R ecenzje
169*
sow aną p rzy jego bu d o w ie n iezw y kle trw a łą z a p ra w ę hydrauliczną. P o n iew aż, j a k pisze Z o fia D o ry w a lsk a w artykule Kanał odkryw any na nowo, ogłoszonym w nrze- 310/1968 „ T ry b u n y L u d u ”, k a n a ł ten g ra obecnie rolę przede wszystkim szlaku tu ry stycznego, n ie w y m a g a on unowocześniającej p rzebu d o w y . Przeciw nie, należy p rzy wrócić m u d aw n ą postać tam, gdzie przez n ie przem yślane rem onty i k o n se rw a c je została ona zniszczona. S p ra w ą tą zajęło ¡się w ostatnich m iesiącach T o w a rz y st w o M iłośn ik ó w Z ie m i A u gu sto w sk ie j, uzyskując już pomoc i poparcie w ła d z k o n se rw a torskich.
Techniczny opis m u ró w oporow ych śluz K a n a łu A u gu sto w sk ie go za w iera arty kuł m gr inż. Jerzego G óre w icza N ow ości z d a w n ej polskiej techniki budow lanej, za mieszczony w nrze 4/1968 „Przegląd u B u d o w la n e g o ” . A u to r zw raca tu p rzede w sz y stkim uw a gę n a doskonałość „sztucznego w a p n a hydraulicznego” , o pracow anego w 1829 r. na podstaw ie teorii L . V ic a t a 1 przez F. P an cera i zastosowanego do b u d o w y kam iennych m u ró w k om ór ślu zow ych k an ału . M g r G ó re w icz p od aje m.in. w y n ik i w ykonan ych przez Instytut Techniki B u d o w la n e j analiz próbek pobranych z kilk u śluz kanału.
W tymże artykule om ówiono za p raw y użyte przy bu d o w ie w latach 1824— 1828 zachowanego do dziś bud y n k u fabrycznego w Tom aszow ie M azow ieckim , u ż y tk o w a nego obecnie przez Z ak ład Tkanin i F ilc ó w Technicznych. Z a p r a w y te odznaczają się bardzo dobrym i własnościam i izolacyjnym i.
M g r G ó re w icz kończy artyku ł pytaniem : „czy n ie należałoby inaczej spojrzeć n a d aw n ą technikę i czy nie w a rto bliżej zainteresować się spoiw em V ic a ta -P a n c e ra , skoro okazało się ono trw alsze od spoiw opartych n a cem encie p ortlandzkim ?” (s. 186).
T ym sam ym zagadnieniem za jął się w n rze 3/1968 „P rzegląd u B u d o w la n e g o ” doc. Antoni P a p ro c k i w artykule Trwałość betonu w fu n k cji czasu, p ow o łu jąc się m.in. na przeszło stuletnią pracę z a p ra w K a n a łu A ugu stow skiego. A rt y k u ł ten m a na celu „wyjaśnienie, choćby bardzo ogólne, dlaczego — m im o p ry m ity w n ej techniki d a w nych czasów -— znamy p rzy k ład y znakom itego zachow ania się w ie k o w y c h b eto n ów i za p raw ” (s. 140) 2.
E. O.
Z H IS T O R II L I N I I K O I.K J O W E J W A R S Z A W A — P E T E R S B U R G
W tomie 7 „Rocznika Białostockiego” za 1966 r. Z b ig n ie w K le jn pisze O począt
kach linii k o le jo w ej Warszawa — Białystok — Petersburg. A rt y k u ł za jm u je się
ekonomiczną stroną b u d o w y tej linii i sp raw am i socjalnym i ro bo tn ik ó w zajętych p rzy je j'b u d o w ie . N a w stępie przypom ina, że p ierw sz a w zm ian k a w języku p olskim o kolejach żelaznych ukazała się w 1825 r. w „Dzienniku W ile ń s k im ”. B y ło to tłu maczenie z ro syjsk iego artyku łu D rog i żelazne i działa parowe, dokonane przez l a boran ta K ate d ry Fizyki U n iw ersy tetu W ileń skiego, M ich ała Ł aw ick iego. Jeśli idzie ■o linię W a rs z a w a — Petersburg, to pierw szy p ro je k t rzucił w 1835 r. R osjanin G u r je w , p roponując coś pośredniego m iędzy szosą a k o le ją szynową. W trzy lata później M u - r a w jo w w y stąp ił z planem b u d o w y kolei szynow ej P e te rsb u rg — P s k ó w — D ź w iń s k — W iln o — G ro d n o — W a rs z a w a . M n ie j w ięcej w tym sam ym czasie inż. G erstn er, Czech w służbie rosyjskiej, opracow ał plan ro zległej sieci k o lejow e j w R osji, m.in.
