Włodzimierz Goriszowski
Profesor Józef Pieter (1904-1989) :
psycholog, pedagog i organizator
życia naukowego na Śląsku
Nauczyciel i Szkoła 1-2 (10-11), 257-262
2001
W łodzimierz Goriszowski
Profesor Józef Pieter (1904-1989) — psycholog,
pedagog i organizator życia naukowego na Śląsku
Postacią, która na trw ałe w pisała się w krajobraz nauki polskiej, głów nie na Śląsku, był niew ątpliw ie prof, dr hab. Józef Pieter, uczony, organizator życia nau kowego w K atow icach, niestrudzony orędow nik U niw ersytetu na Śląsku, w ycho w aw ca w ielu psychologów i pedagogów w Polsce, a przede w szystkim w w oje w ództw ie katow ickim .
W różnych opracow aniach z zakresu historii w ychow ania i historii szkolnic tw a takich autorów, jak: Stefan W ołoszyn, Ludw ik Chm aj, W incenty O koń znaj dują się cytacje dotyczące dorobku naukow ego Józefa Pietera1.
W trzech publikacjach słownikowych, a m ianow icie w Słow niku pedagogów polskich opracow anym pod redakcją W andy B obrow skiej-N ow ak oraz Danuty Dryndowej, w ydanym w 1998 roku, a także w książce Pionierzy, współtw órcy i twórcy p o lskiej psychologii (sylwetki uczonych) autorstw a K azim ierza M. C zar neckiego, wydanej w 2000 roku oraz w Słowniku psychologów polskich opraco w anym przez Elwirę Kośnarewicz, Teresę Rzepę i Ryszarda Stachowskiego, w yda nym w 1992 roku w Poznaniu — przybliżono czytelnikom postać Józefa Pietera, podając zarówno dane biograficzne, ja k i informacje o najw ażniejszych Jego publi kacjach i o działalności naukow o-organizacyjnej2.
Warto przypomnieć tę ciekawą sylwetkę uczonego, który żyje w pam ięci wielu osób, które zetknęły się z N im przede w szystkim jak o z uczonym , kierow nikiem K atedry Pedagogiki i rektorem WSP.
1 L. Chmaj, Prądy i kierunki w pedagogice X X wieku, PZWS, Warszawa 1962; S. Wołoszyn,
Dzieje wychowania i myśli pedagogicznej w zarysie, PWN, Warszawa 1964, ss. 25, 407, 498, 631,
745-747; W. Okoń, Słownik pedagogiczny, PWN, Warszawa 1975.
2 W. Błońska, hasło J. Pieter, [w:] Słownik pedagogów polskich (pod red. W. Bobrowskiej- Nowak i D. Dryndowej), Wydawnictwo UŚ, Katowice 1998, s. 163-165; W. Błońska, hasło J. Pieter, [w:] Słownik psychologów polskich (pod red. E. Kośnarzewicz, T. Rzepy i R. Stachow skiego), UAM, Zakład Historii Myśli Psychologicznej Instytutu Psychologii, Poznań 1992.
258
Nauczyciel i Szkoła 1 -2 2001O pierając się na dostępnych źródłach zaw artych w cytow anych słownikach, inform acje o J. Pieterze postanow iłem przedstaw ić w czterech płaszczyznach: 1) biograficznej, zaw ierającej syntetyczne inform acje dotyczące lat życia, kierun
ków studiów, lat pracy w różnych instytucjach i na różnych stanow iskach orga nizacyjnych i naukowych,
2) pedagogicznej, polegającej na analizie w ybranych Jego książek, dotyczących w ażnych problem ów z zakresu psychologii ogólnej, rozw ojow ej i społecznej, m etodologii nauk oraz pedagogiki,
3) postać J. Pietera jako działacza społecznego i oświatowego. Jego dorobek głów nie w kształceniu i dokształcaniu nauczycieli, jako popularyzatora specyficz nych problem ów nauk o w ychowaniu,
4) sylw etkę osobow ościow ą J. Pietera — uczonego, inspiratora nauki, człow ieka w kontaktach m iędzyludzkich, w interakcjach ze w spółpracow nikam i.
