Widok Współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym

(1)

Studia Ecologiae et Bioethicae

4/2006

Elżbieta BU CH CIC

Æ

\

Ilona ŻEBER-DZIKOW SKA

^

"

AŚ Kielce

Współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym

Każdy człowiek korzystając ze środowiska przyrodniczego otrzymuje surow ce naturalne, energię, a także czerpie również inspiracje wypływające z piękna natury. Niestety, nie każdy zdaje sobie sprawę, jaki wpływ na stan środowiska ma zachowanie poszczególnych jednostek ludzkich, rodzin czy grup społecznych. Duży wpływ na zmianę stanu środowiska mają także przyzwyczajenia, styl życia, sposoby wypoczynku jak również odżywianie i inne działania podejmowane każ dego dnia przez człowieka.

„Zagrożenie środowiska przyrodniczego stało się faktem”.1 Jedynie wspólny wysiłek wszystkich ludzi razem i każdego z osobna, podejmowany codziennie jest w stanie zahamować degradację środowiska. „Skalę zagrożeń środowiska uświadamia sobie coraz więcej ludzi, zdają sobie z tego sprawę liczne organiza cje międzynarodowe i dają temu wyraz, poszukując nowych metod renowacji i ochrony środowiska.”2

Podstawową jednostką samorządu terytorialnego jest gmina, w której po wstają wszystkie pomysły dotyczące ochrony środowiska oraz te, które właśnie tam zaczynają się rozwijać. „Najważniejszą władzę w gm inie stanowi ogół jej mieszkańców, który wyjawia swoją wolę bezpośrednio w głosowaniu powszech nym, albo za pośrednictwem organów gminy.”3

1 D. Ci c h y, S z k oła ekolog iczn a. F u n k cjo n o w a n ie i p ersp ekty w y rozw oju. Fundacja Centrum

Edukacji Wsi w Krośnie. Krosno 1996, s. 7.

2 D. Ci c h y, S z k oła ekolog iczn a. F u n k cjo n o w a n ie i p ersp ekty w y rozw oju. Fundacja Centrum

Edukacji Wsi w Krośnie. Krosno 1996, s. 7.

3 B. Po s k r o b k o, Z a rz ąd z an ie środow iskiem . Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa

1998, s. 162.

„Piękno tej Ziemi skłania mnie do wołania o je j zachowanie dla przyszłych pokoleń. Jeżeli kochacie tę ojczystą ziemię, niech to wołanie nie pozostanie bez odpowiedzi!”

(2)

Organem stanowiącym i kontrolnym, przez który gmina realizuje swoje pla ny i zadania jest rada gminy, a organem wykonawczym - zarząd gminy.

Zadania rady gminy są wyraźnie określone: — powoływanie stałych i doraźnych komisji, — przedkładanie planu pracy rady gminy, — sprawozdania z jej działalności.

Zarząd gminy również ma swoje określone działania. „Zarząd gminy wyko nuje zadania gminy za pom ocą urzędu gminy.”4

Ochroną środowiska zajmuje się nie tylko urząd gminy. Zadania z tego zakre su realizowane są również przez różne formalne i nieformalne jednostki organi zacyjne.

Schemat nr 1. Struktura samorządu terytorialnego [źródło:] Poskrobko B. 1998:

Zarządzanie środowiskiem. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawas. 163 Przewodniczącym zarządu gminy jest wójt, burmistrz lub prezydent miasta, którego zadaniem jest kierowanie bieżącymi sprawami w swojej jednostce tery torialnej oraz reprezentacja jej na zewnątrz.

„Realizacja programów zrównoważonego rozwoju gmin wymusza potrzebę skutecznych działań administracyjnych dla egzekwowania wymogów środowiska. Obok instrumentów administracyjnych, prawnych i ekonomicznych, niezbędne jest kształtowanie świadomości społeczeństwa o osobistej odpowiedzialności każdego obywatela za właściwe korzystanie z zasobów i walorów środowiska przyrodniczego.5

Pożądany stan środowiska można osiągnąć poprzez odpowiednie jego użyt kowanie, ochronę i kształtowanie. W iele problemów związanych z degradacją środowiska, mimo iż są one charakterystyczne dla różnych społeczności, można określić jako lokalne.

