Porfirowa mineralizacja Mo-Cu-W w prekambryjsko-paleozoicznych utworach
strefy kontaktu bloków górnoœl¹skiego i ma³opolskiego
Marek Markowiak
1, S³awomir Oszczepalski
2, Stanis³aw Z. Mikulski
2W strefie kontaktu bloków górnoœl¹skiego i ma³o-polskiego mineralizacja porfirowa Mo-Cu-W wystêpuje w obrêbie granitoidów i dajek porfirowych oraz w utwo-rach os³ony ska³ magmowych, reprezentowanych g³ównie przez metai³owce i metamu³owce ediakaru, w mniejszym stopniu syluru, a tak¿e ska³y wêglanowe i wêglanowo-kla-styczne ordowiku i dewonu (Bu³a i in., 2002; Truszel i in., 2006; Lasoñ & Markowiak, 2008). Sprofilowanie i opróbo-wanie 66 km.b. rdzeni z 284 otworów, wykonanych w trak-cie wieloletnich (trwaj¹cych do 1992 r.) poszukiwañ z³ó¿ polimetalicznych i Zn-Pb, umo¿liwi³o uzyskanie obrazu rozmieszczenia mineralizacji w utworach paleozoiczno--prekambryjskiego pod³o¿a po raz pierwszy w skali regio-nalnej (Oszczepalski i in., 2008), a nie, jak dot¹d, jedynie w jego niewielkich fragmentach o najgêstszej siatce roz-mieszczenia odwiertów. Dziêki konstrukcji map œredniej zawartoœci Mo, Cu, W, Pb i Zn w strefie krawêdziowej blo-ku ma³opolskiego wydzielono 5 rejonów perspektywicz-nych mineralizacji porfirowej Mo-Cu-W (z wy³¹czeniem udokumentowanego z³o¿a Myszków): Nowa Wieœ ¯arecka– Myszków–Mrzyg³ód, ¯arki–Kotowice, Zawiercie, Pilica i Dolina Bêdkowska, a w strefie brze¿nej bloku górno-œl¹skiego jeden — rejon Mys³owa.
Mineralizacja porfirowa jest reprezentowana g³ównie przez chalkopiryt, molibdenit i scheelit, wystêpuj¹ce w formie ¿y³kowej i rozproszonej. Stwierdzono lokalne wyst¹pienia z³ota (Mikulski i in., 2008). Wykazano œcis³y zwi¹zek mineralizacji porfirowej z jednym ogniskiem magmowym wieku waryscyjskiego, do którego zalicza siê granitoidy i system dajek porfirowych. Formowanie mine-ralizacji kruszcowej by³o poprzedzone procesami meta-morfizmu kontaktowo-metasomatycznego, g³ównie bioty-tyzacj¹ ska³ klastycznych os³ony granitoidów, w odleg³oœci
ok. 700–800 m od intruzji. Relacje miêdzy magmatyzmem, okruszcowaniem oraz intensywnoœci¹ i charakterem prze-obra¿eñ ska³ os³ony oraz datowania wieku molibdenitu uzyskane metod¹ Re-Os (295–300 mln lat) jednoznacznie wskazuj¹ na hydrotermalne pochodzenie omawianej mine-ralizacji. Jej rozk³ad przestrzenny i genetyczny zwi¹zek z waryscyjskim magmatyzmem oraz aktywn¹ stref¹ usko-kow¹ Kraków–Lubliniec œwiadcz¹ o tym, ¿e szanse na odkrycie nastêpnego po Myszkowie z³o¿a mo¿na wi¹zaæ przede wszystkim z brze¿n¹ czêœci¹ bloku ma³opolskiego oraz fragmentem krawêdziowej czêœci bloku górnoœl¹skiego w rejonie Mys³owa. Na podstawie rozmiaru z³o¿a Mysz-ków (500´800 m) mo¿na s¹dziæ, ¿e ze wzglêdu na ma³¹ gêstoœci siatki otworów istnieje jeszcze wiele rejonów bar-dzo s³abo zbadanych, gdzie mog¹ istnieæ cia³a kruszcowe porównywalne z tym z³o¿em.
