Streszczenie
W niniejszym opracowaniu zebrano podstawowe informacje o systemach zabez-pieczających pojazd przed kradzieĪą oraz o najpopularniejszych systemach monito-rowania pojazdów. BliĪej przedstawiono trzy z nich – AutoControl firmy AutoGuard, wykorzystujący sieü GSM do przesyłania informacji do centrum zarządzania oraz sygnał GPS do lokalizowania pojazdów, moduł GS-501 system lokalizacji pojazdów drogą radiową firmy GANNET Guard System oraz Auto DOT – system znakowania mienia metodą natryskową firmy autozabezpieczenia.pl. Przedstawiono takĪe dalsze kierunki rozwoju systemów zabezpieczenia mienia i pojazdów.
Słowa kluczowe: systemy zabezpieczeĔ pojazdów przed kradzieĪą 1. Wprowadzenie
Pojazdy samochodowe oraz ich dodatkowe wyposaĪenie znajdujące siĊ w kabinie są łatwym łupem dla złodziei. Na terenie Polski dziennie dochodzi do kilkudziesiĊciu kradzieĪy samochodów osobowych dostawczych, maszyn rolniczych i budowlanych oraz kilkaset kradzieĪy wyposaĪenia. Na terenie Warszawa Ğrednio co trzy godziny ginie jeden samochód.
Producenci pojazdów fabrycznie wyposaĪają samochody w mechaniczne i elektroniczne systemy zabezpieczeĔ przed niepowołanym uĪyciem pojazdy.
Wkładka zamka samochodowego jest jednym z podstawowych zabezpieczeĔ przed kradzieĪą. Wkładki tego typu montowane są w zamkach: stacyjki, drzwiach przednich, pokrywach bagaĪnika oraz w schowkach na rĊkawiczki. BĊbenek wkładki moĪna obróciü po wprowadzeniu do jego kanału odpowiednio naciĊtego klucza.
Rysunek 7. Wkładka zamka samochodowego ħródło: http://www.multipick-service.com.
klucz mechanizm
blokujący zamek
Rysunek 2. Klucz od samochodu marki BMW ħródło: Opracowanie własne.
Immobiliser (ang.) lub Immobilizer (ameryk.) – wym. imobilajzer – stosowane m.in. wsamochodach, elektroniczne zabezpieczenie przed niepowołanym uruchomieniem pojazdu. Ztechnicznego punktu widzenia jest to elektroniczny kod zapisany na płytce elektronicznej (najczĊĞciej urządzenie to jest wbudowane w kluczyku lub jest to dodatkowa "pestka", którą przykłada siĊ do zamontowanego czytnika). WystĊpują równieĪ rodzaje immobilisera, gdzie nie potrzeba fizycznego kontaktu transpondera z układem elektronicznym — są to immobilisery zbliĪeniowe.
Opis działania immobilisera w pojazdach samochodowych.
Po wprowadzeniu kluczyka z wbudowanym transponderem (nadajnikiem) do stacyjki iwłączeniu zapłonu nastĊpuje wymiana sygnałów (danych). Sygnał z kluczyka wysyłany jest do immobilizera (do urządzenia sterującego). Sygnał ten jest analizowany; gdy sygnał siĊ zgadza, immobiliser przesyła swój sygnał do kluczyka zapłonu, który uruchamia w transponderze proces obliczeniowy (sprawdzający). Gdy sygnały są identyczne (w transponderze i urządzeniu sterujący immobilizera) kluczyk zostaje uznany za właĞciwy. Wówczas immobiliser i urządzenie sterujące pracą silnika wymieniają siĊ sygnałami kodowymi; jeĞli są zgodne nastĊpuje zwolnionie blokady imoĪna uruchomiü silnik. Blokady mogą byü róĪne. NajczĊĞciej wystĊpuje odciĊcie zasilania pompy paliwowej, przez co paliwo nie płynie do silnika lub odciĊcie zapłonu, ewentualnie (bardzo rzadko) odciĊcie całej elektroniki. Cała wymiana danych (pomiĊdzy transponderem, immobilizerem i urządzeniem sterującym pracą silnika) trwa kilka milisekund. Urządzenie sterujące immobilizera umieszczone jest w róĪnych miejscach pojazdu. Na tablicy zestawu wskaĨników umieszczona jest lampka kontrolna blokady uruchomienia pojazdu.
