Publicznoprawne aspekty przekształceń spółek

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 725. Akademii Ekonomicznej w Krakowie. 2006. Monika Szaraniec Katedra Prawa. Publicznoprawne aspekty przekształceń spółek 1. Uwagi wstępne Kodeks handlowy przewidywał jedynie przekształcenie spółki z ograniczoną odpowiedzialnością w spółkę akcyjną i odwrotnie oraz przekształcenie spółki jawnej w komandytową. Obecnie obowiązujący kodeks spółek handlowych dopuszcza wszelkie możliwe warianty przekształceń. Możliwe jest przekształcenie spółki osobowej w kapitałową, spółki kapitałowej w inną spółkę kapitałową, spółki osobowej w inną osobową oraz przekształcenie spółki cywilnej w dowolny typ spółki handlowej. Takie rozwiązanie jest związane z potrzebami praktyki obrotu gospodarczego. Problematyka przekształceń spółek nie została unormowana w osobnym akcie, ale ustawodawca zamieścił ją w przepisach dotyczących także tworzenia i funkcjonowania tych spółek. Kodeks spółek handlowych, a także orzecznictwo i literatura, poruszając się wokół zagadnienia przekształcenia przedsiębiorcy w sensie prawnym, posługują się pojęciem przekształcenia w wąskim tego słowa znaczeniu. Należy zaznaczyć, że regulacje dotyczące poszczególnych rodzajów transformacji, tj. łączenia, Art. 491–497 Rozporządzenia Prezydenta RP z 27 czerwca 1934 r. Kodeks handlowy (Dz.U. 1934, nr 57, poz. 503 z późn. zm.).. Art. 551 Ustawy z dnia 15 września 2000 r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. nr 94, poz. 1037 z późn. zm.), zwany w dalszej części jako k.s.h.; . Inaczej np. w prawie niemieckim: ustawa z dnia 28 października 1994 r. (Umwandlungsgesetz) o przekształceniach podmiotów prawnych, która jako postacie przekształcenia wymienia: połączenie, podział, przeniesienie majątku oraz zmianę formy prawnej; można zatem wyróżnić tu przekształcenie w szerokim tego słowa znaczeniu, jako każdą sytuację strukturalnej zmiany przedsiębiorcy oraz przekształcenie w wąskim tego słowa znaczeniu jako tę postać zmiany strukturalnej, która charakteryzuje się zmianą formy przedsiębiorcy. .

(2) Monika Szaraniec. 18. podziału i przekształcenia mają charakter autonomiczny, w szczególności nigdzie nie występuje odesłanie do przepisów określających inny proces. Pojęcie przekształcenia przedsiębiorcy – w tym spółki – używane bywa w kilku znaczeniach. Końcowy wynik przekształcenia jest zaś w polskim prawie zawsze identyczny – zmiana formy prawnej funkcjonowania przedsiębiorcy. 2. Charakter prawny przekształcenia spółek Spółka przekształcana staje się spółką przekształconą z chwilą wpisu do rejestru (art. 552 k.s.h.). Przysługują jej wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej (art. 553 par. 1 k.s.h.). Powyższe przepisy wskazują na charakter prawny przekształcania spółek. Można wyróżnić w tym zakresie dwie zasadnicze koncepcje dotyczące przekształcenia spółek, pozostające wobec siebie w opozycji. W świetle poglądu reprezentowanego przez przeważającą część doktryny – przekształcenie spółki opiera się na zasadzie kontynuacji podmiotu przekształcanego i przekształconego. Przekształcenie polega więc na zmianie prawnej formy funkcjonowania spółki, przy zachowaniu nieprzerwanego istnienia tego samego podmiotu prawnego. Przekształcenie spółki nie jest założeniem tej spółki i rozwiązaniem dotychczasowej, zachodzi bowiem ciągłość między nową a dawną spółką, a tylko forma ustroju jest inna. W wyniku przekształcenia spółki następuje modyfikacja formy prawnej spółki, która ma nadal istnieć jako ten sam podmiot prawny o nieco zmienionej strukturze (zasada tożsamości podmiotowej). Stanowisko powyższe związane z koncepcją tożsamości podmiotu przekształcanego i przekształconego zaaprobował Sąd Najwyższy, który sformułował tezę, że „przekształcenie spółki z o.o. w spółkę akcyjną oznacza zmianę jej formy ustrojowej, przy zachowaniu bytu prawnego”. W uzasadnieniu podkreślono, że mamy tu do czynienia z ciągłością osoby prawnej, która zmienia jedynie formę swojego ustroju. Przekształcenie nie oznacza rozwiązania i likwidacji dotychczasowej spółki oraz utworzenia nowej spółki. Nie ma tu żadnego „okresu przejściowego”, który w jakikolwiek sposób Tak np. R. Pabis, Przekształcenia spółek handlowych w świetle nowej regulacji, cz. I, Prawo Spółek 2002/6, s. 2–3. . M. Allerhand, Kodeks handlowy. Komentarz, Lwów 1935, s. 708; tak również: T. Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko, Kodeks handlowy z komentarzem, Łódź 1936, s. 471; B. Gnela, Przekształcenie spółki jawnej w komandytową, Zeszyty Naukowe AE w Krakowie, nr 660, Kraków 2004, s. 8; W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Kraków 2002, s. 881 i nast.; A.W. Wiśniewski, Prawo o spółkach. Podręcznik praktyczny, t. III: Spółka akcyjna, Warszawa 1994, s. 231. . . M. Allerhand, op. cit., s. 708.. T. Dziurzyński, Z. Fenichel, M. Honzatko, op. cit., s. 471.. Wyrok SN z 13 grudnia 1991 r, III CRN 32/91, OSN 1992, nr 7–8, poz. 142..