1 O teorii V ica ta por. m.in.: I. Z n a c z k o -J a w o r s k i, A n toin e Raucourt de
Charleville — kontynuator prac L. J. Vicata w Rosji. „ K w a rta ln ik H istorii N a u k i
i Techniki”, n r 4/1961.
2 W n ioskom praktycznym z ro zw ażań historycznotechnicznych p ośw ięcił doc. Paprocki cykl artyku łów , zamieszczonych w nrach 5, 6 i 7— 8/1968 „ P rz egląd u B u dow lanego” .
170
R ece n zjep ro je k to w a ł też połączenie P e te rsb u rg a z W a rs z a w ą i granicą pruską. R ząd p rojekt G e rstn e ra b u d o w y tej lin ii p rz y ją ł dopiero w 1851 r. R oboty rozpoczęto w 1853 r., p rz e rw a ła je w o jn a krym ska, w zn ow iono p race w 1857 ¡r. D o użytku oddano linię w 1862 r.
Z. Br.
T E C H N I K A B U D O W N I C T W A S T A R O N O R W E S K IE G O
W nrze 12/1968 „T yg od n ik a Pow szechnego” A n to n i To k arczy k pisze o kościołach N o rw e g ii, p odając m.in., że w średniow ieczu ro z w ija ły się tam d w a ro d zaje kon strukcji b u d o w lan y ch : stav i lavt. T ech nik a ciesielska stała b a rd z o wysoko w tym k r a ju surow y ch zim, gdzie d rew no zn ajd o w ało jak najszersze zastosowanie w b u d o w nictw ie ze w zg lęd u na w a lo ry izolacyjne. Ś w iad czą o tym do dziś zachowane okazy średniow iecznych m ałych kościołów, zw an ych stavkyrkje. W przeciw ieństw ie do zrębo w ej konstrukcji lavt, w y sm ukłe b u d o w le w konstrukcji stav m iały szkielet, w zm ocniony siecią zastrzałów i o szalow any d e s k a m i U ży w a n o tu prostych pni sos now ych, im pregnow anych ta k znakomicie, że większość ich p rze trw a ła w zabytko w y c h kościołach przez 700 i w ięcej lat (b u d o w li takich zachow ało się do dziś 30). „Ich układan e w ry b ią łuskę gonty, filigran o w e wieżyczki' i pow ycin an e w kształcie smo czych łb ó w sterczyny dachow e od p ierw szego w e jrz e n ia p rzyw o d zą na m yśl w ysm u kłe okręty W ik in g ó w , i nic dziwnego — pochodzą z tej sam ej epoki”, dodaje autor. Stąd tytuł jego artyku łu Pod obn e do łodzi W ikingów .
Z. Br. '
Z C Z A S O P I S M Z A G R A N I C Z N Y C H
D Z IE J E A S T R O N A U T Y K I I L O T N I C T W A
K ie ro w n ik placów k i historycznej am erykańskiej O rgan izacji B a d a ń Lotniczych i Kosm icznych (N A S A ) E ugene M . Em m ę ogłosił w nrze 3/1968 k w a rta ln ik a „Techno log y and C u ltu re” artyku ł Aeronautics, Rocketry, and Astronautics, in form u jący o kilku konferen cjach n au k o w y ch n a -temat ro z w o ju lotnictwa, rakietnictw a i astro nautyki, które odbyły się w latach 1966— 1967.
W grud niu 1966 r. A m e ry k a ń sk i In sty tut L otn ictw a i A stron a u ty k i ( A I A A ) doroczne posiedzenie p ośw ięcił Procesow i postępu w technice lotniczej i kosm icz
nej. W p ierw szym referacie ogólną problem atyką w y n a la zk ó w i in n o w acji tecznicz-
n ych zajął się E. E. M orison, k tóry m.in. pow iedział: „Społeczeństwo zn ajd uje się pod takim gradem no w y ch koncepcji, n ow ych p rodu któw i n ow ych procesów p rze m ysłow ych, że nie jest w stanie p rz y s w a ja ć sobie tych zm ian” '(s. 437). P o d s ta w o w y zatem problem polega na tym, aby pogodzić zm iany w y n ik ające z n o w e j techniki
z potrzebą stabilizacji nieodzow nej d la zorganizow anej, w y d a jn e j pracy.
In n e referaty dotyczyły poszczególnych w y n alazk ó w , np. w ielokrotnie p o w ta rz a n ego w y n alazk u samolotu o zmiennym kącie odchylenia, oraz organizacyjn ych czyn n ik ó w wynalazczości.
W k w ietn iu 1967 r. doroczne posiedzenie O rganizacji A m ery k ań sk ich H istoryk ów poświęcono dziejom kosmicznego p rogram u „ M e rk u ry ”, ujętym już w oficjalnym w y d a w n ic tw ie This N e w O c e a n 1, które autor niniejszej notatki u w a ża za klasyczny
‘ L . S . S w a n s o n , J. M. G r i m w o o d, C. C, A l e x a n d e r , This N e w Ocean:
