Archeologia Polski Środkowowschodniej, t. V, 2000
W y n i k i n a d z o r ó w a r c h e o l o g i c z n y c h p r z e p r o w a d z o n y c h
W O B R Ę B IE U L IC Ł O P A C I Ń S K IE G O I R A D Z IS Z E W S K IE G O W L U B L I N I E M a r i u s z M a t y a s z e w s k i
W październiku 1999 roku, inw estor prac realizo w anych w zw iązku z m ontażem pod ziem ią linii kablo wych średniego napięcia, poinform ow ał Służbę O chro ny Zabytków o odkryciu m urów w ulicy R adziszew skie go. L okalizacja relik tó w w niew ielkiej odległości od kościoła akadem ickiego, w zniesionego zapew ne w m iej scu XV wiecznej św iątyni, oraz w pobliżu X VII w iecz nych zabudow ań klasztornych, spow odow ała, iż podję to decyzję o prow adzeniu nadzorów archeologicznych nad wykonyw anym i pracam i ziem nym i (M. M atyaszew ski 1999 a).
W św ietle w ykopu, o średniej szerokości i głęboko ści sięgającej 1 m, odsłonięto na w ysokości kościoła re likty dw óch m urów ceglanych, o przebiegu zgodnym z osią podłużną św iątyni, tj. kierunkiem E-W (ryc. 1). Stanow iły one dolne partie rów noległych ścian jednego budynku, o całkow itej szerokości 4,8 m i długości co najm niej 22 m (ryc. 2). W ew nętrzne pow ierzchnie m u rów (o grubości 0,9 m), tw orzyły dobrze w ypracow ane, częściow o pokryte tynkiem w apiennym lica, natom iast od strony zew nętrznej m ateriał budow lany ułożony był dość niestarannie. R óżnica w sposobie form ow ania w y różnionych partii m urów w ynikała z pełnionych przez nie funkcji - od strony w ew nętrznej tw orzyły one ściany pom ieszczenia piw nicznego budynku (o szerokości 3 m), zaś od zew nątrz w yłącznie fundam ent zagłębiony w les sie calcow ym (ryc. 2: profil P1-P2). W w yróżnionym m urze 1, od strony północnej, zarejestrow ano naprze m ienny układ cegieł (rząd „głów ek”, rząd „w ozów ek”), zaś w m urze 2, od strony południow ej, niem al w yłącz nie „głów kow y”. M ateriał budow lany spojony był za praw ą w apienno piaskow ą.
W celu ustalenia poziom u posadow ienia reliktów, w ykonano styczny do w ew nętrznego lica jednego z nich dodatkow y w ykop sondażow y. Stw ierdzono, iż dolna część m uru uform ow ana została w rodzaj niewielkiej od- sadzki, ponad kraw ędzią której ułożony był bruk kam ien ny stanowiący poziom użytkow y pom ieszczenia piw nicz nego budynku (ryc. 2: przekrój pionow y Х -Y). Stopa fundam entow a m uru znajdow ała się na głębokości 2,1 m (poziom 201,70 m n.p.m .). Z w ypełniska obiektu (ryc. 2: profil P1-P2, w arstw a 4), pozyskano kilkadziesiąt ułam ków naczyń glinianych i szklanych o cechach technolo gicznych i m o rfologicznych charakterystycznych dla w ieku X IX , oraz m ilitaria w postaci kilkunastu zacho wanych w całości bądź fragm entarycznie łusek karabi
now ych i ołow ianego p o cisk u do m uszkietu. O statni z wym ienionych zabytków, z trzem a rzędam i dookolnych rowków, je s t w yrobem produkcji belgijskiej używ anym w połow ie X IX w ieku (A. B. Żuk 1992, s. 461-471).
N a zew n ątrz m urów b ęd ący ch dolnym i partiam i ścian długiego i dość w ąskiego obiektu, stw ierdzono ju ż na niew ielkiej głębokości obecność lessu calcow ego. Jego zachow any strop w idoczny był najczęściej bezpo średnio pod podsypką piaskow ą, tw orzącą stabilizację w spółczesnych płyt chodnikow ych (ryc 2: profil P1-P2).
