Herb Ciechanowa

WOJCIECH JERZY GÓRCZYK

HERB CIECHANOW A

Abstra kt

Każde średniow ieczne m iasto szczyciło się swoim he rbem , w iele z tych m iast p ró b o w a ło i nadal stara się w yjaśnić pow stanie sw ojego herbu za p o m ocą legend. C ie ch a n ó w , leżący na pó łn ocnym M azow szu, za swój herb o b ra ł postać św iętego Piotra. Jednak ustalenie genezy herbu C iecha now a spraw ia pewne trudności. Brak jest z a ró w n o d o k u m e n tó w ja k i pieczęci C iecha now a z okresu wcze­ snego średniow iecza.

Słowa kluczowe:

] . Źródła

Ź ró d łe m do po zn a n ia h e rb ó w m iasta są p ie ­ częcie (łac. s ig illu m ). Niestety w przypadku C ie ­ cha now a m a m y stosunkow o niew ie lki zasób za ­ chow anych pieczęci. Dzieje m iasta, w które w p i­ sane są zniszczenia spow odow ane p o ża ra m i, jak i w o je n n e , ta kie ja k podczas Potopu S zw edzkie­ g o , I i II w o jn y ś w ia to w e j, zn a cząco przyczyniły się do uszczuplenia m a te ria łu ba daw czeg o.

Problem em tutaj są nie tylko w ojny, ale i spo­ sób po stępo w a nia z pieczęciam i, jeszcze na p o ­ czątku u b ie g łe g o w ie ku . A rch iw u m S karb ow e w W arszawie po siadało wiele pieczęci m iejskich, ale jeden z urzędników w roku 19 00 odryw ał pieczę­ cie od d o k u m e n tó w i sprzedaw a ł je w pryw atne ręce. W ten sposób powstały kolekcje pieczęci K. K ie rs k ie g o , P. P iłsu dskieg o i W . W itty g a . D w ie pierwsze zostały zniszczone podczas II w ojny świa­ to w e j, W itty g zaś sw oją p rz e k a z a ł do M u ze u m C zapskich w K rako w ie i jest to jedyna kolekcja , która p rz e trw a ła do d zisia j. W k o le kc ji W ik to ra W ittyg a z n a jd u je się pieczęć w ó jto w sk a C ie c h a ­ nowa z 16 78 r.1 Duży w kład w rozwój ba dań nad polską sfragistyką m unicypaln ą m iał M a ria n G u ­ m o w ski. D zięki tem u h isto rykow i zn a m y pieczę­ cie, które bezpow rotnie zostały utracone podczas ostatniej w ojny. Zasady edycji pieczęci zostały na now o sform ułow a ne przez Henryka Serokę2.

2. Pieczęcie Ciechanow a

P otrzeba p o s ia d a n ia pieczęci ro d zi się, gd y m iasto p o sia d a o rg a n y , które s ta n o w ią p ra w o , w ów czas to pieczęć staje się śro d kie m u w ie rzy­ te ln ia ją c y m d o k u m e n t.

Jak pisze M a ria n G um ow ski: H erb m io s ło czy p rz e d m ie ś c ia o lb o ju ry d y k i b y ł zaw sze o z n a k ą sa m orząd u i o znaką reprezentacyjną miasta. Służył d o o zn aczania w łasno ści m iejskie j ja k o z n a k nie tylko reprezentacyjny, a le i własnościow y, a w ięc p rz e zn a c zo n y d o c e ló w praktycznych , ja k o z n a ­ czanie b u d y n k ó w i sp rzę tó w (np. w ozów ), ale w pierw szym rzędzie fig u ro w a ł n a pieczę ciach3.

S ko ro C ie c h a n ó w stał się m ia s te m lo k o w a ­ n ym , p o s ia d a ł k o m p e te n c je s ta n o w ie n ia i w y ­

k o n y w a n ia p ra w a , to p o trz e b o w a ł pieczęci do u w ie rz y te ln ia n ia a k tó w p ra w n y c h 4.

N a js ta rs z a pieczęć C ie c h a n o w a p o c h o d z i z d o k u m e n tó w z roku 1 4 8 2 , m a ona średnicę 55 m m 5. K o le jn a , m n ie jsza pieczęć (o ś re dnicy 40 m m ) z n a jd o w a ła się na d o k u m e n ta c h z 1 5 0 8 ,1 5 1 3 , 1 5 1 5 i 1 5 1 7 r.6 N iestety, na ż a d ­ nym z odcisków pieczęci aż do roku 15 33 nie da się odczytać ani g o d ła an i legendy.

Pierwszy w yraźn y o d cisk pieczęci m iasta C ie ­ chanow a pochodzi z roku 1 5 3 3 , powtarza się na do kum entach z 1 5 3 6 i 15 53 r.7 M a średnicę 24 m m , w id a ć już w yraźn ie g o d ło , w po lu pieczęci jest postać św. Piotra ukazana praw ie do kolan , trzym ająca klucz zębem do gó ry w lewej ręce, w przypadku tej pieczęci brak jest legendy - stąd nie sposób ustalić czy jest to pieczęć miejska, w ó jto w ­ ska, czy może radziecka?

T a k ie p rz e d s ta w ie n ie św. P io tra , z kluczem na lewym ra m ie n iu , nie jest niczym niezw ykłym . N a pieczęci m iejskiej Poznania z XIV w (na d o ­ kum encie z 1 3 4 4 r.) rów nież w id zim y św. Piotra z kluczem op a rtym na lewym ra m ie n iu 8: p o d o b ­ nie jest w przyp a d ku pieczęci Biecza9.

Z ro ku 1 6 7 8 p o c h o d z i pieczęć w ó jto w s k a 10. N a tej pieczęci, wyciśniętej na dokum encie z 16 78 г., o ś re dnicy 2 5 m m św. Piotr trz y m a klucz w praw ej ręce, zębem do g ó ry - w o k ó ł napis: SI­ G IL L U M . V IC E A D V O K A T IS O P P ID I*C Z IE - C H A ...(da lsza część nieczytelna), po bo kach g o ­ dła da ta: 1 6 - 7 8 11.

W 17 26 r.12 miasto spraw iło sobie kolejną pie­ częć. Jest to pieczęć znaleziona przy dokum encie z 1 7 7 7 r., m a średnicę 35 m m , w godle św. Piotr trzym a klucz w wyciągniętej ręce, po bokach data: 1 7 -2 6 , w legendzie w idnieje napis: SIGILLVM C I­ VITATIS *S(ACRAE) *R(EGIAE) *M(AIESTATIS) * CIE- C H A N O V IE N S IS 13.