Lampka w kształcie klucza informuje kierowcĊ o aktywnoĞci immobilizera – odciĊcie zasilania pompy paliwa [1].
obudowa klucza z wbudowanym pilotem zdalnego sterowania cen-tralnym zamkiem brzeszczot - czĊĞü
2. Klucze i karty samochodowe
Zastosowanie w kluczach samochodowych coraz wiĊkszej iloĞci układów zdalnego sterowania zapewnienia wyĪszy poziomu bezpieczeĔstwa przed amatorami cudzej własnoĞci. Na coraz wiĊk-szą skalĊ konstrukcje mechaniczne zastĊpuje siĊ zamkami uruchamianymi elektrycznie ze zdalnym sterowaniem. Do przeszłoĞci odeszły czasy, gdy na komplet kluczyków do samochodu składały siĊ trzy egzemplarze: jeden słuĪący do otwierania drzwi, drugi do otwierania wlewu paliwa, a trzeci do obsługi stacyjki. Dzisiejszy samochód wyposaĪony jest w jeden klucz, który słuĪy do otwiera-nia zamków umieszczonych w drzwiach i uruchamiaotwiera-nia pojazdu.
Ze wzglĊdu na koszty produkcji i zastrzeĪenia patentowe producenci samochodów stosują rozmai-te zamki i związane z nimi klucze. Najprostsze były zamki zaopatrzone w obrotowe bĊbenki uru-chamiane kluczykami płaskimi kształtem przypominające brzeszczot z naciĊciami umieszczonymi po jednej stronie. Takie rozwiązanie ogranicza iloĞü moĪliwych kombinacji naciĊü. Skuteczniej i trwalszym rozwiązaniem było zastosowanie klucza frezowanego. Metoda frezowania grani robo-czej klucza zwiĊkszyła iloĞü kombinacji zastawek w bĊbenkach. Klucze wykonywane tą metodą stosowane są po dzieĔ dzisiejszy jako kluczy awaryjnego otwierania pojazdu w przypadku rozła-dowania akumulatora lub rozładowaniu baterii w pilocie.
W celu podniesienia komfortu obsługi pojazdów producenci wprowadzili nowe rozwiązania klu-czy i kart dostĊpu, pozwalające otworzyü drzwi samochodu, zdalnie podnosiü pokrywĊ bagaĪnika, a po włoĪeniu do specjalnego czytnika lub zbliĪeniu siĊ do pojazdu uruchomiü silnik przyciskiem start-stop. Elektroniczne klucze i karty zasilane są wbudowana baterią, która to zasila układ na-dawczo odbiorczy i podtrzymuje pamiĊü, w której zapisywane są podstawowe parametry pojazdu takie jak: numer ID pojazdu, iloĞü przejechanych kilometrów, datĊ ostatniego unieruchomienia, temperaturĊ silnika i otoczenia, iloĞü paliwa a nawet współrzĊdne GPS pojazdu w chwili jego opuszczenia.
Rysunek 3. Klucz od Rysunek 4. Klucz od samochodu Porsche motocykla Suzuki
Rysunek 5. Klucz od samochodu Mercedes Rysunek 6. Klucz od samochodu Rolls – Royce ħródło: Opracowanie własne.
Rysunek 7. Klucz-karta od samochodu Renault Rysunek 8. Przycisk Start-Stop W 2008 roku na rynek trafiły pojazdy marki Volvo i Skania wyposaĪone w system Alcoguard. Kierowca, który chciałby sprawdziü poziom alkoholu we krwi, dmucha w bezprzewodowy alkomat, który przekazuje dane do wbudowanych w samochód elektronicznych układów. JeĞli dopuszczalny poziom alkoholu został przekroczony, pojazdu nie uda siĊ uruchomiü. Kierowcy pijący alkohol są sporym problemem dla bezpieczeĔstwa na drogach. W Europie pijani odpowiadają za 30 % Ğmiertelnych wypadków drogowych. W Polsce są oni sprawcami niemal 14%. tego typu wypadków. Skorzystanie z Alcoguard jest dobrowolne, wiĊc kierowca nie bĊdzie miał obowiązku uĪywania alkomatu przed przekrĊceniem kluczyka w stacyjce [2].
