Stefan Moysa
"Bobolanum", 3, 1992 : [recenzja]
Collectanea Theologica 64/1, 161-165
C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 6 4 (1 9 9 4 ) nr 1
R E C E N Z J E
B o bolan u m 3 (1 9 9 2 ) s. 1-144, W a rsza w a 1992, red. J ó z e f K U L I S Z SJ.
S p o śr ó d d o ty c h c z a so w y c h n u m er ó w ro czn ik a B obolan u m ten je st najbardziej te m a ty c z nie je d n o lity . W przew ażającej b o w ie m m ierze za w iera m a ter ia ły sy m p o zju m zo r g a n iz o w a n e g o w d n ia ch o d 18-20 k w ietn ia 1991 rok u , p rzez Sekcję św . A n d rzeja B o b o li P a p iesk ieg o W y d zia łu T e o lo g ic z n e g o w W arszaw ie d la u czcze n ia ro k u ig n a cja ń sk ieg o . T e m a t sy m p o zju m b rzm iał J e zu ic i w E u ro p ie Ś ro d k o w o - W sch odn iej w c zo ra j i d ziś. D o ty ch referatów w y d a w ca d o d a ł trzy arty k u ły d o ty c z ą c e d u c h o w o śc i i h istorii z a k o n u .
D a w n e i n o w sz e d zieje je z u itó w w E u ro p ie Ś r o d k o w o -W sc h o d n ie j to d zieje w ielk ieg o w k ła d u w ku ltu rę n a r o d ó w , w śró d k tó ry ch p rzy szło p ra co w a ć sy n o m św . Ig n a ce g o , to też d zieje u cisk u , p rześla d o w a ń i w y trw a ło ści sięgającej a ż d o m ęczeń stw a . A u to r z y referatów nie zatrzym u ją się jed n a k n a p rzeszło ści, ale starają się o d c z y ta ć w ezw a n ia n o w y c h cz a só w i m o ż n a p o w ie d z ie ć c u d o w n ie o d zy sk a n ej w o ln o śc i.
W p ierw szy m referacie O . P eter К o 1 a r, a k tu a ln y sekretarz n o w e g o p row in cjała c z e sk ie g o m ó w i o dziejach sw ojej prow in cji p o ro k u 1950-tym . D ep o rta cja je z u itó w i za k a z ich d z ia ła ln o śc i, o g ło sz o n y n o cą z 13 n a 14 k w ietn ia 1950 ro k u o d b y ła się, o d z iw o , p rzy pew nej a p ro b a cie sp o łe c z e ń stw a . D a się to w y tłu m a czy ć n a tle p rzeszło ści, w której jezu ici byli jed n ą z n a jm o cn iejszy c h „ p o d p ó r " K o śc io ła k a to lic k ie g o zw ią z a n e g o z m o n a r ch ią h a b sb u rsk ą , p rzy c z y m p ro testa n ty zm , w sz c z e g ó ln o śc i h u sy ty zm b y ł id e o lo g ią o d zw iercied la ją cą d ą żen ia n ie p o d le g ło śc io w e n a ro d u czesk ieg o . R ew o lu cja „ a k sa m itn a ” (1 7 listo p a d a 1989) p o z o sta w iła je z u itó w p o z a biegiem w y p a d k ó w n a sk u tek ich zasadn iczej n ieu fn o ści do. K a rty 77 u cieleśniającej o p o z y c ję p rzeciw k o m u n iz m o w i. W o ln o ść , k tó r a p rzyszła w raz z w sp o m n ia n ą rew olu cją za sta ła je z u itó w r o z p r o sz o n y c h p o p a ra fia ch lub starych i n ie z d o ln y c h d o pracy. Stąd przed z a k o n e m staje o b e c n ie z a d a n ie p e w n e g o zw ro tu o d k on serw a ty w n ej, p rzed p o b o ro w ej p rzeszło ści k u now ej z a p o czą tk o w a n ej p rzez V a tica n u m II, w y p ro w a d zen ie „ sił ż y w o tn y c h ” z p rac p a ra fia ln y ch celem u tw o rzen ia w ła śc iw y ch d la je z u itó w śr o d k ó w o d d z ia ły w a n ia , ja k d o m y rek olek cyjn e, d u szp a ster stw o stu d e n tó w i in n y ch grup z a w o d o w y ch , czy fo rm a cja m ło d y c h .