T y tu la tu r a : C IV ITA TIS S:(ACRAE) R :(EGIAE) M:(AlESTATIS) - M IA S TO ŚW IĘTEGO KRÓLEW ­ SKIEGO MAJESTAU, nie jest niczym niezw ykłym , jest używany od XVII w . przez w iele m iast, m o ż­ na tutaj w sp o m n ie ć o Kleparzu (ko ło K ra ko w a )14,

czy o L u b lin ie 15. O czyw iście ta ki zw ro t służy p o d ­ kreśleniu ra n g i m iasta.

W y ra źn ie w id a ć , że a sp ira cje m ieszczan c ie ­ c h a n o w s k ic h z n a c zn ie w z ro s ły , o ile w XVII w. na pieczęci w id n ie je s kro m n e o kre śle n ie OPPI- D l, to ju ż w 1 7 2 6 r. z n a jd u je m y : C IV IT A T IS *S(ACRAE) *R(EGIAE) *M(AIESTATIS) *. Taka tytu- la tu ra b yła z w ią z a n a z p o tw ie rd z e n ie m przez A ugu sta II p rzy w ile jó w dla C ie ch a n o w a w ła śn ie w 1 7 2 6 r. M o ż n a n a w e t p rzypuszczać, że to z te j o k a z ji C ie c h a n ó w s p ra w ił so b ie n o w ą p ie ­ częć i d la te g o te ż, na p ie c zę c i w id n ie je d a ta 1 7 2 6 i tytu la tu ra CIVITATIS S:(ACRAE) R:(EGIAE) АЛ:(AlESTATIS) - M IA S TO ŚW IĘTEGO KRÓLEW ­ S KIEG O MAJESTAU.

W XIX w . C ie c h a n ó w w z o re m in n y c h m ia st używał pieczęci z g o d łe m Księstwa W arszaw skie­ go i Królestwa K ong resow e go16. Taki stan rzeczy w yn ika ł z sytuacji praw nej. W Księstwie W arszaw ­ skim 2 9 kw ietnia 1811 r. ukazał się dekret rzą­ dow y, nakazujący m iastom sporządzenie nowych tło k ó w pieczętnych, gdzie herb m iasta m ia ł być z a s tą p io n y g o d łe m p a ń s tw o w y m , a n a lo g ic z n e p ra w o o b o w ią z y w a ło w K rólestw ie P olskim (11 p a źd zie rn ik 18 2 2 r., p o tw ie rdzo ne w 18 2 2 r.)17 D o p ro w a d ziło to do takie j sytuacji, że w C ie ch a ­ nowie całkow icie za p o m n ia n o o herbie m iejskim , a w ro ku 1 8 4 7 , g d y w ła d z e K rólestw a p o d ję ły próbę przywrócenia he rbów m iejskich, w C iecha­ no w ie m u s ia n o z a p ro je k to w a ć no w y h e rb : Z a ­ m ek o dw óch basztach z bra m ą po śro d ku 18. Herb ten n ig d y nie w szedł w życie, p o n ie w a ż w ła d ze w Petersburgu nie zatw ierdziły p la n ó w w ła d z K ró­ lestw a P o ls k ie g o 19. O d 17 lu te g o 1 8 6 8 r. na wszystkich pieczęciach20, w szystkich u rzędów sa­ m o rządo w ych g o d łe m m ia ł być rosyjski orzeł21.

M o żna zauw ażyć, że od lokacji w 1 4 0 0 r. do w ystaw ien ia d o ku m e n tu z pieczęcią m iasta m ija o sie m d z ie s ią t dw a la ta . M o g ło b y to o z n a cz a ć, że p o m ię d z y lo k a c ją na p ra w ie ch e łm iń s k im w 1 4 0 0 r. a w y ksz ta łce n ie m się o rg a n ó w w ła d z y m iejskie j C ie c h a n o w a m in ę ło ok. 8 0 la t22, lub, że o rg a n y w ła d zy się w ykształciły, ale m a m y do czynienia w C ie c h a n o w ie ze zja w iskie m C a re n - ło io s ig illi. W y d a je się, że w w y p a d k u C ie c h a ­ no w a n a le ż y u z n a ć , że m a m y d o c z y n ie n ia z C o re n ło io s ig illi, a nie z b ra k ie m w y k s z ta łc o ­ nych o rg a n ó w w ła d z y m ie js kie j.

C a re n ta ia s ig illi (n ie p o s ia d a n ie pieczęci) ma miejsce nie ty lko w C ie ch a n o w ie . W p rzypadku , kiedy z a c h o d z i z ja w is k o C a re n ta ia s ig illi, n a le ­ ż a ło w fo rm u le k o ro b o ra c y jn e j stw ie rd z ić b ra k pieczęci i d o d a ć w yja ś n ie n ie , d la cze g o ta k o w e j brak. M o żna też było pieczętow ać d o k u m e n t pie­ częcią osoby trzeciej - chętnie w ta kich w y p a d ­ kach k orzystano z pieczęci książęcej23.

Z całą pewnością to nie bra k w pełni w ykształ­ conych o rg a n ó w p ra w n y ch w C ie c h a n o w ie był przyczyną w ystaw ien ia d o k u m e n tu z 1 4 2 0 r., w

którym książę Janusz p o tw ie rd z a ł u kła d p o m ię ­ dzy proboszczem C ie ch a n o w a a urzędem m ie j­ skim 24. Z dokum en tu w yn ika , że urząd miejski w C ie c h a n o w ie już fu n k c jo n o w a ł, a lb o w ie m z n a j­ duje się ta m zap is: „P a ro c h ia lis C ie cho novien . Ex u n o ,M o g is łe r C ivu m , C onsu les, S c o b in iq ve C iechonovienses" - czyli: „ Pom iędzy burm istrzem C iecha now a, ra jc a m i i ła w n ik a m i (sądu w ó jto w ­ sk ie g o - przyp. W .G ) " 25. C zyli m ia sto C ie c h a ­ nó w p o s ia d a ło o rg a n y, które m ia ły kom petencje ustaw odaw cze, a d m inistra cyjne i sądow e. Jest to pierwszy d o kum en t, z którego w yn ika , że w C ie ­ c h a n o w ie fu n k c jo n o w a ła ra d a m ie jsk a . To w y ­ d a je się p o tw ie rd za ć, że p o w o d e m , dla którego zw róco no się do księcia o potw ie rdze nie um ow y była C are ntaia sigilli. Być też m oże, że proboszcz chciał, aby d o ku m e n t był uw ierzytelniony pieczę­ cią, której żad en z o rg a n ó w w ła d z y m iejskiej w C ie ch a n o w ie jeszcze nie p o s ia d a ł.