Rysunek 9: Klucz z wbudowanym systemem Alcoguard (alkomat) ħródło: [2].
3. Pozafabryczne zabezpieczenia przeciwkradzieĪowe
UĪytkownicy pojazdów samochodowych w celu zabezpieczenia montują dodatkowe systemy przeciwkradzieĪowe.
Skutecznym sposobem zabezpieczenia pojazdu przed kradzieĪą jest zamontowanie dodatkowego systemu przeciw kradzieĪowego. Prosty w montaĪu i zasadzie działania odcinacz pompy paliwa spowoduje, Īe złodziej pokonując zabezpieczenie w postaci zamka drzwi, stacyjki iimmobilizera nie ma czasu za szukanie przyczyny dlaczego silnik nie został uruchomiony, czas jakim dysponuje sprawca waha siĊ ok. 3 – 5 minut. Jest to czas otwarcia i odjazdu pojazdu zmiejsca jego postoju. Kolejnym zabezpieczeniem jest przeniesienie do komory silnikowej lub zablokowanie gniazda diagnostycznego EOBD II.
Na rynku motoryzacyjnym działa wiele firm, które zajmują siĊ montaĪem alarmów i urządzeĔ lokalizacyjnych GPS i GSM.
Firma AutoGuard opracowała system monitorowania pojazdu na bazie GPS.
DziĊki małym rozmiarom urządzenie AutoGuard moĪe byü umieszczone w jednym zkilkudziesiĊciu miejsc samochodu. Dodatkowo jest ono podłączone do kilku linii układu blokującego pojazd np. immobilizera, przycisku antynapadowego, itp. KaĪdorazowe naruszanie jednej z linii układu blokującego pojazd sygnalizuje alarm w Centrum Monitorowania. Komunikat alarmowy zawiera bardzo szczegółowe informacje, np.: rodzaj alarmu, pozycje pojazdu z dokładnoĞcią od 5 do 15 metrów, kierunek i prĊdkoĞü jazdy.
DziĊki satelitarnej technologii AutoGuard ma moĪliwoĞü pełnej kontroli nad pojazdem włącznie z uruchomieniem procedury zatrzymania i zabezpieczenia pojazdu.
Rysunek 9: Schemat działania systemu AutoControl ħródło: [3].
KorzyĞci:
• Gwarancja poprawy bezpieczeĔstwa kierowcy i pasaĪerów oraz minimalizacji ryzyka kradzie-Īy pojazdu – aktywne bezpieczeĔstwo – zarówno w kraju jak i za granicą
• Pełna kontrola polegająca na natychmiastowej moĪliwoĞci lokalizacji pojazdu
• Niskie koszty uĪytkowania systemu, przy nieosiągalnym dla alternatywnych rozwiązaĔ pozio-mie bezpieczeĔstwa.
• Ubezpieczenia samochodu ze zniĪką siĊgającą nawet do 50% (w zaleĪnoĞci od towarzystwa ubezpieczeniowego) [3].
Firma GANNET Guard System
Guard System to radiowy system odzyskiwania pojazdów po kradzieĪy. Jest to jedyna na rynku firma, która wprowadziła urządzenia z własnym zasilaniem. Zamontowany akumulator zapewnia ciągłą pracĊ przez rok lub z powiĊkszonym Ĩródłem zasilania trzy lata.
Moduł GS-501 działa w oparciu o technologiĊ radiową. DokładnoĞü lokalizacji skradzionego obiektu siĊga 3 centymetrów, a przeszkodą w namierzaniu nie są nawet podziemne garaĪe, czy stalowe kontenery. Po instalacji urządzenie przechodzi w stan uĞpienia, dziĊki czemu nie jest moĪliwe jego namierzenie i zagłuszenie przez niepowołane osoby. Jako jedyna firma w Polsce posiada bezpłatny system kontroli nieunijnych przejĞü granicznych. Klient jest powiadamiany za pomocą SMS o zbliĪaniu siĊ jego obiektu do zabezpieczonego przejĞcia granicznego.
W razie kradzieĪy obiektu-samochodu właĞciciel telefonicznie powiadamia centralĊ Gannet Guard System z siedziba w Warszawie przy ul. Pileckiego 63 i przekazuje informacjĊ ozaistniałym fakcie kradzieĪy. Centrom dowodzenia wysyła samolot i pojazdy wyposaĪone wurządzenia do lokalizacji nadajników radiowych.
