KRONIKA Nominacja profesorska—Jerzy Jan Małecki

Nominacja profesorska — Jerzy Jan Ma³ecki

Pol-skiej Lech Kaczyñski uroczystym aktem wrêczenia nomi-nacji nada³ dr. hab. Jerzemu J. Ma³eckiemu z Instytutu Hydrogeologii i Geologii In¿ynierskiej Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego tytu³ naukowy profesora nauk o Ziemi.

Profesor dr hab. Jerzy J. Ma³ecki ukoñczy³ studia wy¿-sze na Wydziale Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, uzyskuj¹c w 1974 r. tytu³ magistra geologii z dwóch spe-cjalnoœci: Hydrogeologii i Geologii In¿ynierskiej oraz Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych. Pracê dyplo-mow¹ pt. Problemy ochrony œrodowiska zwi¹zane z gospo-dark¹ wodno-œciekow¹ Zakopanego i okolic wykona³ pod kierunkiem prof. dr. hab. Zdzis³awa Pazdro.

Wszystkie etapy Jego pracy zawodowej oraz dorobku naukowego i dydaktycznego zwi¹zane s¹ z Wydzia³em Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, gdzie bezpoœred-nio po studiach rozpocz¹³ pracê w Zak³adzie Prac Geolo-gicznych, a nastêpnie od 1983 r. w Katedrze Ochrony Œrodowiska i Zasobów Naturalnych. Od 1999 r. podj¹³ pra-cê w Instytucie Hydrogeologii i Geologii In¿ynierskiej UW.

Na podstawie rozprawy doktorskiej Antropogeniczne przekszta³cenia chemizmu wód podziemnych w obszarach aglomeracji miejskich zlokalizowanych w dolinach rzek Bia³ego Dunajca i Bia³ej, której promotorem by³a prof. Aleksandra Macioszczyk, uzyska³ w 1989 r. tytu³ doktora nauk przyrodniczych.

W 1999 r., na podstawie rozprawy habilitacyjnej pt. Rola strefy aeracji w kszta³towaniu sk³adu chemicznego p³ytkich wód podziemnych wybranych œrodowisk hydrogeo-chemicznych oraz dorobku naukowego, uchwa³¹ Rady Wydzia³u Geologii Uniwersytetu Warszawskiego, Central-na Komisja ds. Tytu³u Naukowego i Stopni Naukowych nada³a Mu stopieñ naukowy doktora habilitowanego nauk o Ziemi w zakresie geologii.

Profesor Ma³ecki jest autorem 87 prac naukowych kra-jowych i zagranicznych, w tym 7 monografii, oraz promo-torem 5 przewodów doktorskich. Pod Jego kierunkiem obroni³o prace magisterskie 25 studentów. Jest autorem lub wspó³autorem 63 opracowañ na rzecz gospodarki narodo-wej.

U podstaw Jego dzia³alnoœci naukowej le¿y g³êbokie doœwiadczenie geologiczne wyniesione z okresu pracy w Zak³adzie Prac Geologicznych UW, gdzie zapozna³ siê ze wszystkimi rodzajami prac hydrogeologa, pocz¹wszy od nadzoru badañ terenowych do interpretacji wyników w postaci syntez hydrogeologicznych. Dziêki ró¿norodnej tematyce i szerokiemu zakresowi dzia³añ prac projekto-wych, doœwiadczalno-konstrukcyjnych i opiniotwórczych, wykonywanych na terenie kraju, zdoby³ umiejêtnoœæ wszechstronnego spojrzenia na czynniki kszta³tuj¹ce lokalne i regionalne warunki hydrogeologiczne. Prace te dotyczy³y bowiem zarówno charakterystyki fliszu karpac-kiego pod k¹tem mo¿liwoœci zaopatrzenia rolnictwa i wsi w wodê, jak i hydrogeologicznej rejonizacji Karpat. Rejo-nizacja ta mia³a na celu zagospodarowanie przestrzenne terenu, projektowanie ujêæ wód podziemnych dla wodo-ci¹gów wiejskich, badania hydrogeologiczne w strefie cen-tralnej magistrali kolejowej, zbiornika Lutomiersk w dolinie

rzeki Ner i zbiornika Przedbórz na rzece Pilicy, a tak¿e charakterystykê zlewni rzeki Supraœli w œwietle dzia³alno-œci gospodarczej regionu bia³ostockiego oraz analizê warunków odwadniania kopalni odkrywkowej Be³chatów.

