W. S. BALDRIDGE — Geology of the American Southwest. A journey throught two billion years of plate-tectonic history.

takie wynikaj¹ czêsto z ró¿nych stosowanych wczeœniej definicji,

a ich rozwianie wymaga³oby szerszej dyskusji. Mo¿na wymieniæ

kilka przyk³adów. Termin straty przedstawiony zosta³ w sposób

nie w pe³ni zadowalaj¹cy. Podane definicje strat

eksploatacyj-nych i pozaeksploatacyjeksploatacyj-nych nie s¹ dostatecznie roz³¹czne.

Wskazane by by³o uzupe³nienie ich ilustracj¹. Pominiêto straty

umiejscowione i nieumiejscowione, które maj¹ istotne znaczenie

z punktu widzenia ich ewidencjonowania, oraz straty przeróbcze.

Niezadowalaj¹ca, bo nieprecyzyjna jest definicja wskaŸnika

wykorzystania z³o¿a. Podana definicja dotyczy wykorzystania

z³o¿a bilansowego (œciœlej zasobów bilansowych). W zasadzie

jest to termin niepoprawny, bo nie zawsze rozumiany w sposób

podany przez autorów leksykonu.

Mimo szerokiego zestawu pojêæ z zakresu geologii i górnictwa

nie jest on w pe³ni wyczerpuj¹cy. Usprawiedliwia to tytu³ Ma³y

leksykon..., aczkolwiek brak niektórych wa¿nych pojêæ, np.:

geo-logia stosowana, geogeo-logia górnicza (zajmuje siê metodyk¹

bada-nia z³ó¿ z punktu widzebada-nia potrzeb górnictwa — wa¿ny dzia³

geologii stosowanej), kras, wspó³czynnik skrasowienia, sufozja,

stopieñ zuskokowania (wspó³czynnik zuskokowania),

szacowa-nie zasobów. Równoczeœszacowa-nie mo¿na by zrezygnowaæ z szacowa-niektórych

pojêæ, zw³aszcza geologicznych, luŸniej zwi¹zanych z praktyk¹

górnicz¹. Szkoda tak¿e, ¿e autorzy nie uwzglêdnili hase³, które

znalaz³y miejsce w miêdzynarodowej terminologii dotycz¹cej

zagospodarowania z³ó¿, takich jak geostatystyka, wariogram i

kriging.

Niew¹tpliw¹ zalet¹ leksykonu jest jego aktualnoœæ,

wyra-¿aj¹ca siê chocia¿by cytowaniem norm PN-EN. Na podkreœlenie

zas³uguje du¿y zestaw hase³ dotycz¹cych zwyczajów górniczych

(np. god³o, mundury, barbórka), wprowadzaj¹cy m³odych adeptów

w œwiat wyró¿niaj¹cych ten zawód tradycji i tworz¹cych wiêzi

kole¿eñstwa.

Mimo wytkniêtych niedoskona³oœci, raczej incydentalnych i

postrzeganych przez pryzmat zainteresowañ autorów recenzji,

otrzymaliœmy dzie³o wartoœciowe, stanowi¹ce próbê

uporz¹dko-wania terminologii dotycz¹cej górnictwa odkrywkowego i tych

dzia³ów geologii, które s¹ z nim zwi¹zane. Tytu³ Ma³y leksykon...

sugeruje, ¿e mo¿na oczekiwaæ równie¿ du¿ego leksykonu, czego

nale¿y ¿yczyæ tak jego autorom, jak i u¿ytkownikom.

Leksykon zosta³ wydany bardzo starannie przez

Wydawnic-twa i Szkolenia Górnicze Burnat&Korzeniowski. Nak³ad

wyda-nia pierwszego bêdzie bez w¹tpiewyda-nia szybko wyczerpany, a przy

okazji kolejnych wznowieñ zostan¹ zapewne uwzglêdnione

ró¿ne uwagi i uzupe³nienia czytelników, o które zreszt¹ sami

autorzy prosz¹ na kartach tej wielce po¿ytecznej ksi¹¿ki.

Marek Nieæ & Jerzy Górecki

W.S. BALDRIDGE — Geology of the American

Southwest. A journey throught two billion years of

plate-tectonic history. Cambridge University Press,

Cambridge 2004, 280 str., 146 ryc., s³ownik, 318 poz.

literatury, indeks

Mi³o jest uczyæ siê z takiej ksi¹¿ki, w której wszystkie trudne

wiadomoœci przedstawione s¹ w sposób jasny i zrozumia³y. To

jednak wielka sztuka stworzyæ taki podrêcznik. Z niewiadomych

powodów wielu autorów uwa¿a, ¿e dobry podrêcznik musi byæ

naszpikowany specjalistycznymi terminami, co czyni tekst

her-metycznym i ma³o zrozumia³ym dla przeciêtnego odbiorcy, do

którego jest skierowany. Mi³o jest wiêc siêgn¹æ po podrêcznik z

zakresu geologii regionalnej po³udniowo-zachodniej czêœci USA,

przedstawiaj¹cy ewolucjê tej czêœci kontynentu

pó³nocnoamery-kañskiego. Po przeczytaniu ksi¹¿ki obszar ten staje siê nam bliski,

a jego historia geologiczna jasna.

Autor ksi¹¿ki, W. Scott Baldridge, jest profesorem

Universi-ty of New Mexico i jednoczeœnie pracownikiem naukowym

National Laboratory w Los Alamos. W celu zobrazowania

z³o¿onej ewolucji kontynentu pó³nocnoamerykañskiego wybra³

najlepiej sobie znan¹, po³udniowo-zachodni¹ czêœæ USA,

roz-ci¹gaj¹c¹ siê od po³udnia stanów Utah i Newada na pó³nocy,

przez Arizonê, Nowy Meksyk i po³udniowo-wschodni¹

Kalifor-niê, po pó³nocny Meksyk. Jest to jeden z najbardziej

malowni-czych rejonów USA, z Wielkim Kanionem i Dolin¹ Œmierci.