E m il V a n i m ó w i w n a stęp n y m referacie o w k ła d zie je z u itó w w rozw ój sz k o ln ictw a i k u ltu ry n a S ło w a cji. P o c z ą tk i tej d zia ła ln o ści d atu ją się o d za ło ż e n ia k o leg iu m w T rnaw ie w ro k u 1564, k tóre je d n a k m u sia ło przerw ać n a u c z a n ie w rok u 1567 n a sk u tek p ożaru . W rok u 1635 w z n o w iło sw oją d z ia ła ln o ść ja k o u n iw ersy tet p o sia d a ją cy w y d zia ły te o lo g ic z n y , p ra w n iczy i lek arski. U n iw e r sy te t ten w y w a rł d u ży w p ły w n a rozw ój w ied zy i k u ltu ry na S low âcji. A b so lw e n c i w y d zia łu p ra w n iczeg o p o ło ż y li w y b itn e z a słu g i w k iero w a n iu życiem o b y w a telsk im . Z c za sem p o w sta ły ró w n ież in n e u czeln ie, a w ięc gim nazja i d rugi u n iw ersytet w K o sz y c a c h , k tó r e o d eg ra ły z n a czą cą rolę w ż y c iu religijnym kraju. S z k o ln ic tw o to z o sta ło z n isz c z o n e z ch w ilą k a sa ty z a k o n u w ro k u 1773. P o w sk r zesze n iu je z u itó w i p od jęc iu p racy na S iow acji w drugiej p o ło w ie X I X w iek u p rzeo rien to w a li o n i sw o ją d z ia ła ln o ść w kieru n k u b ezp ośred niej p racy d u szp a stersk iej, której rysem ch ara k tery sty czn y m b y ło p ro w a d zen ie sod alicji m a ria ń sk ich . W rok u 1950 w szy scy jezu ici zo sta li o sa d ze n i w k la szto ra ch k o n c e n tracyjnych, ale n a w et w ta k ich w a ru n k a ch p r a c o w a li w uk ryciu i zd o ła li p o ta jem n ie w y św ięcić 4 b isk u p ó w i 31 k a p ła n ó w m ających u k o ń c z o n e te ż in n e w y ższe stu d ia , k tó r zy z ch w ilą g d y p rzyszła w o ln o ść , p od jęli p racę w w in n icy P ańsk iej.
W ielk i w k ła d je z u itó w dla k u ltu ry ch orw ack iej p rzed sta w ił w sw o im w y stą p ien iu Mijo_ К o r a d e . Jeszcze za ży cia św . Ig n a ce g o p ra co w a li jezu ici ja k o k azn o d zieje w Z a d a rz e’ i D u b r o w n ik u . P o czą tk iem ich d z ia ła ln o śc i w d zied zin ie sz k o ln ictw a b y ło stw o rze n ie K o le g iu m U ir \jsk ie g o w L o r eto (1 5 8 0 ) i A k a d e m ii Iliryjskiej w ram ach K o le g iu m R z y m sk ieg o . M ło d y stu d en t B artol K a sie u ło ż y ł w ó w c z a s na p o le c e n ie gen erała A q u a v iv a p ierw szą g ra m a ty k ę języ ka c h o r w a c k ie g o (In stitu tio n e s linguae Illyrica e, R o m a 1604). In n y jezu ita A le k sa n d e r K o m u lo v ic , w y d a ł w r o k u 1582 p ierw szy k a tech izm c h o rw a ck i, a w ro k u 1603
p rzetłu m a cz y ł m a ły k ate ch izm B ełlarm in a, k tóry w X V II i X V III w ie k u był najbardziej r o z p o w sz e c h n io n y m dziełem w C h orw acji. M o ż n a p o w ie d z ie ć , że jezu ici, tacy ja k w s p o m n ia n y K a sie i in n i stw orzyli p o d sta w y p o d literack i ję z y k ch o rw a ck i fo rm u łu ją c z a sa d y g ra m a ty c zn e p ro p o n u ją c o rto g ra fię w p r o w a d z o n ą n a stęp n ie o ficja ln ie w p o ło w ie X I X w iek u i p o z o sta ją c przy a lfa b e cie ła ciń sk im w p r zek o n a n iu , że C h orw acja n a leży d o k u ltu ry św iata z a c h o d n ie g o . Jezuici za k ła d a li też sz k o ły w y ższe i k o leg ia , byli p ro m o to r a m i sztu k i b a ro k o w ej. Z b u d o w a n e przez n ich k o śc io ły w Z agrzeb iu , V a ra żd in ie, D u b r o w n ik u są d o d ziś n ajstarszym i i najp ięk n iejszym i św ią ty n ia m i w ty ch m ia sta ch . W d zied zin ie n au k ścisłych z a sły n ę li sz czeg ó ln ie, zm arły w 1624 M a rk a n tu m d e D o m in is ja k o p rek u rsor n au k o p ty c z n y ch i R u d er B o sk o v ic (zm arły w ro k u 1787) z n a n y na ca ły m św iecie filo z o f, m a tem a ty k i a str o n o m , p rek u rsor d zisiejszych n a u k em p iry czn y ch .
O . K o r a d e w o m a w ia n y m a rtyk u le m ó w i p raw ie w y łą czn ie o p rzeszło ści jezuitów ' w je g o ojczy źn ie. B rakuje n a m tu d ziejó w w sp ó łc z e sn y c h i lo só w T o w a r z y stw a J ezu so w eg o w cza sa ch p a n o w a n ia T ity. S to su n ek je z u itó w d o ju g o sło w ia ń sk ie j fo rm y k o m u n izm u p o z o sta je n iew y ja śn io n y .