(3) Pubilcznoprawne aspekty przekształceń spółek. 19. mógłby rzutować na byt prawny spółki. Przekształcona spółka z mocy samego prawa przejmuje majątek, wierzytelności lub zobowiązania spółki, która przed przekształceniem funkcjonowała w innej formie ustrojowej. W niektórych nowszych opracowaniach pojawiły się nieco inne ujęcia omawianego problemu. Odmienne stanowisko zakłada, że w wypadku przekształcenia nie następuje utrata osobowości jednej spółki na rzecz drugiej, a tylko modyfikacja formy spółki i mamy tu do czynienia ze zmianą podmiotu prawa. Zmiana ta następuje bez zaprzestania działalności spółki i w toku tej działalności, przy jednoczesnym przejściu wszelkich praw i obowiązków na podmiot przekształcony. Na przyjęcie tezy o tożsamości podmiotu nie pozwala normatywny charakter tworzenia osób prawnych przyjęty przez ustawodawcę, w procesie zaś przekształcenia dochodzi przecież do wykreślenia z rejestru spółki przekształcanej i wpisania spółki przekształconej10. W literaturze podnosi się, że zarzut ten można odeprzeć. Przepisy mówią o wykreśleniu i wpisie spółki, jednak nie dochodzi do ustania bytu prawnego jednego podmiotu i powstania innego podmiotu. Z przepisu art. 37 par. 1 k.c.11 można wyprowadzić wyjątek od zasady, że osobowość prawną podmiot podlegający rejestracji uzyskuje w momencie wpisu do rejestru oraz że traci ją z chwilą wykreślenia. Tak więc teza o identyczności podmiotu przekształcanego i przekształconego jest de lege lata uzasadniona i równocześnie nie sprzeczna z normatywnym charakterem tworzenia osób prawnych12. Inny przeciwnik koncepcji tożsamości spółki przekształcanej i spółki przekształconej stwierdza, że w procesie przekształcania występuje zbyt wiele elementów, które przeczą powyższej tezie. Wskazywać ma na to pośrednio całokształt przepisów regulujących przekształcanie spółek kapitałowych. Ustawodawca uregulował więc przedmiotową materię w taki sposób, że umożliwia rozwiązanie jednej spółki kapitałowej bez konieczności przeprowadzania likwidacji, pod warunkiem równoczesnego zawiązania spółki kapitałowej w innej formie. Zawiązanie to dokonuje się w wyniku procedury przekształcenia, tj. odmiennie niż w wypadku „zwykłego” zawiązania. Dochodzi więc do sukcesji uniwersalnej pomiędzy dwoma podmiotami13. Stanowisko SN potwierdzone w uchwale z 21 lipca 1992 r., III CZP 85/92, OSNCP 1993, nr 1–2, poz. 13.. Zarys prawa spółek, A. Jakubecki, M. Jakubek, A. Kidyba, J. Mojak, R. Skubisz, Lublin 1994, s. 197. 10. 11 12. Ustawa z dnia 23 kwietnia 1964 roku Kodeks cywilny ( Dz.U. nr 16, poz. 93 z późn. zm.).. J. Skalski, Przekształcenie spółki z o.o. w spółkę akcyjną, Zakamycze, Kraków 1999, s. 51 i nast.. A. Zawadowski, Przekształcenie spółek kapitałowych. Zagadnienia teoretycznoprawne, „Przegląd Prawa Handlowego” 1995, nr 10, s. 15; zobacz także: H. Litwińczuk, Przekształcenia i fuzje podmiotów gospodarczych. Zagadnienia podatkowe, Warszawa 1994, s. 10. 13.

(4) Monika Szaraniec. 20. Zajmując stanowisko w powyższym sporze, należy stwierdzić, że znacznie więcej argumentów jurydycznych i celowościowych przemawia za przyjęciem koncepcji tożsamości podmiotu przekształcanego i przekształconego. Wydaje się, że także ustawodawca uznał tę koncepcję za obowiązującą. Przepisy k.s.h. dotyczące przekształcenia – odmiennie niż ma to miejsce w przypadku łączenia i podziału14, nie ustanawiają sukcesji uniwersalnej ogółu praw i obowiązków spółki przekształcanej. Nie przedstawia istnienia sukcesji z pewnością treść art. 553 par. 1 i 2 k.s.h., na co wskazuje choćby stwierdzenie, że spółce przekształconej przysługują prawa i obowiązki spółki przekształcanej, a nie że wstępuje ona w te prawa i obowiązki. Należy też podkreślić pewne sformułowania ustawy wskazujące na tożsamość podmiotu, w szczególności w art. 552 k.s.h., wyznaczającym tzw. dzień przekształcenia, stwierdza się, że w tym dniu spółka przekształcona staje się spółką przekształconą. Używa się terminu „wniosek o przekształcenie” (art. 559 k.s.h.) – wprawdzie w powołanym art. 552 k.s.h. mówi się również o wpisie spółki przekształconej czy wykreśleniu spółki przekształconej (art. 552 k.s.h.), ale wynika to jedynie z konieczności zachowania pewnych czynności technicznych w zakresie rejestracji oraz problemów lingwistycznych. Nie byłoby wystarczające użycie wyłącznie zwrotu o wpisie przekształcenia15. Wreszcie zauważyć należy, że z przepisem dotyczącym ustalenia składu osobowego wspólników spółki przekształconej (art. 564–565 k.s.h.) – inaczej niż art. 493 pkt 2 i art. 494 k.s.h. – nie ma mowy o przystąpieniu do spółki przekształconej, co sugerowałoby wejście do innego podmiotu, lecz o uczestnictwie w spółce przekształconej, a taki zwrot powyższej sugestii już nie zawiera16. Zasada kontynuacji podmiotowej budzi jednak wątpliwości w wypadku przekształceń spółek osobowych w spółki kapitałowe oraz w wypadku przekształceń spółki cywilnej w spółkę prawa handlowego. W pierwszej sytuacji kontynuacja podmiotowa zachodzi, ale przekształcona spółka traci lub zyskuje osobowość prawną. Podnosi się w literaturze, że wątpliwości powyższe należy odrzucić, gdyż przepisy k.s.h. zostały ukształtowane w sposób jednoznaczny i podważanie zasady kontynuacji oznacza wykładnię contra legem, a taka wykładnia dopuszczalna jest tylko wyjątkowo i w szczególnie uzasadnionych przypadkach17. Zdaniem autora – skoro k.s.h. dopuszcza przekształcenia między spółkami osobowymi i kapitałowymi, osobowość prawna nie może zostać uznana za tą niezmienną cechę, która uzasadnia 14 Art. 494 par. 1 k.s.h. (dotyczący łączenia spółek) i art. 531 par. 1 k.s.h. (dotyczący podziału spółek). 15 16. R. Pabis, op. cit., s. 4.. Ibidem.. G. Miś, Konstrukcja przekształcania spółek handlowych, Kraków 2003, s. 262, niepublikowana rozprawa doktorska. 17.

