Ewolucja paleogeotermiczna basenu węglonośnego Sabero (strefa kantabryjska, NW Hiszpania)

skalnego, który uleg³ albityzacji. Zasadniczy etap prze-obra¿eñ pomagmowych zachodzi³ w póŸnej fazie sty-gniêcia wogezytów, w warunkach niskich temperatur i ciœnieñ odpowiadaj¹cych facji prehnitowo-pumpellyito-wej metamorfizmu regionalnego (P < 3 kbar, T rzêdu 300oC), przy udziale fluidów o niskiej prê¿noœci CO2.

Literatura

AWDANKIEWICZ M. 2007 — Late Palaeozoic lamprophyres and associated mafic subvolcanic rocks of the Sudetes (SW Poland): petro-logy, geochemistry and petrogenesis. Geol. Sudet., 39: 11–97. WIERZCHO£OWSKI B. 1997 — Ska³y ¿y³owe k³odzko-z³otostockie-go masywu granitoidowek³odzko-z³otostockie-go. Geol. Sudet., 12: 7–25.

Petrologia maficznych dajek

ze skraju platformy wschodnioeuropejskiej na Pomorzu Zachodnim

Julita Biernacka

, Andrzej Muszyñski

, Aleksander Protas

po-bli¿u granicy ze stref¹ szwu transeuropejskiego, znajduj¹ siê maficzne dajki, które ju¿ w latach 70. ubieg³ego wieku stwierdzono w rdzeniach wiertniczych z obszaru Pomorza Zachodniego (Heflik & Muszyñski, 1973; Pendias & Ryka, 1974). W efekcie póŸniejszych wierceñ odkryto kolejne dajki (np. Muszyñski & Protas, 1997). Intruzje te nie by³y datowa-ne. Przecinaj¹ one utwory dewonu i (?) najni¿szego karbo-nu, natomiast nigdzie nie tn¹ pokrywy permsko-mezozoicz-nej.

Ska³y dajek maj¹ strukturê porfirow¹ lub diabazow¹, lokalnie ocelarn¹ (Biernacka, 2007), i cechuj¹ siê nie-zwyk³ym sk³adem mineralogicznym i chemicznym. Stwierdzono w nich trzy rodzaje skaleni (plagioklazy, orto-klaz i tzw. potrójne skalenie — ang. ternary feldspars), diopsyd, biotyt, apatyt i ilmenit. Znaczny udzia³ maj¹ minera³y wtórne, wyraŸnie pomagmowe: chloryty kilku generacji, anataz, leukoksen, kalcyt, dolomit, wêglany Mg-Fe i kwarc. Charakterystycznymi cechami chemiczny-mi tych ska³ s¹: bardzo ma³a zawartoœæ SiO2(39–44%, nie uwzglêdniaj¹c straty pra¿enia), du¿a zawartoœæ alkaliów (K2O + Na2O» 5%) oraz wyj¹tkowo du¿a zawartoœæ TiO2 (~5%) i P2O5(~3%). Ponadto, charakterystyczne s¹ bardzo wysokie koncentracje pierwiastków niedopasowanych (poza Sr), niskie koncentracje Ni, Cr i Co i niewysoka licz-ba magnezowa (40–60; Mg# = 100´ Mg/(Mg + Fetot)). Dajki te maj¹ sk³ad chemiczny zbli¿ony do bazaltów

alka-licznych i cechy œwiadcz¹ce o pokrewieñstwie z alkalicz-nymi lamprofirami (Biernacka i in., 2006).

Chocia¿ ska³y te ró¿ni¹ siê znacznie stopniem przeobra-¿eñ hydrotermalnych, strukturami i proporcjami zacho-wanych minera³ów, to jednak maj¹ niemal identyczne sto-sunki izotopowe strontu i neodymu. W badaniach izotopo-wych stwierdzono lekko podwy¿szone wartoœci87

Sr/86 Sr (0,7051–0,7055) i nieco zani¿one stosunki izotopowe 143

Nd/144Nd (0,5123 we wszystkich próbkach). Wyniki te s¹ zbli¿one do wartoœci tzw. wzbogaconego komponentu p³aszcza EM1 (np. Hofmann, 1997). Epsilon Nd z niewiel-kim odchyleniem waha siê oko³o –2.

Wewn¹trzp³ytowe, maficzne magmy alkaliczne powstaj¹ zazwyczaj w podkontynentalnym, litosferycznym p³aszczu Ziemi jako efekt jego pocz¹tkowego topienia. Na obecnym etapie rozpoznania mo¿na stwierdziæ, ¿e magma, z której powsta³y ska³y dajek, podlega³a frakcyjnej krystalizacji, a tak¿e w niewielkim stopniu asymilowa³a ska³y skorupy.

Literatura

BIERNACKA J. 2007 — Origin of ocellar texture in mafic intrusive rock from the margin of the East European Platform. Miner. Pol. Spec. Pap., 31: 73–76.

BIERNACKA J., MUSZYÑSKI A. & PROTAS A. 2006 — Alkaline mafic dyke from the margin of the East-European Platform (K³anino-3 borehole). Miner. Pol. Spec. Pap., 29: 107–110.