1998, s. 163.

5 K. Du b e l, Inw entaryzacja przyrodnicza gm in w program ach ekorozw oju, [w:] Ekorozw ój w gm i nie. Red. Gumińska M. Towarzystwo Naukowe Sandomierskie, Sandomierz 1996, s. 33.

(3)

„Proces zarządzania środowiskiem w gminie wymaga uwzględnienia oczeki wań oraz wkładu (pozytywnego i negatywnego) czterech jego uczestników: — mieszkańców,

— przedsiębiorców,

— grup interesu (jednostkowego, społecznego lokalnego i społecznego ponad- lokalnego),

— a także instytucji i urzędów rządowych.”6 - schemat nr 2.

Schemat nr 2. Oczekiwania i wkład uczestników zarządzania środowiskiem, [źródło:] Poskrobko B. 1998: Zarządzanie środowiskiem. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne

Warszawa s.346

W Polsce większość gmin ochronę i kształtowanie środowiska traktuje jako jed no z bieżących zadań w działalności sam orządu i urzędu. „Podejście ta kie nie sprzyja ekologicznej, gospodarczej i społecznej racjonalności działania. Wcześniej czy później wszystkie gminy wdrożą określone systemy zarządzania środowiskiem.

(4)

Istnieją dwie drogi dochodzenia do tego celu:

— wybór konkretnego systemu zarządzania środow iskiem w gm inie i jego wdrożenie zgodnie z przyjętymi procedurami,

— wdrożenie procedur rozpoznawczych (podstawowych), a następnie wybór jednego z systemów zarządzania środowiskiem.”7

Gminny program ochrony środowiska w Kielcach został opracowany w lipcu 2004 roku i liczy około 270 stron. Cele strategiczne tego programu zestawiono w Tabeli 1.

Tabela 1. Cele strategiczne przyjęte dla „Programu ochrony środowiska dla miasta Kielce” (www.um.kielce.pl/środowisko s.263).

Lp. Priorytet Cel strategiczny

11. Ochrona wód po wierzchniowych

Osiąganie dobrego stanu ekologicznego wód pod wzglę dem ilościowym i jakościowym.

22. Jakość powietrza Zmniejszenie i utrzymanie substancji w powietrzu, co najmniej na dopuszczalnym poziomie.

33. Poważne awarie

Stworzenie skutecznego systemu zapobiegania poważ nym awariom oraz zmniejszenie negatywnych skutków dla środowiska w przypadku ich wystąpienia.

44. Zieleń Utrzymanie przewagi terenów zielonych nad obszarami zabudowy jako warunku zrównoważonego rozwoju.

55.

Hałas i promienio wanie elektromagne tyczne

Ograniczenie uciążliwości hałasu poprzez obniżenie jego natężenia w celu zmniejszenia skali narażenia mieszkańców na nadmierny, ponadnormatywny po ziom.

Kontrola i ograniczenie emisji promieniowania elektro magnetycznego do środowiska do poziomów dopusz czalnych.

66. Ochrona wód pod ziemnych

Ochrona zasobów wód podziemnych i racjonalne ich wykorzystanie.

77. Bioróżnorodność, lasy

Ochrona zasobów przyrody w mieście i racjonalne wy korzystanie zasobów leśnych wraz z ochroną środowi ska leśnego.

88. Gleby i grunty Ochrona gleb i gruntów.

Priorytetowym zadaniem wielu gmin staje się również zwrócenie uwagi na szero ko rozumianą edukację ekologiczną i sozologiczną całej społeczności lokalnej.

Zdaniem Cichy „edukacja środowiskowa jest obecnie jednym z istotnych wyzwań współczesnej szkoły. Spełnia bardzo istotną rolę w życiu człowieka, p o

(5)

nieważ pozwala poznać potrzeby ludzkiego organizmu oraz stwarza warunki do prawidłowego jego rozwoju. Ma również niebagatelne znaczenie w zakresie sto sunku człowieka do środowiska.