(5) Pubilcznoprawne aspekty przekształceń spółek. 21. przyjęcie zasady kontynuacji, a co więcej, staje się czynnikiem różnicującym, skoro w procesie przekształcenia jedna i ta sama spółka może zyskać lub stracić osobowość prawną. W takim wypadku najprostszym rozwiązaniem byłoby przyjęcie, że tym niezmiennym elementem w procesie przekształcenia, uzasadniającym przyjęcie tożsamości spółki przekształcanej i spółki przekształconej jest podmiotowość prawna. Podmiotowość prawna jest tą cechą, którą posiadają wszystkie spółki handlowe i która pozostaje niezmienna w procesie przekształcenia, może więc być ona argumentem podbudowującym normatywną zasadę kontynuacji18. Należy zaznaczyć, że zasada kontynuacji odnosi się do przekształcania spółek handlowych i nie można w sposób automatyczny przenosić jej na przypadek przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową19. W tym wypadku spółka cywilna nie może być traktowana jako odrębny podmiot prawa, stąd trudno mówić o przekształceniu jednego podmiotu prawa w inny podmiot prawa – jest to z pewnością inna konstrukcja prawna20. Na podkreślenie zasługuje również to, że w k.s.h. przewidziano dwie podstawy prawne przekształcenia spółki cywilnej. Pierwsza z nich uregulowana została w przepisach o spółce jawnej. Ma ona charakter przymusowy i polega na obowiązkowym dokonaniu przekształcenia spółki cywilnej (zob. art. 26 par. 4 k.s.h.). Z chwilą wpisu do rejestru spółka ta staje się spółką jawną, przy czym każdy wspólnik ma prawo i obowiązek zgłoszenia spółki jawnej do rejestru (do zgłoszenia należy dołączyć złożone wobec sądu albo poświadczone notarialnie wzory podpisów osób uprawnionych do reprezentowania spółki). Ponadto spółka cywilna może ulec przekształceniu w dowolny typ spółki handlowej. Do przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową inną niż spółka jawna, stosuje 18. Ibidem, s. 264 i 265.. Kodeks spółek handlowych przewiduje dwie podstawy prawne przekształcenia spółki cywilnej. Pierwszy – uregulowany został w przepisach o spółce jawnej (art. 26 par. 4 k.s.h.) i ma charakter przymusowy, polega na obowiązkowym dokonaniu przekształcenia spółki cywilnej w jawną; „przekształcenie wymaga zgłoszenia do sądu rejestrowego przez wszystkich wspólników; jeżeli przychody netto spółki cywilnej w każdym z dwóch ostatnich lat obrotowych osiągnęły wartość powodującą, zgodnie z przepisami o rachunkowości, obowiązek prowadzenia ksiąg rachunkowych, zgłoszenie jest obowiązkowe i powinno nastąpić w terminie trzech miesięcy od zakończenia drugiego roku obrotowego”. Z chwilą wpisu do rejestru spółka ta staje się spółką jawną (art. 26 par. 4 k.s.h. – przepis ten nie jest jednak bezwzględnie obowiązujący, oznacza to bowiem przyznanie wspólnikom prawa do wyboru innej prawnie dopuszczalnej formy spółki handlowej niż spółka jawna, w ramach której będą prowadzili dalszą działalność, bądź nawet zaprzestanie wspólnej działalności i podjęcie decyzji o rozwiązaniu umowy spółki. Tak m.in. A. Slisz, Problem przekształcenia spółki cywilnej w spółkę jawną, „Przegląd Prawa Handlowego” 2004, nr 5, s. 21–22. Na podstawie przepisów Działu III Tytułu IV k.s.h. spółka cywilna może ulec przekształceniu w dowolny typ spółki handlowej. Do przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową inną niż spółka jawna, stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przekształcenia spółki jawnej w inną spółkę handlową (art. 551 par. 3 k.s.h.). 19. 20. W. Pyzioł, A. Szumański, I. Weiss, Prawo spółek, Warszawa 2002, s. 882..

(6) Monika Szaraniec. 22. się odpowiednio przepisy dotyczące przekształcenia spółki jawnej w inną spółkę handlową (art. 551 par. 3 ksh)21. Brak statusu przedsiębiorcy w wypadku spółki cywilnej (będący konsekwencją art. 4 ust. 1 i 2 ustawy o swobodzie działalności gospodarczej22) powoduje, że spółka cywilna jest pozbawiona aspektów podmiotowych. Oznacza to, że z art. 551 par. 2 i 3 k.s.h. przewiduje przekształcenie spółki cywilnej (stosunek obligacyjny) w spółkę handlową wyposażoną w podmiotowość prawną. Należy się więc zastanowić, czy w takiej sytuacji zasadne jest mówić w ogóle o przekształceniu. Po stronie spółki cywilnej występuje tyle podmiotów (przedsiębiorców) podlegających przekształceniu, ilu jest wspólników. W istocie najbardziej odpowiednim terminem w odniesieniu do omawianych zagadnień byłoby określenie, że mamy tutaj do czynienia z procesem połączenia przedsiębiorców, występującego równocześnie z ich przekształceniem23. Można przyjąć, że jest to przekształcenie umowy spółki cywilnej, albo przedsiębiorstwa w sensie przedmiotowym, lub działalności gospodarczej wspólników spółki cywilnej, bądź ich majątku wspólnego, w spółkę jawną24. Problem ten próbowano w literaturze rozwiązać także za pomocą fikcji prawnej opartej na założeniu, że w istocie przekształca się nie spółka cywilna, lecz jawna25. Zdaniem autora taka konstrukcja jest uzasadniona, gdyż w praktyce przekształceniem będą zainteresowane głównie takie spółki cywilne, które jako spółki (a nie jako ich wspólnicy) chcą we własnym imieniu prowadzić działalność gospodarczą i być podmiotem praw i obowiązków. Spółki te faktycznie podpadają pod zakres pojęciowy spółki jawnej. Stąd usprawiedliwione jest posłużenie się fikcją prawną, że przekształceniu w inną niż jawna spółkę handlową ulega taka spółka,. 21 Ustawodawca przyjął, że do przekształcenia spółki cywilnej w handlową inną niż spółka jawna stosuje się odpowiednio przepisy dotyczące przekształcenia spółki jawnej w inną spółkę handlową. Jednak nie wyjaśnia, jakie przepisy stosować przy przekształceniu spółki w zwykłym trybie (art. 551 i nast. k.s.h.) w spółkę jawną. Brak takiej regulacji nie może prowadzić do wniosku o braku możliwości takiego przekształcenia – A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Zakamycze, Kraków 2001, s. 876. 22 Ustawa z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz.U. nr 173, poz. 1807 z późn. zm.), zwana dalej w skrócie jako u.s.g.. P. Bielski, Przekształcenie spółki cywilnej w spółkę handlową, „Przegląd Prawa Handlowego” 2002, nr 3, s. 37. 23. 24 B. Gnela, J. Lic, Problemy badania w świetle Kodeksu spółek handlowych, materiały konferencyjne, Krajowa Izba Biegłych Rewidentów, oddział Regionalny w Krakowie, Kraków 2004, s. 9.. 25 A. Szumański, Nowe prawo spółek handlowych, „Przeglad Prawa Handlowego” 2001, nr 1, s. 6, gdzie autor twierdzi, że przekształcona spółka cywilna jest traktowana jak spółka jawna, a więc spółka handlowa; jego zdaniem spółka cywilna nie jest już umowa między wspólnikami, ale organizacją gospodarczą..