Prace zosta³y wykonane w ramach projektu badawczego Ministerstwa Œrodowiska i sfinansowane ze œrodków Narodowego Funduszu Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej.
Literatura
BU£A Z., HABRYN R., KRIEGER W., KUREK S., MARKOWIAK M. & WONIAK P. 2002 — Atlas geologiczny paleozoiku bez permu w strefie kontaktu bloków górnoœl¹skiego i ma³opolskiego. Pañstwowy Instytut Geologiczny, Warszawa.
LASOÑ K. & MARKOWIAK M. 2008 — Perspektywy odkrycia cia³a rudnego w rejonie ¯arki–Kotowice w œwietle badañ petrograficzno--geochemicznych. Biul. Pañst. Inst. Geol., 430: 65–78.
MIKULSKI S.Z., MARKOWIAK M. & OSZCZEPALSKI S. 2008 — Z³oto w ¿y³ach kwarcowo-siarczkowych z wiercenia DB-4 (rejon Doliny Bêdkowskiej, po³udniowa Polska). Biul. Pañst. Inst. Geol., 429: 99–112. OSZCZEPALSKI S., MARKOWIAK M., BU£A Z., LASOÑ K., MI-KULSKI S., HABRYN R., TRUSZEL M., PAÑCZYK M., SIKORA R., WONIAK P., MUCHA J., WASILEWSKA M., KARWOWSKI £., MARKIEWICZ J., WOJCIECHOWSKI A., URBAÑSKI P., SATER-NUS A., CUDAK J. & BRAÑSKI P. 2008 — Prognoza z³o¿owa pod³o¿a paleozoiczno-prekambryjskiego NE obrze¿enia GZW. Centralne Archiwum Geologiczne, Warszawa.
TRUSZEL M., KARWOWSKI £., LASOÑ K., MARKIEWICZ J. & ¯ABA J. 2006 — Magmatyzm i metamorfizm strefy tektonicznej Kra-ków–Lubliniec jako przes³anki wystêpowania z³ó¿ polimetalicznych. Biul. Pañstw. Inst. Geol., 418: 55–103.
Charakterystyka w³aœciwoœci zbiornikowych utworów dolomitu g³ównego (Ca2)
na przyk³adzie z³o¿a Lubiatów–Miêdzychód–Grotów (LMG)
Zbigniew Miko³ajewski
1Analizowany obszar stanowi fragment bloku Gorzowa, le¿¹cego na pograniczu niecki szczeciñskiej i monokliny przedsudeckiej (Dadlez, 1979). Rejon z³ó¿
Lubiatów–Miê-dzychód–Grotów (LMG) jest zwi¹zany z zachodni¹ czê-œci¹ pó³wyspu Grotowa (Wagner & Kotarba, 2004). Dobre rozpoznanie geologiczno-sejsmiczne (Dyjaczyñski i in., 2006; Czerwiñska i in., 2008) przyczyni³o siê do odkrycia na tym obszarze z³ó¿ ropy naftowej (Lubiatów, Grotów) oraz gazu ziemnego (Miêdzychód). Na podstawie wyni-ków analizy geologicznej, wspartej materia³ami sejsmiki 3D, powsta³ bardzo skomplikowany obraz tej strefy, 308
Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 4, 2009
1
Polskie Górnictwo Naftowe i Gazownictwo SA, Oddzia³ w Zielonej Górze, pl. Staszica 9, 64-920 Pi³a; zbigniew.mikolajew-ski@pgnig.pl
zarówno pod wzglêdem zmiennoœci facjalnej, jak i zmien-noœci w³aœciwoœci zbiornikowych. Wystêpuj¹ce po zachodniej stronie pó³wyspu Grotowa utwory dolomitu g³ównego powsta³y w strefie zazêbiania siê dolnego stoku platformy wêglanowej z zatokow¹ równi¹ basenow¹, na stoku platformy oraz w szeroko pojêtej strefie platformy wêglanowej (Jaworowski & Miko³ajewski, 2007).
