* Maria-Curie Sklodowska University in Lublin [agnieszka.lewicka@poczta.umcs.lublin.pl] ** Higher School of Criminology and Penitentiary Science in Warsaw [agnieszkaapytka@gmail.com]
Opinions of prisoners and penitentiary educators
on performance of work by persons
deprived of liberty
Abstract: Work, given its many benefits, is one of the most important human activities. This is why efforts are made to enable persons deprived of their liberty to take up a job or to continue working while remaining in isolation. Nevertheless, when arranging effective measures of influence related to the employment of the convicted persons, it is useful to know their opinions on the matter. A one-sided image of the phenomenon can be distorted, therefore it was decided to find out the opinions of penitentiary educators and their charges on the performance of work by persons deprived of liberty.The research conducted in late 2018 and early 2019 used the method of a diagnostic sur-vey. The tools used were original questionnaires: for prisoners (N=396) and for educators employed while serving a sentence of imprisonment (N=326).
The statistical analyses carried out revealed many statistically significant differences between the opinions of the compared groups of respondents, especially related to: the motives and effects of the performance of work by persons deprived of liberty and their commitment to it. Key words: work, prisoner, penitentiary educators.
Introduction
and for others – a coercion. Work contributes to human and social development. Its lack causes: uncertainty and frustration, decreases sense of security and self-efficacy (Jaworska 2016, pp. 81–82). Additionally, work has several important functions: the economic function (creation of new values, production of goods and services, increase in social well-being), the income function (opportunity to obtain goods necessary for daily functioning) and the social function (means of satisfying life goals, social and spiritual needs) (Galicki 2008, p. 640).
Work has a significant role in the life of every human being, and in the case of prisoners it is also one of the basic ways of activating them in the process of social readaptation. It is the main element of serving a sentence of imprisonment: Work and the possibility of performing it allows for the proper functioning of individuals in society. Engaging in professional activity fosters the development of psychosocial and professional competencies in the convicts, has a positive impact on their personality and social attitudes. It also helps to break with their stigmatized image in society (Głowania 2016, pp. 132–133). Employment serves a number of important functions. The most important include the possibility of: earning income, meeting basic needs, self-realization and repayment of obligations (Szymczak, Gawrycka 2015, pp. 277–278; Cook, Lukersmith, 2010, p. 391). In the case of people deprived of liberty, it helps them to strengthen certain habits and adapt to the requirements imposed on them by society, and also contributes to changes in their attitudes. In this sense, work has a social rehabilitation and readaptation function. Performance of certain activities is also helpful in learning respect and perseverance in overcoming the obstacles that arise in life (Kapruszenko 2017, p. 186).
In the Polish legal system, according to Article 121 of the Penal Code, convicts are provided with paid or unpaid work, as far as possible. Depending on the type of prison and the system of imprisonment, they can work within or outside the penitentiary unit. Therefore, in order to increase the professional capabilities and the employment rate among convicts, the “Work for Prisoners” Program, which includes construction of prison production halls, increasing the indicators regarding unpaid work performed by prisoners for local governments and obtaining concessions by entrepreneurs, has been launched in 20161. The
statistical data provided by the Central Board of Prison Service (CZSW) show that in 2019 55.7% of convicts and detainees were employed (in comparison, in 2018 – 54.3%, in 2017 – 50.7%, in 2016 – 40.3%). Prior to the launch of the government program “Work for Prisoners”, in the years 2010–2015, the average percentage of employed convicts was between 30.1% and 35.5%2. The above
data indicate a clear increase in the employment of convicts detained in prisons in recent years, which is why it is worth to constantly monitor this phenomenon.
Prisons and detention centers, due to the specificity of their functioning as a closed institution, and the situation of detainees attract the interest of many researchers from various scientific disciplines (Wysocka-Pleczyk et al. 2020, p. 298). Conducting research in prisons is not easy. It is often accompanied by many difficulties. The risk factors inherent in prisoners include, among others, the inability to: read with comprehension, write, verbalize one’s own thoughts, as well as deliberate, conscious “falsification” of certain information or the use of various manipulative techniques. Moreover, a prison is a closed, isolated place with a specific atmosphere. Therefore, only becoming somewhat familiar with the rules and regulations existing there, as well as barriers and limitations of various nature, can make the process of conducting research easier (Szczepanik 2013, pp. 190–191). These problems translate into a small number of studies of an empirical nature, as well as those dealing with issues related to taking up and performing work by persons serving sentences of imprisonment. Unfortunately, these deficiencies cannot be filled by the plethora of theoretical publications that discuss the employment of detainees.
Methodological assumptions of own research
The main objective of the research was to find out the opinions of penitentiary educators and their charges about work performed by persons deprived of liberty.
1 https://www.sw.gov.pl/strona/ministerialny-program-pracy-wiezniow (accessed on: September 16,
2020).
2 https://www.sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna. Data for the years 2010–2019 (accessed on:
In order to achieve the research objective, the following specific questions were formulated:
1. What are the motives for taking up employment by persons deprived of li-berty in the opinion of the respondents?
2. How do penitentiary educators and prisoners evaluate the commitment to work of persons deprived of liberty?
3. What changes do the respondents notice in the inmates who are working? 4. Are there any differences in the opinions of penitentiary educators and
co-nvicts on the work performed by persons deprived of liberty, and if so, what are they?
Own research employed the method of diagnostic survey. The tools used were original questionnaires: for prisoners and for educators employed in prisons. The participants in the study assessed: the reasons why convicts take up jobs, their commitment to the work they do, and changes resulting from their employment. The survey questionnaire for detainees consisted of 8 closed-ended questions and a personal details section. The questions concerned: the reasons why the inmates took up a job, their commitment to it, the compatibility of the job with professional skills, evaluation of skills, experience, and satisfaction in their current job. In addition, the respondents have the opportunity to indicate the destination of the money they earned and the benefits associated with performing this work while serving a sentence of imprisonment.
The second research tool used was the original survey questionnaire addressed to penitentiary educators. It consisted of 5 closed-ended questions and a personal details section. The questions regarding the detainees’ reasons for taking up a job, their commitment, their satisfaction with their activities, how they spent the money they earned, and the benefits of working while serving a prison sentence were the same as the questions for the detainees. The respondents rate each question on a 5-point scale (1–5).
Characteristics of the respondents
The survey covered 452 men living in prison isolation. They were aged between 21 and 70 years (the average age was 36 years), which means that most of them were of working age. Most of them had vocational education (41.6%) and primary education (33.6%). One in five convicts had finished high school (19.9%), and 3.5% of the men were university graduates. The obtained data confirm those from the CZSW, according to which almost half of the convicts have primary or lower secondary education, which contributes to their marginalization on the labor market3. This means that the greater part of the survey participants do
not have a trained profession, which may be one of the main problems for them in finding a job and keeping it outside the prison. Five of the seven penitentiary units where the research was conducted have prison schools, so prisoners have the opportunity to receive education – gain knowledge and improve their skills. The aim of school education as well as training and courses organized in prisons is to prepare detainees for work and increase their chances for employment after serving a prison sentence, which is why these forms of education place the greatest emphasis on acquiring practical skills4.
More than one-third of the men surveyed (38.3%) had an unpaid job while serving their prison sentence, and slightly fewer (34.5%) received remuneration for their work in the penitentiary unit. Less than one in four respondents had the opportunity to work for pay. The remaining persons had an unpaid job outside the prison (2.2%). Thus, nearly ¾ of the men participating in the survey were permanently in isolation, having no opportunity to learn, work, or develop the skills necessary for daily life in conditions of freedom in which they will have to function after serving their sentences. The report of A. Lewicka-Zelent (2020, p. 81) shows that there are differences between paid and unpaid detainees. The prisoners who do not receive remuneration for their work are more likely to participate in additional training and courses to improve their qualifications. In their case, engaging in professional activity is also more often associated with the need to fill leisure time and learn the skills necessary to find a job after leaving prison.
Most of the convicts performed housekeeping work on the prison premises (18.8%) and other physical work, inside and outside the penitentiary unit (15%). Men also took up jobs in construction (6.8%) and processing (3.3%) industries.
3
https://sw.gov.pl/aktualnosc/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-w-lodzi-podnoszenie-kwalifi-kacji-zawodowych-osadzonych (accessed on: August 31, 2020).
4
A few of them worked as a locksmith, upholsterer, tailor, plumber or car mechanic. Unfortunately, 54% of the prisoners did not provide information on the work they performed while serving their prison sentence, which may have been due, among other things, to the fear of the questionnaires they filled out being identified.