(7) Pubilcznoprawne aspekty przekształceń spółek. 23. która jest de facto spółką jawną26. Przyjęcie takiej konstrukcji umożliwia zastosowanie również zasady kontynuacji. Tego rodzaju fikcja prawna jest jednak nie do przyjęcia, gdyż nie sposób przyjąć, że spółka cywilna jest spółką jawną jeszcze przed przekształceniem, a więc przyjęcie tego rodzaju fikcji byłoby wykładnią contra legem27. Gdyby spółka cywilna była wyposażona w podmiotowość prawną, jej sytuacja byłaby taka sama, jak spółek handlowych, a więc ewentualne wątpliwości co do stosowania zasady sukcesji uniwersalnej czy zasady kontynuacji nie wynikałyby ze specyfikacji spółki cywilnej polegającej na braku podmiotowości prawnej. Zajmując własne stanowisko, należy stwierdzić, że zgodnie z art. 26 par. 5 k.s.h. z chwilą wpisu do rejestru (gdy zostaną spełnione warunki wskazane w art. 26 par. 4 k.s.h.) spółka cywilna staje się spółką jawną. Spółce tej przysługują wszystkie prawa i obowiązki stanowiące majątek wspólny wspólników. Użyte powyżej sformułowanie jest identyczne jak w art. 553 par.1 k.s.h., a co za tym idzie – wyraża zasadę kontynuacji także w wypadku przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową (kapitałową)28. Tak więc w razie przekształcenia spółki cywilnej 26 A. Szumański, Kodeks spółek handlowych, t. IV, Komentarz do art. 459–633, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 1023. 27. P. Bielski, op. cit., s. 36.. Inaczej A. Śliszcz, Problem przekształcenia spółki cywilnej w jawną, „Przegląd Prawa Handlowego” 2004, nr 4, s. 21, gdzie autor twierdzi, że art. 26 par. 5 k.s.h. wyraźnie ustanawia zasadę następstwa prawnego (sukcesji), gdyż stanowi, że spółce przysługują wszystkie prawa i obowiązki stanowiące majątek wspólny wspólników (cywilnych), zaś przepisy art. 553 par. 2 i 3 k.s.h. stosuje się odpowiednio. Pogląd taki w mojej ocenie nie znajduje żadnych podstaw prawnych, gdyż ustawodawca użył w art. 26 par. 5 k.s.h. zwrotu „spółce przysługują wszystkie prawa i obowiązki”, zamiast „spółka wstępuje we wszystkie prawa i obowiązki” – jak brzmi np. art. 494 par. 1 k.s.h. dotyczący łączenia spółek, czy też art. 531 par. 1 k.s.h. dotyczący podziału spółek. Jednak zastąpienie zasady kontynuacji zasadą sukcesji uniwersalnej oznaczałoby konieczność rozwiązania spółki cywilnej (A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz, t. II, Kraków 2002, s. 1054). O ile przy takim rozwiązaniu jest oczywiste kto jest następcą prawnym (tj. spółka jawna), to mogą pojawić się wątpliwości kogo należy uznać za poprzednika prawnego, skoro z przyczyn dogmatycznych nie może nim być spółka cywilna (A. Szumański, op. cit., s. 1024). Autor twierdzi, że poprzednikiem tym mógłby być majątek wspólny wspólników spółki cywilnej, stanowiący współwłasność łączną. Przyjęcie zasady sukcesji uniwersalnej może rodzić także problemy podatkowe, a w szczególności ryzyko zapłaty podwójnego podatku VAT za towary nieodsprzedane w ciągu 12 miesięcy od dnia sporządzenia spisu towarów z natury – J. Lic, Problem podmiotowości spółki cywilnej a ustrój współwłasności łącznej, s. 35–37, materiały niepublikowane. Także w intencji ustawodawcy przepis art. 26 par. 5 wprowadza zasadę sukcesji uniwersalnej. W uzasadnieniu do projektu nowelizacji (zob. System informacji prawnej Lex „Omega” 2003, nr 47, s. 8) stwierdzono, „że w sferze majątkowej wpis skutkuje sukcesją uniwersalną wspólnych praw i obowiązków (majątku spółki cywilnej – przy posługiwaniu się formułą „wspólny majątek wspólników” […] na spółkę jawną […] nie sposób zatem twierdzić, że może zachodzić tu zasada kontynuacji właściwa dla przekształceń w obrębie spółek handlowych […]”. Nowelizacja nie roz28.

(8) Monika Szaraniec. 24. w spółkę handlową brak jest de facto kluczowej dla instytucji przekształcenia tożsamości podmiotowej spółki ulegającej przekształceniu, gdyż wielość wspólników spółki cywilnej „przekształca się” w jedność podmiotową – spółkę handlową danego typu. Z tego też powodu w myśl art. 551 par. 2 k.s.h. „spółka cywilna przekształcana jest przez jej wspólników”29. 3. Wpis do rejestru Dzień przekształcenia uregulowany w art. 552 k.s.h. pełni istotną rolę w procesie przekształcenia spółki. Fakt ten wiąże się wystąpieniem ważnych dla spółki skutków prawnych, gdyż od tego dnia: – spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa i obowiązki spółki przekształcanej (art. 553 par. 1 k.s.h.) – zasada kontynuacji na płaszczyźnie przedmiotowej, – wspólnicy spółki przekształcanej, ale tylko uczestniczący w przekształcaniu, stają się wspólnikami spółki przekształconej (art. 553 par. 3 k.s.h.) – zasada kontynuacji na płaszczyźnie podmiotowej30. Przekształcenie spółki wymaga wpisu do rejestru. Wpis jest obligatoryjny i ma charakter konstytutywny. Spółka przekształcana staje się spółką przekształconą z chwilą wpisu spółki przekształconej do rejestru. Dokonanie wpisu do rejestru przedsiębiorców spółki przekształcanej jest możliwe dlatego, że obu wpisów dokonuje ten sam sąd rejestrowy31. Sąd powinien jednym postanowieniem w punkcie pierwszym wpisać do rejestru spółkę przekształconą, a w punkcie drugim wykreślić spółkę przekształcaną 32 . Momentem jednak przekształcenia jest chwila zamieszczenia w systemie informatycznym danych tworzących wpis o przekształceniu, a nie data wydania postanowienia przez sąd rejestrowy. strzygnęła omawianych wątpliwości co do tego, czy stosować tutaj zasadę sukcesji uniwersalnej czy zasadę kontynuacji. Zob. na ten temat: T. Siemiatkowski, R. Potrzeszcz, Zmiany w Kodeksie spółek handlowych – omówienie i komentarz, „Przegląd Prawa Handlowego” 2004, nr 2, s. 8. A. Szajkowski, M. Tarska, Prawo spółek handlowych, Wyd. C.H. Beck, Warszawa 2004, s. 802. 29. 30. S. Sołtysiński, A. Szajkowski, J. Szwaja, op. cit., s. 1026.. Ibidem, s. 1027. Zdaniem A. Szumańskiego stanowi to konsekwencję istoty przekształcenia spółki, w świetle której spółka przekształcana i spółka przekształcona jest jedną i tą samą spółką zmieniającą tylko swój charakter prawny. Inaczej niż przy łączeniu się spółek czy podziale spółki. 31. J. Jacyszyn, S. Krześ, E. Marszałkowska-Krześ, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. Orzecznictwo, Librata, Warszawa 2001, s. 632. 32.