W ulicy Łopacińskiego, na odcinku długości około 14 m w kierunku północnym od bram y wjazdow ej na dziedziniec posesji nr 2, odsłonięto zarysy ośm iu znacz nie zniszczonych pochów ków (ryc. 1). O biekty czytelne były w obrębie profilu w schodniego, oraz częściow o na rzucie poziom ym aż do osi podłużnej w ykopu, który to obszar zniszczony został w ąskim w kopem pod wcześniej m ontow aną instalację elektryczną. Pochów ki orientow a ne były na osi E-W, zaś ich szerokość m ierzyła od 0,7 do
1 m. W obrębie skrajnego - południow ego, zarejestro w ano zarys tru m n y zach o w an ej ju ż tylko w p o staci spróchniałego drewna.
Teren objęty nadzoram i archeologicznym i znajduje się w obrębie historycznych R ur Brygidkow skich, któ rych obszar odpow iadał zaw artem u m iędzy dzisiejszy mi ulicam i G łęboką od południa i Popiełuszki od półno cy, sięgając od w schodu granic obecnego Śródm ieścia, zaś od zachodu H elenow a, Sław ina i Sławinka. N ajstar sze znane inform acje które m ożna odnieść do zabudow y występującej na terenach należących w X V -X V II w ieku do kościoła B rygidek, dotyczą drew nianego kościoła św Krzyża w zniesionego w 1434 roku przez kupca gdań skiego Henryka. Jak p o d ają źródła archiw alne, znajdo wał się on w pobliżu traktu w iodącego w kierunku B eł życ i K azim ierza, k tó reg o o dcinek utożsam iany je st z przebiegiem obecnej ulicy R adziszew skiego. M iędzy rokiem 1603 a 1623, zapew ne w m iejscu drew nianego k o śc io ła , w z n ie sio n a z o s ta ła m u ro w a n a św ią ty n ia . W końcu X V II w ieku stała się ona w łasnością dom ini kanów obserwantów. Z akonnicy opuścili klasztor znaj dujący się przy kościele w roku 1800 - uległ on w tedy kasacie i został adaptow any (do roku 1809) na cele w oj skowe (J. A.W adowski 1907, s. 502-510).
O dsłonięte w w ykopie przy ulicy Radziszew skiego m ury interpretow ać m ożna ja k o relikty podpiw niczone go budynku koszarow ego, w chodzącego w skład tzw.
170 Ma r iu s z Ma t y a s z e w s k i
Ryc. 1. Lokalizacja odkryć w wykopie pod montowane linie kablowe w ulicach Łopacińskiego i Radziszewskiego w Lublinie. 1 - relikty murów, 2 - relikty pochówków.
K oszar Św iętokrzyskich. O takiej funkcji obiektu św iad czyć mogą:
1. proporcje budynku,
2. analiza p o ró w n aw cza relik tó w m urów z obiektem w idocznym na planie z roku 1870,
3. chronologia ja k i charakter części zabytków rucho m ych pozyskanych z w nętrza daw nego budynku.
N a m łodszym planie m iasta z roku 1912, w ykona nym jeszcze przed w ytrasow aniem ulicy R adziszew skie go (pierw otnie A leja Zgody), nie w idać ju ż w spom nia nego budynku. W ydaje się, iż stan taki nie był spow odo wany schem atycznością sporządzonego dokum entu (są na nim zaznaczone podobnej w ielkości i tożsam ej funk cji obiekty w ojskow e), lecz zapew ne w cześniejszą likw i dacją budynku. N ajpraw dopodobniej w ięc pow stał on po roku 1809, zaś uległ rozbiórce jeszcze przed 1912.
Ze w zględów technicznych (niem ożliw e w ygięcie przew odów i przeprow adzenie ich pod stopam i funda m entow ym i m urów ), relikty odsłonięte w św ietle w yko pu uległy likwidacji.
Fragm entarycznie zachow ane groby przy ulicy Ł o pacińskiego, interpretow ać m ożna ja k o pozostałości p o chów ków daw nego cm entarza, przy nieistniejącym a p o chodzącym zapew ne z X V w ieku kościele św K rzyża. K res użytkow ania nekropolii należałoby w iązać z zarzą
dzeniem w ładz austriackich z roku 1795, zabraniających grzebania ciał zm arłych w m ieście, zarów no w podzie m iach kościelnych, ja k i na cm entarzach przy św iąty niach. O dsłonięte w obrębie w ykopu relikty pochów ków m ogły też być skrajnym i m ogiłam i cm entarza, o czym św iadczył fakt w ystępow ania na ich poziom ie, w części zachodniej odkryw ki, ju ż w yłącznie nienaruszonego les su calcowego.
W w yniku w cześniej prow adzonych nadzorów ar cheologicznych w pobliżu wyżej opisanego m iejsca, za rejestrow ano ślady kilku innych pochów ków . C hronolo gię jednego z grobów , na podstaw ie w yposażenia zm ar łego, określono na okres od końca X V II do początku X V III w ieku (D. W łodarczyk 1999, s.13, fot. 14 i 15).