Z chwil¹ objêcia stanowiska adiunkta w Katedrze Ochrony Œrodowiska UW zainteresowania naukowe profe-sora Ma³eckiego skoncentrowa³y siê g³ównie na zagadnie-niach dotycz¹cych ochrony wód podziemnych oraz roz-poznania przyrodniczych i antropogenicznych uwarunko-wañ, kszta³tuj¹cych ich sk³ad chemiczny. Badania te pro-wadzi³ zarówno na obszarach zurbanizowanych, jak i na terenach chronionych Tatrzañskiego, Kampinoskiego i Biebrzañskiego Parku Narodowego, Puszczy Knyszyñskiej i rezerwatu Niebieskie ród³a.

Zas³ug¹ profesora J. Ma³eckiego jest zwrócenie uwagi na zawartoœæ mikrosk³adników w sk³adzie chemicznym wód i ich decyduj¹cej roli w przekszta³ceniach hydroche-micznych wód podziemnych. Wykaza³ on, ¿e do najczul-szych wskaŸników, œwiadcz¹cych o wp³ywie gospodarczej dzia³alnoœci cz³owieka na modyfikacjê uwarunkowanego przyrodniczo chemizmu wód, nale¿¹ zawartoœci azotanów i potasu. Zaproponowa³ wiêc modyfikacjê hydroche-micznej klasyfikacji wód podziemnych Prik³oñskiego-Szczu-kariewa i wprowadzi³ dodatkowe klasy uwzglêdniaj¹ce stê¿enia jonów potasu i azotu azotanowego. Modyfikacja ta okaza³a siê szczególnie przydatna w badaniach wód podziemnych przeobra¿onych antropogenicznie. Ponadto, analizuj¹c przyczyny oraz intensywnoœæ zmian sk³adu che-micznego wód podziemnych, wprowadzi³ do badañ meto-dê „zwi¹zków korelacyjnych pomiêdzy pokrewnymi geochemicznie makro- i mikrosk³adnikami wód”. Metoda ta stanowi czu³y wskaŸnik, pozwalaj¹cy na prognozê i wczesne wykrywanie wp³ywu czynników antropogenicz-nych na przeobra¿enia hydrochemiczne wód.

457 Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 6, 2009

Ryc. 1. Profesor dr hab. Jerzy Jan Ma³ecki

Na szczególn¹ uwagê zas³uguj¹ póŸniejsze prace pro-fesora Ma³eckiego, poœwiêcone okreœleniu intensywnoœci migracji sk³adników w profilu hydrogeologicznym. Wyka-za³ w nich szczególn¹ rolê strefy aeracji w iloœciowej i jakoœciowej ocenie sk³adu wód podziemnych. Badania te mia³y charakter interdyscyplinarny, obejmuj¹c wody opa-dowe, przesi¹kowe i gruntowe oraz charakterystykê che-miczn¹ i mineraln¹ utworów buduj¹cych strefê aeracji. Pos³uguj¹c siê modelowaniem hydrochemicznym okreœli³ intensywnoœæ migracji sk³adników w badanych wodach, poœwiêcaj¹c wiele uwagi procesom rozpuszczania i wytr¹cania minera³ów oraz ich wp³ywu na formowanie siê chemizmu wód podziemnych w strefie aeracji. Wykaza³, ¿e najintensywniejsze procesy rozpuszczania zachodz¹ w strefie przypowierzchniowej, a strefa aeracji charakteryzu-je siê du¿¹ aktywnoœci¹ procesów fizykochemicznych, zachodz¹cych miêdzy roztworem a œrodowiskiem skal-nym. Tematy zawarte w Jego monografii pt. Rola strefy aeracji w kszta³towaniu sk³adu chemicznego p³ytkich wód podziemnych, w której kompleksowo ujête zosta³y prze-miany wód podziemnych od strefy infiltracji opadów przez strefê aeracji po strefê saturacji warstwy wodonoœnej, znaj-duj¹ siê wœród aktualnie dyskutowanych œwiatowych pro-blemów hydrogeologicznych.