K olejnym d o k u m e n te m , któ ry d o w o d z i, że w C ie ch a n o w ie w ykształciły się w pełni o rg a n y w ła ­ dzy m ie js k ie j, jest d o k u m e n t z ro k u 1 4 4 2 , w któ ry m książę B o le sła w n a d a je u rz ę d o w i m ie j­ skiem u w C ie cha now ie pra w o do w y b o ru trzech o s ó b , spo śród których książę lub je g o starosta w ybierze b u rm istrza C ie c h a n o w a 26.

W C ie ch a n o w ie z ca łą pew nością fu n k c jo n u ­ je cech szew ski, i to z a p e w n e b a rd z o d o b rz e , s ko ro m ie szcza n ie m ła w scy p ro sz ą księcia Ja ­ nusza II o w y d a n ie przy w ile ju d la cechu szew ­ s kie g o w M ła w ie o p a rte g o na sta tu ta ch cechu c ie c h a n o w s k ie g o . T a k i p r z y w ile j m ie s z c z a n ie m ław scy o trzym ali 23 VI 1491 r.27

C ech cie c h a n o w s kich szew ców był je d n ym z bogatszych w księstwie czersko-w arszaw skim sko­ ro ryczałt za m ia s t o p ła t św iętom arskie go (tj. o p ła ­ ty w n o sz o n e j rocznie d o skarbu książęce go na d zie ń św. M a rc in a - 11 XI) d la cechu c ie c h a ­ n o w s k ie g o w y n o s ił aż 4 k o p y g ro sz y ro c z n ie , podczas g d y, dla p o ró w n a n ia , szewcy z M ła w y zosta li z o b o w ią z a n i do ryczałtu w ynoszą cego 2 kop y g r ro cznie. Identyczny czynsz p ła c ili m .in . szewcy w G ró jc u , Płońsku i P rzasnyszu. N a to ­ m iast w Z a kro czym iu i W arsza w ie po 3 kopy28. W pierw szej p o ło w ie XVI w . C ie c h a n ó w m ia ł ko n ta k ty h a n d lo w e z G ro d n e m na Litw ie29.

M o ż n a przyją ć, że C ie c h a n ó w s p ra w ił sobie pieczęć po roku 1 4 2 0 , a przed ro kie m 14 4 2 30, zaś fa k t, że pieczęć się nie z a c h o w a ła d o n a ­ szych czasó w m o żn a w y tłu m a c z y ć n a ja z d a m i i p o ż a re m m ia s ta z 1 4 7 6 r, p o d c z a s k tó r e g o s p ło n ą ł nie ty lk o d re w n ia n y k o śció ł p.w . N M P, ale także kan celaria g ro d z k a 31. Biorąc pod uw a­ gę czas, jaki upłynął od lokacji miasta w 1400 r.32, ja k i wcześniej przytoczone argum enty, m usiałoby dziwić, że pierwsza pieczęć pojaw ia się dopiero, w 1482 r.33 Niestety nawet ta pieczęć i ta k niewiele p o m a g a w b a d a n ia c h nad genezą herbu m ie j­ skiego , bo pierw szym g o d łe m , które da się o d ­

czytać jest to z pieczęci z 1 5 3 3 r.34 N ie m a in ­ nych, starszych, ź ró d e ł do b a d a ń nad he rb e m C ie ch a n o w a ja k ow a pieczęć35.

N ie m a d o k u m e n tu z n a d a n ie m herbu m ia ­ stu, co d la Polski jest n o rm ą , d o naszych cza­ sów n a d a n ia h e rb o w e dla m ia s t ś re d n io w ie c z ­ nych a lb o się nie z a c h o w a ły , a lb o ta k o w y c h w o g ó le nie było. G ru p a m iast, która nie m a przy­ w ile ju h e rb o w e g o sta n o w i n a jlicz n ie jsz a g ru p ę , d o k u m e n ty z n a d a n ia m i h e rb o w y m i p o c h o d z ą d o p ie ro z p o ło w y XV w .36 N ie m a też ż ad nych w y o b ra ż e ń h e rbu C ie c h a n o w a z XV w . na b u ­ d y n k a c h , nie m a m o w y o h e rbie w innych d o ­ k u m e n ta ch . Księgi m iejskie i wszystkie w a ż n ie j­ sze d o k u m e n ty s p ło n ę ły w po żarze w 1 4 7 6 r., d z ie ła zniszcz e n ia d o p e łn ił „P o to p S z w e d zk i" i II w o jn a ś w ia to w a . D o d n ia dzisie js ze g o p rz e ­ trw a ła ty lk o n ie w ie lk a część d o k u m e n tó w d o ty ­ czących C ie c h a n o w a . Cześć z nich z n a jd u je się w A G A D - są to Księgi ziem skie i g ro d z kie cie­ c h a n o w s k ie ; T e rre s łrio e ł c o s łre n s io C ie c h o n o - v ie n s io 37 i część a k t m ie js k ic h d o ty c z ą c a C ie ­ ch a n o w a w A rc h iw u m Państw ow ym w M ła w ie .

Z a p e w n e tru d n o będzie w yjaśnić m o d yfika cję g o d ła w 1 6 7 8 r., na pieczęci w ójtow skiej a póź­ niej na XVIII w iecznej pieczęci m iejskie j. M o żna przyjąć, iż zab ie g ten m ia ł c h a rakte r czysto styli­ styczny, je d n a k nie m ożna c a łk o w icie w ykluczyć innych przyczyn, których na razie nie znam y.

3. G en eza herbu

O w yb o rze h e rbu zazw yczaj d e c y d o w a ł w ó jt lub rada m iejska, rzadko w łaściciel, zaś jego uży­ tek przede wszystkim ja k o znaku napieczętnego, był w yrazem a u to n o m ii sam orządu m iejskie go38. Je d n a k na pieczęci w ó jto w s k ie j zw ykle z n a jd o ­ w a ł się herb zupełnie inny niż m iejski39. N ie w ia ­ d o m o , do ko g o na le ża ły c iecha now skie pieczę­ cie z 14 82 r i z 1 5 3 3 r., a pieczęć z 1 6 7 9 r. jest pieczęcią wójtow ską. Jednak w tym w ypadku w ójt użył z całą pewnością herbu m iasta, bow iem św. Piotr jako herb znajduje się na pieczęci z 17 26 r., która jest bez w ą tp ie nia pieczęcią m iejską.