The statistical data of the Central Board of Prison Service shows that in 2019 about 11% of convicts did not work during their imprisonment. The most common reasons for their unemployment were: inability to work, participation in another proceeding, and being off prison grounds (e.g., on furlough)5. According to the
statistics of the Central Board of Prison Service, 55.7% of inmates worked in 20196.
The research involved 430 penitentiary educators whose average age was 34 years. The youngest person was 24, the oldest – 45 years old. Men accounted for 79.3% of the total. The statistical data of the Central Board of Prison Service confirm that women working in penitentiary units constitute a minority of the employees there (23.5%)7.
All the educators were university graduates. In accordance with the Regulation of the Minister of Justice of 16 January 2003 on educational and professional qualification requirements to be met by Prison Service officers – a person in the position of an educator should have a master’s degree in humanities8. The
mean tenure of the participants in the research was 8 years and 6 months. This group was dominated by persons employed in the Prison Service for one and 12 years (14.4% each). The smallest number of educators worked with convicts for 15 years and longer (3.2%).
Analysis of own research results
Statistical analyses of the results of own research were carried out using the IBM SPSS software.
First of all, it was decided to investigate what were the motives of the convicts taking up a job and what were the opinions of their educators on this matter. For this purpose, the respondents rated 8 potential reasons for taking up employment for persons deprived of liberty on a 5-point Likert scale, where 1 meant that they were not driven by these motives and 5 meant that it was a very important reason for taking up employment (Table 1).
5 https://sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna Table 49. Reasons for non-employment of convicted
and sentenced prisoners. Data as of December 2019, (accessed on: August 27, 2020).
6 https://sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna Table 46. Employment of detainees. Data as of
Decem-ber 2019, (accessed on: January 22, 2021).
7 https://sw.gov.pl/strona/statystyka--biezaca Data a of 30.06.2019 (accessed on: September 16,
2020).
8 Regulation of the Minister of Justice of 16 January 2003 on educational and professional
Table 1. Reasons for taking up employment by persons deprived of liberty
Reasons Group Mean Standard de-viation t-distribution p
Earning income detainees 3.75 1.55 -0.16 0.98
educators 3.76 1.49
Breaking boredom detainees 3.63 1.46 -4.58 0.001
educators 4.02 1.02
Educator’s encouragement detainees 2.61 1.43 -8.28 0.001 educators 3.32 1.08
Strong intrinsic motivation of detainees to work
detainees 3.95 1.34
2.97 0.003
educators 3.70 1.13
Change of environment detainees 3.45 1.56 -0.81 0.41 educators 3.53 1.17
Helping others detainees 2.86 1.56 4.45 0.001
educators 2.44 1.20
Influence of fellow inmates detainees 1.81 1.18 -4.00 0.001 educators 2.13 1.17
Expectation of benefits and privileges in prison
detainees 3.26 1.57
-4.52 0.001 educators 3.71 1.30
Explanations: t-distribution – test for independent samples, p – level of statistical significance. Source: author’s own study.
Statistical analysis using Student’s t-test confirmed the existence of statistically significant differences between the opinions of penitentiary educators and their charges on the reasons for taking up employment by persons deprived of liberty.
and the need to help other people, including family members. Other reasons identified by the convicts were: “coercion”, “being used to work”, “obtaining a furlough”, and “obtaining a conditional early release”. In contrast, the penitentiary educators surveyed indicated that additional reasons for taking up employment for their charges were: “payment of debts”, “supporting the family” and “obtaining a furlough”.
The opportunity to work while serving a prison sentence and the benefits that come with it contribute to the better functioning of convicts in conditions of freedom (Kojadyńska, Gałędek 2017, p. 88, William et al. 2015, p. 2). One of such benefits is undoubtedly learning how to manage the money earned. Therefore, it was studied what the convicted men spend their earned money on and what are the views of their penitentiary educators on this matter. They assessed five potential ways of disposing of money on a 5-point Likert scale (1 – never, 2 – rarely, 3 – sometimes, 4 – often, 5 – very often) (Table 2). Table 2. Spending of the money earned by persons deprived of liberty
Spending Group Mean Standard deviation t-distribution p Saves money for the future detainees 1.91 1.42 -1.78 0.07
educators 2.07 1.24
Pays off debts detainees 2.04 1.49 -0.28 0.78
educators 2.07 1.20
Gives money to his family detainees 1.69 1.30 -2.28 0.02 educators 1.88 1.13
Spends money on himself detainees 2.50 1.59 -0.97 0.33 educators 2.59 1.29
Spends money on stimulants detainees 1.85 1.45 -0.97 0.32 educators 2.23 1.85
Source: author’s own study.
There was a statistically significant difference (p<0.05) between the mean scores for giving the money earned to family members among the prisoners and their educators. The persons deprived of liberty claimed that they support their families financially much less frequently than in the opinion of the educators. Respondents from the compared groups unanimously admitted that they sometimes spend the money on their needs and rarely save it, pay off debts, buy stimulants, or give it to their families. The convicted men also claimed that they use the money they earn “to buy hygiene products.”
2 – average, 3 – sufficient, 4 – very strong). The data obtained were statistically analyzed using the Chi-squared test (Table 3).
Table 3. Commitment of the convicted persons to the work performed during their imprison-ment
Commitment Detainees Educators Chi-squared test p
N % N % 16.825 0.001 Insufficient 14 3.1 11 2.6 Average 49 10.8 112 26.0 Sufficient 219 42.4 239 55.6 Very strong 170 37.6 68 15.8 Total 452 100.0 430 100.0
Source: author’s own study.
The obtained data indicate that there are differences in the assessment of commitment to the work performed by persons serving prison sentences between penitentiary educators and their charges (p<0.001). 37.6% of the convicts indicated very strong commitment, and 42.4% – sufficient commitment. Slightly more than half of the educators (55.6%) considered that the working prisoners were sufficiently committed to their job responsibilities. Several respondents from the compared groups considered that persons deprived of their liberty are insufficiently committed to their work duties. This means that the convicts definitely more often evaluated their commitment to work higher than their penitentiary educators.
Similarly, as in the case of the assessment of the commitment to one’s professional duties and the motives for taking up employment, statistically significant differences emerged in the opinions of the educators and detainees on the changes experienced by persons deprived of their liberty while working. To this end, they assessed 14 potential effects of employment on a 5-point Likert scale (Table 4).
Table 4. Changes experienced by working prisoners as perceived by respondents Changes Group Mean Standarddeviation t-distribu-tion p More frequent visits detainees 2.33 1.01 -3.04 0.002
educators 2.53 0.93
Improvement of family relation-ships
detainees 2.38 0.91
-5.52 0.001
educators 2.72 0.90
Improvement of relationships with prison staff
detainees 2.33 1.61
-6.04 0.001
educators 2.85 0.74
Improvement of relationships with fellow inmates
detainees 2.56 0.80
-2.56 0.01
educators 2.70 0.82
Greater self-confidence detainees 2.31 0.87 -11.1 0.001
educators 2.94 0.80
Greater motivation to work detainees 2.17 0.92 -12.4 0.001
educators 2.89 0.78
Mood improvement detainees 1.90 0.87 -22.0 0.001
educators 3.10 0.71
It is easier to spend time in isola-tion
detainees 1.95 0.94
-21.0 0.001
educators 3.16 0.74
Job satisfaction detainees 2.09 0.89 -14.6 0.001
educators 2.95 0.84
Working while in prison helps to find a job after being released
detainees 2.48 1.01
-1.47 0.14
educators 2.58 0.99
Change of behavior for the better detainees 2.18 0.88 -11.0 0.001
educators 2.82 0.84
More competition with fellow inmates
detainees 3.10 0.73
10.3 0.001
educators 2.46 1.07
Increased expectations of benefits and rewards
detainees 2.46 0.88
-6.67 0.001
educators 2.88 0.94
Lack of money management skills detainees 3.00 0.85 6.78 0.001
educators 2.52 1.22
Source: author’s own study.
staff. They became more aware of their deficits in terms of their management of the money they earned (p<0.001). It is worth noting, however, that according to the penitentiary educators, positive changes concerning the functioning of the convicts who took up a job while serving their prison sentence occurred to an average degree. In contrast, in the opinion of the convicts, there were no significant changes that affected them (other than: improved relationships with fellow inmates and more competition with them, belief in finding a job after serving a prison sentence, increased expectations of receiving benefits and rewards, and lack of money management skills – moderate changes).