(9) Pubilcznoprawne aspekty przekształceń spółek. 25. w tej sprawie33. Wpis spółki przekształconej do rejestru przedsiębiorców jest dokonywany na wniosek spółki przekształconej. Z kolei wykreślenie następujez urzędu34. W stosunku do spółki cywilnej nie można ustalić dnia przekształcenia35. W tym wypadku przeszkodą do zastosowania przepisu art. 552 k.s.h. jest brak rejestru prowadzonego dla spółek cywilnych, z którego można byłoby wykreślić z urzędu spółkę cywilną z chwilą, gdy do rejestru przedsiębiorców wpisana zostanie spółka przekształcona36. W związku z powyższym sąd rejestrowy nie może dokonać wykreślenia spółki cywilnej z innego rejestru prowadzonego przez organ administracji samorządowej (ewidencji działalności gospodarczej). Dlatego nie znajduje tutaj w pełni zastosowania norma wynikająca z art. 552 zd. 2 k.s.h., co jest możliwe dzięki odpowiedniemu stosowaniu do przekształcenia spółki cywilnej przepisów dotyczących przekształcenia spółki jawnej w inną spółkę handlową (art. 551 par. 3 k.s.h.)37. Oznacza to, że spółka cywilna będzie wykreślona z ewidencji działalności gospodarczej nie z urzędu, ale na wniosek38. 4. Warunkowa kontynuacja administracyjnoprawna (ograniczenie zasady kontynuacji w art. 553 par. 2 k.s.h.) Przepis art. 553 par. 2 k.s.h. przewiduje expressis verbis kontynuację praw i obowiązków publicznoprawnych wynikających z decyzji administracyjnych wydanych na rzecz spółki przekształcanej, znajdującym zastosowanie ex lege po dniu przekształcenia do spółki przekształconej. Z art. 553 par. 2 k.s.h. wynika, że „spółka przekształcona pozostaje podmiotem w szczególności zezwoleń, koncesji oraz ulg, które zostały przyznane spółce przed jej przekształceniem, chyba że ustawa lub decyzja o udzieleniu zezwolenia, koncesji albo ulgi stanowi inaczej”. Zakres przedmiotowy art. 553 par. 2 k.s.h. został określony szeroko. Zasada kontynuacji dotyczy wszystkich decyzji administracyjnych, a nie tylko zezwoleń,. S. Sołtysiński, S. Szajkowski, J. Szwaja, op. cit., s. 1029, gdzie zdaniem A. Szumańskiego przy rozstrzygnięciu tej kwestii istotna jest okoliczność, że istotą KRS jest jawność danych wyrażonych w tym rejestrze oraz rękojmia dobrej wiary wpisu do rejestru. 33. 34 35 36. Art. 552 zd. 2 k.s.h.. Bielski, op. cit., s. 39–40. Ibidem, s. 39.. S. Sołtysiński, S. Szajkowski, J. Szwaja, op. cit., s. 1027. Bielski, op. cit., s. 39 – gdzie autor zastanawia się jak wobec braku możliwości ustalenia dnia przekształcenia stosować do przekształcenia spółki cywilnej w inną spółkę handlową kolejne przepisy kodeksu spółek handlowych. 37. 38. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Komentarz. t. II, Kraków 2002, s. 1062..

(10) Monika Szaraniec. 26. koncesji czy ulg39. Powyższa regulacja jest istotnym novum w polskim prawie, gdyż jednym z podstawowych filarów prawa administracyjnego jest skierowanie decyzji administracyjnej do konkretnie wskazanego adresata w indywidualnie oznaczonej sprawie, czego skutkiem jest zasadnicza niedopuszczalność przenoszenia takich uprawnień przez stronę. Z osobistego charakteru uprawnień i obowiązków wynika niedopuszczalność co do nich następstwa prawnego40. Wyjątkiem od tej reguły były przepisy o przekształceniu przedsiębiorstw państwowych w spółki prawa handlowego, które przewidywały przejście na spółkę uprawnień i obowiązków wynikających z decyzji administracyjnej41. Przyjąć należy, że przekształcenie w wypadku praw i obowiązków administracyjnoprawnych powoduje zasadę warunkowej kontynuacji. Warunek ten polega na tym, że prawa i obowiązki nie przechodzą na spółkę przekształconą, jeżeli ustawa lub sama decyzja o udzieleniu koncesji (zezwolenia) stanowi inaczej42. Zasada kontynuacji administracyjnej może doznać tutaj licznych ograniczeń prowadzących nawet do jej przekreślenia i powrotu do zasady dysponowania decyzją przez organ administracyjny, który ją wydał. Wynika to także z art. 553 par. 2 k.s.h., który stwarza podstawę prawną do wyłączenia wspomnianej zasady. Wyłączenie to może wynikać z treści decyzji albo z ustawy regulującej zasady wydawania decyzji administracyjnej w danej sprawie43, tj. przede wszystkim z ustawy o swobodzie działalności gospodarczej. A zatem jeżeli np. spółka uzyskała koncesję na wykonywanie działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją44 albo wykonywania działalności 39 A. Szumański, Kodeks spółek handlowych, Komentarz, s. 1035 – autor uważa, że wyliczenie nazw poszczególnych decyzji administracyjnych w tym przepisie ma charakter przykładowy.. Publiczne prawa i obowiązki pozostają trwale związane z tą osobą, dla której zostały ustanowione, w zasadzie są nieprzenoszalne i gasną razem ze śmiercią i nie ma co do nich następstwa prawnego, zmiana osoby pociąga za sobą zmianę stosunku – S. Kasznica, Polskie prawo administracyjne, Poznań 1947, s. 135 i nast. 40. 41 Zob. art. 8 ust. 3 ustawy z dnia 13 lipca 1990 r. o prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. 1990, nr 51, poz. 298 z późn. zm.); podobne uregulowanie znajduje się w obecnie obowiązującej ustawie z dnia 30 sierpnia 1996 r. o komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych (Dz.U. 1996, nr 118, poz. 561 z późn. zm.) – stosownie do art. 40 ust. 1 tej ustawy, kupujący lub przejmujący przedsiębiorstwo wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki przedsiębiorstwa państwowego, bez względu na charakter stosunku prawnego, z którego te prawa i obowiązki wynikają. Zob. też: uzasadnienie wyroku NSA z dnia 9 listopada 1994 r., III SA 246/94, opublikowane „Wokanda” 1995, nr 12. 42 43. A. Kidyba, Kodeks spółek handlowych. Objaśnienia, Zakamycze, Kraków 2001, s. 879.. A. Szumański, Kodeks spółek handlowych, s. 1035.. Na podstawie ustawy z dnia 22 czerwca 2001 r. o wykonywaniu działalności gospodarczej w zakresie wytwarzania i obrotu materiałami wybuchowymi, bronią i amunicją oraz wyrobami i technologią o przeznaczeniu wojskowym lub policyjnym (Dz.U. 2001, nr 67, poz. 679). 44.