Rysunek 10: Schemat działania systemu Guard ħródło: [3].
Innym zabezpieczeniem stosowanym przez firmĊ Gannet jest system GPS z podłączeniem do samochodu, dziĊki któremu moĪliwa jest: lokalizacja obiektu, identyfikacja kierowcy oraz raportowanie. Niewielkich rozmiarów urządzenie jest idealne, aby ukryü je we wnĊtrzu obiektu, tak aby nie był naraĪony na wykrycie, czy uszkodzenie. Połączenie komunikacji GSM GPRS IP ztechnologią GPS zapewnia niedrogi, niezawodny i płynny przepływ informacji, z moĪliwoĞcią zdalnego sterowania pracą obiektu, poprzez wysyłanie komunikatów do urządzenia.
System zapewnia zaawansowane moĪliwoĞci raportowania i logowania kierowcy dziĊki: – zintegrowanej technologii GPS z dodatkowymi kanałami komunikacji,
– nielimitowanej moĪliwoĞci konfiguracji,
– otrzymywaniu pełnych danych na temat logowania,
– czujnikowi paliwa, który pozwala kontrolowaü jego zuĪycie i zapobiegaü kradzieĪom, – przyciskom alarmowym i spływającym dziĊki nim do aplikacji informacjom,
– identyfikacji kierowcy i unikalnej analizie jego zachowaĔ, – czujnikowi zderzenia,
– wspieraniu Geo-Fence.
Identyfikator kierowcy – umoĪliwia kierowcy korzystającemu z pojazdu identyfikacje jako osoby upowaĪnionej do kierowania pojazdem. Karta kierowcy jest elementem elektronicznym zamkniĊ-tym w metalowej obudowie potocznie nazywana pastylką. Identyfikacja nastĊpuje podczas chwi-lowego przyłoĪenia karty kierowcy do czytnika. W instalacji wyposaĪonej w syrenĊ moment iden-tyfikacji jest potwierdzany krótkim sygnałem dĨwiĊkowym. Czujnik ten jest szczególnie przydatny, gdy konieczne jest odróĪnienie czasu pracy od wykorzystywania pojazdu do celów prywatnych, jak równieĪ rejestrowania czasu pracy kierowcy.
Przycisk alarmowy – słuĪy do wywołania alarmu w centrali monitoringu za pomocą ukrytego przy-cisku lub do obsługi zestawu głoĞnomówiącego zapewniającego łącznoĞü głosową miĊdzy kierow-cą, a przedstawicielem serwisowym lub operatorami centrum kontroli.
4. Zabezpieczenie pojazdów i mienia metodą znakowania podzespołów
W tej czĊĞci artykułu przedstawiona jest metoda znakowania pojazdów. DuĪy odsetek skradzionych pojazdów osobowych, ciĊĪarowych, maszyn budowlanych i innego mienia zostaje rozebrana na czĊĞci, które trafiają miĊdzy innymi na giełdy samochodowe.
W celu unikniĊcia procederu obrotu czĊĞciami pochodzącymi z kradzieĪy firma AUTO DOT (www.autozabezpieczenia.pl) wprowadziła na polskim rynku metodĊ nanoszenia na czĊĞci samochodowe (i inne obiekty naraĪone na kradzieĪ) mikrohologramy – o Ğrednicy ok 0,4 mm niklowane kropki gruboĞci kilku mikronów zawierające kod alfanumeryczny np.: PL 156AKK (kod microdots) wykonane metodą laserową. Nanoszone są na pojazdy metodą natryskową. Substancją klejąca jest odporna na usuwanie za pomocą dostĊpnych Ğrodków chemicznych takich jak np.: benzyny, rozpuszczalniki, sole i inne. Substancja jest widoczna tylko w promieniowaniu UV, co umoĪliwia łatwą identyfikacjĊ pól z naniesionymi mikrohologramami. AUTODOT dostarczane jest do licencjonowanej firmy w postaci zaplombowanego pojemnika. W kaĪdym pojemniku znajduje siĊ substancja klejąca wraz 20.000 mikrohologramami, którymi zabezpiecza siĊ wszystkie wartoĞciowe elementy w pojeĨdzie.