Summary
The obtained results indicate little agreement between the opinions of penitentiary educators and convicts on the performance of work by inmates while serving their sentences. The compared groups of respondents differed in their opinions concerning the motives of persons deprived of liberty to take up employment. Similar opinions were expressed only with regard to the desire to change the environment and earn an income. Penitentiary educators pointed to more selfish reasons of taking up a job by convicts. The latter, in turn, stressed the motivation to work and the opportunity to help others. The findings indicate the need to shape and strengthen the convicts’ intrinsic motivation to work (Mazur 2013, p. 157; Gagné, Deci 2005, p. 331).
To a large extent, however, penitentiary educators and convicts were in agreement as to the spending of the money earned by the persons working while serving their prison sentence. According to the educators, the convicted men more often give the money they earn to their families, which is not consistent with the opinion of the convicts themselves. This indicates the need to work on communication within the family, the role of a father, husband/partner and building a sense of responsibility for oneself and for others. An employed convict is entitled to remuneration, which is subject to obligatory deductions: social insurance contribution, the Victims and Post-release Assistance Fund (10%), the Fund for Professional Activation of Prisoners and Development of Prison Workplaces (25%). The personal income tax contribution is also deducted. Up to 40% of the remuneration may be deducted for the purpose of payment of debts (e.g. alimony). Up to 4% of the average monthly remuneration is deposited into the convict’s “account”. This money is paid to him when he leaves prison9. This
means that the remaining money available to the prisoner does not allow them to meet their own needs and the needs of their family.
9 https://www.sw.gov.pl/aktualnosc/Wynagrodzenie-wiezniow-za-prace (accessed on: September
The convicted men assess their commitment to their duties as strong or very strong, while the penitentiary educators describe it as sufficient. The obtained result is satisfactory, although it is worth stressing the importance of praise and rewards in the process of motivating them to professional activity. It is important for the educators to be aware that the convicted men can expect to receive them because they believe that they put a great deal of effort into their work. Praise and appreciation of the effort put in will result in their greater motivation to take on professional tasks. The lack of positive reinforcement, in turn, may result in their reluctance to work (Souders 2020)10, and it has been proven that benefits
received from employment positively affect motivation (Heathfield 2020)11.
Moreover, A. Lewicka-Zelent, in her report, argues that those performing paid work show more commitment to their job than the prisoners who are not paid (Lewicka-Zelent 2020, p. 20).
The penitentiary educators see more positive aspects resulting from taking up a job by persons deprived of liberty than the convicted persons themselves. On the one hand, those who work have the possibility to earn money, but on the other hand they admit that they do not know how to manage it. Therefore, it is important to develop their ability to manage their own money. Building a sense of independence in relation to work can contribute to minimizing a demanding attitude. There is also more rivalry between fellow inmates, but it is often of positive nature, as it motivates them to work and engage in activities. This positive influence can be used in working with convicts who have no desire to be professionally active. Working convicts learn through observation and following each other’s example. Nevertheless, it is important to control the influence of individuals on fellow inmates (Sokołowska 2015, p. 186; Bosma et al. 2020 p. 451; Nowacki 2013, p. 188).
The results of studies carried out by other authors confirm that the employed convicts cope better with being in isolation and are less prone to aggressive behavior. There is also a noticeable increase in their sense of responsibility and diligence in performing tasks. In addition, the prisoners who work while in isolation intend to remain professionally active after leaving prison (Głowania 2016, p. 146). Work and the opportunity to perform it is a value in itself. It contributes to building self-esteem (Nowacki 2019, p. 151). Work experience, acquisition of new skills and qualifications helps to lower recidivism rates and facilitates social readaptation for former convicts (Mosses, Smith 2007, p. 32, Ames 2019, p. 1). That is why it is worthwhile to continue scientific research, both quantitative and qualitative, in the future, as a kind of monitoring of the effectiveness of employment of persons deprived of liberty.
10 https://positivepsychology.com/improving-motivation-at-work/ (accessed on: September 16, 2020). 11 https://www.thebalancecareers.com/what-people-want-from-work-motivation-1919051 (accessed
References
[1] Ames B., 2019, NIJ funded research examines what works for successdful reentry, „National Institute of Justice”, 281.
[2] Bosmal A. Q., Ginneken E. F. J. C., Sentse M., Palmen H., 2020, Examining Prisoner
Misconduct: A Multilevel Test Using Personal Characteristics, Prison Climate, and Prison, „Environment, Crime & Delinquency”, 66(4), 451–484.
[4] Cook C., Lukersmith S., 2010, Work rehabilitation, e-book.
[5] Doszyń A., Kozłowski K., 2009, Ogrody za murem [in:] Resocjalizacyjne programy
penitencjarne realizowane przez Służbę Więzienną w Polsce, (ed.) M. Marczak, Oficyna
Wydawnicza “Impuls”, Kraków, p. 74–78.
[6] Gagné M., Deci E. L., 2005, Self- determination theory and work motivation, „Journal of Organizational Behavior”, 26, 4, 331–362.
[7] Galicki J., 2008, Zatrudnienie osadzonych w zakładach karnych jako czynnik
resocjalizacji [in:] Misja Służby Więziennej a jej zadania wobec aktualnej polityki karnej i oczekiwań społecznych, (eds.) W. Ambroziak, H. Machel, P. Stępniak,
Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Gdański, „Pedagogium” Wyższa Szkoła Pedagogiki Resocjalizacyjnej w Warszawie, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Poznań–Gdańsk–Warszawa–Kalisz, p. 637–644.
[8] Głowania K., 2016, Praca jako środek oddziaływania resocjalizacyjnego w opinii osób
pozbawionych wolności, [in:] Współczesne wyzwania dla systemów penitencjarnych na świecie, (eds.) M. M. Szwejkowska, K. D. Ryś, Wydawnictwo Wydziału Prawa
i Administracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn, p. 132–147. [9] Jaworska A., 2016, Zasoby osobiste i społeczne skazanych w procesie oddziaływań
penitencjarnych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
[10] Kapruszenko E., 2017, Praca a readaptacja społeczna osadzonych, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie”, 26, 1, 185–197.
[11] Kojadyńska A., Gałędek J., 2017, Resocjalizacja osadzonych przebywających
w zakładzie karnym, „Kortowski Przegląd Prawniczy”, 2, 84–90.
[18] Lewicka-Zelent A., 2020, Ocena aktualnego stanu kształcenia zawodowego i pracy
osób osadzonych w zakładach karnych w kontekście pozyskania przez pracodawców wykwalifikowanych zawodowo i kompetentnych pracowników oraz potrzeb szkoleniowych w poszczególnych branżach, Raport główny z badania I, Lublin.
[12] Łuczak E., 2014, Efektywność oddziaływań resocjalizacyjnych i jej niektóre
uwarunkowania, [in:] Resocjalizacja. Probacja. Praca penitencjarna, (eds.) I. Bieńkowska,
I. Fajfer-Kruczek, t. 1, Zakład Karny w Cieszynie, Zakład Pedagogiki Specjalnej Uniwersytetu Śląskiego, Cieszyn, 9–16.
[13] Mazur M., 2013, Motywowanie pracowników jako istotny element zarządzania
organizacją, „Nauki Społeczne”, 8, 156–182.
[14] Mosses M. C., Smith C. J., 2007, Factories Behind Fences: Do Prison ‘Real Work’
Programs Work?, „National Institute of Justice”, 257, 32–35.
[15] Nowacki Z., 2013, Wpływ społeczny - możliwości i ograniczenia dla oddziaływań
penitencjarnych, [in:] Polski system penitencjarny. Ujęcie integralno-kulturowe,
[16] Nowacki Z., 2019, Praca w ocenie skazanych, [in:] Współczesny wymiar bezpieczeństwa
publicznego. Kształtowanie bezpiecznych przestrzeni. Działania profilaktyczne,
(eds.) T. Kośmider, L. Kołtun, Wydawnictwo IWS i WSKIP, Warszawa, 125–152. [17] Sokołowska E., 2015, Praca charytatywna mężczyzn odbywających karę pozbawienia
wolności, [in:] Resocjalizacja penitencjarna w kontekstach interdyscyplinarnych, (eds.)
D. Kowalczyk, A. Szecówka, S. Grzesiak, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wrocław, 177–194. [18] Szczepanik R., 2013, Prowadzenie badań naukowych w warunkach izolacji
więziennej, [in:] Tematy trudne. Sytuacje badawcze, (ed.) I. B. Kuźma, Wydawnictwo
Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź, 173–196.
[19] Szymczak A., Gawrycka M., 2015, Praca jako dobro indywidualne i społeczne, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe”, 214, 276–287.