Szczególnie wiele uwagi profesor poœwiêci³ wykorzy-staniu mikrosk³adników w ocenie hydrochemicznych prze-kszta³ceñ wód podziemnych. Spoœród objêtych badaniami 45 mikrosk³adników do najpowszechniej wystêpuj¹cych w wodach podziemnych, poza strontem i barem, nale¿a³ cynk i miedŸ, pierwiastki o du¿ym kontraœcie migracji. W ramach realizowanego w latach 1999–2001 projektu badawczego, pt. Okreœlenie wskaŸników hydrochemicznych z udzia³em cynku i miedzi, jako kryteriów wczesnego wykrywania przekszta³ceñ sk³adu chemicznego wód podziemnych, pro-wadzi³ badania dotycz¹ce zachowania siê cynku i miedzi w czasie migracji przez ró¿ne profile geologiczne. Finalnym efektem tych badañ by³o opracowanie metodyki wykorzy-stuj¹cej analizowane metale do wskaŸnikowej oceny zagro¿enia przyrodniczo ukszta³towanej jakoœci wód pod-ziemnych. Praca ta, oprócz aspektu naukowego, ma rów-nie¿ znaczenie utylitarne jako narzêdzie metodyczne wykorzystywane w opracowywaniu ocen oddzia³ywania na œrodowisko.

W latach 2004–2006 Jerzy Ma³ecki zaj¹³ siê g³ównie problematyk¹ opisu procesów transportu masy w oœrod-kach porowatych, co znalaz³o odzwierciedlenie w treœci opracowanego pod Jego redakcj¹ naukow¹ podrêcznika pt. Wyznaczanie parametrów migracji zanieczyszczeñ w oœrodku porowatym dla potrzeb badañ hydrogeologicz-nych i ochrony œrodowiska, we wspó³autorstwie z M. Nawala-nym, S. Witczakiem i T. Gruszczyñskim. Praca ta porusza wiele marginesowo dotychczas traktowanych problemów, jak np. zagadnienie skali, zagadnieñ odwrotnych w hydro-geologii, rozró¿niania stê¿enia rezydentnego i strumienio-wego, czy te¿ roli zespo³u czynników œrodowiskowych w ocenie parametrów migracji. Zmodyfikowane procedury badañ kolumnowych, dotycz¹cych wyznaczania parame-trów sorpcji i wymiany jonowej, zosta³y tu poruszone po raz pierwszy w literaturze. Przedstawione w podrêczniku metody laboratoryjne i polowe wspierane s¹ nowoczesnym aparatem matematycznym i modelami numerycznymi oraz metodyk¹ postêpowania w prognozowaniu rozprzestrze-niania siê zanieczyszczeñ w warstwie wodonoœnej. Pozwa-la to na zwielokrotnienie precyzji numerycznych symuPozwa-lacji transportu zanieczyszczeñ w wodach podziemnych.

W ostatnich latach profesor Ma³ecki wiele uwagi poœwiêci³ udoskonaleniu badañ nad iloœciow¹ ocen¹ denu-dacji chemicznej, stanowi¹cej jeden z dominuj¹cych ele-mentów obiegu pierwiastków w przyrodzie. D¹¿¹c do opracowania wiarygodnej metody tej oceny, prowadzi³ wraz ze swoj¹ doktorantk¹ dr Marzen¹ Szostakiewicz badania nad wykorzystaniem danych wyjœciowych z modeli hydrochemicznych, odwzorowuj¹cych ca³okszta³t procesów zachodz¹cych w warstwie wodonoœnej pomiê-dzy faz¹ sta³¹, ciek³¹ i gazow¹. Wartoœci denudacji che-micznej i sp³ywu jonowego, okreœlane dotychczas stosowanymi metodami, s¹ oko³o 30–40% wy¿sze od wyników obliczeñ z zastosowaniem nowej metody, wyko-rzystuj¹cej modelowanie hydrochemiczne. W konsekwen-cji prowadzi³o to np. do niedoszacowania czasu powstawania systemów jaskiñ lub rzeŸby masywów krasowych.