H isto r y c z n y p rzed e w szy stk im ch arak ter m a też a rty k u ł O . Z u z к a T o w a rzy stw o
J e zu so w e w S ło w en ii k ie d y ś i d zisia j, c h o ć w sp ó łc z e sn o ść je st tu bardziej u w z g lę d n io n a . D zieje
je z u itó w w S ło w e n ii sięgają p ierw szych to w a rzy sz y św . Ign acego: B o b a d illi i Le Jayia. S zk oły je z u ic k ie p o ło ż y ły d u że zasłu gi dla in k ultu racji ch rześcijaństw a w S ło w en ii. P ierw sza k a to lic k a k sią żk a w tym kraju, a m ia n o w ic ie przek ład k ate ch izm u K a n iz e g o , w y d a n y w 1573 rok u , je st p ió r a jezu ity . P o d o b n ie p ierw szy p rzek ła d E w an gelii i L istó w na ję z y k sło w e ń sk i z o s ta ł d o k o n a n y p rzez jezu itę O . Ivan a C a n d ik a . W o cen ie a u to r a n o w e T o w a r z y stw o nie p o tr a fiło p rzep ro w a d zić takiej in k ultu racji ja k d a w n e. W L u b la n ie o sie d lili się jezu ici p od k o n ie c X I X w iek u , a w pierw szej p o ło w ie X X w ie k u n ie po tr a fili o d n a le ź ć sw e g o m iejsca, gd yż n ie zw racali n ależytej u w a g i n a n o w e p rąd y w d u c h o w o śc i katolick iej.
D z iś, g d y r o zp a d ł się k o m u n iz m , jezu ici sto ją w o b e c o lb rzy m ich za d a ń . K o m u n iz m , tak ja k w szęd zie, p o z o sta w ił g łę b o k ie b lizn y, u p a d ek m o ra ln y i p u stk ę d u ch o w ą . C o ra z w ięcej lu d zi o g lą d a ją c się w zw iercia d le sta lin izm u z o b a c z y ło sp u sto sz e n ia ja k ie d o k o n a ł i za c z ę ło o d c z u w a ć p o tr zeb ę o d n o w y d u ch o w ej. U d z ia ł T o w a r z y stw a w tej o d n o w ie jest zn aczący. N a sta w ia się o n o n a z o r ie n to w a n ie sw ojej d u c h o w o śc i z d ziew iętn a sto w ieczn ej na w sp ó łc z e s n ą , z b u d o w a n ą n a p ełn i w a rto ści p rzy n ie sio n y c h przez o sta tn i so b ó r.
O b raz je z u itó w n a W ęg rzech p rzed sta w ia E m m erich A n d r à s , k tó r y d a ł sw o jem u refera to w i p o d ty tu ł: n ieu sta n n e za czy n a n ie o d n o w a . P ierw szy p o c z ą te k to p o w sta n ie p ro w in cji austriackiej w r o k u 1562, w ra m a ch której d z ia ła li te ż jezu ici w ęg ierscy . U tw o r z y li o n i w sw o im kraju 6 k o le g ió w , siedem m n iejszych d o m ó w z a k o n n y c h i 2 stacje m isyjne. W ch w ili k a sa ty z a k o n u w ro k u 1773 b y ło n a W ęgrzech o k o ło 9 0 0 je z u itó w , k tó rzy p racow ali w 18 k o le g ia c h , 20 m n iejszych d o m a c h z a k o n n y c h i n a 11 stacjach m isyjn ych . W zn o w ien ie d z ia ła ln o śc i z a k o n u n a W ęgrzech n a stą p iło w ro k u 1853 z ch w ilą o tw a rcia k o leg iu m w N a g y s z o m b a t. P ro w in cja w ęg iersk a u z y sk a ła sa m o d z ie ln o ść d o p ie r o w r o k u 1909, g d y n a W ęg rze ch ro z p o c z ą ł się też ok res w ie lk ie g o ren esa n su k a to lic y z m u . G d y w ła d ze k o m u n isty c z n e n a k a za ły ro zw ią za n ie z a k o n u w ro k u 1950 b y ło n a W ęgrzech p rzeszło 4 0 0 je z u itó w z a a n g a ż o w a n y c h w ró żn y ch d zied zin a ch d u szp a ster stw a , w n a u cza n iu na śred nich i w y ższy ch u czeln ia ch i w p racach p isarsk ich . P o ro k u 1950 provyincja w ęgiersk a p o d z ie liła się n a dw ie sekcje: c z ło n k o w ie z a k o n u n a W ęg rzech i p o z a gran icam i kraju, gd zie p o w sta ła o so b n a w icep ro w in cja . W śr ó d tych p ierw szy ch 15 b y ło z a tru d n io n y ch w p ełn ien iu p o słu g k a p ła ń s k ich w p ara fia ch , in n i byli zajęci w tak zw an ej p o m o c n ic zej słu żb ie k o ście ln ej, k o ście ln i, o ra g n iśc i, itp. Z a gran icą p ra co w a li a lb o w w ęg iersk ich o śr o d k a c h d u szp a ster sk ich , alb o w in sty tu cja ch , k tó r e n io sły p o m o c o jczy źn ie ja k R a d io W a ty k a ń sk ie, c z a s o p ism a i in sty tu ty n a u k o w e . W ro k u 1989 z o sta ł zn ie sio n y za k a z d z ia ła ln o śc i z a k o n u n a W ęgrzech . J ezu ici w tej sytu acji staw iają so b ie za cel p rio ry teto w y p o sz u k iw a n ie k a n d y d a tó w d o z a k o n u i z a p e w n ien ie im w y k sz ta łcen ia . O b ie sekcje z o sta ły z n ó w p o łą c z o n e w je d n ą p ro w in cję, c h o cia ż w ię k sz o ść je z u itó w za g ra n iczn y ch tam p o z o s ta ła p racu jąc d la ojczy zn y i p rzyb yw ając o k r e so w o d o kraju w ró żn y ch m isjach.
