Henryk Bogacki
"Ecclesia ministrans : dienende
Kirche und kirchlicher Dienst bei
Calvin", Alexandre Ganoczy,
Freiburg-Basel-Wien 1968 : [recenzja]
Collectanea Theologica 39/3, 177-178
Collectanea Theologica 39/1969/f. I ll
R E C E N Z J E
ALEXANDRE GANOCZY, Ecclesia ministrans. Dienende Kirche und kirch -
licher Dienst bei C alvin , Freiburg-B asel-W ien 1968, Herder, s. 440, O kum en i- sche Forschungen, I. Ekklesiologische Abteil un g t. 3.
Autor, w ykładow ca Instytutu K atolickiego w Paryżu oraz w ydziału teo logicznego uniw ersytetu w M onastyrze, opublikował kilka lat tem u na ten sam tem at dzieło w języku fra n csu k im 1. Książka w ydana ostatnio jest nie tylko tłum aczeniem , lecz rewizją i znacznym poszerzeniem pierwotnego studium o w yniki dalszych badań autora nad teologią K a l w i n a , a przede w szystkim o pełną konfrontację jego eklezjologii z uchwałam i II Soboru W atykańskiego, podczas gdy pierw otna edycja francuska porów nyw ała p o glądy K a l w i n a tylko z eklezjologią podręczników katolickich.
G a n o c z y usiłuje w niknąć w eklezjologię K a l w i n a szeroko uw zględ niając stanow isko zajm owane przez niego w antropologii, chrystologii, sote- riologii oraz sakram entologii. Bez tego tła nie m ożna należycie zrozumieć nauki o K ościele reform atora z G enewy. N aukę tę G a n o c z y przedstaw ia w jej historycznym rozwoju zaznaczającym się w kolejnych wydaniach In-
stitutio christianae religionis (z roku 1536, 1539, 1543, 1559) oraz w innych
pismach K a l w i n a . W pojm owaniu Kościoła przez K a l w i n a można za uważyć charakterystyczną zmianę. Początkowo traktuje Kościół tylko jako niew idzialną w spólnotę wybranych (universus electorum numerus), lecz stop niowo coraz bardziej docenia w nim znaczenie w idzialnej posługi opartej na powadze Bożej. W łaśnie sposobowi pojm ow ania przez K a l w i n a owej „po sługi kościeln ej” poświęca G a n o c z y najw ięcej uwagi. Na tle obrazu, jaki K a l w i n w ytw orzył sobie o posługach w K ościele pierwotnym , określa czte- ry z nich w ystęp ujące w ów czesnym K ościele reform owanym , a uzasadnione św iadectw em Nowego Testamentu: posługę pasterzy (szafarstwo słow a i sa- ; kram entów), nauczycieli (nauczanie szkolne), starszych (karność kościelna) . oraz diakonów (dzieła m iłości). Choć K a l w i n doceniał w agę funkcji b isku- . piej w K ościele pierwotnym , nie w prow adzał urzędu biskupiego w K ościele j reform owanym , gdyż negatyw nie osądzał spraw ow anie tej funkcji w ów - , czesnym K ościele rzym skim . Dopiero pod koniec życia był bardziej skłonny : dopuścić istn ien ie biskupów także w K ościele reform owanym , co potem ; faktycznie następuje pod nazwą superintendentów lub nawet biskupów (np. ;
na Węgrzech). ■
W św ietle uchwał II Soboru W atykańskiego G a n o c z y dostrzega ta k ż e . dla naszych czasów w artość i znaczenie poglądów K a l w i n a . A ktualność ■ zachow uje przede w szystkim zasadnicza postaw a K a l w i n a : reform owanie i> Kościoła w m yśl słow a Bożego podanego w P iśm ie św. K a l w i n w yróż- ^ niał się wśród współczesnych mu reform atorów w ysokim stopniem św ia- ^ 1 Por. A lexandre G a n o c z y , Calvin théologien de VEglise et du m i- \
nistère, Paris 1964. ?
