich. Trzeba też zaznaczyć, że problem atyka sztuki pojaw ia się i wcześ niej stanowiąc przedm iot analizy źródeł, autorzy z powodzeniem zaprezentowali ikonografię jako źródło historyczne. Wszędzie zresztą w tekście książki zagadnienia k u ltu ry nie są mechanicznie dołączone z obowiązku w yczerpania całości problem a tyki, ale stanow ią integralny elem ent narracji.
Nie znaczy to oczywiście, że praca pozbawiona jest jakichkolw iek usterek czy punktów budzących wątpliwości. Przy sposobie w ykładu autorów jest to jednak tylko jej zaletą. Autorzy prezentują bowiem zawsze poglądy odmienne w skazując zarazem, że i ich w łasne podlegać mogą dyskusji. Z pewnością takim ujęciem dys kusyjnym jest uznanie niewolników w świecie greckim za jednolitą klasę społeczną, można by też mieć wątpliwości co do przedstaw ienia gospodarczego podłoża wczes nej tyranii czy co do ujęcia zagadnień kolonizacji. Ale w łaśnie za każdym razem ujęcie autorów inspiruje do dyskusji a zarazem czytelnikowi niefachowem u daje pojęcie o innych staowiskach.
W sumie więc jest to pozycja ze wszech m iar udana, na wysokim poziomie a przy tym atrak cy jn a i żywa w czytaniu. Można jej tylko życzyć szybkiego w ejścia do lite ratu ry naukow ej a w naszych zwłaszcza w arunkach, gdzie tak brak pozycji tego typu, szybkiej edycji polskiej, bo jest to książka w arta tłumaczenia.
W. L.
