Ratujmy groby geologów
Podczas zwiedzania w ubieg³ym roku Cmentarza Rakowickiego w Krakowie uda³o mi siê odnaleŸæ grób Franciszka Bieniasza (1842–1898), jednego ze wspó³-autorów „Atlasu geologicznego Galicyi”. Grób jest wymieniony w ksi¹¿ce Grodzi-skiej-O¿óg (1987), informacjê o nim mo¿na uzyskaæ w kancelarii cmentarza. Odnalezienie go nie by³o ³atwe. Pierwot-nie nagrobek mia³ postaæ sp³aszczonego obelisku z pia-skowca ustawionego na piaskowcowym cokole. Aktualnie cokó³ jest odchylony od pionu, a obelisk przewrócony, co nast¹pi³o wskutek deformacji powierzchni terenu wy-wo³anej rozroœniêciem siê korzeni obecnych w s¹siedztwie jesionów (ryc. 1, 2). Napis na wapiennej tablicy (tzw. mar-mur dêbnicki) umieszczonej na froncie coko³u jest prawie niewidoczny i niekompletny z powodu zwietrzenia kamie-nia (ryc. 3).
Grób Bieniasza znajduje siê w kwaterze U, bezpoœrednio przy koliœcie wytyczonej alejce stanowi¹cej jej po³udniowo--zachodni¹ granicê.
Poniewa¿ Franciszek Bieniasz nie nale¿y do geologów znanych, przytoczê nieco faktów z jego ¿ycia.
Urodzi³ siê w £añcucie, od m³odoœci wykazywa³ zami-³owania przyrodnicze. Gimnazjum ukoñczy³ w roku 1872 w Rzeszowie. By³ s³uchaczem na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu Jagielloñskiego, a w latach 1875–1881 pra-cowa³ tam jako asystent profesora Alojzego Altha w Kate-drze Mineralogii. W roku 1877 zosta³ cz³onkiem Komisji Fizjograficznej Akademii Umiejêtnoœci w Krakowie, a rok póŸniej korespondentem Pañstwowego Zak³adu Geologicz-nego w Wiedniu. Po opuszczeniu uniwersytetu podj¹³ pracê zastêpcy nauczyciela historii naturalnej w Gimna-zjum Œw. Anny w Krakowie, a póŸniej w III GimnaGimna-zjum w Krakowie. W roku 1888 uzyska³ posadê rzeczywistego nauczyciela w gimnazjum w Z³oczowie, a od 1890 roku w III Gimnazjum w Krakowie (Kulczyñski, 1898).
Franciszek Bieniasz jest autorem pierwszych map „Atlasu geologicznego Galicyi” w skali 1 : 75 000 – arkuszy Monasterzyska i Tyœmienica–T³umacz na Podolu, zamiesz-czonych w zeszycie pierwszym, nad którymi pracowa³ w latach 1879–1881. Zeszyt zawiera tak¿e arkusze Jagiel-nica–Czernelica i Zaleszczyki autorstwa Altha i zosta³ opublikowany w 1885 roku. Œmieræ Alojzego Altha opóŸ-ni³a wydanie tekstu objaœniaj¹cego, który opracowany przez Bieniasza, ukaza³ siê w 1887 roku (Graniczny i in., 2007a). Franciszek Bieniasz wykona³ tak¿e szeœæ arkuszy two-rz¹cych podolski zeszyt dziewi¹ty (Pomorzany, Brze¿any, Buchacz–Czortków, Kopyczyñce, Borszczów, Mielnica– Okopy) wydany w 1898 roku.
Na zlecenie Komisji Fizjograficznej stworzy³ bogat¹ kolekcjê fauny górnojurajskiej z Ni¿niowa na Podolu, która pos³u¿y³a profesorowi Althowi do opracowania powa¿-nej monografii paleontologiczpowa¿-nej pt. „Wapieñ ni¿niowski i jego skamieliny” wydanej w 1881 roku. Komisja Fizjo-graficzna zawdziêcza³a mu tak¿e bogaty zbiór skamie-nia³oœci tatrzañskich. Jako wszechstronny przyrodnik Bieniasz tworzy³ równie¿ kolekcje botaniczne (zielniki) i zoologiczne (np. miêczaki Pienin), czêœæ z nich przekaza³ Komisji Fizjograficznej. Nale¿y dodaæ, ¿e Franciszek Bieniasz jako pierwszy zwróci³ uwagê na znaczenie gospo-darcze fosforytów podolskich (Bieniasz, 1878). Zmar³ po ciê¿kiej chorobie w Krakowie.