W k r ó tk im szk icu F elicjan P a l u s z k i e w i c z p rzed sta w ia dzieje je z u itó w litew sk ich w la ta ch 1 9 4 0 -1 9 5 0 k o n cen tr u ją c się n a k ilk u w y b itn iejsz y ch p o sta c ia c h ja k o jc o w ie D a n y ła , G r u o d is, L ig n u g a ris i in n y ch , k tó r zy n ie ty lk o o w o c n ie d zia ła li w w a ru n k a ch p rzem o cy , ale też w iele w ycierp ieli sp ęd zając d łu g ie la ta w w ięzien ia ch i o b o z a c h K G B . M ie d z y in n y m i na
6 lat g u tagu i 4 la ta w y sie d le n ia z o sta ł sk a za n y O . T a m k ev iciu s, k tóry za in icjo w a ł sz e r o k o zn a n ą n a Z a c h o d z ie K ro n ik ę d o ty c z ą c ą p r z e śla d o w a n ia w ierzących n a L itw ie o ra z z a ło ż y ł K a to lic k i K o m ite t n a rzecz O b ro n y P raw L u d zi W ierzących.
Bardziej o g ó ln y i p r o b le m o w y ch arak ter n io są d w a n a stęp n e referaty, k tóre w p ew n y m sen sie p o d su m o w u ją treści sy m p o zju m . W p ierw szy m z n ich K r z y s z to f R en ik m ó w i 0 n iek tó r y ch p ro b lem a ch K o śc io ła na W sc h o d zie . O b o k h ero ic z n o śc i w iary chrześcijańskiej p o d p a n o w a n ie m k o m u n izm u za zn a cza się tam brak p o c z u c ia h ierarch iczn ości i p o w sz e c h n o ści K o śc io ła , k tó r y w św ia d o m o śc i w iern ych o g r a n ic z o n y b y ł w y łą czn ie d o w łasnej parafii 1 najbliższej w sp ó ln o ty . Stąd k o n ie c z n o ść ro zszerzen ia w ięzi parafialnej zo sta ła za c h o w a n a w znacznej m ierze d zięk i fo r m o m p o b o ż n o śc io w y m d o k tórych p rzy w ią za n i są b ard zo lu d zie starsi, a le k tó r e d la m ło d s z y c h p o z o sta ją c a łk o w ic ie n iezro zu m ia łe. D la te g o też przy p o sz a n o w a n iu tej tradycji n a leży sięg n ą ć d o n o w y c h form d u szp a ster stw a i p a m ię ta ć 0 k o n ie c z n o śc i o d n o w y życia k o śc ie ln e g o p o legającej p rzed e w szy stk im n a transm isji n a u cza n ia k o śc ie ln e g o w ży cie c o d zien n e. Z p o w o d u sp ec y ficzn y ch w a r u n k ó w w iern i n a W sc h o d zie przyjm ują sa k ra m en ty jed y n ie o k a z jo n a ln ie , n a p rzyk ład o d b y w a ją p ierw szą sp o w ie d ź i przyjm ują p ierw szą k o m u n ię św . z o k a zji p r z y g o to w a n ia d o m a łżeń stw a . Stąd k o n ie c z n o ść u św ia d a m ia n ia w iern y m o b o w ią z k u p rzyjęcia c a łe g o cy k lu sa k ra m en ta ln e g o w o d p o w ie d n im cza sie i p o rzą d k u . N a le ż y tez z b u d o w a ć n o rm a ln y sy stem k a te ch ety c zn y , k tó r y by n a w ią zy w a ł d o k ate ch ezy p od ziem n e j, ale sięgał d a le k o p o z a nią. K a p ła n i m iejsco w i są m o c n o za k o rzen ien i w tam tejszej r zec zy w isto ści, d la te g o też p o m o c im u d zielan a n ie m o ż e b yć p o u c z e n ie m lecz ty lk o słu żb ą. T a p o m o c w in n a a k c e n to w a ć p otr zeb ę w yjścia c z ło w ie k a p o z a d o ty c h c z a so w y m o d e l d u szp a ster stw a i zw ra c a ć u w a g ę n a k o n ie c z n o ść p o d jęc ia p racy z m ło d z ie ż ą n a szerszą sk alę.