(11) Pubilcznoprawne aspekty przekształceń spółek. 27. gospodarczej w zakresie ochrony osób i mienia45, to taka koncesja „przejdzie” na spółkę, która powstała w wyniku przekształcenia, gdyż wynika to z art. 553 par. 2 k.s.h., chyba że organ administracyjny, wydając koncesję wyłączył taką możliwość. Uprawnione jest twierdzenie, że przepis art. 553 par. 2 k.s.h. powinien być interpretowany tak, iż spółka przekształcona spełnia wymagane prawem warunki niezbędne do udzielenia koncesji (wydania zezwolenia)46. Dodatkowo organ koncesyjny lub zezwalający jest uprawniony do kontroli działalności gospodarczej objętej zezwoleniem (art. 57 u.s.g.). Ponadto przedsiębiorca jest obowiązany zgłaszać organowi koncesyjnemu (zezwalającemu) wszelkie zmiany danych określone w koncesji (zezwoleniu) w terminie 14 dni od dnia ich powstania w szczególności będą to: firma przedsiębiorcy, oznaczenie jego siedziby i adresu, numer w rejestrze przedsiębiorców lub w ewidencji oraz NIP, określenie rodzaju i zakresu wykonywania działalności gospodarczej, na którą ma być udzielona koncesja (zezwolenie)47. Organ administracyjny jednakże zawsze może cofnąć taką koncesję (zezwolenie), jeżeli przedsiębiorca przestanie spełniać wymagania określone szczegółowo w ustawie, co stanowi być może wystarczającą gwarancję przestrzegania zawartych w niej przepisów48. Rozwiązanie to można tłumaczyć jako jeszcze jeden argument przemawiający za zasadą kontynuacji przy przekształcaniu spółek, a nie za zasadą sukcesji, jak to ma miejsce w wypadku łączenia i podziału spółek handlowych. Przy przekształcaniu zachowana jest tożsamość bytu spółki przekształcanej i należy chronić prawa nabyte przez spółkę przekształcaną także w zakresie stosunków administracyjno-prawnych49. Podkreślenia wymaga fakt, że w wypadku przekształcenia spółek ustawodawca nie ograniczył kontynuacji sfery stosunków administracyjno-prawnych spółki przekształconej tylko do uprawnień, które powstały po wejściu w życie k.s.h.50, tak jak to uczynił w przypadku sukcesji takich uprawnień przy łączeniu i podziale spółek, ale zdecydował, że kontynuacji będą podlegały uprawnienia administracyjnoprawne bez względu na czas ich powstania51. 45 Na podstawie ustawy z 22 sierpnia 1997 r. o ochronie osób i mienia (Dz.U. 1997, nr 114, poz. 740 z późn. zm.). 46 47 48. A. Kidyba, Komentarz…, t. II, s. 1068.. Art. 59 u.s.g.. Art. 58 u.s.g.. G. Miś, Konstrukcja przekształcania spółek handlowych, niepublikowana rozprawa doktorska, Kraków 2003, s. 273. 49. 50. Ustawa obowiązuje od 1 stycznia 2001 r.. Art. 618 k.s.h. stanowi, że przepisy art. 494 par. 2 i art. 513 par. 2 k.s.h. stosuje się do koncesji, zezwoleń oraz ulg przyznanych po dniu wejścia w życie ustawy, chyba że przepisy dotychczasowe przewidywały przejście takich uprawnień na spółkę przejmującą lub na spółkę nowo zawiązaną. 51.

(12) Monika Szaraniec. 28. Trudność w zakresie warunkowej kontynuacji praw i obowiązków publicznoprawnych powstaje w wypadku przekształcenia spółki cywilnej w inną spółkę prawa handlowego. Wnioskodawcą i w rezultacie adresatem decyzji administracyjnej o udzielenie koncesji ( zezwolenia) jest każdy przedsiębiorca działający w formie spółki cywilnej52. Zgodnie z przepisami prawa, przedsiębiorcy tworzący spółkę cywilną są podmiotami działalności koncesjonowanej (działalności gospodarczej objętej uzyskaniem zezwolenia), a więc rozwiązanie spółki cywilnej, czy wystąpienie wspólnika ze spółki powoduje, że przedsiębiorcy ci pozostają nadal podmiotami koncesji (zezwoleń)53. Gdyby wraz z rozwiązaniem spółki cywilnej czy wystąpieniem wspólnika, przedsiębiorcy tracili koncesje (zezwolenia) oznaczałoby to, że w istocie to spółka cywilna jest podmiotem, któremu udzielana jest koncesja (zezwolenie). Ponadto brakuje wyraźnej podstawy prawnej w ww. sytuacjach, tj. rozwiązania spółki czy wystąpienia wspólnika ze spółki do cofnięcia koncesji wspólnikowi – przedsiębiorcy w przepisach regulujących cofanie koncesji (art. 58 u.s.g.)54. Skoro spółce (o której mowa w art. 26 par. 5 k.s.h.) przysługują wszystkie prawa i obowiązki stanowiące majątek wspólny wspólników, to jest to zasada kontynuacji polegająca na przejściu praw i obowiązków objętych wspólnością łączną w podmiot prawa55. W konsekwencji stosowania odpowiedniego art. 553 par. 2 i 3 k.s.h. można przyjąć pełną zasadę ciągłości praw administracyjnoprawnych (z ograniczeniami, jakie wynikają z ustaw szczególnych).. 52 53 54. Art. 49 u.s.g.. J. Lic, Problem podmiotowości spółki…, s. 43. Ibidem, s. 44.. W wypadku przekształcenia spółki cywilnej w handlową należy rozróżnić dwie sytuacje: pierwsza – gdy wspólnicy dokonują jedynie zmiany nazwy umowy spółki, wówczas zgodnie z dyspozycją art. 26 k.s.h. spółka jawna powstaje z chwilą zarejestrowania, podstawą zgłoszenia przedmiotu do rejestru będzie dotychczasowe zezwolenie, ponieważ te same osoby, które prowadziły poprzednio działalność, spółce cywilnej, będą prowadziły tę działalność w ramach spółki jawnej, po ukonstytuowaniu się spółki jawnej, zezwolenie udzielone wspólnikom spółki cywilnej pozostaje w mocy, a jej wspólnicy powinni wystąpić o zmianę zezwolenia w części dotyczącej nazwy firmy; druga – gdy wspólnicy dokonują zmiany umowy spółki w części nie tylko dotyczącej nazwy, ale również w innym zakresie (np. gdy zmienia się krąg wspólników), do prowadzenia działalności gospodarczej potrzebne będzie nowe zezwolenie, w takim wypadku spółka powstanie z chwilą wpisu do rejestru, a następnie – już jako spółka jawna – uzyska zezwolenie. Tak wynika z Pisma NBP – Departamentu Zagranicznego z dnia 30.03.2001 r. DZ4-0235/28/MU/2001 – dotyczy prowadzenia działalności kantorowej. 55.