Wiedza o środowisku, którą uczniowie nabywają przed wejściem w dorosłe życie jest niezwykle istotna. Ważny jest podstawowy zasób wiadomości i prak tycznych um iejętności, a także nawyków i postaw, które pozwolą na właściwe funkcjonow anie m łodych ludzi w szeroko pojętym środowisku. Koniecznym elementem współczesnej edukacji jest odpowiednie przygotowanie uczniów do podejm ow ania racjonalnych działań służących ochronie przyrody, poprawie stanu środowiska, dostrzegania zagrożeń cywilizacyjnych oraz rozwiązywania problemów stwarzanych w środowisku przez człowieka. Edukacja środowiskowa stanowi jedno z globalnych wyzwań ludzkości. Cały świat odczuwa skutki cywi lizacji i nadmiernej ingerencji człowieka w podstawowe procesy ekologiczne.”8

Dlatego obowiązkiem władz szkolnych jest umożliwienie wszystkim kształ cącym się, poznanie podstawowych praw przyrody i zasad prawidłowego funk cjonowania w środowisku.

Ks. prof. J.M. Dołęga uważa, że „edukacja środowiskowa - to słowo, coraz powszechniej używane w szkolnictwie, oznacza wszystko, co niesie w swojej tre ści wyrażenie: edukacja ekologiczna i edukacja sozologiczna oraz pewne aspekty samego term inu szeroko rozumianego środowiska. Dlatego edukacja środowi skowa zawiera w swojej treści następujące aspekty: biologiczny, abiotyczny, so zologiczny i społeczny.”9

Kształceniem środowiskowym należy objąć również dorosłych i powinno ono odbywać się także przez samokształcenie. Warto więc zwiększyć oddziały wanie środków przekazu takich jak: telewizja lokalna, prasa, książka.

Kształcenie środowiskowe dorosłych powinna cechować: • różnorodność organizacyjna,

• ciągłość kształcenia,

• wielopoziomowość form, metod i środków edukacji, • elastyczność,

• drożność pomiędzy różnymi formami i ogniwami kształcenia, • przystępność systemu kształcenia,

• ogólne rozpowszechnienie i dostępność.

8 D . Ci c h y, Z m iany w ed u ka cji biologiczn ej i środ ow iskow ej w sz k ołach p on adgim n azjaln ych.

Edukacja Biologiczna i Środowiskowa. 1. s. 45-48.

9 J.M. Do ł ę g a, Zamiast wprowadzenia, [w] Problemy XXI wieku prawo ochrony środowiska, edukacja środowiskowa i agrobiznes. Czartoszewski J.W.; Grzegorzewicz E.; Swiderski A.W. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa 2005, s. 8.

(6)

Należy dążyć, aby edukacja środowiskowa dorosłych nie ograniczała się wy łącznie do funkcji dydaktycznej, ale by zdobywane w jej toku wiadomości znaj dowały zastosowanie bezpośrednio w praktyce, w realizowanych inwestycjach proekologicznych.10

W spółczesna szkoła powinna być nie tylko miejscem nauczania, ale również wychowania. W pracy z dziećmi i młodzieżą można liczyć na ich zapał i zaan gażowanie, które zostaną przeniesione na dom rodzinny. Jeśli dorośli zostaną zachęceni przez swoje dzieci do aktywnej działalności na rzecz środowiska lokal nego, a wzorce nabyte w szkole przeniesione do domu, to możemy mówić o suk cesie pedagogicznym.11

W realizacji edukacji ekologicznej przyjęto następujące priorytety:

1. W łączenie samorządów terytorialnych w proces edukacji ekologicznej po przez podjęcie dialogu ze społeczeństwem.

2. Dostosowanie form edukacji ekologicznej dla potrzeb różnych grup społecznych. 3. W łączenie środków masowego przekazu w proces edukacji ekologicznej

i propagowanie zdrowego stylu życia.