K o śc ió ł w rzec zy w isto ści w sch o d n iej m usi zw r ó c ić się d o w iern y ch z b ard zo k o n k retn y m p rzesła n iem m o ra ln y m d o ty c z ą c y m p rzed e w szy stk im za g a d n ień etyk i seksu aln ej, za b ija n ia nie n a r o d z o n y c h , sto su n e k d o w ła sn o śc i, etyk i pracy. W y k ro czen ia w ty ch d zied zin a ch n ie są p o jm o w a n e w k a te g o ria ch grzechu i to nie ty lk o p rzez lu d zi n iew ierzą cy ch , ale też przynajm niej c z ę śc io w o p rzez w ierzących . T a k ie przesła n ie n ie b ęd zie ła tw e, g d y ż na p rzyk ład tru d n o w y tłu m a czy ć lu d z io m o g ra b io n y m z w sz y stk ie g o , że w y n iesie n ie c z e g o ś z za k ła d u p racy je st grzechem . N ie m niej je d n a k trzeba p o d ją ć te p ro b lem y w sp o s ó b b ard zo k o n k retn y , a „ u e la sty c z n ie n ie ’’ n au k i K o śc io ła w w y m ie n io n y c h za g a d n ien ia ch b y ło b y ro zw ią za n iem b a rd zo k r ó tk o w z r o c z n y m . N a sk u tek ateizacji p ro w a d zo n ej p rzez system k o m u n isty c z n y na terenie b y łe g o Z S R R i p o u p a d k u k o m u n iz m u z a zn a cza się tam w ielk i g łó d w a rto ści d u c h o w y c h . T en g łó d w yk o rzy stu ją n a jr o zm a itsz e se k ty i ruchy religijne, k tó r e sto su ją m e to d y n ie k o n w e n c jo n a ln e i są w n iek tó r y ch w y p a d k a ch b a rd zo atrakcyjne. K o śc ió ł m usi sp ro sta ć tem u w ezw a n iu n ie tyle p rzez z w a lcza n ie sekt, ile p rzez u k a za n ie w a rto ści d u c h o w y c h , p ro w a d z e n ie d u szp a ster stw a ró w n ież p o z a m uram i k o śc io łó w , e w a n g elizo w a n ie p rzez przyk ład w ła sn e g o życia.
D ru g i, o g ó ln ie p o d su m o w u ją c y sytu ację referat, z o sta ł w y g ło sz o n y przez O . B o g u sła w a S t e c z k a a sy sten ta p r z e ło ż o n e g o g en era ln eg o je z u itó w d o spraw E u ro p y W sc h o d n iej. Z w raca o n u w a g ę n a reorien tację d zia ła ln o ści z a k o n u n astęp u ją c ą w tych krajach. W P o lsce d u że g r o n o je z u itó w o d b y w a sw oją form ację za gran icą, a a p o sto la t w kraju bardziej u w zg lęd n ia sp ec y ficzn e p ra ce jezu ick ie. D z ia ła ją d w a p a p iesk ie W yd ziały: T e o lo g ic z n y w W arszaw ie i F ilo z o fic z n y w K r a k o w ie , g d zie o b o k je z u itó w stu d iu je sz ero k ie g r o n o sióstr z a k o n n y c h i św ieck ich . C ztery d o m y rek o lek cy jn e w C z ę sto c h o w ie , C zec h o w ic a ch , Starej W si 1 G d y n i p ro w a d zą o w o c n y a p o sto la t tak w ła śc iw y je z u ito m , ja k ćw icze n ia d u ch o w n e. Z w y ją tk iem C z e c h o w ic w szy stk ie p o w sta ły w o sta tn ic h la ta ch . O . Steczek m ó w i te ż k ró tk o o d z ia ła ln o śc i z a k o n u n a terenie byłej J u g o sła w ii, w C zec h a c h i n a S ło w a cji, a b y się n ie c o za trzy m a ć nad d z ia ła ln o śc ią w R u m u n ii, k tó r a najbardziej u cierp iała p o d p a n o w a n iem k o m u n izm u .
W 1947 ro k u b y ło tam 30 je z u itó w , k tó ry ch d o tk n ę ło p rześla d o w a n ie z d w ó c h p o w o d ó w : ja k o z a k o n n ik ó w i ja k o n a leżą cy ch w w ię k sz o śc i d o o b rzą d k u w sc h o d n ie g o . D z ie w ię c iu je z u itó w sp ę d z iło w w ięzien ia ch łą czn ie 63 la ta , n iek tó r zy za k o ń c z y li w n ich ży cie, w szy scy z o sta li ro zp ro szen i i stracili sw e d zieła a p o sto lsk ie i d o m y z a k o n n e . G d y w ro k u 1989 p row in cja w y szła z p o d z ie m ia liczyła za led w ie 2 o jc ó w i 6 braci, w szy stk ich w p o d e sz ły m w iek u . W czer w cu 1990 ro k u p r z e ło ż o n y gen era ln y je z u itó w O . K o lv e n b a c h p o d ją ł decyzję z r e k o n str u o w a n ia p row in cji rum uńskiej i z w ró c ił się d o ca łe g o T o w a r z y stw a z p ro śb ą
0 p o m o c . O d p o w ie d z ia ło n a ten ap el k ilk u n a stu je z u itó w n a ca ły m św iecie, z k tó ry ch część p rzy b y ła ju ż d o R u m u n ii, a reszta w c ią g u n a stęp n y ch lat d o nich d o łą czy . K raj p rzeżyw a d u że tru d n o ści m a teria ln e, lu d zie p o c h ło n ię c i są zd o b y w a n ie m najbardziej elem en ta r n y c h śr o d k ó w d o ży cia i nie m ają o c h o ty a n g a ż o w a ć się w c o ś w ięcej. N iem n iej je d n a k jezu ici o tw o rzy li ju ż sw ój n o w icja t, p ro w a d zą d u szp a ster stw o w k o śc ie le p rzezn a cz o n y m d la d y p lo m a tó w 1 o tw ierają o śr o d e k n au k i ję z y k ó w o b cy ch , n a c o je st w ielk ie z a p o trzeb o w a n ie.