[20] William D., Clark B.C., Scaggs S., Ensley D., Coltharp P., Singer A., Blomberg T.G., 2015, An Assessment of the Effectiveness of Prison Work Release Programs on
Post-Release Recidivism and Employment, The Florida Department of Corrections and
Florida State University College of Criminology and Criminal Justice, USA.
[21] Wysocka-Pleczyk M., Tucholska K., Gulla B., Piotrowski P., Florczyk S., 2020,
Wybrane problemy prowadzenia badań naukowych w zakładach karnych w kontekście analizy temporalnej więźniów, „Resocjalizacja Polska”, 19, 297–313.
Internet sources
[22] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Roczna Informacja Statystyczna, https://www.sw.gov.pl/strona/ministerialny-program-pracy-wiezniow (accessed on: September 16, 2020).
[23] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Roczna Informacja Statystyczna za lata 2010–2019, https://www.sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna (accessed on: September 16, 2020).
[24] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Roczna Informacja Statystyczna, https://sw.gov.pl/strona/statystyka--biezaca. Dane na dzień 30.06.2019 r. (accessed on: January 1, 2020).
[25] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, https:// sw.gov.pl/aktualnosc/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-w-lodzi-podnoszenie-kwalifikacji-zawodowych-osadzonych (accessed on: August 31, 2020).
[26] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Roczna Informacja Statystyczna, https://sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna tab. 49. Przyczyny niezatrudnienia skazanych i ukaranych. Dane na grudzień 2019 r. (accessed on: August 27, 2020).
[27] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, https://www.sw.gov. pl/aktualnosc/Wynagrodzenie-wiezniow-za-prace (accessed on: September 10, 2020). [28] https://positivepsychology.com/improving-motivation-at-work/ (accessed on:
September 16, 2020).
[29] https://www.thebalancecareers.com/what-people-want-from-work-motivation -1919051 (accessed on: September 16, 2020)
[30] Souders B., 2020, The Science of Improving Motivation at Work, https://positivepsy-chology.com/improving-motivation-at-work/ (accessed on: September 16, 2020). [31] Heatfield S.M., 2020, What People Want From Work: Motivation, https://www.
* Uniwersytet Marii Curie-Skłodowskiej Lublinie [agnieszka.lewicka@poczta.umcs.lublin.pl]; ** Wyższa Szkoła Kryminologii i Penitencjarystyki w Warszawie [agnieszkaapytka@gmail.com]
Opinie osadzonych
i wychowawców penitencjarnych na temat pracy
wykonywanej przez osoby pozbawione wolności
Abstrakt: Praca stanowi jedną z najważniejszych aktywności człowieka, zważywszy na wiele jej walorów. Dlatego dąży się do tego, żeby osoby pozbawione wolności mogły podjąć pra-cę lub kontynuować ją, przebywając w warunkach izolacyjnych. Jednak aranżując skuteczne oddziaływania związane z zatrudnieniem osób skazanych, warto poznać ich opinie na ten temat. Jednostronny obraz zjawiska może być zakłócony i dlatego postanowiono poznać opi-nie wychowawców penitencjarnych i ich podopiecznych na temat pracy wykonywanej przez osoby pozbawione wolności. W badaniach przeprowadzonych na przełomie 2018 i 2019 roku wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Narzędziami były autorskie kwestionariusze ankiet: dla osób skazanych (N = 396) oraz dla wychowawców zatrudnionych podczas odby-wania kary pozbawienia wolności (N = 326). Przeprowadzone analizy statystyczne ujawniły dużo różnic istotnych statystycznie między opiniami porównywanych grup osób, zwłaszcza związanych z przyczynami i skutkami wykonywanej pracy przez osoby pozbawione wolności oraz ich zaangażowaniem w nią.Słowa kluczowe: praca, więzień, wychowawcy penitencjarni.
Wprowadzenie
nieosią-galnym lub trudnym do realizacji, a dla innych – przymusem. Praca przyczynia się do rozwoju człowieka i społeczeństwa. Jej brak rodzi niepewność i frustrację, ob-niża poczucie bezpieczeństwa oraz poczucie własnej skuteczności (Jaworska 2016, s. 81–82). Ponadto praca pełni kilka istotnych funkcji: ekonomiczną (tworzenie nowych wartości, produkcja dóbr i usług, wzrost poziomu dobrostanu społeczne-go), dochodową (możliwość uzyskania dóbr niezbędnych do codziennego funkcjo-nowania) i społeczną (środek zaspokojenia celów życiowych, potrzeb społecznych i duchowych) (Galicki 2008, s. 640).
Praca odgrywa ważną rolę w życiu każdego człowieka, a w przypadku osób osadzonych stanowi również jeden z podstawowych sposobów ich aktywizacji w procesie readaptacji społecznej. Stanowi główny element wykonywania kary po-zbawienia wolności. Praca i możliwość jej wykonywania pozwala na prawidłowe funkcjonowanie jednostek w społeczeństwie. Podejmowanie aktywności zawodo-wej sprzyja rozwojowi kompetencji psychospołecznych i zawodowych u skazanych, pozytywnie wpływa na ich osobowość i postawy społeczne. Dodatkowo pomaga w zerwaniu z ich stygmatyzującym obrazem w społeczeństwie (Głowania 2016, s. 132–133). Praca pełni szereg istotnych funkcji. Do najważniejszych zalicza się możliwość uzyskania dochodów, zaspokojenia podstawowych potrzeb, samoreali-zacji i spłaty zobowiązań (Szymczak, Gawrycka 2015, s. 277–278; Cook, Luker-smith, 2010, s. 391). W przypadku osób pozbawionych wolności praca pomaga im w utrwalaniu pewnych nawyków i dostosowaniu się do wymogów stawianych im przez społeczeństwo, a także przyczynia się do zmiany ich postaw. W tym znaczeniu praca pełni funkcję resocjalizacyjno-readaptacyjną. Wykonywanie okre-ślonych czynności sprzyja również nauce szacunku i wytrwałości w pokonywaniu pojawiających się trudności życiowych (Kapruszenko 2017, s. 186).
W polskim systemie prawnym, zgodnie z art. 121 kkw, skazanym zapewnia się pracę odpłatną lub nieodpłatną. W zależności od typu zakładu karnego i sys-temu odbywania kary pozbawienia wolności skazani mogą pracować na terenie jednostki penitencjarnej lub poza nią. Dlatego w celu zwiększenia możliwości za-wodowych i wzrostu współczynnika zatrudnienia osób skazanych w 2016 roku został zainicjowany Program „Praca dla więźniów”1, który obejmuje budowę
przy-więziennych hal produkcyjnych, zwiększenie wskaźników w zakresie nieodpłatnej pracy wykonywanej przez więźniów na rzecz samorządów oraz uzyskanie ulg przez przedsiębiorców. Z danych statystycznych CZSW wynika, że w 2019 roku pracowało 55,7% skazanych i osadzonych (dla porównania w 2018 – 54,3%, w 2017 – 50,7%, w 2016 – 40,3%). Przed wprowadzeniem rządowego programu „Praca dla więźniów” w latach 2010–2015 średni procent zatrudnionych skaza-nych zawierał się w przedziale od 30,1 do 35,5%2. Powyższe dane wskazują na
wyraźny wzrost zatrudnienia osadzonych przebywających w zakładach karnych w ostatnich latach, dlatego warto stale monitorować to zjawisko.
Zakłady karne i areszty śledcze ze względu na specyfikę swojego funkcjono-wania jako instytucji zamkniętej oraz sytuacja osób osadzonych budzą zaintere-sowanie wielu badaczy z różnych dyscyplin naukowych (Wysocka-Pleczyk i in. 2020, s. 298). Prowadzenie badań w zakładach karnych nie jest łatwe. Często towarzyszy im wiele trudności. Wśród czynników ryzyka tkwiących w osadzonych wymienia się m.in. nieumiejętność: czytania ze zrozumieniem, pisania, werbalizo-wania własnych myśli oraz celowe, świadome „fałszowanie” niektórych informa-cji czy stosowanie różnych technik manipulacyjnych. Ponadto, zakład karny jest miejscem zamkniętym, odizolowanym, w którym panuje specyficzna atmosfera. Dlatego dopiero pewne oswojenie się z panującymi w nim zasadami, przepisami oraz barierami i ograniczeniami o różnym charakterze może ułatwić proces pro-wadzenia badań (Szczepanik 2013, s. 190–191). Wskazane problemy przekładają się na niewielką liczbę opracowań o charakterze empirycznym, w tym także do-tyczących zagadnień związanych z podejmowaniem i wykonywaniem pracy przez osoby odbywające karę pozbawienia wolności. Niestety braków tych nie wypełni wielość publikacji teoretycznych, w których podejmowane są rozważania na temat zatrudnienia osadzonych.