P o d s ta w o w ą fu n k c ją w s z e lk ie g o ty p u g o d e ł w h e rb a ch m ie jskich b yło prze ka zy w a n ie in fo r ­ m a c ji o sam ym m ie śc ie , je g o h is to rii i m ie sz ­ k a ń c a c h , b o w ie m je d n ą z n a jw a ż n ie jszyc h z a ­ sad było tra k to w a n ie herbu m iejskie go ja ko spo­ so b u k o m u n ik o w a n ia , k o d u p r z e k a z u ją c e g o m o ż liw ie n a jw ię c e j in fo rm a c ji o w ła ś c ic ie lu . W h e rbach m iejskich um ieszczano m otyw y zacze rp­ nięte z rycerskich i szlache ckich h e rb ó w o s o b i­ stych, a m ó w ią ce o w łaścicielu m iasta, postacie świętych p a tro n ó w lub ich a try b u ty, a lb o herby te ry to ria ln e p o z w a la ją c e określić g e o g ra fic z n e i a d m in is tra c y jn e p o ło ż e n ie m ia s ta . C zęsto g o ­ d ło herbow e było swoistym rebusem graficznym , z a k o d o w a n ie m na zw y m ia s ta 40.

M ieszczanie ciechanow scy nie przyjęli do sw o­ je g o herbu a n i e le m e n tó w herbu w ła d c y - Pia­

stów m a zo w ie ckich , nie sięga li też do m o tyw ów arc h ite kto n iczn y ch , za sw ój herb o b ra li pa tro n a m ia s ta - św. P io tra . W y ja ś n ie n ie M . G u m o w ­ skie g o , że he rb C ie c h a n o w a n a w ią zu je do p a ­ tro n a c ie c h a n o w s k ie g o ko ścio ła fa rn e g o , n a le ­ ży uznać za b łę d n e 41. Kościół fa m y od XIII w . do d n ia d z isie jsz e g o fu n k c jo n u je p o d w e z w a n ie m N M P. Z kolei kościół w no w o lo k o w a n y m m ie ­ ście n o s ił w e z w a n ie św. M a łg o r z a ty , je st on w z m ia n k o w a n y już w 1 4 2 7 r.

W oko licy śre dniow iecznego C iecha now a było kilka k o ścio łó w , w tym także kościół św. Piotra. Jednak ten nie jest najstarszym kościołem ciecha­ nowskim . Jest on w zm ian kow any po raz pierwszy w w izytacjach diecezji płockiej z 1 5 9 8 r.42 M o ż li­ w e, że kościół ten został w zniesiony w II poł. XV w .43 po pożarze kościo ła p a ra fia ln e g o i prz e ją ł je g o fu n k c ję , d o czasu w zn ie s ie n ia m u ro w a n e j pseudobazyliki44. Kościół św. Piotra, zapew ne, nie m iał większej ra ngi, skoro już w końcu XVI wieku był kaplicą, zaś w połow ie XVIII w . był ruiną, roze­ braną ok. 18 00 r.45 C o w ięcej, po lokacji miasta z 1 4 0 0 r. wszystkie kościoły ciechanowskie z n a la ­ zły się ok. 90 0 m etrów na po łudnie od m iasta46.

W spom niany drew niany kościół pa rafialn y pod wezw aniem NMP wzniesiono na tzw. wzgórzu fa r- nym - u fu n d o w a ł go w XIII w książę, kościół ten spłonął w II poł. XV w ., a na jego miejscu z b u d o ­ w a n o na przełom ie XV i XVI w. kościół m urow any. Konsekrował go w l5 5 1 r. biskup Andrzej N oskow ­ ski47, był to głów n y kościół C iechanow a.

W C ie ch a n o w ie był też kościół, który od poł. XIV w . n a le ż a ł go A u g u s tia n ó w sp ro w a d zo n ych tu ta j przez S iem ow ita III i je g o żon ę Eufem ię - od XVI w. jest to kościół m u ro w a n y48.

W e d łu g m ie js c o w e j tra d y c ji n a jstarszym k o ­ ś c io łe m c ie c h a n o w s k im był k o ś c ió ł (ro tu n d a ? ) św. W o jc ie c h a (?) - p ra w d o p o d o b n ie w lata ch d w ud ziestych XX w . n a tra fio n o na ru in y ja kie jś b u d o w li, w m iejscu dzisiejszej za krystii kościoła N M P 49. Je d n a k do czasu p rz e p ro w a d z e n ia b a ­ d a ń a rc h e o lo g ic z n y c h is tn ie n ie w tym m iejscu kościoła (rotundy?) jest tylko d o m n ie m a n ie m , do którego należy po dchod zić z dużą ostrożno ścią50. W yd a je się, że gd yby m ieszczanie cie c h a n o w ­ scy m ielib y do swego herbu przyjąć pa tro n a je d ­ n e g o z k o ś c io łó w c ie c h a n o w s k ic h , to na p ie ­ częciach ciechanow skich p o w in n a z n a jd o w a ć się p a tro n k a kościo ła z no w o lo k o w a n e g o m ia s ta - św. M a łg o rz a ta , bą d ź N M P , p a tro n k a kościo ła fa rn e g o .

D laczego w ięc mieszczanie za swój herb m ie­ liby przyjąć p a tro n a kościoła z osady ta rg o w e j?

A może źró d e ł herbu należy upatryw ać w innym m iejscu?

S ię g n ijm y , w ię c do p rzyw ile ju lo k a c y jn e g o z 1 4 0 0 r. W d o kum en cie tym w id n ie je : „A c tu m et d a tu m in W sch e g ro d Ferio Tertio p ro x im o p o st festum Petri o d vin cu lo a p o s to li g lo r ii( ...) " 5\

C zyli d o k u m e n t lo k a c y jn y z o s ta ł w y s ta w io n y po św ięcie Piotra a p o s to ła .

Z a p e w n e to w ła ś n ie tu ta j na le ży u p a try w a ć genezy o b io ru św. Piotra za pa tro n a m iasta. Św. Piotr ja k o p a tro n św ię ta , w którym C ie c h a n ó w o trz y m u je p ra w a m ie js k ie , s taje się p a tro n e m no w o lo k o w a n e g o m iasta. Tego p a tro n a m iesz­ czanie n a stępn ie o b ie ra ją ja k o sw oje g o d ło .