(13) Pubilcznoprawne aspekty przekształceń spółek. 29. 5. Skutki publicznoprawne przekształcenia spółki w przepisach pozakodeksowych (zasada sukcesji podatkowej na gruncie prawa podatkowego) Po wejściu w życie k.s.h. większość autorów podziela pogląd o braku sukcesji uprawnień administracyjnoprawnych, jeżeli nie przewidują takiego następstwa wyraźnie ustanowione wyjątki56. Następstwo prawne pod tytułem ogólnym w prawie publicznym jest instytucją wyjątkową57. W literaturze przedmiotu podkreśla się wręcz, że następstwo w prawie publicznym powinno wynikać z wyraźnych przepisów regulujących prawa i obowiązki danego typu58, dlatego należy wskazać, że następstwo prawne praw i obowiązków wynikających z prawa podatkowego po raz pierwszy zostało wprowadzone do ustawy z dnia 29 sierpnia 1997 r. Ordynacja podatkowa59. Od tego momentu istnieje podstawa prawna do przejęcia ogółu praw i obowiązków podatkowych poprzednika na podstawie jednego zdarzenia prawnego – generalna sukcesja podatkowa60. Zatem sukcesja podatkowa ma miejsce wówczs, gdy konkretne zdarzenie skutkujące przejściem praw i obowiązków podatkowych znalazło się w przepisach Ordynacji podatkowej61. Tak np. Kodeks Spółek Handlowych. Komentarz, S. Sołtysińki, A. Szajkowski, A. Szumański, J. Szwaja, t. IV, Warszawa, s. 1034–1035; Także możliwość sukcesji na płaszczyźnie prawa publicznego do czasu wejścia w życie k.s.h. była traktowana jako rzecz wyjątkowa wymagająca wyraźnego przepisu ustawy. W praktyce pojawił się problem, czy decyzja o pozwoleniu na budowę udzielona spółce przekształcanej „przejdzie” na spółkę przekształconą na zasadzie art. 553 par. 2 k.s.h., czy też należy w tym zakresie stosować art. 40 ust. 1 ustawy z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz.U. 2000, t.j., nr 106, poz. 1126 z późn. zm.). Art. 40 ustawy prawo budowlane stanowi, że organ administracyjny, który wydał pozwolenie na budowę jest zobowiązany za zgodą strony, na rzecz której pozwolenie było wydane, do przeniesienia tej decyzji na rzecz innej osoby, jeżeli przyjmuje ona wszystkie warunki zawarte w tej decyzji oraz wykaże się prawem do dysponowania nieruchomością na cele budowlane. Przepis ten jednak nie pozwala na przenoszenie uprawnień administracyjno-prawnych samej stronie, lecz jedynie zobowiązał organ administracji do wydania decyzji o przeniesieniu tych uprawnień. 56. Zob. na ten temat szerzej A. Mariański, Prawa i obowiązki następców prawnych w prawie podatkowym, Warszawa 2001. 57. G. Łaszczyca, A. Matan, Następstwo procesowe w ogólnym postępowaniu administracyjnym, „Państwo i Prawo” 2000, nr 5, s. 52. 58. 59. Dz.U. 1997, nr 137, poz. 926 z późn. zm.. Zobacz na temat szerzej A. Mariański, Sukcesja podatkowa – podstawy i zakres (wybrane zagadnienia), KPP 2003, nr 2. 60. 61 A. Mariański, Sukcesja praw i obowiązków publicznoprawnych – rozważania na tle art. 494 par. 2 i 5 k.s.h. – polemika, „Przegląd Prawa Gospodarczego” 2003, nr 12, s. 50. Zdaniem autora sam termin „sukcesja generalna” powinien określać następstwo w prawie prywatnym, a w innych gałęziach prawa należy mówić o sukcesji podatkowej, administracyjnej, celnej itd., także z tych powodów postuluje się precyzyjne posługiwanie się terminologią określającą dany rodzaj sukcesji..

(14) Monika Szaraniec. 30. Należy zwrócić uwagę na potwierdzenie powyższej tezy, że ustawodawca posługuje się w art. 93a62 Ordynacji podatkowej zwrotem „spółka handlowa zawiązana (powstała) w wyniku przekształcenia […] wstępuje we wszelkie prawa i obowiązki przekształconej spółki”, który oznacza obowiązywanie zasady sukcesji podatkowej na gruncie prawa podatkowego, będącej wyjątkiem od zasady kontynuacji, wynikającej z art. 553 k.s.h. Sukcesja odnosi się na równi do obowiązków i uprawnień wynikających z przepisów prawa podatkowego, jak i wynikających z decyzji wydanych na podstawie przepisów prawa podatkowego (art. 93d Ordynacji podatkowej). Sukcesja sfery podatkowo-prawnej jest zasadą ogólną dla przekształcania spółek handlowych, od której mogą zachodzić wyjątki na podstawie odrębnych ustaw, umów o unikaniu podwójnego opodatkowania oraz innych ratyfikowanych umów międzynarodowych, których stroną jest Rzeczpospolita Polska (art. 93e Ordynacji podatkowej). Poza zakresem sukcesji uniwersalnej przewidzianej w Ordynacji podatkowej znajduje się kwestia nadania numeru identyfikacji podatkowej (NIP), regulowana odrębnie ustawą z dnia 13 października 1995 r. o zasadach ewidencji i identyfikacji podatników i płatników63. Według art. 12 ust. 1 pkt. 2 tej ustawy NIP pozostaje bez zmian w razie przekształcenia spółki cywilnej w spółkę handlową lub spółki handlowej w inną spółkę handlową. Powyższy fakt oznacza wyjątek od obowiązującej na gruncie prawa podatkowego zasady sukcesji uniwersalnej na rzecz kontynuacji, gdyż z samej istoty numeru identyfikacyjnego, zmiana numeru powinna oznaczać zmianę podmiotową (inny podmiot – to inny numer identyfikacyjny), natomiast ten sam numer powinien oznaczać ten sam podmiot zmieniający się, lecz zachowujący ciągłość, tożsamość podmiotową64. Podkreślić należy niekonsekwencję ustawodawcy, gdyż w Ordynacji podatkowej w sposób wyraźny opowiedział się za zasadą sukcesji (a więc brakiem tożsamości spółki przekształconej i spółki przekształcanej), tymczasem w systemie identyfikacji podatników zdecydował się na zasadę kontynuacji (utrzymanie NIP spółki przekształcanej przez spółkę przekształconą). Oprócz numeru identyfikacji podatkowej, spółki handlowe posiadają także numer REGON nadawany na podstawie art. 46 ustawy z dnia 29 czerwca 1995 r. o statystyce publicznej65. Kwestię skutków przekształcenia w tym zakresie regu-. 62 Art. 93 Ordynacji podatkowej dotyczy sukcesji podatkowej w wypadku łączenia się podmiotów, art. 93a – ich przekształcenia, a art. 93c – podziału. 63. Dz.U. 1995, nr 142, poz. 702 z późn. zm.. G. Miś, Konstrukcja przekształcania spółek handlowych, niepublikowana rozprawa doktorska, Kraków 2003, s. 276. 64. 65. Dz.U. 1995, nr 88, poz. 439 z późn. zm..