Żadnej z tych płaszczyzn nie m ożna pom inąć, gdyż pozw alają one ukazać całościow o tę sylwetkę.
Józef Pieter to uczony, profesor związany ze Śląskiem zarów no swoim pocho dzeniem , ja k i przew ażającą częścią pracy zawodowej — naukow ej i pedagogicz nej . U rodził się 19 lutego 1904 roku w Ochabach. W 1924 roku złożył z odznacze niem m aturę w G im nazjum K lasycznym im. A. Osuchowskiego w Cieszynie. Stu dia filozoficzne, historyczne i pedagogiczne odbył na U niw ersytecie Jagiellońskim. U czeń profesora W itolda Rubczyńskiego, w 1928 roku uzyskuje stopień doktora filozofii na podstawie dysertacji krytycznej z niem ieckiej idealistycznej filozofii w artości. Jesienią 1928 roku ukończył studia historyczne z filologią klasyczną.
W roku 1935/36 otrzym uje stypendium zagraniczne Funduszu K ultury N aro dowej i w yjeżdża do Wiednia, Paryża i Londynu, by poznać w ybitnych uczonych zajm ujących się filozofią, psychologią, a także i pedagogiką.
H abilituje się w 1945 roku na U niw ersytecie im. A. M ickiew icza w Pozna niu, gdzie psychologią ju ż od 1919 roku kierow ał profesor Stefan Błachow ski. N iew ątpliw ie kontakt J. Pietera ze S. Błachow skim , człow iekiem o rozległych za interesow aniach psychologicznych, podbudow anych w iedzą z zakresu nauk przy rodniczych, zaow ocował bardzo szerokimi zainteresowaniam i naukow ym i z wielu dziedzin hum anistyki, a także przyrody i fizyki. Znalazło to sw oje odbicie zarów no w poglądach ja k i Jego publikacjach książkowych.
Po krótkim okresie pracy w szkołach średnich J. Pieter od 1932 r. je s t ju ż pracow nikiem naukow ym w U niw ersytecie Jagiellońskim , w spółpracując jako m łody uczony ze Stefanem Szumanem. Jest też w ykładow cą w Państw ow ym Pe dagogium w K rakow ie oraz od 1931 r. w ykładow cą Instytutu Pedagogiki w K ato wicach. Od 1936 r. je st pracow nikiem naukow ym C entralnego Instytutu W ycho w ania Fizycznego (późniejsza AWF) w W arszawie.
W łodzim ierz Goriszowski — Prof. Józef P ie te r— psycholog.
259
Po pow rocie do kraju z europejskich naukow ych w ojaży podejm uje pracę w AWF w W arszawie. W okresie okupacji pracuje jako robotnik, następnie pra cow nik umysłowy, bierze aktyw ny udział w tajnym nauczaniu. W 1945 roku jest czynny przy reaktyw ow aniu Instytutu Pedagogicznego, a w 1946 roku przyczynia się do pow stania Wyższej Szkoły Pedagogicznej w K atow icach.
W latach 1949-53 je s t ju ż profesorem U niw ersytetu Łódzkiego, 1953-56 U niw ersytetu W arszawskiego i AWF w Warszawie. Od 1945 r. Pieter staje się rzeczyw istym organizatorem życia naukowego na Śląsku, początkow o jak o dyrek tor Instytutu Pedagogicznego w K atow icach w 1945 r., od 1946^17 Wyższej Szko ły Pedagogicznej w K atow icach oraz w latach 1956-68 profesorem i rektorem tejże uczelni przez 4 kadencje. W roku 1962/63 korzysta ze stypendium Fundacji Forda. W kraju z kolei je s t organizatorem U niw ersytetu Śląskiego w K atow icach oraz profesorem i dyrektorem Instytutu Pedagogiki w latach 1968-74. W cześniej w spółorganizatorem w 1957 roku Śląskiego Instytutu N aukow ego. O d 1974 r. je s t profesorem em erytowanym . U m iera 3 m arca 1989 roku w Katow icach.