HEFLIK W. & MUSZYÑSKI M. 1973 — Diabazy z wiercenia Kuro-wo-2 ko³o Koszalina. Kwart. Geol., 17: 431–440.

HOFMANN A.W. 1997 — Mantle geochemistry: the message from oceanic volcanism. Nature, 385: 219–229.

MUSZYÑSKI A. & PROTAS A. 1997 — Record of a lamprophyre fin-ding in the Polish Basin. Terra Nostra, 97(11): 90–94.

PENDIAS H. & RYKA W. 1974 — Magmowe ska³y zasadowe œrodko-wej czêœci Pomorza Zachodniego. Kwart. Geol., 18: 1–16.

Ewolucja paleogeotermiczna basenu wêglonoœnego Sabero

(strefa kantabryjska, NW Hiszpania)

Dariusz Botor

Basen Sabero (NW Hiszpania), wype³niony stefañsk¹ klastyczn¹ formacj¹ wêglonoœn¹ o mi¹¿szoœci ponad 2000 m, powsta³ w ma³ym, silnie zdyslokowanym rowie

œródgór-skim. Le¿y on wzd³u¿ g³êbokich uskoków przesuwczych lineamentu Sabero-Gordon, utworzonych w wyniku trans-tensji po³udniowej czêœci strefy kantabryjskiej, migruj¹cej w czasie ku zachodowi. Formacja wêglonoœna basenu spo-czywa niezgodnie na zró¿nicowanych starszych ogniwach geologicznych. W obrêbie formacji badano refleksyjnoœæ witrynitu (w 80 próbkach). Wartoœci œredniej refleksyjno-œci witrynitu na badanym obszarze wahaj¹ siê w szerokim 298

Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 4, 2009

1

Wydzia³ Geologii, Geofizyki i Ochrony Œrodowiska, Aka-demia Górniczo-Hutnicza, al. Mickiewicza 30, Kraków 30-059, botor@agh.edu.pl

zakresie od 0,61 do 3,14% Rr, przy czym wiêkszoœæ

warto-œci miewarto-œci siê w przedziale od 0,75 do 1,60% Rr. Rozk³ad

wartoœci (% Rr) wykazuje du¿¹ zmiennoœæ i nieregularnoœæ

— zarówno w poziomie, jak i w pionie. Gradienty reflek-syjnoœci witrynitu s¹ bardzo wysokie (0,73–1,03% Rr/km),

co sugeruje równie¿ wysoki gradient paleogeotermiczny (52–169oC/km). Maksymalne paleotemperatury obliczone na podstawie % Rrwahaj¹ siê od 90

o

C w stropie warstw Perla do 190oC w sp¹gu warstw Allejico. Uwêglenie materii organicznej zawartej w ska³ach stefañskich basenu Sabero

nast¹pi³o prawdopodobnie we wczesnym permie. By³o ono efektem interakcji kilku znacz¹cych procesów geolo-gicznych, takich jak intensywna subsydencja basenu i prawie równoczesna aktywnoœæ magmatyczna i hydrotermalna. Pierwotny stopieñ uwêglenia osadów, zwi¹zany z etapem pogr¹¿ania, zosta³ zatarty przez póŸniejsz¹, krótk¹ w czasie migracjê gor¹cych roztworów (epizod krótszy ni¿ 4–5 mln lat), wi¹¿¹c¹ siê z faz¹ aktywnoœci uskoków przesuwczych.

Badania wykonano w ramach grantu Ministerstwa Nauki i Informatyzacji nr 2307/T02/2007/32 (AGH nr 18.18.140.542).

Turmaliny w spoiwie piaskowców czerwonego sp¹gowca

Arkadiusz Buniak

przedsu-deckiej — rejon Jarocina) na g³êbokoœci 2652,7–2662,0 m w piaskowcach eolicznych czerwonego sp¹gowca górnego stwierdzono wystêpowanie minera³u z grupy turmalinów (boranokrzemianów). Minera³ ten jest obok kalcytu, kwar-cu, anhydrytu, dolomitu ¿elazistego oraz ankerytu podsta-wowym sk³adnikiem spoiwa.

Turmaliny wystêpuj¹ w postaci promienistych skupieñ (rozetek) o wielkoœci od kilkunastu do kilkudziesiêciu µm.

Czêsto tworz¹ otoczki wokó³ziarnowe. Pojedyncze krysz-ta³y maj¹ postaæ pionowych s³upów zakoñczonych pira-mid¹. Badania mikrosondowe (EDS) wskazuj¹ na obecnoœæ ¿elaza w strukturze kryszta³ów. Prawdopodobnie jest to schõrl — najbardziej rozpowszechniony minera³ z grupy turmalinów — lub bardzo rzadko spotykany buergeryt. Krystalizacja turmalinów w piaskowcach czerwonego

sp¹gowca górnego zachodzi³a przypuszczalnie z roztwo-rów pomagmowych zwi¹zanych ze ska³ami wulkaniczny-mi czerwonego sp¹gowca dolnego. Obecnoœæ turmalinów w sk³adzie spoiwa w piaskowcach czerwonego sp¹gowca górnego jest pierwsz¹ tego typu obserwacj¹ w Polsce.

299

Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 4, 2009