Na ca³okszta³t dorobku naukowego Jerzego Ma³eckie-go znacz¹co wp³ynê³y jeMa³eckie-go owocne kontakty naukowe z oœrodkami uniwersyteckimi w USA. Sta¿ naukowy w Kent State University zaowocowa³ udzia³em w realizacji du¿ego miêdzynarodowego interdyscyplinarnego projektu Moni-toring Neutralization Processes of Atmospheric Dust and Soils, którego za³o¿enia referowane by³y w grudniu 1994 r. na sympozjum w San Francisco (California American Geo-physical Union), a nastêpnie temat ten zosta³ zrealizowany w ramach trójstronnej wspó³pracy pomiêdzy Uniwersyte-tem Warszawskim, Akademi¹ Górniczo-Hutnicz¹ i Kent State University. W 2003 r., w zwi¹zku z podjêt¹ wspó³prac¹ naukow¹ z Department of Geology, Weber State University, Ogden, UT, profesor odby³ sta¿, prowadz¹c badania dotycz¹ce tematu Effects of mineral composition of sandy soils on the chemical characteristics of groundwater in a shallow aquifer.

Poza dzia³alnoœci¹ naukowo-badawcz¹ i dydaktyczn¹ profesor Ma³ecki ceniony jest jako organizator ¿ycia naukowego: przez dwie kadencje w latach 1999–2005 pe³ni³ funkcjê prodziekana Wydzia³u Geologii Uniwersy-tetu Warszawskiego. Od 2002 r. jest kierownikiem Zak³adu Hydrogeologii w Instytucie Hydrogeologii i Geologii In¿y-nierskiej Wydzia³u Geologii UW oraz kierownikiem Stacji badawczej Ochrony œrodowiska i wp³ywów antropogenicz-nych na wody podziemne na Wydziale Geologii, a tak¿e cz³onkiem Zarz¹du Komisji Hydrogeologii Polskiej Aka-demii Nauk, Polish National Committee of the Internatio-nal Association of Hydrogeologists, Komisji przy Dyrektorze Regionalnego Zarz¹du Gospodarki Wodnej w Warszawie, Komitetu Nauk Geologicznych PAN oraz Komitetu Redakcyjnego Przegl¹du Geologicznego. Od marca 2001 r. przez trzy kadencje by³ cz³onkiem Sekcji Geologii i Geofi-zyki Zespo³u Nauk Biologicznych, Nauk o Ziemi i Ochro-ny Œrodowiska (P-4) w Komitecie Badañ Naukowych. Ponadto, z upowa¿nienia ministra nauki, w 2001 r. jako ekspert naukowy przeprowadza³ kontrolê realizacji inwe-stycji „zakupu aparatury naukowej” na uniwersytetach: im. Miko³aja Kopernika w Toruniu, im. Adama Mickiewicza w Poznaniu oraz Uniwersytecie Wroc³awskim i Politechnice Wroc³awskiej.

Jerzy Ma³ecki jest cenionym praktykiem w dziedzinie hydrogeologii. Do Jego wa¿niejszych osi¹gniêæ w tym zakresie nale¿¹: okreœlenie obszaru zasilania wód termal-nych niecki artezyjskiej Podhala oraz wykazanie na pod-stawie wieloletnich badañ monitoringowych hydroche-micznej i terhydroche-micznej stabilnoœci tych wód; okreœlenie dzia³añ maj¹cych na celu ochronê rezerwatu Niebieskie 458

ród³a — jedynego stanowiska wód krasowych na Ni¿u Polskim; opracowanie rozdzia³u dotycz¹cego regionu gór-nej Wis³y w monografii Hydrogeologia regionalna Polski; wydzielenie na terenie regionu bia³ostockiego i Karpat wewnêtrznych zbiorników wód podziemnych. Zbiorniki te na Mapie obszarów g³ównych zbiorników wód podziem-nych (GZWP) w Polsce wymagaj¹cych szczególnej ochro-ny, wydanej pod redakcj¹ A.S. Kleczkowskiego, otrzyma³y nazwy: Pradolina rzeki Biebrzy nr 217, Pradolina rzeki Supraœl (JurowceWasilków) nr 218, Dolina kopalna Nowy Targ nr 440, Zbiornik Zakopane nr 441.