W tw órczości naukow ej Pietera m ożna w zasadzie w yróżnić pięć nurtów, takich jak:
• nurt filozoficzny — w tym nurcie pow stają takie publikacje Józefa Pietera, jak: O pochodzeniu filo z o fii (1939); M echanizm natury ludzkiej (1939); N atura ludzka (1938); Psychologia filozoficznego św iatopoglądu m łodzieży (1933); • najw ażniejszy, nurt psychologiczno-pedagogiczny, w którym ukazały się takie
prace, jak: A naliza i krytyka teorii doświadczenia J. D eweya i Twórczość p e d a gogiczna J. D eweya. To były pierwsze pow ażniejsze prace wydane na początku lat trzydziestych. Strach (1938); Odwaga (1938); Co to je s t wiedza (psycholo giczne p ro b lem y w iedzy osobistej) (1962); K rytyka dzieł tw órczych (1948); P sychologia nauki (1971); Psychologiczne podstaw y sam okształcenia (1963); Psychologia uczenia się (1961); E gzam iny w szkole wyższej (1960); Egzam in obiektyw ny (1973); Nowe sposoby egzam inowania (1948); Poznaw anie środo wiska wychowaw czego i skale je g o pom iaru (skala Pietera-W ażka) (1960); Przedm iot i metoda psychologii (1963); Recepcja treści lektury (1958); Czyta nie i lektura (1967); Epistem ologiczne problem y psychologii (1965); Sporne problem y psychologii (1969); Problem y rozumienia treści lektury (1966); Spra
wa trudności w nauczaniu (1957); Studium strachu (1964); Poziom inteligen cji a środowisko (1937); Ocena wartości (1973); H istoria psychologii (1972); Słow nik psychologiczny (1963); Wiedza osobista. W prowadzenie do psycholo g ii wiedzy (1993, w ydano po śmierci).
Z pow yższego w ykazu w yłania się postać Józefa Pietera jako człow ieka zainte resowanego wieloma problemami z pogranicza filozofii wychowania, naukoznaw
260 Nauczyciel i Szkota 1 -2 2001
stw a i psychologii ogólnej. W idoczny je s t tu wpływ uczonych z kręgu psy chologów eksperym entalnych skupionych w okół idei W. Wundta, K. i Ch. Büch- lerów, E. Brunsw ik, H. Thumb, J. Piageta, L. M. Lahy, H. Bart i w ielu innych. • koncepcje m etodologiczne to kolejny nurt, tym razem rozw ażań naukoznaw -
czych J. Pietera, opublikowanych w takich książkach, ja k m.in.: Ogólna m eto dologia p ra cy naukowej (1967) w ydana w O ssolineum we W rocławiu; Praca naukąw a (1960); P sychologia nauki (1971); K rytyka ocen i recenzji p ra c nau kowych (1978). Pozycja Ogólna m etodologia p ra cy naukowej przez w iele lat stanow iła podstaw ow y podręcznik, którym posługiw ali się m agistranci i dok toranci;
• podręcznikowy charakter wybranych dzieł psychologicznych Józefa Pietera zos tał zaw arty w cyklu prac kilkakrotnie w znaw ianych dla potrzeb studentów. Są to: P sychologia o g ólna; P sychologia społeczna; P sychologia hum anistycz na', P sychologia ja k o nauka (1947); H istoria psychologii (1958-74);
• refleksja na tem at ludzkich m otywów działania: Życie ludzi (1938); Biografia ogólna (1946); Sprawa genialności i twórczości oryginalnej (1946); Krytyka dzieł twórczych (1948); Czasy i ludzie (1985).