(15) Pubilcznoprawne aspekty przekształceń spółek. 31. luje par. 6 ust. 5 rozporządzenia wykonawczego66 do tej ustawy, w myśl którego nie powoduje nadania nowego numeru identyfikacyjnego REGON przekształcenie spółki cywilnej w spółkę handlową oraz przekształcenie spółki handlowej w inną spółkę handlową, a także przekształcenie przedsiębiorstwa państwowego w jednoosobową spółkę Skarbu Państwa. Rozwiązanie to, wprowadzone 1 stycznia 2004 r.67, stanowi obecnie zasadniczą spójność systemową związaną z uzgodnieniem systemu REGON z rozwiązaniami przyjętymi w k.s.h. przez umożliwienie utrzymania numeru REGON we wszystkich przypadkach dokonywania przekształcenia spółek handlowych – analogicznie do rozwiązania przyjętego dla numeru NIP. Instytucja przekształcenia – pomimo że jej regulacja została zamieszczona w ramach jednego tytułu ustawy razem z przepisami o fuzji oraz o podziale spółek – różni się od dwóch pozostałych rodzajów transformacji ustrojowych. Przekształcenie spółki w inną spółkę polega na modyfikacji formy ustrojowej spółki bez zmiany przedmiotu jej działalności, a także sposobu jej prowadzenia. Modyfikacja ta zakłada, że nie jest konieczne rozwiązanie dotychczasowej spółki i utworzenie na jej miejsce innej, nowej spółki. Zarówno przed, jak i po przekształceniu mamy do czynienia z tym samym podmiotem, który jedynie zmienia swą formę prawną. Istnieje więc tożsamość podmiotu przekształcanego i przekształconego. Zasadę kontynuacji podmiotowej wyrażają expressis verbis przepisy art. 553 k.s.h. (spółce przekształconej przysługują wszystkie prawa spółki przekształconej). Nie zachodzi tu zatem żadna sukcesja. Regułę tę podkreśla przepis art. 553 par. 2 k.s.h., zgodnie z którym spółka przekształcona pozostaje podmiotem uprawnień administracyjnych przyznanych spółce przed jej przekształceniem. Jednak zasada kontynuacji podmiotowej w wypadku praw i obowiązków publicznoprawnych (koncesje, zezwolenia, ulgi) doznaje pewnych ograniczeń. Polega to na tym, że prawa i obowiązki nie przechodzą na spółkę przekształconą, jeżeli ustawa lub sama decyzja o udzieleniu koncesji, zezwolenia lub ulgi nie stanowi inaczej (będzie tu więc zachodzić zasada warunkowej kontynuacji). Przepisy ustawy o swobodzie działalności gospodarczej oraz przepisy odrębnych ustaw (regulujących szczegółowe zasady koncesjonowania działalności gospodarczej oraz wydawania zezwoleń) uzależniają przyznanie koncesji (zezwolenia) od 66 Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 27 lipca 1999 r. w sprawie sposobu i metodologii prowadzenia i aktualizacji rejestru podmiotów gospodarki narodowej, w tym wniosków, ankiet i zaświadczeń oraz szczegółowych warunków i trybu współdziałania służb statystyki publicznej z innymi organami prowadzącymi urzędowe rejestry i systemy informacyjne administracji publicznej (Dz.U. 1999, nr 69, poz. 763 z późn. zm.).. Par. 6 ust. 5 przedmiotowego rozporządzenia został zmieniony z dniem 1 stycznia 2004 r. przez par. 1 pkt 3 rozporządzenia z dnia 16 grudnia 2003 r. (Dz.U. nr 221, poz. 2195). 67.

(16) 32. Monika Szaraniec. występowania po stronie wnioskodawcy (przedsiębiorcy, spółki) określonych właściwości i warunków, bez spełniania których koncesja (zezwolenie) nie może zostać przyznana, a w razie ich utraty musi być cofnięta albo musi być ograniczony jej zakres. Tymczasem k.s.h. traktuje problem pobieżnie, co świadczy o niespójności przepisów i konflikcie racji leżących u źródeł regulacji zawartych w k.s.h. i ustawie o swobodzie działalności gospodarczej. Należy więc postulować de lege ferenda, aby art. 553 par. 2 k.s.h. był interpretowany w taki sposób, że przejście koncesji (zezwolenia) następowałoby pod warunkiem, że spółka przekształcona posiada wymagane prawem właściwości i warunki niezbędne do udzielenia koncesji (wydania zezwolenia). Rozwiązanie polegające na utrzymaniu numeru REGON i NIP we wszystkich przypadkach przekształcenia spółek jest potwierdzeniem w przepisach pozakodeksowych zasady kontynuacji podmiotowej. Ustawodawca nie jest jednak konsekwentny, gdyż a w art. 93a Ordynacji podatkowej opowiedział się za obowiązywaniem zasady sukcesji podatkowej (brak tożsamości spółki przekształcanej i przekształconej) na gruncie prawa podatkowego, będącej wyjątkiem od zasady kontynuacji podmiotowej wynikającej z art. 553 k.s.h., dlatego należałoby postulować o możliwe utrzymanie zasady kontynuacji przy przekształceniach spółek handlowych, także w wypadku prawa podatkowego – wymagałoby to jednak z pewnością dużo większej synchronizacji obu gałęzi prawa. Public and Private Aspects of Company Transformation The purpose of this article is to discuss public and private aspects of enterprise transformation. The author presents the legal problems of transformation. Two ways of understanding the problem are found in the literature on the subject. The viewpoint of the majority of experts in doctrine is that transformation is based on the principle of continuation of the transforming and transformed entity (the author of this article also takes this view). A different viewpoint holds that transformation entails succession. The provisions of article 553 of the Commercial Companies Code state the going concern principle expressis verbis (the company emerging from the transformation is entitled to all rights of the transformed company). Article 553, par. 2, of the Commercial Companies Code – according to which the transformed company remains the subject of administrative entitlements granted to the company before its transformation – emphasises this rule. The going concern principle, in the case of public legal rights and obligations (licenses, permits, allowances), however, incurs certain limitations. These are that the rights and obligations do not pass to the transformed company if the law or the decision on granting the licence, permit or allowance does not provide otherwise (thus the principle of conditional continuation occurs). The solution involving the obtaining of a statistical ID number (REGON) and a taxpayer’s reference number (NIP) in all cases of enterprise transformation is confirmation – expressed in regulations outside the Code – of the going concern principle. The legislation, however, is not consistent, as article 93 of the Tax Ordinance endorses the tax succession principle (the transforming and transformed company are not identical) on the basis of tax law, which constitutes an exception to the going concern principle resulting from article 553 of the Commercial Companies Code..

(17)