Recenzje
395
■do niego m a zam knąć okres lat 1661— 1727 w siedm iu tomach. O b e jm u je ono także takie listy uczonych współczesnych N ew to n o w i, któ re wtprawdzie rile są do niego pisane, lecz odnoszą się do jęgo prac i życia i lu b odd ają jego w p ły w n a k lim at in telektualny tych czasów. K oresp ondencja jest zaopatrzona w adnotacje, któ re w y ja ś n iają zw iązki między listami i podają in form ację bio-bifaliograficzne. Z ach o w an o oryginalny język korespondencji, przy czym listom pisanym po łacinie tow arzyszą ich angielskie tłumaczenia.
D o końca 1967 r. ukazały się cztery tom y K oresp on d en cji N ew tona, obejm ujące lata 1661— 1709. Zasadnicze tematy tomu 1 ito: ¡rachunek różniczkow y i całkow y, ro z szczepienie św iatła białego w pryzm acie i teleskop zw ierciadlany. Tom 2 za w iera przede w szystkim korespondencję .Newtona z H alleyem i Flam steedem . Tom 3 p rzy nosi m in . listy H uygensa, Leibniza, D u illiera i B entleya, ukazujące reakcję, jak ą w świecie nauki w y w o ła ło ukazanie się N ew to n o w sk ich Principiów . Tom 4 obejm u je lata, w których N ew to n za jm o w ał stanowisko ku rato ra, a następnie d yrektora m en nicy k ró lew sk iej. O b o k listów zw iązanych z tym i obow iązkam i uczonego, tom za w iera
także korespondencję dotyczącą zagadnień astronomii, chemii i o p t y k i1.
P u b lik a c ja będzie m ia ła jeszcze trzy tomy. T o m 5 obejm ie przede w szystkim k o respondencję między N ew to n em a Ootesem z okresu p rzy g o to w y w a n ia d rugiego w y d a n ia Principiów , a tom 6 — m.in. niektóre pism a teologiczne N ew ton a. Całość zamknie tom 7, którego p ow ażną część zajm ą listy odnalezione zbyt późno, aby m ogły w ejść do to m ów w ła śc iw y c h chronologicznie, ale już w ydanych.
K ażd y z dotychczas opu blikow anych tom ów zaopatrzony jest w p recyzyjn y k r z y żow y indeks osób, przedm iotów i tytułów . K oresp onden cja N ew ton a w y d a n a jest bardzo starannie, na papierze w ysok iej jakości, w fo rm a c'e 4«, o p ra w n a w czerwone płótno z wytłoczonym złotym herbem U n iw ersytetu C am bridge. Tekst ilu stru ją d o skonałe technicznie fak sym ilia w y k o n an e m etodą fototypiczną. N a w e t zateim p o w ierzchow ne obejrzenie teigo w y d a w n ic tw a d aje p ra w d z iw ą satysfakcję.
R ó w n ie piękną szatę w y d a w n icz ą otrzym ały opu blik o w an e d w a tomy M a th em a tical Papers N ew ton a, zapoczątkowujące ośm iotom owe krytyczne, w y d a n ie w szy st kich prac m atem atycznych uczonego. Tom 1 Prac m atem atycznych ob ejm u je okres w y ją tk o w o tw órczy naukow o, kiedy to N e w to n przeszedł od kom en tow an ia p rac innych uczonych do w łasn ych poszukiwań, które d op row ad ziły go do odkrycia r a chunku różniczkow ego i całkowego. Tom 2 z a w iera szkic p ró b n e j k lasyfik acji b ry ł geometrycznych, ogólniejsze studia nad w łasnościam i i kon struk cją k rzyw ych, pracę D e analysi oraz w y n ik i dociekań dotyczących ró w n a ń algebraicznych i lich postaci geometrycznej. P o z a D e analysi żadna z w iększych ro z p ra w w chodzących do obu tom ów nie b y ła dotychczas publikow an a. K a ż d y z tom ó w zaopatrzony jest w indeks osobowy, obszerny zaś indeks d la całości p u blikacji ukaże się w tom ie ostatnim.
Z a w zo ro w e przygotow anie d w u pierw szych tom ów Mathem atical Papers jego redaktor, D. T. W hiteside, otrzym ał m ed al A . K oyrego, n a d a w a n y co trzy lata przez M ięd zy n arodow ą A k ad em ię H istorii N a u k i 2.
M . T.
E d w a rd B a t t e r s b y B a i l e y , James H utton — the Fou nder of M o d e rn G e o logy. E lsevier P u blish in g Co. Ltd., A m sterdam — Lon don — N e w Y o rk 1967, ss. 161. W 1967 r. została w y d a n a pośm iertnie znakom ita p raca S ir E d w a rd a B a ile y ’a (1881— 1965), w y bitn ego geologa brytyjskiego, członka akadem ii nauk w ie lu k rajó w .
1 Tom 4 The Correspondence, o pu bliko w an y w 1967 r., nie dotarł jeszcze do bibliotek w arszaw skich. P o d a n a w y żej in fo rm acja o jego zawartości oparta jest na prospekcie w y daw n ictw a.
396
R ecenzjeB a ile y p ro w a d ził bad an ia nad życiem i twórczością Jam esa H uttona (1726— 1797) po nad 40 lat; p isa ł o nim w iele, szczególnie wanto przypom nieć esej w p u blik acji zbio ro w e j Rola Edynburga w postępach nauki (1921 r.) i. arty k u ł w książce w y d a n e j z okazji 150-lecia śm ierci H uttona przez K ró le w s k ie T o w arz y stw o w E dy n burgu w 1948 r.
O m a w ia n a tu p raca jest m ozaiką n a jb a rd z ie j reprezen tatyw n ych w ypow iedzi H uttona o ra z ośw ietlających je kom entarzy B a ile y ’a. W ten sposób stały się w pełni zrozum iałe n ie zawsze jasno przedstaw ione przez tw órcę idee, n a b ra ł przejrzystości zebrany przez H uttona m ateriał fak to graficzn y oraz oparte n a nim rozum owanie. B a łle y osiągnął to tym skuteczniej, że b y ł doskonałym zn aw cą epoki i je j atm osfery um ysłow ej, a także geologicznego obszaru, k tóry H uttonow i dostarczył m ateriału do w n io s k ó w teoretycznych. Z e w zg lęd u n a cel p u b lik a c ja B a ile y ’a przypom ina w y d a n e ■wkrótce po śm ierci H uttona objaśnienia do jego teorii, napisan e przez jego p rz y ja ciela, Johna P la y fa ira (Illustrations o f the Huttonian Theory, 1802 r.). F o rm a jest jedn ak różna, B a ile y o p a rł się w yłącznie i ściśle n a bo gato cytowanych oryginalnych tekstach Huttona.
K siąż k a uk azu je drogę H uttona ja k o „tw órcy now oczesnej geologii” o d jego zainteresow ań rolniczych, a szczególnie od p ow stałych w 1753 r. zainteresowań geolo gicznych, aż do przedstaw ienia przezeń w skrócie w 1785 r. przed K ró lew sk im T o w arzy stw em w E d y n b u rg u i w y d a n ia tam że w 1788 r. T heory o f the Earth; or an In vestigation of the Law s O bserva ble in the Composition, Dissolution, and Restoration of Land upon the G lobe. N astępnie otrzym ujem y w n ik liw ą analizę, opartą na głębo kich studiach, tekstów i ilustracji w p ełn i ju ż rozw in iętej Theory o f the Earth (... with P roofs and Illustrations). B ailey o m aw ia szczegółowo 8 rozdziałów I tomu, 13 ro zdziałó w H tomu i 9 ro zdziałó w ¡III tom u [(wydanego pośmiertnie).
W o b e c przytoczonego przez Huttona m ateriału d ow od ow ego n a procesy niszcze n ia (fo rm o w an ia1) i w y d ź w ig a n ia się p ow ierzchni Z iem i — przed historią geologii stoi
zadanie w y jaśn ien ia, dlaczego dopiero iLyell, urodzony w ¡roku śmierci Huttona, m ógł d oprow adzić do zw ycięstw a aiktualizmu. Istotnej przyczyny ¡tego fak tu należy n ie w ą tp liw ie szukać w w aru n k ach id eow y ch epoki. D la w y św ietlen ia tego (i w ie lu innych p roble m ów ) książka B a ile y ’a, jako w y d a w n ictw o źródłow e, m a k apitalne zna czenie.
J. Bb.
W a c ła w N a ł k o w s k i , Dydaktyka geografii. W y b ó r pism. W y b o r u dokonał o raz w stępem i kom entarzem opatrzył G u st a w W uttke. P a ń s tw o w e Z a k ła d y W y d a w n ic tw Szkolnych, W a rs z a w a 1968, ss. 244.
W y b ó r p ism geograficznych W a c ła w a N ałk o w sk ieg o, 'dokonany przez jednego z ostatnich żyjących jego uczniów, znanego n a n iw ie pedagogicznej G u sta w a W u t - tkego, w y d a n o w słusznym przekonaniu, iż w pism ach tych tk w ią treści n a d a l ak tu alne. W y b r a n e fragm en ty pism, n az w an e w tytule niezbyt śoiśle „dydaktyką geo g ra fii”, zostały u p orządk ow ane w trzy rozdziały. D w a p ierw sze rozdziały p rzedsta w ia ją Poglądy W acława N ałkow skiego na geografię oraz o bejm u ją W ypow ied zi W a cława N ałkow skiego o m etodyce geografii, p rzy czym zakresów o b y d w u zagadnień b yn ajm n iej n ie rozgraniczono. Trzeci rozdział: W acław N ałkow ski o geografii regio nalnej, za w iera w ła ś c iw ie ty lk o fragm enty opisów regionalnych różnych obszarów ziemi. W y b r a n e teksty poprzedzone zostały ¡krótkim wstępem , rozdziałem o Zasłu gach W acława Nałkow skiego na polu geografii, a raczej — dyd ak tyki tej nauki, oraz jego rysem ¡biograficznym.
Szkoda jedn ak, że opracow anie spuścizny N a łk o w sk ieg o nie w y k racza poza m in i m um w y m agań , n aw e t gd y w eźm ie się pod uw agę, że P Z W S w id ziały w niej tylko