Grób Ludwika Zejsznera (1805–1871), najwybitniej-szego polskiego geologa XIX wieku, tak¿e znajduj¹cy siê na Cmentarzu Rakowickim, jest w lepszym stanie. Prosty w formie nagrobek jest zrobiony z piaskowca, umieszczona we wnêce inskrypcja pozostaje czytelna (ryc. 4). Piaskowiec jednak wykazuje miejscami silne zwietrzenie, brak te¿ ¿elaznego krzy¿a, który niew¹tpliwie zwieñcza³ nagrobek (zosta³ po nim tylko otwór na szczycie nagrobka). Widocz-ny napis „E. Stehlik” wskazuje, ¿e wykonawc¹ nagrobka by³ zas³u¿ony krakowski zak³ad rzeŸbiarsko-kamieniarski Edwarda Stehlika (1825– 1888). Grób Zejsznera znajduje siê w kwaterze 23.
Trwaj¹ce ponad 40 lat badania Ludwika Zejsznera to jakby odrêbna epoka w historii badañ geologicznych ziem polskich. By³ niezmordowanym badaczem, który podró¿uj¹c g³ównie pieszo, spenetrowa³ szczegó³owo, jak nikt wcze-œniej, Tatry, du¿¹ czêœæ Karpat Zachodnich, ziemiê kra-kowsk¹ i Góry Œwiêtokrzyskie. Zajmowa³ siê: stratygrafi¹, paleontologi¹, tektonik¹, petrografi¹, kartografi¹, mine-ralizacj¹ kruszcow¹, z³o¿ami soli i nafty, zlodowaceniami w Tatrach, hydrologi¹, hipsometri¹, nazewnictwem
geo-419 Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 8, 2012
Ryc. 1. Stan nagrobka Franciszka Bieniasza, lato 2011 roku, widok z boku
KALEJDOSKOP GEOLOGICZNY
1
Pañstwowy Instytut Geologiczny – Pañstwowy Instytut Badawczy, ul. Rakowiecka 4, 00-975 Warszawa; jerzy.miecznik@ pgi.gov.pl.
graficznym, a tak¿e etnografi¹. Jego dorobek naukowy sk³ada siê z ponad 140 rozpraw w jêzyku niemieckim i pol-skim, na najwy¿szym poziomie naukowym. By³ profeso-rem Uniwersytetu Jagielloñskiego i Akademii Medyko--Chirurgicznej w Warszawie, pracowa³ w górnictwie, pro-wadzi³ badania i organizowa³ ¿ycie naukowe jako osoba prywatna. Jego losy zawodowe bardzo dobrze odzwiercie-dla³y zmienne dzieje szkolnictwa i nauki na ziemiach
pol-skich w XIX wieku. Zgin¹³ tragiczn¹ œmierci¹, uduszony i ograbiony przez w³asnego s³u¿¹cego (Samsonowicz, 1948; Graniczny i in., 2007b).
Oba nagrobki wymagaj¹ pilnego remontu. Nale¿¹ do bardzo nielicznych zachowanych na polskich nekropoliach XIX-wiecznych grobów geologów. Maj¹ du¿¹ wartoœæ histo-ryczn¹, a dla nas geologów stanowi¹ szczególnie wa¿ne zabytki.
LITERATURA
BIENIASZ F. 1878 – Fosforyty galicyjskie. Spraw. Kom. Fizyogr., 13: 235–242.
GRANICZNY M., KACPRZAK J., URBAN H. & WO£KOWICZ S. 2007a – „Atlas geologiczny Galicyi” – pierwsza seryjna edycja map geologicznych ziem polskich. Prz. Geol., 55: 368–372.
GRANICZNY M., KACPRZAK J., URBAN H. & KRZYWIEC P. 2007b – Ludwik Zejszner – wybitny cz³owiek i przyrodnik, jeden z pionierów kartografii geologicznej w Polsce. Prz. Geol., 55: 925–932.
GRODZISKA-O¯ÓG K. 1987 – Cmentarz Rakowicki w Krakowie (1803–1939). Wyd. Literackie, Kraków: 224.
KULCZYÑSKI W. 1898 – Franciszek Bieniasz. Wspomnienie poœmiertne. Spraw. Kom. Fizyogr., 34: 27–31.
SAMSONOWICZ J. 1948 – Historia geologii w Polsce. Pol. Akad. Umiej., Hist. Nauki Pol. Monogr., 6: 5–42.
Jerzy B. Miecznik
420
Przegl¹d Geologiczny, vol. 60, nr 8, 2012
Ryc. 4. Nagrobek Ludwika Zejsznera Ryc. 2. Stan nagrobka Franciszka Bieniasza, lato 2011 roku,
widok z przodu
Ryc. 3. Wapienna tablica z napisem na nagrobku Franciszka Bieniasza