Tymi pracam i Jó zef Pieter w raca na teren w cześniejszych refleksji filozoficz nych i częściowo naukoznawczych.
Specyficzny dla w ielu opracow ań J. Pietera je s t niew ątpliw ie dominujący w nich encyklopedyzm inform acji, aktualizow anie prżez w zbogacanie nowymi danymi. D otyczy to zw łaszcza podręczników z zakresu historii psychologii oraz psychologii ogólnej. Ogólna tw órczość Józefa Pietera obejm uje łącznie 233 publi kacje, w tym 127 z zakresu psychologii, a 68 z zakresu pedagogiki.
C zytelnik dowiaduje się z prac profesora Józefa Pietera o w ielu istotnych za gadnieniach, przede wszystkim psychologicznych, ale także pedagogicznych. D o tyczy to genezy narastania w czasie poszczególnych teorii proponow anych przez w ielu autorów, co pozw ala na postaw ienie wniosku, że niektóre z tych opracowań pełnią funkcję zarówno przyczynków do encyklopedii specjalnych, ja k i informacji bibliograficznych. Tym sam ym są niezw ykle cennym źródłem w kształceniu i sam okształceniu czytelników.
Bardzo w ażną dziedziną działalności w życiu Józefa Pietera było kształcenie i sam okształcenie nauczycieli. Jej początków m ożna się doszukać we w spółpracy w tw orzeniu Instytutu Pedagogicznego w K atow icach w latach poprzedzających II w ojnę św iatową, w zapraszaniu do tegoż Instytutu w ybitnych pedagogów, m.in. B. N aw roczyńskiego, J. Hulewicza, H. Rowida i wielu innych, a następnie reakty w owanie po w ojnie rów nież z udziałem w ybitnych uczonych. W Instytucie Peda gogicznym działały trzy kierunki studiów: matem atyka, biologia i historia. Po
W łodzim ierz Goriszowski — Prof. Józef Pieter — psycholog.
261
w łączeniu Instytutu do Wyższej Szkoły Pedagogicznej Józef Pieter starał się pozy skać kadrę o w ysokich kw alifikacjach, co pozw oliło W SP w krótkim czasie stać się uczelnią akadem icką. J. Pieter współpracow ał aktyw nie z w ielom a ośrodkam i akadem ickim i w kraju, tw orząc i obejm ując katedry psychologii i pedagogiki.
Jako rektor Wyższej Szkoły Pedagogicznej w K atow icach Jó zef Pieter zadbał o jej w łaściw y poziom naukowy, szczególnie w podnoszeniu kw alifikacji m łod szych pracow ników naukow ych poprzez doktoraty, a doktorów poprzez habilita cje, co zapewniło wysoki poziom, ja k i właściw e podejście do dyscypliny studiów. N aw et po 1968 roku J. Pieter tw ierdził, że do w szelkich awansów, a w tym docen tur, droga prowadzi tylko przez habilitację. Na początku lat sześćdziesiątych wspól nie z ów czesnym podsekretarzem Stanu w M inisterstw ie O światy i W ychow ania Ferdynandem Herokiem uruchom ił dla absolwentów 2 i 3-letnich studiów odby tych wcześniej w Instytucie Pedagogiki ZNP eksternistyczne, uzupełniające studia m agisterskie z zakresu psychologii, pedagogiki i historii w ychow ania. K ilkadzie siąt osób podniosło wówczas swoje kwalifikacje, a znaleźli się i tacy, którzy zachę ceni do własnych badań naukowych, zdobyli stopnie doktorów i doktorów habilito wanych.
W celu popularyzacji wiedzy psychologiczno-pedagogicznej utworzył w 1957 ro ku naukowe czasopism o „Chow anna” i był jej redaktorem naczelnym do 1978 ro ku. „C how anna” publikowała artykuły wybitnych polskich psychologów i pedago gów, ale także m łodszych pracow ników nauki, przyczyniając się do podnoszenia kultury pedagogicznej jej czytelników.