20 tysiĊcy mikrohologramów natryĞniĊtych na miejsca trudno dostĊpne powoduje, Īe tak zabezpieczony pojazd przestaje byü atrakcyjnym celem dla przestĊpcy. Ich usuniĊcie w celu nadania pojazdowi nowych cech identyfikacyjnych jest wrĊcz niemoĪliwe, a zatem nieopłacalne. AUTODOT w bardzo prostym sposób moĪliwa precyzyjną identyfikacjĊ czĊĞci i podzespołów pochodzących z kradzieĪy. W czerwcu 2011 roku podczas warsztatów poĞwiĊconych identyfikacji pojazdów Centralne Laboratorium Kryminalistyczne Policji przeprowadzono testy usuwania oznaczeĔ naniesionych tą metod. Sposób zabezpieczania tą metodą okazał siĊ bardzo skuteczny itrwały [4].
Oznakowane czĊĞci są trudne w sprzedaĪy a co zatym idzie ich wartoĞü jest zdecydowanie niĪsza i nieopłaca siĊ kraĞü pojazdów oznaczonych tą metodą.
Pojazd lub jego czĊĞci oraz inne mienie moĪna zidentyfikowaü mienie w kilka minut, nawet przez niewykwalifikowaną osobĊ. Naklejki na szybie oraz naklejki hologramowe umieszczone na nadwoziu informują o zabezpieczeniu pojazdu metodą AUTODOT.
Rysunek 11: metoda nanoszenia mikrohologramów ħródło: [4].
Mechanizm znakowania
Aplikacja – znakowanie nie wymagająca demontaĪu pojazdu, specjalnego jego przygotowania ani specjalnego oprzyrządowani do ich rozpylenia na elementy znakowane. Cząsteczki umieszczone są w pojemniku ciĞnieniowym wymieszane z klejem i substancją fluorescencyjną. Po naciĞniĊciu dyszy cząsteczki wraz z klejem wyrzucane są pod ciĞnieniem na zewnątrz. WielkoĞü strumienia cząsteczek moĪna regulowaü. Zastosowanie – zarówno w nowych jak i w uĪywanych samochodach.
20.000 mikrohologramów naniesionych na wszystkie wartoĞciowe elementu w pojeĨdzie.
Nadzorowana dystrybucja. Brak moĪliwoĞci podrobienia, wykonania duplikatu. Metoda chroniona patentami, uznana na całym Ğwiecie. Cena wynosi ok. 400 zł.
5. Metody stosowane przez amatorów cudzego mienia
Fabrycznie montowany systemy zabezpieczeĔ pojazdów stosowanym przez producentów przez kilka lat bez wprowadzania zmian konstrukcyjnych pozwala na opracowanie procedury ich złamania.
Immobilizer fabryczny moĪna wyłączyü urządzeniem serwisowym dedykowanym konkretnej marce np. VW/Audi/Skoda/Seat lub przerobionym do tego celu urządzeniem. Po podłączeniu takiego urządzenia – deimmobilizera, fabryczny immobilizer zostaje wyłączony a w pojeĨdzie pozostaje zabezpieczenie mechaniczne w postaci stacyjki a ją moĪna obróciü łamakiem.
Ww. urządzenia dostĊpne są na wolnym rynku i kaĪdy moĪe je kupiü aczkolwiek posiadanie niektórych urządzeĔ jest zabronione prawem. Na rynku działają wyspecjalizowane firmy, zajmujące siĊ sprzedaĪą tego typu urządzeĔ. Jedną z takich firm jest shop.multipick-service. Internetowy sklep oferuje urządzenia do awaryjnego otwierania niemal wszystkich zamków.
Klucze/karta od pojazdu wykorzystuje do komunikacji z pojazdem fale radiowe o róĪnej czĊstotliwoĞci ze zmiennym kodem. UĪytkownik pojazdu powinien klucz/karĊ posiadaü przy sobie i przechowywaü w bezpiecznym miejscu. Klucze wyposaĪone w transpondery pierwszej generacji (lata dziewiĊüdziesiąte) maja kod stały pozwalający na kopiowanie kodu klucza na klucza bez udziału samochodu. Dzisiejsze transpondera maja kody zmienne z zabezpieczeniem przed kopiowaniem. Pomimo zastosowania róĪnych zabezpieczeĔ amatorzy cudzego mienia znaleĨli i na to sposób, tzw. przedłuĪacze sygnałów umoĪliwiają przekazywanie na odległoĞü sygnałów pomiĊdzy kluczem/kartą a pojazdem. Nadajnik/przedłuĪacz wzbudza klucz/kartĊ i przekazuje odczytany sygnał do odbiornika/nadajnika, który znajduje siĊ w pobliĪu pojazdy. Pojazd znajdujący siĊ w polu sygnału automatycznie odblokowuje centralny zamek i immobilizer. NastĊpnie osoba uruchamia silnik i przejeĪdĪa pojazdem w inne miejsce.