Analiza petrograficzna wykaza³a, ¿e przemiany diage-netyczne i spowodowana przez nie ewolucja przestrzeni porowej zachodzi³y wieloetapowo. Zwi¹zane by³y zarów-no ze strefami depozycyjzarów-no-diagenetycznymi, jak i z eta-pem pogrzebania. Procesy te przyczyni³y siê do powstania znacznej porowatoœci wtórnej, bêd¹cej kombinacj¹ poro-watoœci moldycznej oraz poroporo-watoœci miêdzykrystalicznej. Proces rozpuszczania ziarn wêglanowych przebiega³ przy-puszczalnie we wczesnych stadiach diagenezy. Zwi¹zany by³ z oddzia³ywaniem agresywnych wód wzbogaconych w CO2, powsta³ych podczas przekszta³ceñ materii
orga-nicznej w bituminy (Wagner & Kotarba, 2004).
Najlepsze w³aœciwoœci kolektorskie zosta³y stwierdzo-ne nie tylko w p³ytkowodnych utworach bariery i równi platformowej (Miko³ajewski & S³owakiewicz, 2008), ale tak¿e w g³êbokowodnych utworach zwi¹zanych z zachod-nim podnó¿em platformy (Jaworowski & Miko³ajewski, 2007; Miko³ajewski, 2008). Odkrycie z³o¿a ropy naftowej Lubiatów przyczyni³o siê do poszerzenia frontu poszuki-wañ o strefê podnó¿a platform wêglanowych dolomitu g³ównego.
Literatura
CZERWIÑSKA B., POMIANOWSKI P. & SOLARSKI T. 2008 — Rola sejsmiki 3D w odkryciach i rozpoznaniu z³ó¿ wêglowodorów w zachodniej Polsce. [W:] IV Krajowy Zjazd Bran¿y Górnictwa Nafto-wego, £agów Lubuski: 65–75.
DADLEZ R. 1979 — Tektonika kompleksu cechsztyñsko-mezozoicz-nego. [W:] Jaskowiak-Schoeneichowa M. (red.). Budowa geologiczna niecki szczeciñskiej i bloku Gorzowa. Pr. Inst. Geol., 46: 108–121. DYJACZYÑSKI K., MAMCZUR S. & DZIADKIEWICZ D. 2006 — Od Rybaków do L-M-G 45 lat wydobycia ropy naftowej na Ni¿u Pol-skim. [W:] 50 lat poszukiwañ ropy naftowej i gazu ziemnego w pó³-nocno-zachodniej Polsce — tradycja i nowe wyzwania. Konferencja naukowo-techniczna. Pi³a, 1–2 VI 2006. Poznañ: Bogucki Wyd. Nau: 59–76.
JAWOROWSKI K. & MIKO£AJEWSKI Z. 2007 — Oil- and gas-be-aring sediments of the Main Dolomite (Ca2) in the Miêdzychód region, a depositional model and the problem of the boundary between the second and third depositional sequences in the Polish Zechstein Basin. Prz. Geol., 55, 12/1: 1017–1024.
MIKO£AJEWSKI Z. 2008 — Charakterystyka cechsztyñskiego dolo-mitu g³ównego (Ca2) u podnó¿a pó³wyspu Grotowa (platforma wielko-polska, Polska zachodnia). [W:] Konferencja naukowo-techniczna — Ropa i gaz a ska³y wêglanowe po³udniowej Polski. Czarna k. Ustrzyk Dolnych, 16–18.04.2008: 27.
MIKO£AJEWSKI Z. & S£OWAKIEWICZ M. 2008 — Microfacies and diagenesis of the Main Dolomite (Ca2) strata in the Miêdzychód barrier area (Grotów Peninsula, Western Poland). Biul. Pañstw. Inst. Geol., 429.
WAGNER R. & KOTARBA M. (red.). 2004 — Algowe ska³y macie-rzyste dolomitu g³ównego i ich potencja³ wêglowodorowy jako podsta-wa dla genetycznej oceny zasobów ropy naftowej i gazu ziemnego w rejonie Gorzowa–Miêdzychodu. Cz. I Charakterystyka geologiczna. Arch. PGNiG. Warszawa.