W latach sześćdziesiątych i siedem dziesiątych na zaproszenie rektora Józefa Pietera odbyw ały się w K atow icach regularne spotkania z w ybitnym i przedstaw i cielam i nauk hum anistycznych. W spom nę tu o spotkaniach m.in. z profesorem Bogdanem Suchodolskim, prof. Janem Szczepańskim, prof. W incentym Okoniem, prof. Tadeuszem Nowackim i wieloma innymi. To była też forma doskonalenia zawodowego.
W koncepcji J. Pietera kształcenia i dokształcania nauczycieli w naukach pedagogicznych przede wszystkim , ale i nie wyłącznie, m ieściło się też Jego opra cow anie z 1945 roku tzw. M em oriału w sprawie założenia uniw ersytetu w w oje w ództw ie śląsko-dąbrow skim , o którym nie m ożna zapom nieć. M em oriał ten zaw ierał uzasadnienie celowości pow ołania uniw ersytetu, jeg o lokalizacji na Śląs ku i zadań dla członków kom itetu założycielskiego3.
W ybitny uczony Jó zef Pieter był trudną osobow ością, zm ienny w nastrojach, nie starał się być partnerem w rozw iązyw aniu bieżących problemów. On je sygna
J Memoriał w sprawie założenia uniwersytetu w województwie Śląsko-Dąbrowskim, Kato wice 1945, ss. 27.
262 Nauczyciel i Szkota 1-2 2001
lizował, uzasadniał, w skazyw ał drogi rozw iązań, ale nie pom agał. Przy Jego do brym hum orze m ożna było załatw ić w iele w ażnych spraw natury merytorycznej i organizacyjnej. B ył zm ienny w układach m iędzyludzkich, potrafił zapładniać umysły, inspirować do nauki, ale i zniechęcać do niej. W ocenie naukowej przydat ności ludzi był obiektywny, wyważony i nie mylił się. O ddzielał um iejętnie układy tow arzyskie od naukow ych bez w zględu na to, czy m iał do czynienia z w łasnym i kolegam i, pracow nikam i kierowanej katedry, czy też z obcym i ludźm i. K ierow ał się zawsze kryterium naukowości, a nie osobistym i układami. Wokół siebie w szyst kich zachęcał do nauki, do badań naukow ych i tu był na pew no pom ocnym . Łatwo niestety zniechęcał się do tych, którzy nie potrafili korzystać z jeg o naukowej pomocy, i to dość często bardzo szkodziło Jem u i tym, co m ieli z N im kontakty służbow e w Katedrze.
Z kontaktów naukow ych z prof. dr. hab. Józefem Pieterem m ożna się było w iele nauczyć, ale bardzo trudno było z N im na co dzień w spółpracow ać. Poryw ał szerokością zainteresow ań, um iejętnością prow adzenia i kierow ania badaniam i indyw idualnym i, ja k i zespołowym i, techniką upow szechniania prac napisanych przez Jego uczniów, ale zniechęcał zm iennością ocen pracow ników Katedry, stąd duża rotacja zatrudnionych.
B y ł osobow ością, której się nie zapom ina, był autentycznym m istrzem w działalności naukowej.
Bibliografia
B ojda S., G olec J., Słow nik biograficzny ziem i cieszyńskiej, tom 2, C ieszyn 1995. Czarnecki K., K owolik Y., J ó z e f P ieter (1904-1989) — naukowiec, filo zo f, hum a nista, psycholog (w 10. rocznicę śmierci), [w:] K ronika K atow ic, red. H. Przy bylski, tom 8, K atow ice 1999.
C zarnecki K., Pionierzy, współtwórcy i twórcy p o lskiej psychologii naukowej, K raków 2000.