GPS i GSM systemy monitorowania przy zastosowaniu nadajników i odbiorników pracujących w tych pasmach fal jest bardzo skuteczna do czasu uruchomienia niewielkiego urządzenia o nazwie głuszacz/zakłócacz sygnału GPS. Urządzenie skutecznie zakłóca sygnał radiowy docierający do odbiornika GPS i GSM zamontowanego-ukrytego w samochodzie, tym samym uniemoĪliwia monitoring pojazdów i osób.
Rysunek 12. Zagłuszacie sygnałów GPS
8. Proponowany kierunek rozwoju
W ostatnim czasie Zintegrowane ĝrodowiskowe Laboratorium Systemów Mechatronicznych Pojazdów i Maszyn Roboczych Politechniki Warszawskiej prowadzi prace nad telemetrycznymi systemami przejmowania danych z pojazdów. ħródłem danych są znormalizowane systemy dia-gnostyki pokładowej OBD-II oraz komunikaty przesyłane za poĞrednictwem cyfrowych magistral pojazdowych CAN-bus. Informacje te bĊdą przesyłane do serwisów, które bĊdą otrzymywały in-formacjĊ o usterce lub podejrzanym zachowaniem kierowcy (np. przysypianiu za kierownicą, jazda pod wpływem alkoholu). Serwis telefonicznie bĊdzie mógł skontaktowaü siĊ z kierowcą informują go o usterce pojazdu lub zaoferowaü pomoc medyczną, a wrazie koniecznoĞci zmniejszyü prĊd-koĞü pojazdu i zatrzymaü go.
9. Podsumowanie
Rozwój systemów zabezpieczających pojazdów przed amatorami cudzego mienia bĊdzie szedł w parze nad stworzeniem inteligentnego systemu dbającego o nasze mienie zdrowie i bezpieczeĔ-stwo. Byü moĪe w dalszej przyszłoĞci takie systemy zostaną wprowadzone w kaĪdym pojeĨdzie a kradzieĪ pojazdów bĊdzie nieopłacalna.
Stosowane dzisiaj róĪnego rodzaju zabezpieczenia montowane w pojeĨdzie dają właĞcicielowi pewnoĞü, Īe po opuszczeniu pojazdu pozostanie on w tym samym miejscu, a jeĞli pojazdu nie bĊ-dzie to urządzenia typu GPS, GSM, GS-501 oraz znakowanie AutoDOT pozwoli odnaleĨü pojazd oraz jego podzespoły, a ubezpieczenie AC zrekompensuje szkodĊ,
PamiĊtajmy równieĪ o nie kuszeniu sprawców pozostawionymi na widoku zakupami, telefonami, paczkami czy innymi wartoĞciowymi przedmiotami nie bĊdących wyposaĪeniem samochodu.
Bibliografia
1. http://pl.wikipedia.org/wiki/Immobilizer.
2. http://www.conceptcaronline.com/news/technology/cardesignnews26.php. 3. http://www.autoguard.pl/uslugi_i_produkty/podstawowe.
INTRUSION SYSTEMS VEHICLES Summary
This study collected basic information on vehicle security systems, theft and monitoring systems for most vehicles. Closer, three of them – AutoControl Au-toGuard, using the GSM network to send information to the management center and a GPS to locate vehicles, GS-501 module system for vehicle location via radio Gan-net's Auto Guard System and DOT labeling system for property companies au-tosaveguard spray. pl. It also provides future directions security systems, property and vehicles.
Keywords: security systems, vehicle theft Stanisław Radkowski
Krzysztof Biskup Instytut Pojazdów
Wydział Samochodów i Maszyn Roboczych Politechnika Warszawska
e-mail: ras@simr.pw.edu.pl biskup.krzysztof@wp.pl