Założenia metodologiczne badań własnych
Głównym celem badań było poznanie opinii wychowawców penitencjarnych i ich podopiecznych na temat pracy wykonywanej przez osoby pozbawione wolności.
Aby cel badań został osiągnięty, sformułowano następujące pytania szczegółowe: 1. Jakie są przyczyny podejmowania pracy przez osoby pozbawione wolności
w opinii osób badanych?
2. Jak wychowawcy penitencjarni i skazani oceniają zaangażowanie w pracę wy-konywaną przez osoby pozbawione wolności?
3. Jakie zmiany dostrzegają uczestnicy badania u osadzonych, którzy wykonują pracę?
4. Czy występują różnice w opinii wychowawców penitencjarnych i osób skaza-nych na temat pracy wykonywanej przez osoby pozbawione wolności, a jeśli tak to jakie?
W badaniach własnych wykorzystano metodę sondażu diagnostycznego. Na-rzędziami były autorskie kwestionariusze ankiety: dla osób skazanych oraz dla wychowawców zatrudnionych w zakładach karnych. Uczestnicy badania dokonali oceny przyczyn podejmowania pracy przez osoby skazane, ich zaangażowania w wykonywaną pracę oraz zmian wynikających z ich zatrudnienia. Kwestiona-riusz ankiety dla osób osadzonych składał się z ośmiu pytań zamkniętych oraz metryczki. Pytania dotyczyły: przyczyn podjęcia pracy przez osadzonych, ich za-angażowania w jej wykonywanie, zgodności wykonywanej pracy z umiejętnościa-mi zawodowyumiejętnościa-mi, oceny uumiejętnościa-miejętności, doświadczenia oraz zadowolenia z obecnie wykonywanej pracy. Dodatkowo badani mieli możliwość wskazania przeznaczenia zarobionych pieniędzy oraz korzyści związanych z jej wykonywania podczas od-bywania kary pozbawienia wolności.
Charakterystyka osób badanych
W sondażu uczestniczyło 452 mężczyzn, którzy przebywali w warunkach izo-lacji penitencjarnej. Mieli oni od 21 do 70 lat (średnia wieku wyniosła 36 lat), co oznacza, że większość z nich była w wieku produkcyjnym. Najwięcej osób miało wykształcenie zawodowe (41,6%) i podstawowe (33,6%). Co piąty skaza-ny ukończył szkołę średnią (19,9%), a 3,5% mężczyzn było absolwentami uczelni wyższych. Uzyskane dane potwierdzają te pochodzące z CZSW, zgodnie z którymi prawie połowa skazanych posiada wykształcenie podstawowe lub gimnazjalne, co przyczynia się do ich marginalizacji na rynku pracy3. Oznacza to, że większa
część uczestników sondażu nie ma wyuczonego zawodu, co może stanowić jeden z podstawowych problemów znalezienia przez nich zatrudnienia, a po opuszcze-niu zakładu karnego – utrzymania go na wolności. W pięciu z siedmiu jednostek penitencjarnych, w których zostały przeprowadzone badania funkcjonują szkoły przywięzienne, a więc osoby osadzone mają możliwość kształcenia – zdobywania wiedzy i podnoszenia swoich kwalifikacji. Celem edukacji szkolnej oraz organi-zowanych szkoleń i kursów w zakładach karnych jest przygotowanie osadzonych do pracy i zwiększenie ich szans na zatrudnienie po odbyciu kary pozbawienia wolności, dlatego te formy kształcenia największy nacisk kładą na zdobycie umie-jętności praktycznych4.
Ponad jedna trzecia badanych mężczyzn (38,3%) podczas wykonywania kary pozbawienia wolności pracowała nieodpłatnie na terenie zakładu karnego, a nie-wielu mniej (34,5%) uzyskiwało zapłatę za pracę w jednostce penitencjarnej. Niespełna co czwarty badany miał możliwość pracować odpłatnie. Pozostałe oso-by pracowały nieodpłatnie poza więzieniem (2,2%). Zatem niemal trzy czwarte mężczyzn uczestniczących w sondażu stale przebywało w warunkach izolacyj-nych, nie mając możliwości kształcenia, pracy i rozwijania umiejętności związa-nych z codziennym życiem w warunkach wolnościowych, w których będą musieli funkcjonować po odbyciu kary kryminalnej. Z raportu A. Lewickiej-Zelent (2020, s. 81) wynika, że istnieją różnice pomiędzy osadzonymi pracującymi odpłatnie i nieodpłatnie. Osadzeni, którzy nie otrzymują wynagrodzenia za swoją pracę chętniej uczestniczą w dodatkowych szkolenia i kursach podnoszących ich kwalifi-kacje. Podejmowanie aktywności zawodowej częściej związane jest u nich również z potrzebą wypełnienia czasu wolnego i zdobycia umiejętności niezbędnych do znalezienia pracy po opuszczeniu zakładu karnego.
3
https://sw.gov.pl/aktualnosc/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-w-lodzi-podnoszenie-kwalifi-kacji-zawodowych-osadzonych (dostęp: 31.08.2020).
4
Większość skazanych wykonywała prace porządkowo-gospodarcze na terenie zakładu karnego (18,8%) i inne prace fizyczne w jednostce penitencjarnej i po-za nią (15%). Mężczyźni podejmowali także pracę w branży budowlanej (6,8%) i przetwórczej (3,3%). Pojedyncze osoby pracowały jako: ślusarz, tapicer, krawiec, hydraulik, mechanik samochodowy. Niestety 54% osób pozbawionych wolności nie udzieliło informacji dotyczącej wykonywanej przez nie pracy podczas odbywania kary pozbawienia wolności, co mogło wynikać m.in. z obawy przed identyfikacją wypełnianych przez nie kwestionariuszy.
Z danych statystycznych Centralnego Zarządu Służby Więziennej wynika, że w 2019 roku około 11% osób skazanych nie pracowało w czasie odbywania kary pozbawienia wolności. Najczęstszymi przyczynami ich bezrobocia były: niezdol-ność do pracy, udział w drugim postępowaniu oraz przebywanie poza terenem zakładu karnego (np. na przepustce)5. Według danych statystycznych CZSW
w 2019 roku pracowało 55,7% osób osadzonych6.
W badaniu uczestniczyło 430 wychowawców penitencjarnych, których średnia wieku wyniosła 34 lata. Najmłodsza osoba miała 24 lata, najstarsza 45 lat. Męż-czyźni stanowili 79,3% ogółu. Dane statystyczne CZSW potwierdzają, że kobiety pracujące w jednostkach penitencjarnych stanowią mniejszość osób zatrudnionych w jednostkach penitencjarnych (23,5%)7.
Wszyscy wychowawcy byli absolwentami szkół wyższych. Zgodnie z Rozpo-rządzeniem Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2003 roku w sprawie wymagań w zakresie wykształcenia i kwalifikacji zawodowych jakimi powinni od-powiadać funkcjonariusze Służby Więziennej, osoba na stanowisku wychowawcy powinna posiadać wykształcenie wyższe humanistyczne z tytułem magistra8.
Śred-ni staż pracy uczestŚred-ników badaŚred-nia wyŚred-niósł osiem lat i sześć miesięcy. W grupie tej dominowały osoby zatrudnione w Służbie Więziennej rok i 12 lat (po 14,4%). Najmniej wychowawców pracowało ze skazanymi przez 15 lat i dłużej (3,2%).
Analiza wyników badań własnych
Analizy statystyczne wyników badań własnych przeprowadzono z wykorzy-staniem programu IBM SPSS.
5 https://sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna tab. 49. Przyczyny niezatrudnienia skazanych i
ukara-nych. Dane na grudzień 2019 r. (dostęp: 27.08.2020).
6 https://sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna tab. 46. Zatrudnienie osadzonych. Dane na grudzień
2019 r. (dostęp: 22.01.2021).
7 https://sw.gov.pl/strona/statystyka--biezaca. Dane na dzień 30.06.2019 r. (dostęp: 16.08.2020). 8 Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z dnia 16 stycznia 2003 roku w sprawie wymagań
W pierwszej kolejności postanowiono sprawdzić jakimi motywami kierowali się skazani podejmując pracę oraz jakie opinie na ten temat mieli ich wychowaw-cy. W tym celu osoby badane oceniły osiem potencjalnych przyczyn zatrudnienia osób pozbawionych wolności na pięciostopniowej skali Likerta, gdzie 1 oznaczała, że nie kierowały się one tymi motywami, a 5, że był to bardzo ważny powód podjęcia pracy (tab. 1).