Charakterystyka w³aœciwoœci zbiornikowych w rafowych utworach
wapienia cechsztyñskiego (Ca1) na przyk³adzie z³o¿a Broñsko
Zbigniew Miko³ajewski
1, Arkadiusz Buniak
2, Agnieszka Chmielowiec-Stawska
2Mszywio³owe rafy wapienia cechsztyñskiego rozwi-ja³y siê najczêœciej w strefach marginalnych basenu, choæ stwierdzono je tak¿e w obrêbie wewn¹trzbasenowych wyniesieñ (Kiersnowski i in., 2009 — wraz z cytowan¹ literatur¹). Jednym z nich by³o wyniesienie wolsztyñskie, a w szczególnoœci jego pó³nocna krawêdŸ, na której roz-win¹³ siê kompleks raf. Rozci¹ga³ siê on od rejonu Paproci na NW a¿ po rejon Koœciana na SE. Dziêki wypracowaniu metodyki detekcji cia³ rafowych w utworach wapienia cechsztyñskiego (Górski i in., 2000), specjaliœci z Oddzia³u PGNiG w Zielonej Górze odkryli i udokumentowali znacz-ne iloœci gazu ziemznacz-nego, zakumulowaznacz-nego w takich stre-fach, jak: Bonikowo, Broñsko, El¿bieciny, Jab³onna, Koœcian, Nowy Tomyœl, Paproæ Zachód, Racot, Ruchocice i Wielichowo (Dyjaczyñski i in., 2001; Kiersnowski i in., 2009). Gaz wype³niaj¹cy te utwory migrowa³ z utworów karboñskich, choæ badania izotopowe wykaza³y, ¿e mo¿li-we s¹ tak¿e inne jego Ÿród³a (Kotarba i in., 2006).
W analizowanych utworach wystêpuj¹ zró¿nicowane skamienia³oœci (Kiersnowski i in., 2009). Iloœciowo zdecy-dowanie dominuj¹ fragmenty zoariów mszywio³ów, poza
którymi wystêpuj¹ ramienionogi, ma³¿e, œlimaki, otwornice, ma³¿oraczki oraz trochity liliowców. Podobnie jak w Turyn-gii i Anglii w najwy¿szej czêœci profili wapienia cechsztyñ-skiego zanikaj¹ mszywio³y i pojawiaj¹ siê stromatolity. Ma to zwi¹zek z obni¿eniem siê poziomu morza, które dopro-wadzi³o do powstania sekwencji sebhy. Dalsze sp³ycenie zbiornika spowodowa³o subaeraln¹ ekspozycjê utworów wapienia cechsztyñskiego na obszarze wa³u wolsztyñskiego. Najwiêksz¹, a jednoczeœnie najbardziej skompliko-wan¹ spoœród wszystkich raf wolsztyñskich jest rafa Broñ-sko (28,5 km2). Jej nieregularny kszta³t zosta³ wykarto-wany dziêki zastosowaniu sejsmiki 3D, natomiast w 16 odwierconych otworach potwierdzono wystêpowanie zró¿nicowanego mi¹¿szoœciowo (19–91 m) cia³a rafowe-go. Porowatoœæ utworów wapienia cechsztyñskiego w ana-lizowanych otworach zosta³a okreœlona na podstawie badañ laboratoryjnych oraz interpretacji profilowañ geofi-zycznych programami Ultra i PetroWorks. Wyniki uzyskane dziêki zastosowaniu oprogramowania PetroWorks zosta³y wykorzystane do konstrukcji mapy rozk³adu porowatoœci efektywnej w ca³ym z³o¿u Broñsko. Badania wykaza³y, ¿e rozk³ad tego parametru charakteryzuje siê bardzo du¿¹ zmiennoœci¹, która odzwierciedla depozycyjno-diagene-tyczn¹ historiê rozwoju utworów wapienia cechsztyñskie-go na analizowanym obszarze.
Wysoki potencja³ zbiornikowy umo¿liwi³ zakumulo-wanie w rafie Broñsko ponad 15 mld m3gazu ziemnego (zasoby wydobywalne).
309