1 7 8 R E C E N Z JE
domości kościelnej i uczuleniem na problem y ustrojow e Kościoła. Kościoły reform owane dzięki form ie nadanej im przez K a l w i n a zachowały swą niezależność wobec ówczesnych w ładców świeckich i oparły się atakom kontrreform acji. W iele dokum entów uchwalonych przez Vaticanum II w y kazuje niem ało analogii do niektórych w ątków eklezjologicznych K a l w i n a . G a n o c z y na szczęście powstrzym uje się od naciągania podobieństw, na tom iast nie tai różnic i rozbieżności, jak również w skazuje na braki także w uchwałach ostatniego soboru. D ialog m iędzy Kościołam i nie jest zakoń czony, gdyż teologię K a l w i n a kontynuują jego uczniowie i w yznawcy, a eklezjologia rzym skokatolicka rozwija się i doskonali nawet po Vati- canum II.
Ks, H enryk Bogacki SJ, Warszawa
BENNO GASSM ANN, Ecclesia re form ata. Die Kirche in den reform ierten
Bekenntnis Schriften, Freiburg-B asel-W ien 1968, Herder, s. 480, ö ku m en ische Forschungen, 1. Ekklesiologische Abteilung t. 4.
Dokładna znajomość sposobu rozum ienia treści w iary przez Kościoły reform owane stanow i podstaw owy w arunek w szelkiego dialogu ekum enicz nego z nimi. Rozbieżności m iędzy Kościołam i reform owanym i a Kościołem katolickim pow stały przede w szystkim na gruncie odmiennego pojmowania Kościoła. B. G a s s m a n n sięga w swej pracy do najwcześniejszych w y razów wiary Kościołów reform owanych, do oficjalnych wyznań wiary, w których wyraża się sam ookreślenie tych Kościołów, sposób pojmowania przez nie Kościoła Chrystusowego.
G a s s m a n n analizuje dokumenty, w których K ościoły reformowane przedstawiają treść swej wiary. Chodzi tu o zestawienia tez, katechizmy, wyznania wiary, oświadczenia teologiczne, uchwały synodalne itp. K ryte rium selekcji stanowi nie forma zewnętrzna dokumentu, lecz ranga przy znawana mu w ramach danego Kościoła reform owanego. Kościołom tym dotąd brak oficjalnego zestawienia takich dokum entów, istnieją jedynie wydania opracowane przez poszczególnych badaczy. G a s s m a n n zebrał 48 dokum entów (ostatni z nich pochodzi z roku 1934) i poddał je analizie pre zentując jej w yniki w edług kryteriów geograficzno-historycznych.
Pierw szych siedem rozdziałów jest w ięc w ędrówką poprzez historię K oś ciołów reform owanych w celu odkrycia sposobu rozum ienia przez nie K oś cioła Chrystusowego. Każdy rozdział om awiający etap tej historii, przed stawia najpierw tło historyczne, na jakim pow staw ały odpowiednie w yzn a nia w iary, a następnie analizuje zawartą w nich koncepcję Kościoła. K oń cowy rozdział ósm y zbiera podstaw owe rysy Kościoła dominujące w tych wyznaniach w iary i konfrontuje je z w ypow iedziam i konstytucji dogm a tycznej Lum en gentium II Soboru W atykańskiego.
Czytelnik znajduje w dziele G a s s m a n n a panoramę koncepcji ek le zjologicznych K ościołów reform owanych poczynając od 67 tez Z w i n g l i e g o z dnia 29 stycznia 1523 r. w Zurychu po drugie ośw iadczenie barm eńskie z dnia 31 maja 1934 r. Objętościowo najobszerniejszy rozdział ósm y (s. 283— 416) zawiera porównanie eklezjologii wyznań w iary K ościołów reform owanych z eklezjologią „oficjalną” Kościoła katolickiego w yrażoną w Lum en gentium.
G a s s m a n n stw ierdza podstawową zgodność obu koncepcji Kościoła. Zbliżenie nastąpiło, gdy sobór w ysunął Lud Boży przed hierarchię, podkreślił konieczność w słuchiw ania się w słow o Boże wyrażone w Piśm ie św., zaak centow ał w spólne kapłaństwo w szystkich wiernych, określił urząd kościelny jako „posługę” czy też dostrzegł głoszenie Ew angelii jako głów ne zadanie Kościoła lub uznał Kościół lokalny jako pełnow artościow ą realizację K oś cioła Chrystusowego. Rozbieżności w ystępują wraz z problem em „konkre