T a k i to k ro z u m o w a n ia w y d a je się b a rd z ie j u p ra w n io n y , od szukania ź ró d e ł herbu w patry- m o n iu m kościoła z osady ta rg o w e j p o ło żo n e j o o k . k ilo m e tr od n o w o lo k o w a n e g o m ia s ta , w którym z n a jd u je się ko śció ł św. M a łg o rz a ty .

Przypisy

1 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t p o ls k ic h , W a rsza w a 1 9 6 0 , s. 6 2 - 6 3 . 2 H. Seroka, W sp ra w ie e d ycji p ie czę ci m ia s t d a w n e j P olski [w :] Pie­

częcie w d a w n e j Rzeczypospolite/'. Stan i p e rsp e ktyw y b a d a ń , pod

red. Z. Piecha, J, P akulskiego i J. W roniszew skiego. W a rsza w a 2 0 0 6 , s. 2 8 5 - 2 9 9 .

3 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t p o ls k ic h ..., s. 9.

4 Por. T. P a nfil, H e rb L u b lin a - G en e za , s y m b o lik a , fu n kcje , Lublin 1 9 9 9 ,s . 8.

5 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t w o je w ó d ztw a w arszaw skiego, [w :] M ie ­ sięcznik H eraldyczny. O r g a n P olskiego T ow arzystw a H e ra ld yczn e ­ g o w y d a w a n y przez O d d z ia ł W arszaw ski, R. 16, n r 1, 1 9 3 7 , s 6 - 7 . D o k u m e n t ten z n a jd o w a ł się w A rc h iw u m Państw ow ym w G d a ń sku - Ib id e m . S tanisław Pazyra um ieszcza rysunek h e rbu C ie c h a n o w a , rz e k o m o , z pieczęci z k o ń c a XV w . (ale nie u m ieszcza rysunku sam ej pieczęci!) - p o r. S. Pazyra, D zieje C ie c h a n o w a i z ie m i cie ch a ­

no w s k ie j, C ie c h a n ó w 1 9 7 6 , s. 2 4 1 . A u to r te ż n ie p o d a je g d zie

z n a la z ł o w ą pieczęć, ani gdzie o n a się obe cn ie zn a jd u je . N ie m a też w z m ia n k i o legendzie na pieczęci. Ż a d e n in n y a u to r nie w sp o m in a o ta k ie j p ie częci, stąd n a le ży w n o s ić , że S. Pazyra p o m y lił się i przedstaw ia rysunek z pieczęci z 1 6 7 8 r. Tym b a rd zie j, że na rysun­ ku zam ieszczonym przez Pazyrę św. Piotr trzym a klucz na pra w ym ra m ie n iu , podczas g d y na pieczęci z 15 3 3 klucz jest trz y m a n y na lew ym ra m ie n iu św iętego. H e rb w fo rm ie zam ieszczonej przez Pa­ zyrę p o ja w ia się d o p ie ro na pieczęci w ó jto w skie j z 1 6 7 8 r. 6 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t w o je w ó d z tw a w a rs z a w s k ie g o , s. 6.

D o k u m e n ty te z n a jd o w a ły się w A rc h iw u m g d a ń s k im . 7 Ib id e m , s. 6 - 7 . D o k u m e n ty te z n a jd o w a ły się w A rc h iw u m S k a r­

b o w y m w W a rs z a w ie . Z n a c z n a część za so b u te g o a rc h iw u m s p ło ­ n ę ła p o d cza s P o w stania W a rs z a w s k ie g o w e w rze śn iu 1 9 4 4 r. 8 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t p o ls k ic h , s .1 6 (rys. 15). 9 Ib id e m , s. 1 3 0 .

10 M . G u m o w s k i ro z ró ż n ia k ilk a ro d z a jó w pieczęci m ie js k ic h : p ie ­ c zę cie m ie js k ie w e w ła ś c iw y m te g o s ło w a z n a c z e n iu (s ig illu m liv iu m ,c iv ita tis ,b u r g e e n s iu m ) ;p ie c z ę c ie ra d z ie c k ie (c o n s u lu m ; ła w n ic z e (s la b in o ru m , iu d ic u m ,b o n n itu m ) i w ó jto w s k ie (a d vo ca ti) - o r. M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t p o ls k ic h , s. 2 8 - 3 9 . 11 W . W itty g , Pieczęcie m ia s t d a w n e j Polski, K ra k ó w -W a rs z a w a 1 9 0 3 ,

s. 4 2 , o tej pieczęci w s p o m in a też A n to n i C h o m ic k i, H e rb y m ia st i

z ie m p o lskich, W a rsza w a 1 9 3 9 , s. 2 7 , M . G u m o w ski (H e rb y m iast w o je w ó d z tw a ..., s. 6) p o d a je , że w leg e n d zie jest napis:

SIGIL-LUM . VICE AD V O K A TIS O P P ID I*C Z IE C H A N ., a w ię c jest różnica w ostatniej literze w stosunku d o te g o , co podaje W . W ittyg (op. at. s, 42). A n a liz u ją c re p ro d u kcję zam ieszczoną przez W . W ittyg a n ależy przy­ znać rację W . W ittyg o w i, ostatni w yra z d a się odczytać ty lk o jako: C Z IE C H A - dalsza część nieczytelna. Pieczęć z n a jd o w a ła się w M u ­ zeum Czapskich w K rakow ie (o fia ro w a n a przez s am ego W . W ittyga). 12 M . G u m o w s k i pisze, że jest to pieczęć z 1 7 1 6 r., je d n a k n a jp ra w d o ­

p o d o b n ie j jest to lite ró w ka , p o n ie w a ż sam p o d a je , że na pieczęci z n a jd u je się d a ta 1 7 2 6 : „ Z w ie ku XVIII znaleźliśm y je d n ą pieczęć w y k o n a n ą w 1 7 1 6 r. znow u w he rb ie n ieco o d m ie n n ą , g dyż w y ­ o b ra ż a św. P iotra z kluczem w w yc ią g n ię te j ręce. Przy n im d a ta 1 7 2 6 . Z n a le źliśm y ją przy d o k u m e n c ie z 1 7 7 7 r." - M . G u m o w ski, H e rb y m iast w o je w ó d ztw a w arsza w skie g o , s. 7. D a ta na pieczęci, p o bo ka ch g o d ła oznacza d a tę w y k o n a n ia pieczęci, d la te g o należy przyjąć, że M . G u m o w s k i p o p e łn ił literów kę.