W badaniach regionalnych, dotycz¹cych zbiorników wód podziemnych, profesor stosuje nowoczesne metody wskaŸnikowe. Miêdzy innymi podda³ analizie wyniki opróbowañ izotopowych wywierzysk tatrzañskich, Ÿróde³ drenuj¹cych eocen wêglanowy u podnó¿a Tatr oraz wyniki wierceñ ujmuj¹cych podfliszowe poziomy wodonoœne. Zastosowany podzia³ wód podziemnych znalaz³ potwier-dzenie w interpretacji analizowanych sk³adów izotopo-wych. Pozwoli³ równie¿ na stwierdzenie, ¿e wody szczeli-nowo-krasowe masywu tatrzañskiego i podfliszowych

poziomów wodonoœnych le¿¹ powy¿ej œwiatowej linii opa-dów, opisuj¹cej korelacjê pomiêdzyd18O id2H, a zastoso-wanie odpowiednich modeli obliczeniowych pozwoli³o na okreœlenie wieku wód, który dla wywierzysk wynosi³ 3 lata, dla Ÿróde³ drenuj¹cych eocen wêglanowy 10 lat, a dla wód niecki artezyjskiej Podhala od 50 do 100 lat.

Jerzego Ma³eckiego cechuje dba³oœæ o doskonalenie i rozbudowê zaplecza dydaktycznego, o wyposa¿enie labora-toriów w nowoczesn¹ aparaturê do prowadzenia badañ oraz o poszerzanie warsztatu obliczeniowego do modelowania numerycznego.

Instytut Hydrogeologii i Geologii In¿ynierskiej zyska³ w Nim niezwykle cenn¹ osobowoœæ naukow¹, a szczegól-nie optymistycznym jest, ¿e prof. dr hab. Jerzy Ma³ecki, jako kontynuator tradycji naukowej zwi¹zanej z wk³adem Jego matki, profesor Danuty Ma³eckiej, w rozwój Polskiej Hydrogeologii, dziêki swym osobistym osi¹gniêciom roz-wija w dziedzinie hydrogeologii nowe kierunki badawcze tej dyscypliny.

Joanna Piniñska

Fina³ obchodów Dni Ziemi w Warszawie

Obchody Dni Ziemi organizowane s¹ na ca³ym œwie-cie. Po raz pierwszy obchodzono je 22 kwietnia 1970 r. w Stanach Zjednoczonych, 20 lat póŸniej zaœ œwiêtowano tak¿e w Polsce. W kolejnych latach apelowano m.in. o oszczêdzanie wody, energii, ratowanie lasów tropikalnych, ograniczenie emisji gazów wywo³uj¹cych kwaœne deszcze i efekt cieplarniany, ochronê rzek i klimatu oraz zrówno-wa¿ony rozwój.

Tegoroczne Dni Ziemi przebiega³y pod has³em Z

ener-gi¹ chroñmy klimat. Has³o to, podobnie jak ubieg³oroczne

— Klimat w potrzebie — nawi¹zuje do bardzo wa¿nego spotkania miêdzynarodowego, jakie odby³o siê w grudniu ubieg³ego roku w Poznaniu — XIV Konferencji Stron Ramowej Konwencji Narodów Zjednoczonych w sprawie zmian klimatu (COP14).