4. Dostosowanie polityki ochrony środowiska do obowiązującej w UE. Realizacja opracowanych celów i zadań edukacji ekologicznej odbywa się w ramach działań zamieszczonych w „Kalendarium Ekologicznym” wydawanym corocznie przez Departament Ochrony Środowiska Urzędu Marszałkowskiego województwa świętokrzyskiego. Obejmuje imprezy o zasięgu światowym, ogól nopolskim oraz regionalnym, a także wykaz instytucji i organizacji biorących udział w ich realizacji.

Głównymi celami edukacji są:

• „podniesienie świadomości ekologicznej wszystkich grup społeczeństwa, p o legającej na wykształceniu nawyków wdrażania zrównoważonego rozwoju, dbałości o stan środowiska i oszczędnego korzystania z jego zasobów, • stworzenie powszechnego dostępu do inform acji dotyczących problematyki

ochrony środowiska.12”

Zadania edukacji ekologicznej obejm ują jednocześnie kształcenie i wycho wanie ekologiczne.13 W drożenie tych celów warunkowane jest głównie dobrze

10 E. Bu c h c i c, K ształcenie przyrodnicze w szkole podstaw ow ej. Z ielone szkoły. D ziałalność i m ożli wości podw yższania skuteczności edukacyjnej. Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli, Płock 2005,

s. 87-88.

11 E. Bu c h c i c, Św iadom ość ekologiczna dorosłych a uczestnictwo ich dzieci w zielonych szkołach.

[w] Kształcenie ekologiczne dorosłych. C ic h y D . I B E W arszaw a 1 9 9 8 , s. 2 0 6 .

12 Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, Departament Ochrony Środowiska 2004: Edukacja ekologiczna w Województwie Świętokrzyskim na rok 2004. Wydawca Marszałek Województwa Świętokrzyskiego Kielce s. 3.

13 I. Że b e r- Dz i k o w s k a, K ształcenie ekologiczne w d o bie XX I wieku - edu kacją dla wszystkich, [w:] E d u k a cja a zró w n o w a żo n y rozw ój w je d n o c z ą c e j się E uropie, red. E. Rydza, A. Kowalaka.

(7)

funkcjonującą wymianą inform acji oraz upowszechnieniem gminnych, powia towych oraz wojewódzkiego programu ochrony środowiska.

Edukacja Ekologiczna na różnych etapach kształcenia powinna wykształcić u uczniów um iejętności dostrzegania oraz rozumienia obserwowanych zjawisk. Powinna umieć odnieść procesy globalne do środowiska lokalnego i obiektywnie określić swój udział w ich przebiegu.14

Cele edukacji ekologicznej można osiągnąć w drodze:

• „edukacji formalnej, obejmującej dzieci od wieku przedszkolnego oraz m ło dzież po studentów szkół wyższych, a także nauczycieli i specjalistów zwią zanych z ochroną środowiska,

• edukacji nieform alnej, obejmującej młodzież i dorosłych, prowadzonej przez środki masowego przekazu oraz za pomocą różnych form tzw. samoeduka- cji indywidualnej i grupowej.”15

Edukacją ekologiczną należy objąć wszystkie grupy społeczeństwa, grupy społeczno-zawodowe:

— dzieci, młodzież i dorosłych, — grupy społeczne (zawodowe), — uczonych.

Edukacja ekologiczno — środowiskowa prowadzona w gminie Kielce ob ej muje swym zasięgiem edukację formalną i nieformalną. Dotyczy ona zarówno młodzież szkolną, jak również społeczność ludzi dorosłych. W wielu placówkach oświatowych znajdujących się na terenie miasta Kielce, począwszy od przedszko li, poprzez szkoły podstawowe, gimnazja i szkoły ponadgimnazjalne, a skończyw szy na wyższych uczelniach, prowadzona jest form alna edukacja ekologiczno - środowiskowa.

Najbardziej zaangażowanymi placówkami oświatowymi w dbałość o ochro nę środowiska przyrodniczego w mieście, prowadzącymi różnego rodzaju akcje, organizującymi szkolenia, konkursy są:

— Przedszkola Samorządowe, organizujące m.in.: • konkursy piosenek ekologicznych,

• happening ekologiczny „Wszystko da się wykorzystać”, • „Obchody Dnia Ochrony Środowiska”,

• akcja „Sprzątanie świata”,

• spartakiada sportowa „Aktywny wypoczynek zgodny z naturą”, • festyn ekologiczny „Ziemia - Wyspa Zielona”,

14 I. Że b e r- Dz i k o w s k a, W poszukiw an iu rozw iązań dydaktycznych w edu kacji ekologiczn ej na drugim etapie kształcenia, [w:] E dukacja środow iskow a w zm ocnieniem zrów now ażonego rozw o ju. Praca zbiorowa pod red. D. Cichy. IBE,WSP ZNP, Warszawa 2005.str 184-191.

15 B. Po s k r o b k o, Społeczne czynniki ochrony środow iska, [w:] K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, O chrona środow iska. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, s. 42.

(8)

• akcja „Dokarmiamy ptaki”, • akcja „Chronimy kasztanowce”, • „Święto niezapominajki”, • quiz „Przyjaciele przyrody”, — Szkoły Podstawowe, m.in.:

• konkurs ekologiczny „Góry Świętokrzyskie naszym domem”, • akcja „Nadchodzi zima zwierzęta oczekują twojej pom ocy”, • selektywna zbiórka surowców wtórnych,

• zbiórka makulatury, aluminium, baterii,

• konkurs fotograficzny „Przyroda w obiektywie”,

• konkurs na najpiękniejszy album poświęcony ochronie przyrody, — Gimnazja, m.in.:

• „Zielony tydzień”,

• konkurs „Chemia ratuje czy chroni środowisko”, • projekt „Ocena stanu środowiska najbliższej okolicy”, • konkurs plastyczny „Tydzień czystości wód”,

• konkurs literacki „Woda źródłem życia”, — Zespoły Szkół Ponadgimnazjalnych, m.in.:

• projekt badań „Baltic Sea Project”, • konkurs ekologiczny „Z ekologią na ty”, • konkurs wiedzy ekologicznej,

• przegląd małych form teatralnych o tematyce ekologicznej, — Akademia Świętokrzyska im. Jana Kochanowskiego,

— Wyższa Szkoła Ubezpieczeń, — Politechnika Świętokrzyska.

W spółorganizatoram i wyżej w ym ienionych im prez, konkursów, akcji są Urząd M iasta, Liga O chrony Przyrody, Polski Klub Ekologiczny, K ieleckie Centrum Kultury oraz wiele innych instytucji, dla których stan środowiska przy rodniczego miasta nie jest obojętny.

Inform acja jako czynnik kształtowania świadomości społecznej jest wielo źródłowa. Można wyróżnić następujące źródła inform acji ekologicznej:

— instytucjonalną inform ację masową (środki masowego przekazu, czasopisma specjalistyczne, wydawnictwa nieperiodyczne, plakaty i inne formy propa gandy);

— informację pozainstytucjonalną (obserwacje własne, przekazy innych ludzi); — inform ację naukową i popularnonaukową (publikacje, raporty, filmy ekolo

giczne, odczyty i prelekcje); — inform ację statystyczną.”16

16 B. Po s k r o b k o, Społeczne czynniki ochrony środow iska, [w:J K. Górka, B. Poskrobko, W. Radecki, O chrona środow iska. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 2001, s. 46.

(9)

W procesie edu kacji nieform alnej najw iększe znaczenie i najszerszy za sięg oddziaływania m ają środki masowego przekazu: telew izja, radio, prasa, internet.

W Kielcach dużą rolę w zakresie edukacji nieformalnej odgrywają m.in.: — telewizja T V P 3, gdzie prowadzone są programy poświęcone ekologii, zagro

żeniom ekologicznym dla miasta, jak również przekazywane są oglądającym pozytywne działania prowadzone w mieście na rzecz ochrony środowiska, — prasa, „Metro”, „Echo Dnia”, „Słowo Ludu”, jak również gazetki szkolne, stu

denckie, w których poruszany jest również problem ochrony środowiska w mieście, działania na rzecz środowiska przyrodniczego oraz jakie imprezy, akcje poświęcone ekologii w najbliższym czasie będą miały m iejsce lub te które się już odbyły,

— radio, Radio Kielce S.A., Radio TAK FM , w których prowadzone są proeko logiczne audycje, posiadające duże grono słuchaczy,

— plakaty, ulotki, rozdawane na ulicach miasta też odnoszą spodziewane rezul taty,

— internet, w którym na stronach WWW. są dostępne informacje o środowisku w mieście.