Tabela 1. Przyczyny podjęcia pracy przez osoby pozbawione wolności
Przyczyny Grupa Średnia standardoweOdchylenie t-Studenta* p**
Uzyskanie dochodu osadzeni 3,75 1,55 -0,16 0,98
wychowawcy 3,76 1,49
Przerwanie nudy osadzeni 3,63 1,46 -4,58 0,001
wychowawcy 4,02 1,02
Zachęta wychowawcy osadzeni 2,61 1,43 -8,28 0,001
wychowawcy 3,32 1,08
Silna motywacja wewnętrz-na osadzonych do wykony-wania pracy
osadzeni 3,95 1,34
2,97 0,003
wychowawcy 3,70 1,13
Zmiana otoczenia osadzeni 3,45 1,56 -0,81 0,41
wychowawcy 3,53 1,17
Niesienie pomocy innym osadzeni 2,86 1,56 4,45 0,001
wychowawcy 2,44 1,20
Namowa współosadzonych osadzeni 1,81 1,18 -4,00 0,001
wychowawcy 2,13 1,17
Oczekiwanie uzyskania ulg i przywilejów w ZK
osadzeni 3,26 1,57
-4,52 0,001
wychowawcy 3,71 1,30
Objaśnienia: * t-Studenta – test dla prób niezależnych, ** p – poziom istotności statystycznej. Źródło: opracowanie własne.
Analiza statystyczna z zastosowaniem testu t-Studenta potwierdziła występo-wanie różnic istotnych statystycznie między opiniami wychowawców penitencjar-nych i ich podopieczpenitencjar-nych na temat przyczyn podejmowania pracy przez osoby pozbawione wolności.
takie czynniki motywacyjne, jak: silna motywacja wewnętrzna do wykonywania pracy (p < 0,01) oraz możliwość niesienia pomocy innym (p < 0,001). Oznacza to, że osoby z porównywanych grup równie wysoko oceniły możliwość uzyska-nia dochodu i zmianę otoczeuzyska-nia jako powody zatrudnieuzyska-nia osób przebywających w warunkach izolacji więziennej.
Osoby badane uznały, że dla skazanych podejmujących pracę ważne są: uzy-skanie dochodu, przerwanie nudy, chęć / potrzeba wykonywania jej oraz zmiana otoczenia. Według wychowawców równie istotna jest ich opinia, w której zamiesz-czają informację o zatrudnieniu podczas odbywania kary pozbawienia wolności. Natomiast za mało ważne uznają namowę współosadzonych i potrzebę niesienia pomocy innym ludziom, w tym członkom rodziny. Skazani mężczyźni jako in-ne powody wskazywali na: „przymus”, „przyzwyczajenie do pracy”, „uzyskanie przepustki” oraz „uzyskanie warunkowego przedterminowego zwolnienia”. Z kolei badani wychowawcy penitencjarni wskazali, że dodatkowymi przyczynami podej-mowania zatrudnienia przez ich podopiecznych są: „spłata zobowiązań”, „pomoc rodzinie” i „uzyskanie przepustki”.
Możliwość wykonywania pracy podczas odbywania kary pozbawienia wolno-ści i korzywolno-ści z nią związane przyczyniają się do lepszego funkcjonowania osób skazanych w warunkach wolnościowych (Kojadyńska, Gałędek 2017, s. 88; Wil-liam i in. 2015, s. 2). Jedną z takich korzyści jest niewątpliwie nauka zarządzania zarobionymi pieniędzmi. W związku z tym sprawdzono, na co skazani mężczyźni wydają zarobione pieniądze i jakie poglądy na ten temat mają ich wychowawcy penitencjarni. Ocenili oni na pięciostopniowej skali Likerta (1 – nigdy, 2 – rzadko, 3 – czasami, 4 – często, 5 – bardzo często) pięć potencjalnych sposobów dyspo-nowania pieniędzmi (tab. 2).
Tabela 2. Wydatkowanie zarobionych pieniędzy przez osoby pozbawione wolności Wydatkowanie pieniędzy Grupa Średnia Odchylenie standardowe t-Studenta p Pieniądze odkłada
na przyszłość
osadzeni 1,91 1,42
-1,78 0,07
wychowawcy 2,07 1,24
Spłaca długi osadzeni 2,04 1,49 -0,28 0,78
wychowawcy 2,07 1,20
Przekazuje rodzinie osadzeni 1,69 1,30 -2,28 0,02
wychowawcy 1,88 1,13
Wydaje na siebie osadzeni 2,50 1,59 -0,97 0,33
wychowawcy 2,59 1,29
Wydaje na używki osadzeni 1,85 1,45 -0,97 0,32
wychowawcy 2,23 1,85
Między średnimi wynikami dotyczącymi przekazywania zarobionych pieniędzy członkom rodziny osób skazanych i ich wychowawców wystąpiła różnica istotna statystyczna (p < 0,05). Osoby pozbawione wolności twierdziły, że zdecydowa-nie rzadziej wspierają finansowo swoje rodziny w porównaniu do wychowaw-ców. Osoby z porównywanych grup zgodnie przyznały, że czasami przeznaczają pieniądze na swoje potrzeby, a rzadko oszczędzają, spłacają zadłużenia, kupują używki lub przekazują rodzinie. Skazani mężczyźni twierdzili także, że zarobione pieniądze przeznaczają „na zakup środków higienicznych”.
Chcąc uzyskać odpowiedzi na drugie pytanie szczegółowe, poproszono oso-by uczestniczące w badaniu o dokonanie oceny zaangażowania osób skazanych w wykonywaną pracę (1 – niedostateczne, 2 – przeciętne, 3 – wystarczające, 4 – bardzo silne). Uzyskane dane poddano analizie statystycznej z zastosowaniem testu Chi-kwadrat (tab. 3).
Tabela 3. Zaangażowanie osób skazanych w wykonywaną pracę podczas odbywania kary pozbawienia wolności
Zaangażowanie Osadzeni Wychowawcy Test Chi-kwadrat p
N % N % 16,825 0,001 Niedostateczne 14 3,1 11 2,6 Przeciętne 49 10,8 112 26,0 Wystarczające 219 42,4 239 55,6 Bardzo silne 170 37,6 68 15,8 Ogółem 452 100,0 430 100,0
Źródło: opracowanie własne.
Uzyskane dane wskazują na występowanie różnic w ocenie zaangażowania w pracę wykonywaną przez osoby odbywające karę pozbawienia wolności między wychowawcami penitencjarnymi a ich podopiecznymi (p < 0,001). Na bardzo sil-ne zaangażowanie wskazało 37,6% osób skazanych, a 42,4% – na wystarczające. Nieco ponad połowa wychowawców (55,6%) uznała, że pracujące osoby odbywa-jące karę pozbawienia wolności wystarczająco angażują się w wypełnianie swoich obowiązków zawodowych. Kilkanaście osób z porównywanych grup uznało, że osoby pozbawione wolności niedostatecznie przykładają się do swoich obowiąz-ków służbowych. Oznacza to, że skazani zdecydowanie częściej oceniają silniej swoje zaangażowanie w pracę niż ich wychowawcy penitencjarni.
celu dokonali oceny 14 potencjalnych skutków zatrudnienia na pięciostopniowej skali Likerta (tab. 4).