Ramowa Konwencja Narodów Zjednoczonych w spra-wie Zmian Klimatu zosta³a podpisana przez przedstawicieli 154 pañstw w czerwcu 1992 r., podczas Szczytu Ziemi w Rio de Janeiro. Polska ratyfikowa³a j¹ 28 lipca 1994 r. Jest ona jedn¹ z najwa¿niejszych umów dotycz¹cych ochrony œrodowiska na œwiecie, a jej podstawowym celem jest usta-nowienie zasad, którymi powinny kierowaæ siê pañstwa w d¹¿eniu do redukcji emisji gazów cieplarnianych. Zgodnie z konwencj¹, pañstwa powinny wspó³pracowaæ w celu zachowania, ochrony i przywracania zdrowia oraz inte-gralnoœci ekosystemu Ziemi oraz s¹ zobowi¹zane do podejmowania dzia³añ zapobiegaj¹cych zmianom klimatu lub minimalizuj¹cych ich negatywne skutki.

Festyn, zamykaj¹cy obchody Dni Ziemi w Polsce, odby³ siê w niedzielê, 26 kwietnia, tradycyjnie na Polach Mokotowskich w Warszawie. Wydarzenie to zosta³o objête honorowym patronatem ministra œrodowiska Macieja Nowickiego. Udzia³ w festynie wzi¹³ m.in. dr Henryk Jacek Jezierski, podsekretarz stanu w MŒ, g³ówny geolog kraju, który uczestniczy³ w sadzeniu okolicznoœciowego drzewka, zwiedza³ przygotowane prezentacje oraz wrêczy³ nagrody zwyciêzcom konkursów, m.in. konkursu

fotogra-ficznego Klimaty Mazowsza, zwracaj¹cego uwagê na najciekawsze obiekty województwa mazowieckiego.

Jak co roku na zwiedzaj¹cych czeka³y liczne atrakcje przygotowane przez instytucje pañstwowe, parki narodo-we, instytuty naukonarodo-we, wy¿sze uczelnie, organizacje pozarz¹dowe i muzea. Wystawcy pogrupowani zostali w czterech sektorach: informacyjnym, prezentacyjnym, edu-kacji oraz kultury.

Pañstwowy Instytut Geologiczny uczestniczy³ w sekto-rze informacyjnym Wizjer rz¹dowo-samorz¹dowy,

nauko-wy i problemonauko-wy — instytucje dla klimatu. Czo³owe

instytucje zwi¹zane z ochron¹ œrodowiska zaprezentowa³y tu swoje osi¹gniêcia, dorobek naukowy, publikacje, jak równie¿ rozmaite ciekawostki, wystawy i konkursy. Oprócz PIG udzia³ wziê³y m.in. Ministerstwo Œrodowiska, Narodowy Fundusz Ochrony Œrodowiska i Gospodarki Wodnej, Urz¹d Marsza³kowski Województwa Mazowiec-kiego, Urz¹d m.st. Warszawy, Instytut Meteorologii i Gospodarki Wodnej, Instytut Ochrony Œrodowiska wraz z Krajowym Administratorem Systemu Handlu Uprawnie-niami do Emisji KASHUE, Uniwersytet im. Kardyna³a Stefana Wyszyñskiego, Centrum Fotowoltaiki Politechniki Warszawskiej, Krajowa Agencja Poszanowania Energii SA, Muzeum £owiectwa i JeŸdziectwa oraz Krajowy Zarz¹d Gospodarki Wodnej.

Pañstwowy Instytut Geologiczny wraz z Muzeum Geo-logicznym PIG przedstawi³ liczne plansze informacyjne dotycz¹ce zmian klimatu. Przybli¿yliœmy zainteresowa-nym zagadnienia zwi¹zane z sekwestracj¹ dwutlenku wêgla oraz geotermi¹. Towarzyszy³ nam jak co roku dilo-fozaur Dyzio, ciesz¹cy siê ogromnym zainteresowaniem nie tylko najm³odszej publicznoœci. Pokazywaliœmy i roz-dawaliœmy nasze foldery i publikacje popularno-naukowe. Dla dzieci i m³odzie¿y przygotowaliœmy liczne konkursy, zabawy i prezentacje.

Ministerstwo Œrodowiska skoncentrowa³o siê na

najm³odszych uczestnikach festynu i zwróceniu ich uwagi

459 Przegl¹d Geologiczny, vol. 57, nr 6, 2009