13 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t w o je w ó d z tw a w a rs z a w s k ie g o , s. 7. Pieczęć ta z n a jd o w a ła się w A rc h iw u m G łó w n y m w W a rs z a w ie . 14 H e rb o w e p ie c z ę c ie m ia s ta K ra k o w a , o p ra ć . B. K a s p rz a k , k o n s u l­

ta c ja n a u k o w a J. M a le c , K ra k ó w 2 0 0 7 , s. 17. 15 T. P a n fil, op. cit., s. 4 0 .

16 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t w o je w ó d z tw a w a rs z a w s k ie g o , s. 7. 17 T. P a n fil, op. cit., s. 4 1 - 4 2 .

18 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t w o je w ó d z tw a w a rs z a w s k ie g o , s. 7. T a b lic a z tym h e rb e m z n a jd o w a ła się w A lb u m ie H e ra ld y c z n y m w A rc h iw u m A k t D a w n y c h w W a rs z a w ie .

19 Ib id e m .

20 R ównież na w ie ży ratusza cie c h a n o w s k ie g o , w z n ie s io n e g o w stylu n e o g o ty c k im w 1 8 4 4 r., w id n ia ł O r z e ł ro syjski (bez ta rc z y ), w o kresie II RP, w id n ia ł ta m p olski O rz e ł na o k rą g łe j ta rczy, ta k i sam O rz e ł na o k rą g łe j ta rc z y z n a jd o w a ł sie na b u d yn ku starostw a (o b e c­ nie ul. 1 1 - g o Pułku U ła n ó w Le g io n o w ych n r 4 7 ), zaś w okresie PRL, m iejsce to p o z o s ta w a ło puste. O b e c n ie z n a jd u je się ta m h e rb m ia sta - k a m ie n n y kartusz ze św. P iotrem .

21 T. P a nfil, op. c it., S .4 2.

22 T a kie z ja w isko nie jest niczym nie zw ykłym . T o m a s z Panfil pisze: „L o k o w a n ie m iasta na p ra w ie n ie m ie c k im n ie o z n a c z a ło n a tych ­ m ia s to w e g o w yksz ta łc e n ia się w szystkich instytucji m ie jskie j w ła ­ dzy s a m o rz ą d o w e j" - T. Panfil, op. cit., s 10. N p . p o m ię d zy lokacją Lublina a w ykształceniem się ra d y m iejskiej u pływ a pra w ie 1 0 0 lat - p o r. Ib id e m , s. 9 - 1 0 . Je d n a k w p rzypadku Lublina pieczęć p o ja ­ w ia się już w 1401 r, podczas g d y w C ie ch a n o w ie d o p ie ro w latach 8 0 . XV w.

23 J. S zym ański, N a u k i p o m o c n ic z e h is to rii o d s c h y łk u IV d o k o ń c a

X V III w ., W a rs z a w a 1 9 7 2 , s 1 8 9 .

24 K o d e k s d y p lo m a ty c z n y k s ię s tw a m a z o w ie c k ie g o , W a rs z a w a

1 8 6 3 , s. 3 4 2 .

25 Sądy m iejskie były d w o ja k ie : d o s p ra w m niejszych, radzieckie, czyli sp ra w o w a n e przez ra d ę zło żo n ą z ra jcó w , i d o s p ra w krym in a ln ych o ra z w ię kszych cyw iln ych , s ą d y W ó jto w s k ie Ła w n icze , w których za siadali ła w n ic y (scabini), nieurzędujące stale, ale zw o ływ a n e , czy­ li z a g a ja n e i stąd zw ane są d e m g a jo n y m . Przy sądach tych były akta R adzieckie i Ł a w n ic z o -W ó jto w s k ie , zw a n e M a g d e b u rg ja m i, czyli jurysdykcja, d o której m ó g ł ka żdy w p isa ć a k t d o b ro w o ln y . O d tych s ą d ó w a p e lo w a n o za Piastów d o M a g d e b u rg a i H a lli, ale zwyczaj

te n , uw ła cza ją cy w ła d z y p a n u ją c e g o i n a ra ża ją cy m ie szka ń có w na znaczne koszta, z niósł Kazim ierz W ie lki przez ustanow ienie w roku 1 3 6 5 krajow ych s ą d ó w wyższych d la m iast. Sądy te wyszły z użycia d o p ie ro za W ła d y s ła w a IV, g d y u p o w szechniła się a p e la cja d o sądu zadw ornego asesorskiego. Z. G loger, Encyklopedia staropolska. T. 1 -4 , W a rsza w a 1 9 0 0 - 1 9 0 3 , hasło: sądy.

26 Kodeks dyplomatyczny księstwa mazowieckiego, Warszawa 1863, s. 345

27 A rc h iw u m G łó w n e A k t D a w n y c h , M e try k a K o ro n n a 6 , k. 2 6 5 v - 2 6 6 , d o k u m e n t te n b ył p u b lik o w a n y w : Lustracja w o je w ó d ztw a p ło c ­ kie g o 1 5 6 5 - 1 7 8 9 , w yd. A . S u c h e n i-G ra b o w s k a , S.M. Szacherka, W a rs z a w a 1 9 6 5 , s. 2 4 2 , n r 5 8 . zob. ta kże k o m e n ta rz - Janusz G rabow ski - http://dziedzictw o.polska.pl/k3lalog. (dostęp 0 5 .0 5 .2 0 1 0 ) 28 Janusz G ra fo w s k i - h ttp ://d z ie d z ic tw o .p o ls k a .p l/k a ta lo g (dostęp

0 5 . 0 5 . 2 0 1 0 ) .

29 Por. Jerzy G o rd z ie je w ( Ю р ы П А Д З Е Е У ) ,W kw estii s tra ty g ra ­ f ii s p o łe c z n e j G ro d n a w p ie rw s z e j p o ło w ie XVI w ., B ia ło ru s k ie Zeszyty H isto ryczn e , n r 1 6 , B ia łysto k 2 0 0 1 , s. 2 6 - 4 4 ( a ta kże : :Р И Б , x X X СяжГ^МарвурГ 1 9 0 3 , ?. 8 1 7 )

30 W roku 1 4 2 0 m iasto p ro s iło o p o tw ierdzenie u m o w y przez ka n ce ­ la rię książęcą - je d n a k nie m o ż n a w ykluczyć z c a łą pe w n o ścią i ta kie j m ożliw ości, że p rośba ta b yła m o tyw o w a n a in n ą sytuacja, niż C a re n tia s ig illi - zaś w ro ku 1 4 4 2 fu n k c jo n u ją w szystkie o rg a n y w ła d zy, a mieszczanie m a ją p ra w o d o w yb o ru ka n d yd a ta na b u rm i­ strza, to sugeruje, że musi istnieć pieczęć d o u w ierzytelniania tych d o k u m e n tó w .