N adm ienić należy, iż od m om entu adaptacji części zabudow ań poklasztom ych na austriacki szpital w ojsko wy, teren daw nego cm entarza przykościelnego został co najm niej od strony południow o zachodniej pow tórnie użytkow any. Na m iejscu dzisiejszeg o p ołudniow ego skrzydła konw iktu, dobudow anego ju ż po II w ojnie św ia tow ej, jeszcze do 1939 roku w yraźnie były zachow ane szeregi ziem nych m ogił. Przy części z nich stały niskie krzyże z tabliczkam i z napisam i w ję z y k u rosyjskim i przytw ierdzonym i do nich krucyfiksam i, najpraw dopo dobniej odlanym i z brązu. Trudno je st w ięc dziś
jedno-Wy n ik in a d z o r ó w a r c h e o l o g ic z n y c h ... wo b r ę b i eu l i c Ło p a c iń s k ie g oi Ra d z i s z e w s k i e g ow Lu b l in ie 17 1 £ юи Р В Ź ю S 1-і -С υ *9 о <υ 'с о '5?Vh £ <υ С 3 з H-J £ о ÛÛ 1) ’_5 сл £ Ü N сл N Όcd С* >ч о 3 £ з а о Г сз Мс о •О О ω IS O 'u .£> O £ <υ с сз £ 0 н ел <υ 's ’ СЗ N >< Ю>V-« J* 1) й а (N Рн1 CU S О u Р-(N d ž 1
1 7 2 Ma r iu s z Ma t y a s z e w s k i
znacznie określić z jak ieg o czasu pochodzą pochów ki rejestrow ane od końca lat 40-tych w ulicy Ł opacińskie go (L. G ajew ski 1951).
Pow yższe odkrycia ja k i dokonane w obrębie kopca na terenie O grodu Saskiego (M. M atyaszew ski 1999b),
dow odzą konieczności rozszerzenia strefy ochrony kon serw atorskiej Lublina, kończącej się obecnie w tej czę ści m iasta na je g o ostatniej linii obrony z lat 1670, a więc w zdłuż obecnej ulicy Lipow ej i w schodniej kraw ędzi O grodu Saskiego.
Li t e r a t u r a
G a j e w s k i L.
1951 Ciekawe odkrycie archeologiczne na terenie Lu
blina, ZOW, R. 20, s. 66. M a t y a s z e w s k i M.
1999a Sprawozdanie z nadzorów archeologicznych
nad pracami ziemnymi związanymi z montażem linii kablowych średniego napięcia w ulicach Łopacińskiego i Radziszewskiego, mps SOZ Lu
blin.
1999b Sprawozdanie z nadzoru archeologicznego nad
pracami ziemnymi związanymi z wykonywaniem ekspertyzy konstrukcyjno-geotechnicznej ka pliczki na kopcu w Ogrodzie Saskim w Lubli
nie, mps SOZ Lublin.
W a d o w s k i J. A.,
1907 Kościoły lubelskie na podstawie źródeł archi
walnych, Kraków.
W ł o d a r c z y k D.
1999 Sprawozdanie z nadzorów archeologicznych
nad pracami ziemnymi związanymi z budową sali gimnastycznej na terenie Katolickiego Uni wersytetu Lubelskiego przy Al.Racławickich 14,
mps SOZ Lublin. Ż u k A. B.
1992 Strelkovoe orużie, Moskva.
M a r i u s z M a t y a s z e w s k i
Re s u l t s o f A r c h a e o l o g i c a l Su p e r v i s i o n Ca r r i e d O u t w i t h i n t h e Ł o p a c i ń s k i
a n d Ra d z i s z e w s k i St r e e t s i n L u b l i n
During the archaeological supervision of earthworks, 8 considerably damaged burials were recorded in the trench close to the Łopaciński street. On the other hand, at Radzi szewski street, two brick walls were recorded. The burials sho uld be associated with the former cemetery (connected with the non-existing 15lh century church of the Holy Cross) which functioned around the church until the end of the 18"’ century.
The relics of the walls might be interpreted as remnants of barracks, which had formerly functioned as a cloister of obse rvant Dominicans attached to the above-mentioned church. The cloister was turned into military barracks in 1800.
Numerous discoveries made in recent years in this part of the city prove the necessity of extending the area which should be protected by the conservation authorities of Lublin.