Powszechny dostęp do środków masowego przekazu sprawia, że mieszkańcy Kielc posiadają wiedzę na temat ochrony środowiska w mieście. Nie należy je d nak zaprzestać edukacji ekologicznej, co więcej należy kłaść jeszcze większy na to nacisk.

Trzeba również zwrócić uwagę na to, iż edukacje form alna i nieform alna powinny być ze sobą połączone i współdziałać. Szkoły nie mogą być wyręcza ne przez nieform alne ruchy ekologiczne. Działalność edukacyjna nieform alna może, a nawet powinna wspomagać szkoły, a nie wyręczać je i tworzyć oddzielny nurt. Powinna ze szkołami współpracować i pomagać im.

Wiele działań praktycznych dotyczących ochrony środowiska podejmują p o zarządowe form alne i nieform alne organizacje społeczne. Głównym celem ich działania jest wspieranie ochrony środowiska, popieranie edukacji ekologicznej jak również stymulowanie zrównoważonego rozwoju.

„ ... do tych, którym powierzona

została odpowiedzialność za ten kraj (...), aby nie zapomnieli o obowiązku chronienia go p rzed ekologicznym zniszczeniem...”

(10)

Literatura

Buchcic E. 1998: Świadomość ekologiczna dorosłych a uczestnictwo ich dzieci

w zielonych szkołach, [w] Kształcenie ekologiczne dorosłych. Cichy D. IBE Warszawa. Buchcic E. 2005: Kształcenie przyrodnicze w szkole podstawowej. Zielone szkoły. Działalność

i możliwości podwyższania skuteczności edukacyjnej. Ośrodek Doskonalenia Nauczycieli Płock.

Cichy D. 2002: Zmiany w edukacji biologicznej i środowiskowej w szkołach ponadgimnazjalnych. Edukacja Biologiczna i Środowiskowa. 1. s.45-48.

Cichy D. 1996: Szkoła ekologiczna. Funkcjonowanie i perspektywy rozwoju. Fundacja Centrum Edukacji Wsi w Krośnie. Krosno.

Dołęga J.M. 2005: Zamiast wprowadzenia, [w] Problemy XX I wieku prawo ochrony środowiska, edukacja środowiskowa i agrobiznes. Czartoszewski J.W.; Grzegorzewicz E.; Świderski A.W. Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego Warszawa.

Dubel K. 1996: Inwentaryzacja przyrodnicza gmin w programach ekorozwoju, [w:] Ekorozwój w gminie. Red. Gumińska M. Towarzystwo Naukowe Sandomierskie Sandomierz.

Poskrobko B. 1998: Zarządzanie środowiskiem. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa. Poskrobko B. 2001: Społeczne czynniki ochrony środowiska, [w:] Górka Κ.; Poskrobko B.; Radecki

W. Ochrona środowiska. Polskie Wydawnictwo Ekonomiczne Warszawa.

Urząd Marszałkowski Województwa Świętokrzyskiego, Departament Ochrony Środowiska 2004: Edukacja ekologiczna w Województwie Świętokrzyskim na rok 2004. Wydawca Marszałek Województwa Świętokrzyskiego Kielce.

Żeber - Dzikowska I. 2005: Kształcenie ekologiczne w dobie XXI wieku - edukacją dla wszyst kich, [w:] Edukacja a zrównoważony rozwój w jednoczącej się Europie pod red. E. Rydza, A. Kowalaka. Pomorska Akademia Pedagogiczna, Słupsk.

Żeber - Dzikowska I. 2005: W poszukiwaniu rozwiązań dydaktycznych w edukacji ekologicznej na drugim etapie kształcenia, [w:] Edukacja środowiskowa wzmocnieniem zrównoważonego rozwoju. Praca zbiorowa pod red. D. Cichy. IBE,WSP ZNP, Warszawa.

www.um.kielce.pl/środowisko