Tabela 4. Zmiany jakich doświadczają pracujący osadzeni w opinii badanych osób Zmiany Grupa Średnia standardoweOdchylenie t-Studenta p
Częstsze widzenia osadzeni 2,33 1,01 -3,04 0,002
wychowawcy 2,53 0,93
Poprawa relacji w rodzinie osadzeni 2,38 0,91 -5,52 0,001 wychowawcy 2,72 0,90
Poprawa relacji z personelem osadzeni 2,33 1,61 -6,04 0,001 wychowawcy 2,85 0,74
Poprawa relacji ze współosadzo-nymi
osadzeni 2,56 0,80
-2,56 0,01 wychowawcy 2,70 0,82
Większa pewność siebie osadzeni 2,31 0,87 -11,1 0,001 wychowawcy 2,94 0,80
Większa motywacja do pracy osadzeni 2,17 0,92 -12,4 0,001 wychowawcy 2,89 0,78
Poprawa nastroju osadzeni 1,90 0,87 -22,0 0,001
wychowawcy 3,10 0,71
Łatwiej spędzać czas w izolacji osadzeni 1,95 0,94 -21,0 0,001 wychowawcy 3,16 0,74
Satysfakcja z pracy osadzeni 2,09 0,89 -14,6 0,001
wychowawcy 2,95 0,84 Praca w zakładzie karnym
uła-twi znalezienie pracy na wolno-ści
osadzeni 2,48 1,01
-1,47 0,14 wychowawcy 2,58 0,99
Zmiana zachowania na lepsze osadzeni 2,18 0,88 -11,0 0,001 wychowawcy 2,82 0,84
Większa rywalizacja ze współo-sadzonymi
osadzeni 3,10 0,73
10,3 0,001 wychowawcy 2,46 1,07
Wzrost oczekiwań wobec ulg i nagród
osadzeni 2,46 0,88
-6,67 0,001 wychowawcy 2,88 0,94
Brak umiejętności gospodaro-wania pieniędzmi
osadzeni 3,00 0,85
6,78 0,001 wychowawcy 2,52 1,22
Osoby z porównywanych grup zgodnie twierdziły, że praca wykonywana pod-czas odbywania kary pozbawienia wolności w umiarkowanym stopniu może uła-twić skazanym znalezienie jej w warunkach wolnościowych. Z uzyskanych danych wynika jednak, że wychowawcy dostrzegają więcej korzyści wynikających z pracy wykonywanej przez swoich podopiecznych niż oni sami. Między średnimi wynika-mi dotyczącywynika-mi opinii na temat skutków pracy wychowawców i osób skazanych wystąpiły różnice istotne statystyczne w 13 przypadkach. Zdecydowanie wyższe wartości średnich dotyczyły: częstszych widzeń; poprawy relacji ze współosadzo-nymi (p < 0,01), w rodzinie i z personelem; większej pewności siebie, większej motywacji do pracy i satysfakcji z niej, poprawy nastroju skazanych, radzenia sobie przez nich w warunkach izolacyjnych, a także pozytywnej zmiany w ich zachowaniu (p < 0,001). Poza tym skazani mężczyźni, którzy podjęli zatrudnie-nie, odczuwali zwiększoną rywalizację ze współosadzonymi. Według nich podjęcie pracy w mniejszym stopniu zwiększa poziom oczekiwania ulg i nagród od pracow-ników penitencjarnych. Bardziej uświadamiali sobie, że posiadają deficyty związa-ne z umiejętnością gospodarowania zarobionymi pieniędzmi (p < 0,001). Warto jednak podkreślić, że według wychowawców penitencjarnych korzystne zmiany dotyczące funkcjonowania skazanych, którzy podjęli pracę podczas odbywania ka-ry pozbawienia wolności zaszły w stopniu przeciętnym. Natomiast zdaniem ska-zanych nie zaszły znaczne zmiany, które ich dotyczyły (poza: poprawą relacji ze współosadzonymi i większą rywalizacją z nimi, wiarą w znalezienie pracy po od-byciu kary kryminalnej, wzrostem oczekiwań w zakresie uzyskiwania ulg i nagród oraz brakiem umiejętności gospodarowania pieniędzmi – zmiany umiarkowane).
Podsumowanie
Uzyskane wyniki wskazują na małą zgodność opinii wychowawców peniten-cjarnych i osób skazanych na temat pracy wykonywanej przez osadzonych pod-czas odbywania przez nich kary kryminalnej. Porównywane grupy osób różniły się pod względem opinii dotyczących motywów podejmowania pracy przez osoby pozbawione wolności. Zgodne poglądy pojawiły się tylko w kwestii chęci zmiany otoczenia i uzyskania dochodu. Wychowawcy penitencjarni wskazali na bardziej egoistyczne powody podjęcia pracy przez skazanych. Ci z kolei wyeksponowali chęć pracy i możliwość udzielania pomocy innym. Uzyskane wyniki wskazują na konieczność kształtowania i wzmacniania motywacji wewnętrznej skazanych do pracy (Mazur 2013, s. 157; Gagné, Deci 2005, s. 331).
męża / partnera i budowaniem poczucia odpowiedzialności za siebie i za innych. Zatrudnionemu skazanemu przysługuje wynagrodzenie, które podlega obowiąz-kowym potrąceniom, obejmującym: składkę na ubezpieczenie społeczne, Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej (10%), Fundusz Aktywi-zacji Zawodowej Skazanych oraz Rozwój Przywięziennych Zakładów Pracy (25%). Odliczana jest także składka na podatek od osób fizycznych. Do 40% wynagro-dzenia mogą stanowić potrącenia przeznaczane na spłatę zadłużenia (np. alimen-tacyjnego). Do 4% średniego miesięcznego wynagrodzenia zostaje przekazane na „konto” skazanego. Pieniądze te otrzymuje w chwili opuszczenia zakładu karne-go9. Oznacza to, że pieniądze pozostające do dyspozycji skazanego nie pozwalają
mu na zaspokojenie potrzeb własnych i rodziny.
Skazani mężczyźni swoje zaangażowanie w wypełniane obowiązki oceniają jako duże i bardzo duże, a wychowawcy penitencjarni twierdzą, że jest ono od-powiednie. Uzyskany wynik satysfakcjonuje, aczkolwiek warto podkreślić tu zna-czenie pochwał i nagród w procesie motywowania ich do aktywności zawodowej. Ważne, aby wychowawcy byli świadomi, że skazani mężczyźni mogą ich oczeki-wać, ponieważ w ich przekonaniu wkładają bardzo duży wysiłek w swoją pracę. Wyrażenie pochwały i docenienie zaangażowania będzie skutkować większą ich motywacją do podejmowania zadań zawodowych. Brak pozytywnych wzmocnień może z kolei skutkować ich niechęcią do pracy (Souders 2020)10, a jak
dowie-dziono, uzyskiwane korzyści z zatrudnienia pozytywnie wpływają na motywację (Heathfield 2020)11. Dodatkowo A. Lewicka-Zelent w swoim raporcie dowodzi, że
osoby pracujące odpłatnie wykazują większe zaangażowanie w pracę niż osadzeni zatrudnieni nieodpłatnie (Lewicka-Zelent 2020, s. 20).
Wychowawcy penitencjarni dostrzegają więcej pozytywnych aspektów wyni-kających z pracy podejmowanej przez osoby pozbawione wolności w porównaniu do samych skazanych. Z jednej strony osoby pracujące mają możliwość zarabiania pieniędzy, ale z drugiej przyznają, że nie potrafią nimi gospodarować. Dlatego należy rozwijać u nich umiejętność zarządzania własnymi pieniędzmi. Budowanie poczucia niezależności w odniesieniu do pracy może przyczynić się do minima-lizacji postawy roszczeniowej. Widoczna jest także większa rywalizacja między współosadzonymi, która jednak często ma pozytywny wymiar, ponieważ motywuje ich do pracy i podejmowania aktywności. Warto wykorzystać ten dobry wpływ zatrudnienia w pracy ze skazanymi, którzy nie wykazują chęci podjęcia aktywno-ści zawodowej. Pracujący skazani uczą się poprzez obserwację i naśladowanie od siebie nawzajem. Niemniej jednak ważne jest kontrolowanie wpływu
poszczegól-9 https://www.sw.gov.pl/aktualnosc/Wynagrodzenie-wiezniow-za-prace (dostęp: 10.09.2020). 10 https://positivepsychology.com/improving-motivation-at-work/ (dostęp: 16.09.2020).
11 https://www.thebalancecareers.com/what-people-want-from-work-motivation-1919051 (dostęp:
nych jednostek na współwięźniów (Sokołowska 2015, s. 186; Bosma i in. 2020 s. 451; Nowacki 2013, s.188).
Wyniki badan innych autorów potwierdzają, że zatrudnieni skazani lepiej zno-szą pobyt w izolacji oraz mają mniejzno-szą skłonność do zachowań agresywnych. Widoczny jest u nich wzrost poczucia odpowiedzialności i sumienności podczas wykonywanych zadań. Poza tym osadzeni, którzy pracują w warunkach izola-cyjnych, planują pozostać aktywni zawodowo po opuszczeniu zakładu karnego (Głowania 2016, s. 146). Praca i możliwość jej wykonywania stanowi wartość samą w sobie. Przyczynia się do budowania poczucia własnej wartości (Nowacki 2019, s. 151). Doświadczenia zawodowe, nabycie nowych umiejętności i kwali-fikacji przyczyniają się do zmniejszenia wskaźników recydywy i ułatwiają byłym skazanym readaptację społeczną (Mosses, Smith 2007, s. 32; Ames, 2019, s. 1). Dlatego warto w przyszłości kontynuować badania naukowe, zarówno ilościowe jak i jakościowe, stanowiące swoisty monitoring skuteczności wykonywania pracy przez osoby pozbawione wolności.