O . S t e c z e k p rzed sta w ił ró w n ież n o w e m o ż liw o śc i p racy otw ierające się n a terenie b y łe g o Z S R R . P raca ta n a w ią zu je d o d z ia ła ln o śc i je z u itó w w cesarstw ie rosyjsk im , gd zie je z u ic i d zia ła li p o zn iesie n iu z a k o n u w rok u 1773. S zereg je z u itó w p ro w a d zi a p o sto la t na teren ie U k r a in y i B ia ło ru si, są p r o p o zy cje reorgan izacji filo z o fii św ieckiej na U n iw ersy tec ie w N o w o s y b ir sk u , o ra z d zia ła n ia w o b ręb ie cen tru m k u ltu ra ln eg o w L e n in g ra d zie. Z e swej stro n y m o ż e m y d o d a ć , że sytuacja tam u lega szybkiej ew o lu cji, o b ecn ie z o s ta ł u tw o r z o n y ju ż sa m o d z ie ln y o k ręg jezu ick i, k tó r e g o p r z e ło ż o n y m z o s ta ł p o lsk i jezu ita O . S ta n isła w O pielą; sta le rezyduje o n w M o sk w ie i m a za m ia r u tw o rzy ć tam cen tru m ku ltu raln e. P r o b le m ó w nie b rakuje, z k tó ry ch je d n y m z n ajp o w a ż n iejszy ch je st sto su n ek d o K o śc io ła p ra w o sła w n e g o . J a sn e je st, że o g r o m n a w ię k sz o ść w ierzą c y ch w R osji p o z o sta n ie czło n k a m i teg o K o śc io ła ; z drugiej stro n y n ie p o d o b n a za b ro n ić z a r ó w n o a te isto m ja k i lu d zio m w ierzą cy m , k tórzy p rzy ch o d zą d o o śr o d k ó w k a to lick ich k o n ta k tó w i u czestn ictw a w ich d zia ła ln o ści
Jak w sp o m n ie liśm y n a p o czą tk u w r ece n z o w a n y m c z a so p iśm ie znajdują się trzy artyk uły n a p isa n e n ieza leżn ie o d sy m p o zju m . O . R o m a n D a r o w s к i o m a w ia k r ó tk o ży cie i d z ia ła ln o ść W a w rzy ń ca B artiliu sa filo z o fa , te o lo g a i a d m in istra to ra je z u ic k ie g o ż y ją ceg o na p rzeło m ie X V i X V I w iek u . O . Julian H u m e ń s к i n a to m ia st p rzed sta w ia z a sa d y w ojen n e p o d a n e p rzez W o jciech a T y lk o w sk ie g o je z u itę ży ją ceg o w X V II w iek u . M a m y tam d o k ła d n e w s k a z ó w k i, c o d o u zb rojen ia p o tr z e b n e g o w ó w c z e sn y c h cza sa ch , ch arak teru ja k i p o w in ie n m ieć w ó d z , d y scy p lin y w w o jsk u , sy stem u w alk i i ty m p o d o b n y c h sz c z e g ó łó w . A w ięc i takim i sp raw am i jezu ici się w ó w c z a s z a jm o w a li i m o ż e m y ty lk o w yrazić z a d o w o le n ie , że o d esz li od teg o ty p u d zia ła ln o ści.
T e m a ty k i ściśle jezu ick iej d o ty c z y ró w n ież a rty k u ł Jack a B o l e w s k i e g o S J o Ć w ic ze
niach D u ch o w n ych św . Ig n a c e g o L o y o li j ich zn a c z e n iu dla d ia lo g u z b u d d y z m em Z e n . N a
w stęp ie a u to r p rzy p o m in a p o d a n ą w Ć w iczen ia ch za sa d ę św . Ig n a ce g o L o y o li, że d o b ry ch rześcijanin w in ien b yć bardziej sk o ry d o o c a le n ia w y p o w ie d z i b liźn ieg o n iż d o jej p o tę p ie n ia i że w e w zajem nej ro z m o w ie w in n o się d o jść d o o k reślen ia d o k ła d n e g o zn a czen ia tej w y p o w ie d z i. A u to r słu szn ie za u w a ża , że ta za sa d a otw iera d ro g ę d o d ia lo g u z in n y m i religiam i w m y śl so b o ro w ej d eklaracji N o s tr a a e ta te . O . B o le w sk i p ragn ie w yjaśn ić, ja k i je st sens p ojęcia m ed ytacji w ch rześcija ń stw ie i w b u d d y z m ie, ale n ap rzó d zajm uje się n iew y sta rcza ją cy m je g o z d a n iem p o d ejściem d o m ed ytacji za w a rty m w L iśc ie b isk u p ó w K o śc io ła k a to lic k ie g o
0 n ie k tó ry c h a sp e k ta ch m e d y ta c ji ch rześcija ń sk iej z 15 p a źd ziern ik a 1989 rok u , w y d a n y m przez
K o n g reg a cję d o Spraw N a u k i W iary. W 17 str o n ic o w y m a rty k u le 3 stro n y p o św ię c a tem u listo w i, k tó r y b e zp o śr ed n io z tem a tem a rty k u łu nie je st z w ią za n y i p o d d a je g o b ard zo k rytycznej o cen ie.