Autor prowadzi czytelnika przez geologiczne dzieje tego

obsza-ru, obejmuj¹ce ostatnie dwa miliardy lat, dowodz¹c, ¿e

wspó³czes-ne krajobrazy zawdziêczamy wielu bardzo ró¿norodnym

proce-som, dzia³aj¹cym od pocz¹tku powstania skorupy ziemskiej.

Jednoczeœnie, prowadz¹c czytelnika przez czas geologiczny,

autor stara siê ugruntowaæ w nim ogólnogeologiczn¹ wiedzê o

kratonach, terranach, ofiolitach, powstawaniu niezgodnoœci,

paleo-magnetyzmie, impaktach meteorytów, œrodowiskach sedymentacji

i innych elementach skorupy oraz procesach geologicznych.

Informacje temu poœwiêcone znajduj¹ siê w poszczególnych

roz-dzia³ach w formie wydzielonych fragmentów. Dziêki temu

ksi¹¿ka nie jest tylko zwyk³ym podrêcznikiem geologii

regional-nej po³udniowo-zachodniej czêœci USA. Mo¿e byæ te¿ z

powo-dzeniem traktowana jako przewodnik po dziejach geologicznych

tego obszaru dla znacznie szerszego ni¿ studenci krêgu

czy-telników. Przyczyniaj¹ siê do tego równie¿ liczne ilustracje,

wœród których wiele jest schematów, u³atwiaj¹cych zrozumienie

poszczególnych zagadnieñ.

Ksi¹¿ka dedykowana jest Donaldowi D. Potterowi,

profeso-rowi Hamilton College w Clinton, który w ci¹gu 35 lat pracy stara³

siê z powodzeniem zaszczepiaæ s³uchaczom mi³oœæ do geologii.

Podrêcznik sk³ada siê ze wstêpu, oœmiu rozdzia³ów,

obszer-nego spisu literatury i indeksu rzeczowego. Dwa pierwsze

roz-dzia³y poœwiêcone s¹ historii geologicznej obszaru w eonie

prote-rozoicznym. Poznajemy w nich najstarsze, czytelne w ska³ach

etapy formowania siê skorupy kontynentalnej regionu,

utworzo-nej w wyniku kolejnych procesów subdukcji, kolizji i

przy³¹cza-nia terranów, a¿ do orogenezy grenvillskiej, kiedy nast¹pi³a

ostateczna konsolidacja skorupy kontynentalnej. Poznajemy

suk-cesje ska³ osadowych tworz¹cych siê w mezo- i neoproterozoiku,

które mo¿na zobaczyæ nie tylko w profilach Wielkiego Kanionu,

ale i w wielu innych miejscach regionu.

Rozdzia³ trzeci, obejmuj¹cy czas od neoproterozoiku do

ordowiku, poœwiêcony jest g³ównie powstaniu i rozpadowi

pra-kontynentu Rodinia. Autor zwraca uwagê na mo¿liwoœæ istnienia

dwóch superkontynentów w krótkim odstêpie czasu. Pogl¹d ten

g³oszony jest od dwudziestu lat. Wed³ug niego Rodinia istnia³a

od 1100 do 750 mln lat temu, po czym uleg³a rozpadowi. Pod sam

koniec neoproterozoiku kontynenty raz jeszcze po³¹czy³y siê,

tworz¹c superkontynent Pannotiê (Protopangeê), który istnia³

zaledwie kilkadziesi¹t milionów lat na prze³omie

neoproterozo-iku i kambru. To ciekawy i ci¹gle ma³o znany epizod w dziejach

Ziemi, choæ opisywany ju¿ w Historii Ziemi M. Stanleya,

wyda-nej w Polsce przez PWN w 2002 r.

Rozdzia³y czwarty i pi¹ty obejmuj¹ historiê obszaru od

œrod-kowego ordowiku do permu — do powstania Pangei. W okresie

tym istnia³y epikontynentalne morza i l¹dowe baseny

sedymenta-cyjne w czêœci wschodniej, na zachodzie zaœ dzia³a³a strefa

sub-dukcji, gdzie dobudowywana by³a skorupa kontynentu.

Subduk-cja trwa³a nieprzerwanie i w mezozoiku. Na wschodzie, w

wa-runkach l¹dowych, powstawa³y wówczas osady, w których liczne

s¹ szcz¹tki kostne dinozaurów. O warunkach, które wówczas

panowa³y, pisze autor w kolejnym, szóstym rozdziale.

Siódmy rozdzia³ poœwiêcony jest ruchom orogenicznym

dzia³aj¹cym od kredy do eocenu, które doprowadzi³y do

powsta-nia obecnej struktury Kordylierów. W rozdziale ósmym zaœ,

bêd¹cym zarazem ostatnim, opisano wspó³czesny obraz

œrodowi-ska omawianego obszaru i procesy w nim zachodz¹ce.

Ta ciekawie napisana i ³adnie ilustrowana ksi¹¿ka jest

napraw-dê godna polecenia: naukowcom zajmuj¹cym siê ró¿nymi

dziedzi-nami geologii podstawowej, studentom wydzia³ów geologicznych

i wszystkim, którzy interesuj¹ siê histori¹ naszej planety.

W³odzimierz Mizerski

573

Przegl¹d Geologiczny, vol. 54, nr 7, 2006