Abstract: Prisoners’ and penitentiary educators’ opinions
about the work of persons deprived of liberty
Work is one of the most important human activities, considering its many values. Therefore, the aim is to ensure that detained persons can take up work or continue it while remaining in isolation. Nevertheless, when arranging effective interactions related to the employment of convicts, it is worth knowing their opinions on this topic. The one-sided picture of the phenomenon may be distorted, and therefore it was decided to get to know the opinions of penitentiary educators and their charges on the work performed by persons deprived of liberty. The research carried out at the turn of 2018 and 2019 used the method of a diagnostic survey. The tools were proprietary questionnaires: for convicted persons (N = 396) and for educators employed while serving a sentence of imprisonment (N = 326).The conducted statistical analyzes revealed many statistically significant differences between the opinions of the compared groups of people, in particular related to: the causes and effects of work performed by prisoners and their involvement in it.
Key words: work, prisoner, penitentiary educators.
Bibliografia
[1] Ames B., 2019, NIJ funded research examines what works for successdful reentry, „National Institute of Justice”, 281.
[2] Bosmal A. Q., Ginneken E. F. J. C., Sentse M., Palmen H., 2020, Examining
Priso-ner Misconduct: A Multilevel Test Using Personal Characteristics, Prison Climate, and Prison, „Environment, Crime & Delinquency”, Vol. 66(4), s. 451–484.
[3] Cook C., Lukersmith S., 2010, Work rehabilitation, e-book.
[4] Doszyń A., Kozłowski K., 2009, Ogrody za murem [w:] Resocjalizacyjne programy
pe-nitencjarne realizowane przez Służbę Więzienną w Polsce, (red.) M. Marczak, Oficyna
[5] Gagné M., Deci E. L., 2005, Self-determination theory and work motivation, „Journal of Organizational Behavior”, Vol. 26, Issue 4, s. 331–362.
[6] Galicki J., 2008, Zatrudnienie osadzonych w zakładach karnych jako czynnik
reso-cjalizacji [w:] Misja Służby Więziennej a jej zadania wobec aktualnej polityki karnej i oczekiwań społecznych, (red.) W. Ambroziak, H. Machel, P. Stępniak, Uniwersytet
Adama Mickiewicza w Poznaniu, Uniwersytet Gdański, „Pedagogium” Wyższa Szko-ła Pedagogiki Resocjalizacyjnej w Warszawie, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Poznań–Gdańsk–Warszawa–Kalisz, s. 637–644.
[7] Głowania K., 2016, Praca jako środek oddziaływania resocjalizacyjnego w opinii osób
pozbawionych wolności, [w:] Współczesne wyzwania dla systemów penitencjarnych na świecie, (red.) M.M. Szwejkowska, K.D. Ryś, Wydawnictwo Wydziału Prawa i
Admi-nistracji Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn, s. 132–147. [8] Jaworska A., 2016, Zasoby osobiste i społeczne skazanych w procesie oddziaływań
penitencjarnych, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków.
[9] Kapruszenko E., 2017, Praca a readaptacja społeczna osadzonych, „Prace Naukowe Akademii im. Jana Długosza w Częstochowie”, t. 26, nr 1, s. 185–197.
[10] Kojadyńska A., Gałędek J., 2017, Resocjalizacja osadzonych przebywających w
zakła-dzie karnym, „Kortowski Przegląd Prawniczy”, 2, s. 84–90.
[11] Lewicka-Zelent A., 2020, Ocena aktualnego stanu kształcenia zawodowego i pracy
osób osadzonych w zakładach karnych w kontekście pozyskania przez pracodawców wykwalifikowanych zawodowo i kompetentnych pracowników oraz potrzeb szkolenio-wych w poszczególnych branżach, Raport główny z badania I, Lublin.
[12] Łuczak E., 2014, Efektywność oddziaływań resocjalizacyjnych i jej niektóre
uwarun-kowania, [w:] Resocjalizacja. Probacja. Praca penitencjarna, (red.) I. Bieńkowska,
I. Fajfer-Kruczek, t. 1, Zakład Karny w Cieszynie, Zakład Pedagogiki Specjalnej Uni-wersytetu Śląskiego, Cieszyn, s. 9–16.
[13] Mazur M., 2013, Motywowanie pracowników jako istotny element zarządzania
orga-nizacją, „Nauki Społeczne”, 8, s. 156–182.
[14] Mosses M. C., Smith C. J., 2007, Factories Behind Fences: Do Prison ‘Real Work’
Pro-grams Work?, „National Institute of Justice”, Issue 257, s. 32–35.
[15] Nowacki Z., 2013, Wpływ społeczny – możliwości i ograniczenia dla
oddziały-wań penitencjarnych, [w:] Polski system penitencjarny. Ujęcie integralno-kulturowe,
(red.) P. Szczepaniak, „Forum Penitencjarne”, s. 187–194.
[16] Nowacki Z., 2019, Praca w ocenie skazanych, [w:] Współczesny wymiar
bezpieczeń-stwa publicznego. Kształtowanie bezpiecznych przestrzeni. Działania profilaktyczne,
(red.) T. Kośmider, L. Kołtun, Wydawnictwo IWS i WSKIP, Warszawa, s. 125–152. [17] Sokołowska E., 2015, Praca charytatywna mężczyzn odbywających karę
pozbawie-nia wolności, [w:] Resocjalizacja penitencjarna w kontekstach interdyscyplinarnych,
(red.) D. Kowalczyk, A. Szecówka, S. Grzesiak, Oficyna Wydawnicza ATUT, Wro-cław, s. 177–194.
[18] Szczepanik R., 2013, Prowadzenie badań naukowych w warunkach izolacji więziennej, [w:] Tematy trudne. Sytuacje badawcze, (red.) I. B. Kuźma, Wydawnictwo Uniwersy-tetu Łódzkiego, Łódź, s. 173–196.
[19] Szymczak A., Gawrycka M., 2015, Praca jako dobro indywidualne i społeczne, „Studia Ekonomiczne. Zeszyty Naukowe”, 214, s. 276–287.
Post-Re-lease Recidivism and Employment, The Florida Department of Corrections and Florida
State University College of Criminology and Criminal Justice, USA.
[21] Wysocka-Pleczyk M., Tucholska K., Gulla B., Piotrowski P., Florczyk S., 2020,
Wy-brane problemy prowadzenia badań naukowych w zakładach karnych w kontekście analizy temporalnej więźniów, „Resocjalizacja Polska”, 19, s. 297–313.
Źródła internetowe
[22] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Roczna Infor-macja Statystyczna, https://www.sw.gov.pl/strona/ministerialny-program-pracy-wie-zniow (dostęp: 16.09.2020).[23] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Roczna Infor-macja Statystyczna za lata 2010-2019, https://www.sw.gov.pl/strona/statystyka--roczna (dostęp: 16.09.2020).
[24] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Roczna In-formacja Statystyczna, https://sw.gov.pl/strona/statystyka--biezaca. Dane na dzień 30.06.2019 r. (dostęp: 28.01.2020).
[25] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, https://sw.gov. pl/aktualnosc/okregowy-inspektorat-sluzby-wieziennej-w-lodzi-podnoszenie-kwalifi-kacji-zawodowych-osadzonych (dostęp: 31.08.2020).
[26] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, Roczna Informa-cja Statystyczna, https://sw.gov.pl/strona/statystyka-roczna tab. 49. Przyczyny nieza-trudnienia skazanych i ukaranych. Dane na grudzień 2019 r. (dostęp: 27.08.2020). [27] Ministerstwo Sprawiedliwości, Centralny Zarząd Służby Więziennej, https://www.
sw.gov.pl/aktualnosc/Wynagrodzenie-wiezniow-za-prace (dostęp: 10.09.2020). [28] https://positivepsychology.com/improving-motivation-at-work/ (dostęp: 16.09.2020). [29] https://www.thebalancecareers.com/what-people-want-from-work-motivation
-1919051 (dostęp: 16.09.2020).
[30] Souders B., 2020, The Science of Improving Motivation at Work, https://positivepsy-chology.com/improving-motivation-at-work/ (dostęp: 16.09.2020).