N ie w c h o d z ą c w m eritu m za g a d n ien ie, na co nie m a m iejsca w in form acyjn ej n o ta tce, trzeba zw ró c ić u w a g ę n a w yrażen ia, k tó r y m i p o słu g u je się a u to r w sw ojej krytyce. Z arzuca m ięd zy in n y m i listo w i g łę b o k ą a m b iw a le n c ję, „ u cin a n ie m o ż liw o śc i g łęb sz eg o zro zu m ien ia ró w n ież ch rześcijańsk iej m o d litw y , k alek ie p o jm o w a n ie m ed ytacji n iech rześcijań sk iej” , p ejo ra ty w n ą o c e n ę tech n ik m o d litw y i w iele jeszc ze in n y ch spraw . A p rzecież je st to d o k u m e n t m a g isteria ln y , w yraz z w y cz a jn eg o n a u cza n ia K o śc io ła , k tóry p ragn ie p o m ó c w p ra k ty k o w a n iu o w o cn ej m o d litw y . M o ż e n a le ż a ło b y najpierw , sk o r o ju ż a u to r n iep o tr zeb n ie n a szy m zd a n iem m ó w i o tej sp raw ie, rzeteln ie p rzed sta w ić treść listu i u zn a ć je g o p o z y ty w n e w a rto ści. N ie w yd aje się, a b y k rytyka ta k ich w y p o w ie d z i K o śc io ła b yła d ro g ą p otr zeb n ą 1 o w o c n ą d la te o lo g ii k a to lick iej, a w s z c z e g ó ln o śc i d la te o lo g ii p o lsk iej, k tó r a w ca le n ie m usi n a śla d o w a ć p o d tym w zg lęd em n iek tó r y ch te o lo g ó w za ch o d n ich .
J eżeli c h o d z i o g łó w n ą treść arty k u łu a u to r stw ierd za, że m ed ytacja z g o d n a z d u ch em św. Ig n a c e g o to ta k a , k tó r a ob ejm u je ca łe g o c z ło w ie k a i sk u p ia ją c się n a o so b ie Jezu sa C h rystu sa d ą ży d o p o z a p r z e d m io to w e g o , b ezp o śr e d n ie g o d o św ia d c z e n ia B oga. T a k ie p o za p rzed m io to w e ujęcie o d n ajd u je ró w n ież w m ed ytacji Z e n , w ktérej. a u to r d o str z e g a d ro g ę d o p raw d y. A le zd a n iem O . B o le w sk ie g o w sp ó ln y c h e le m e n tó w w Ć w iczen ia ch i b u d d y z m ie jest w ięcej. T a k ja k Jezu s C h rystu s je st p r zed m io tem m ed ytacji ch rześcijańsk iej, ta k w m ed ytacji
Z en rolę p rzed m io tu o d g ry w a sk u p ien ie się n a czy m ś jed nym : n a o d d e c h u , sło w ie , czy brzm ien iu m a n try lub k o a n u . N a p e w n o sam a sp raw a p o g łę b ie n ia d ia lo g u ch rześcija ń stw a z b u d d y z m em zasługu je n a b a czn ą u w agę. W iele w sk a z u je n a to , że a u to r b ęd zie je szc ze m iał w iele ok azji, b y spraw ę p o su n ą ć n a p rzó d i bardziej sp re cy zo w a ć sw o ją m yśl.
K o ń c z ą c tę in fo rm a cję trzeba stw ierd zić, że r ece n z o w a n y n u m er B obolan u m zaw iera w iele cie k a w y c h ro zw a ż a ń d o ty c z ą c y c h z a r ó w n o h isto rii, ja k też a k tu a ln o ści. M o ż e b yć cen n ą p o m o c ą d la p rzem yśleń te o lo g ic z n y c h i p a sto ra ln y ch , k tó ry ch n am tak dzisiaj w ty m rejonie E u ro p y p o tr zeb a .
ks. S tefa n M o y s a S J , W a rsza w a
T o m a sz M . D Ą B E K - ks. T o m a sz J E L O N E K (red .), A gn u s e t S p o n sa . P ra c e o fia ro w a n e
O . p ro f. A u g u sty n o w i J a n k o w sk iem u O S B , W y d a w n ic tw o B e n e d y k ty n ó w - P o lsk ie T o w a r z y s
tw o T e o lo g ic z n e , K r a k ó w 1993, s. 325.
W P o ls c e co r a z bardziej z d o b y w a so b ie p ra w o b y tu p ięk n y zw yczaj h o n o r o w a n ia ju b ile u sz y p racy n a u k o w ej i d yd ak tyczn ej w y d a w a n iem o k o lic z n o śc io w e j K s ię g i p a m ią tk o w e j. Z a słu żen i n a u k o w c y o trzy m u ją w ten sp o s ó b n o w ą sp o s o b n o ść d o satysfak cji, n a to m ia st n a u k a w z b o g a c a się o a rtyk u ły i p rzy czy n k i, k tó r e b ez ta k ich in icjatyw p r a w d o p o d o b n ie n ig d y b y n ie p o w sta ły . P o m y s ło w d a w c a m i p rzed sięw zięć i ich w y k o n a w c a m i są zazw yczaj k o le d z y , p rzyjaciele, stu d en ci i w y c h o w a n k o w ie ju b ila tó w . K się g a P a m ią tk o w a to w yraz p rzy w ią za n ia i w d zięczn o ści, a zarazem ilustracja ro zm ia ró w p racy d y d a k ty czn ej o w ocu jącej w d o r o b k u w y c h o w a n k ó w . M ó w ią c najkrócej, n a F e stch rift trzeba za słu ży ć.