31 Por. R. M a ło w ie c k i, K a le n d a riu m u rb a n is ty c z n y c h d z ie jó w C ie ­

c h a n o w a , [w :] Z a p is k i c ie c h a n o w s k ie i. 1 0 , C ie c h a n o w s k ie T o ­

w a rz y s tw o N a u k o w e , C ie c h a n ó w 2 0 0 0 , s. 1 4 7 .

32 C ie c h a n ó w przywilej lokacyjny o trzym a ł w 1 4 0 0 r., zaś w II poł. XIV w. o trzym a ł p ra w o ta rg u . Je d n a k duża część badaczy przyjm uje, że lo k a ­ cja z roku 1 4 0 0 jest lo ka cją p o w tó rn ą , a p ie rw otna lo kacja m ia ła m iejsce w II p o ł. XIV w . W ię ce j na te m a t przyw ileju lo ka c y jn e g o i pra w a ta rg u w artykule: W . G ó rczyk, C ie c h a n ó w - zarys dziejów ,

Kultura i H istoria, n r 19, U M C S 2 0 1 1 . N a przełom ie lat 80 . i 9 0 . XX w.

duże poparcie zyskała te o ria o lokacji C ie ch a n o w a w 1 2 6 6 r. Jednak szybko o ka z a ło się, że przywilej lokacyjny C ie ch a n o w a z 1 2 6 6 r., był tylko oszustwem, któ re g o do p u ścił się J. Gaczyński. Literatura d o ty­

cząca te g o z a g a d n ie n ia : H. Rutkowski, R ocznik cie ch a n o w ski ja k o m istyfikacja, „K w a rta ln ik H istoryczny", N r 4 /1 9 9 1 , s. 7 5 - 8 2 . Idem ,

0 m is ty fik a c ji cie ch a n o w s k ie j ra z jeszcze, „S tu d ia Z ró d ło zn a w cze . C o m m e n ta tio n e s", t. 3 9 , 2 0 0 1 , s. 1 3 9 -1 4 5 , Idem , M istyfikacje Je­

rzego Caczyńskiego, „P rzegląd H istoryczny" 2 0 1 1 , t. 5 2 , zesz. 2 . s.

3 2 5 - 3 3 7 . S. Suchodolski, U w aga, fałszerstw o! O rzekom ych z n a le ­

ziskach d e n a ró w z le g e n d ą C N E Z D V N CIVITAS i innych m o n e t z

czasów Bolesława C h ro b re g o , N o ta e N u m ism aticae. Z apiski N u m i­ zm atyczne to m III/IV, s. 3 0 3 - 3 2 1 . K. Pacuski, Początki o s a d n a o b ­

szarze dzisiejszego m ia s ta C ie c h a n o w a w św ietle ź ró d e ł pisanych,

„Z a p iski C iechanow skie", t. 8 , C ie chanow skie Tow arzystw o N a u k o ­ w e, C ie ch a n ó w 1 9 9 2 , s. 7 0 ; K. Pacuski, U w a g i i sp ro sto w a n ia d o

N o w e g o Kodeksu dyplom atycznego M azow sza, część III: d okum enty

z lat 1 3 5 6 , „S tudia Z ró d ło zn a w cze ", T. 4 0 (2 0 0 2 ), s. 168. W 2 0 0 7 r. w IH PAN o d b y ła się konferencja pt. N a m a n o w c e i z p ow rotem .

N a u k o w e m istyfikaqe i ich d e m a skow anie, gdzie M a re k Słoń i H e n ­

ry k Rutkowski przedstaw ili referat dotyczący mistyfikacji cie ch a n o w ­ skiej pt. N ie w ia ryg o d n e o dkrycie n a M azow szu - średniow ieczny (?) R ocznik C ie ch a n o w ski - K onferencja zo rg a n iz o w a n a 17 listopada 2 0 0 7 w W arszaw ie przez Klub Stypendystów Z agranicznych FNP w Instytucie H isto rii PAN. K on fe re n cja m ia ła c h a ra k te r n ie fo rm a ln y . Prof. Elżbieta Kow alczyk, słusznie, o kreśliła h o rro re m p o w oływ anie się na rzekom e o dkrycia J. G aczyńskiego, któ re g o n azw ała „cie c h a ­ now skim fałszerzem " - E. Kowalczyk,( rec.) A . i R. Supkow ie, Z a m k i

1 w a ro w n ie z ie m i m a zo w ieckiej, W a rsza w a 2 0 0 2 , „R ocznik M a z o ­

w ie c k i", t. 15, 2 0 0 3 , s. 2 9 2 - 2 9 5 .

33 Pieczęć p o ja w ia się n a d o k u m e n c ie z 1 4 8 2 r., a le m o g ła o n a fu n k c jo n o w a ć k ilk a b ą d ź n a w e t k ilk a n a ś c ie la t w cześniej.

34 M o ż n a przyp u szcza ć, że na pieczęci z XV w . ró w n ie ż g o d łe m b yła p o sta ć św. P io tra , jest to je d n a k ty lk o p rzypuszczenie i nie m o ż n a w yklu czyć, że g o d ło b y ło in n e .

35 M . G u m o w ski p isał o pieczęci z 1 5 3 3 r., która była ró w n ie ż o d c i­ śnięta na d o k u m e n ta c h z 1 5 3 6 r. i 1 5 5 3 r. ( z n a jd o w a ły się o n e w A rc h iw u m s ka rb o w ym ), w „H e rb a c h m iast w o je w ó d ztw a w a rs z a w ­ s k ie g o " w 1 9 3 7 r. ( s. 6 ), a le ju ż w „H e rb a c h m ia st p o lskich " z 19 6 0 (s. 152) nic na te m a t tej pieczęci nie w s p o m in a . W tej d ru g ie j p ozy­ c ji, o pis h e rbu C ie c h a n o w a w yró żn ia się na tle o p is ó w h e rb ó w in ­ nych m iast przy C ie ch a n o w ie G u m o w ski w o g ó le nie w s p o m in a o żadnej pieczęci, podczas g d y przy wszystkich innych m iastach G u ­ m o w ski p o d a je p rz y n a jm n ie j w ie k , z k tó re g o p o c h o d z i pieczęć z h e rb e m d a n e g o m iasta.