O jciec P rofesor A u g u sty n J a n k o w s k i , niegdyś kapłan archidiecezji warszaw skiej, a potem m nich benedyktyński i o p at klasztoru w legendarnym T yńcu, to p o sta ć tyleż m alow nicza, c o i zasłużona dla polskiej teologii, a biblistyki w szczególności. A u to r kilkunastu w artościow ych książek i kilkudziesięciu artykułów jest szeroko znany z o g ro m n eg o w kładu w p rzygotow an ie i opracow anie kilku w yd ań Biblii Tysiąclecia, której bez jeg o praw dziw ie benedyktyńskiej pracy nie m ożn a sobie w yobrazić. U k azan ie się ok oliczn ościow ej publikacji za p lan ow an o p ierw otnie na 70. rocznicę urodzin Jubilata. Jednak odleżała kilka lat, tak że jej pojaw ienie się u czciło 50. rocznicę św ięceń kapłańskich o. Jankow skiego. P rom ocja K sięg i P a m ią tk o w ej i jej w ręczenie Jubilatow i o d b yły się 15 IX 1993 r. pod czas 31 Sym pozjum B iblistów Polskich w Oł- tarzew ie-O żarow ie M azow ieckim . O . prof. Jankow ski wyraził szczerą radość, że tytuł dzieła
A gnus e t Sponsa (B aran ek i O blu bien ica), naw iązujący d o tak um iłow anej przez n iego K sięgi
A p ok alipsy, d osk on ale oddaje jeg o n a u k o w e zainteresow ania i o so b iste u p od oban ia.
K sią żk ę o tw iera S ło w o w stęp n e o p a ta o. A d a m a K o z ł o w s k i e g o O S B , n a stęp cy o . J a n k o w sk ie g o w za rzą d zen iu o p a c tw e m ty n ie ck im . A u to r e m p rzed m o w y je st ks. T o m a sz J e l o n e k , d ziek a n W y d zia łu T e o lo g ic z n e g o P apiesk iej A k a d e m ii T e o lo g icz n e j w K ra k o w ie. N a F e stc h rift z ło ż y ły się 2 4 artyk uły, za ś ta p r zy p a d k o w a liczb a „ ta k ż e - ja k n a p isa ł ks. J elo n ek - n a w ią zu je d o A p o k a lip s y ” . C zęść a rty k u ło w ą p o p r z e d z a w y k a z d r u k o w a n y c h prac o . o p a ta A . J a n k o w sk ie g o , d o p r o w a d z o n y d o p o ło w y 1993 rok u . O bejm u je 12 je g o w ła sn y ch k sią że k , 10 k sią że k , k tó r y ch je st w sp ó ła u to r e m , 85 a r ty k u łó w n a u k o w y c h , 29 a rty k u łó w p o p u la r n y c h , 3 recenzje i 2 p r z e k ła d y - łą c z n ie 141 p o zy cji. D o c h o d z i niezw y k le p r a c o c h ło n n a i o d p o w ie d z ia ln a redakcja k ilk u w y d a ń B ib lii T y sią c le c ia o ra z w sp ó łr e d a g o w a n ie k ilk u n a sto - k sią żk o w ej serii „ A tte n d e le c tio n i” , w yd aw an ej p rzez K sięg a r n ię św . Ja ck a w K a to w ic a c h . W K s ię d ze P a m ią tk o w e j za b ra k ło , n iestety , z w ię z łe g o ż y cio ry su Ju b ila ta , p rzed sta w ien ia n ajw ażn iejszych e ta p ó w je g o n iezw yk łej d rogi ży cio w ej i kariery n au k ow ej o ra z w sk a z a n ia na su k cesy w d zied zin ie k szta łcen ia i w y c h o w y w a n ia sem in a rzy stó w , z a k o n n ik ó w i m ło d y c h kadr n a u k o w y ch . T o d u ża szkod a! Z ż y cio ry su o . J a n k o w sk ie g o n ie ty lk o m o ż n a w iele się n a u czy ć, lecz czer p a ć też in sp irację d o w łasn ej p racy b ad aw czej i p ed a g o g iczn ej.
A rty k u ły u ło ż o n o w alfabetyczn ej k o lejn o ści n a zw isk a u to r ó w . T o d o b re r o zw ią za n ie, zw ła sz c z a jeżeli się zw a ży na r o zm a ite aspiracje i am bicje. M o ż n a b y ło b y u p o r z ą d k o w a ć p race w ed łu g p o d ejm o w a n ej w n ich p ro b lem a ty k i, p o czy n a ją c o d p r z y c z y n k ó w o ch arak terze o g ó ln y m p rzez te, k tóre m ają za p rzed m io t za g a d n ien ia d o ty c z ą c e S T , d o p o z o sta ły c h z w ią za n y ch z N T . T a k i k lu cz, p o d a ją cy przejrzysty o b ra z p oru szan ej p ro b lem a ty k i, b yłb y ch y b a k o rzy stn iejszy d la cz y te ln ik ó w . A le red ak torzy m ają p ra w o d o w łasnej k o n cep cji, k tóra zresztą też m a sw oje u zasa d n ien ie.