36 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t p o ls k ic h , s. 2 0 - 2 5 .

37 Księgi zie m skie i g ro d z k ie c ie c h a n o w s k ie ; T e rre stria e t c a stre n - sia - C ie c h a n o v ie n s ia . A G A D In w e n ta rz ze sp o łu PL, 1 /2 6 - 2 7 . Z a c h o w a n e m a te ria ły a rc h iw a ln e s ię g a ją 1541 r.

38 J. S zym ański, o p . c it., s. 6 7 1 - 6 7 2 . 39 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t p o ls k ic h , s. 2 9 .

40 T. Panfil, op. a t , s. 7-81, M G um ow ski, H e rb y m iast polskich, s. 2 7 -3 8 . 41 M . G u m o w s k i, H e rb y m ia s t p o ls k ic h , s. 1 5 2 ; R ów nież p ra c a A. P le w a ko i J. W a n a g a nie w n o s i nic n o w e g o d o te m a tu . A . Plew a- k o , J. W a n a g , H e rb a rz m ia s t p o ls k ic h , W a rs z a w a 1 9 9 4 . 42 W . G ó rc z y k , C ie c h a n ó w - L o k a c ja i g e n e z a h e rb u , „In T e m p o re ",

U M K 2 0 1 0 , s. 1 3 - 1 4 .

43 W N K D M a z II o p u b lik o w a n o fa ls y fik a t, k tó ry m ia ł w s p o m in a ć o kościele św. Piotra, a k tó ry w yd a w cy b łę d n ie z in te rp re to w a li ja k o XV w ieczny (m ia ł pochodzić z 1 4 2 7 r.) - N K D M a z. C z II, n r 9 8 , s. 9 1 -9 2 . Późniejsze b a d a n ia w ykazały, że d o k u m e n t te n , p o d o b n ie ja k tzw. „R o czn ik cie c h a n o w s k i" to XX w ie czn y fa ls y fik a t a u to rstw a J. G a ­ czyńskiego - K. Pacuski, U w a g i i s p ro sto w a n ia d o N o w e g o Kodeksu

dyp lo m a tyczn e g o M azow sza, część III: d o k u m e n ty z la t 1 3 5 6 , „S tu ­

d ia Z ró d ło z n a w c z e ", T. 4 0 (2 0 0 2 ), s. 1 6 8 . o ra z E. K ow alczyk, Szlaki

d ro g o w e w puszczy n a p o g ra n ic z u M a zo w ie c k o -P ru s k im w śre­ d n iow ieczu, „K w a rta ln ik H istoryczny", R. CVI (1 9 9 9 , I), s. 8 , p. 36.

44 N ie m o ż n a w yklu czyć, że k o ś c ió ł św. P iotra o d s a m e g o począ tku p e łn ił fu n k c je s a k ra ln e ty lk o ty m c z a s o w o , na czas b u d o w y m u r o ­ w a n e j p s e u d o b a z y lik i.

45 W . G ó rczyk, C ie c h a n ó w - zarys d z ie jó w d o X V w ., „K u ltu ra i H isto ­ ria ", n r 19, U M C S 2 0 1 1 .

46 T ym s a m y m w C ie c h a n o w ie z a is tn ia ła d o ś ć c ie k a w a s y tu a cja : o ś ro d e k kultu z n a la z ł się p o za m ia ste m .

47 D ie c e z ja P ło c k a - S tru k tu ra p e r s o n a ln o - a d m in is tr a c y jn a , re d .

W . Lis, P łock 1 9 7 8 , s. 1 4 5 .

48 Z. K ra to c h w il, A u g u s tia n ie w C ie c h a n o w ie ( 1 3 5 6 - 1 6 8 4 ) , „S tu d ia P ło c k ie ", t. 2 4 , 1 9 9 6 .

49 B rak d o kła d n y c h b a d a ń a rcheologicznych u n ie m o żliw ia stw ierdze­ nie, że z c a łą pe w n o ścią są to ru in y ro tu n d y z XI w . a le fa k t, że C ie c h a n ó w jest w y m ie n ia n y w tzw. Falsyfikacie m o g ile ń s k im , może s ugerow ać, że w II p o ł. XI w Benedyktyni z M o g iln a z b u d o w a li tutaj k aplicę p o d w e zw a n ie m św. W o jcie ch a . Z a p e w n e ta fu n d a c ja przy­ czyniła się d o p ow stania le g e n d y, ja k o b y w C ie c h a n o w ie n auczał św. W o jcie ch , a sa m a k a p lica b yła z b u d o w a n a przez B e n e d ykta - B ogusza, tow arzysza św. W o jcie ch a .

50 T u ta j n a le ży w s p o m n ie ć , że Jerzy G aczyński d o p u ś c ił się fa łs z e r­ stw a, które m ia ło d o w o d z ić istnienia tejże ro tu n d y o ra z pośw iadczać jej b u d o w ę jeszcze w I p o ł. XI w . M istyfika cja ta zo sta ła w ykryta i o p isa n a przez Stanisława S uchodolskiego - S. S uchodolski, U w a ­

g a , fa łs z e rs tw o ! O rz e k o m y c h z n a le z is k a c h d e n a ró w z le g e n d ą C N E Z D V N CIVITAS i innych m o n e t z czasów B olesław a C h ro b re g o ,

N otae N um ism aticae. Zapiski Numizmatyczne to m 11 l/l V, s. 3 0 3 -3 2 1 . Jest to kolejne fałszerstw o, k tó re g o d o p u ś c ił się J. G aczyński, p ie rw ­ sze, znane ja k o „m istyfika cja c ie ch a n o w ska " zostało zd e m a s k o w a ­ ne przez H enryka R utkow skiego - p o r. przypis 32.

51 K o d e k s d y p lo m a ty c z n y księstw a m a z o w ie c k ie g o , n r 8 , s. 3 4 3 .

C O A T OF ARMS O F C IE C H A N Ó W

Sum m ary

C ie ch a n ó w is one of the m edieval tow ns o f northe rn M a zovia. The to w n displays on its coat of arm s the fig u re of St. Peter. H ow ever establishing the exact history of the to w n and genesis o f the coat o f arm s o f C ie ch a n ó w is not w ith o u t som e difficulties. There is fu rth e rm o re a lack in a d d itio n o f both docum ents an d the seal of C ie c h a n ó w fro m the ea rly M id d le Ages.