Biblioteki pedagogiczne w województwie olsztyńskim w latach 1945-1972

Chełchowska, Wanda

Biblioteki pedagogiczne w

województwie olsztyńskim w latach

1945-1972

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 2, 117-162

1974

A R T Y K U Ł Y

W A N D A C H E Ł C H O W S K A

BIBLIOTEKI PEDAGOGICZNE

W WOJEWÓDZTWIE OLSZTYŃSKIM W LATACH 1945— 1972 W S T Ę P

D ziałalność bibliotek pedagogicznych w ojew ództw a olsztyńskiego nie doczekała się do tej p o ry pow ażniejszego opracow ania. Je d y n ie P edago­ giczna B iblioteka W ojew ódzka w O lsztynie stała się p rzed m io tem dw óch opracow ań z okazji 15- i 25-lecia 1.

G łów nym celem niniejszego a rty k u łu je s t w ięc zebranie, u porządko­ w anie i opracow anie in fo rm ac ji dotyczących rozw oju i d o robku b ibliotek pedagogicznych w w ojew ództw ie olsztyńskim om aw ianego o kresu oraz w ykazanie, ja k dalece n astąp ił rozw ój o rg an izacy jn y sieci różnych typów bibliotek. A rty k u ł om aw ia Pedagogiczną B ibliotekę W ojew ódzką w O l­ szty n ie i 17 pedagogicznych bibliotek pow iatow ych.

Pod uw agę w zięto n a stęp u jące sp raw y : 1) ilościow y i jakościow y roz­ wój sieci b ibliotek pedagogicznych, bazy lokalow ej, nak ład ó w finanso­ w ych, w aru n k ó w m aterialn y ch , k a d ry b ib lio tek arsk iej; 2) w zro st księgo­ zbiorów, liczby czytelników i w ypożyczeń, w skaźników zasobności, za­ sięgu b ibliotek i aktyw ności czytelniczej; 3) fo rm y działalności p o d sta­ w ow ej i specjalnej bibliotek w zak resie u d o stęp n ian ia zbiorów i rozw oju czytelnictw a; 4) rola biblioteki w ojew ódzkiej w obec niższych ogniw w sieci bibliotek pedagogicznych.

W tra k c ie o p racow yw ania te m a tu w y k o rzy stan o n a stę p u ją c e m a te ­ ria ły :

Ź ródła archiw alne. M ateria ły ręk o p iśm ien n e o p oczątkach bibliotek szkolnych, z n ajd u jące się w zbiorach sp ecjaln y ch O środka B ad ań N auko­ w ych im. W ojciecha K ętrzy ń sk ieg o w O lsztynie, d ane dotyczące bibliotek pedagogicznych, będące w d o k u m en tacji Pedagogicznej B iblioteki W oje­ w ódzkiej w O lsztynie. Do W ojew ódzkiego A rch iw u m P aństw ow ego w O l­ sztynie nie zostały dotychczas p rzek azan e żadne m ateriały , odnoszące się

• P ed a g o g iczn a B ib lio te k a W o je w ó d z k a w O ls z ty n ie 1946— 1961, O lsz ty n 1962;

P ed a g o g iczn a B ib lio te k a W o je w ó d z k a w O ls zty n ie 1946— 1970. P r a c a zb io ro w a.

O lszty n 1971.

118 W A N D A C H E Ł C H O W S K A

do bibliotek pedagogicznych. T akże A rchiw um K u ra to riu m O kręg u Szkol­ nego w O lsztynie, ze w zględu na n ieuporządkow aną d o k u m en tację, nie m ogło być w y k o rzy stan e w badaniach.

M ateriał arch iw aln y w Pedagogicznej B ibliotece W ojew ódzkiej w O l­ sztynie stanow ią odpisy sp raw ozdań staty sty czn y ch na ark u szach G łów ­ nego U rzędu S tatystycznego, odpisy rocznych spraw ozdań opisow ych z działalności Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej w O lsztynie sporzą­ dzanych dla K u ra to riu m O kręgu Szkolnego w O lsztynie, roczne plany p racy bibliotek pedagogicznych w ojew ództw a olsztyńskiego, k ro n ik a P e ­ dagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej z la t 1945— 1972, pism a urzędow e p rzy sy łan e do Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej, okólniki, zarzą­ dzenia w ładz i inne, ja k protokoły, re fe ra ty , ankiety.

Ze źródeł dru k o w an y ch w y korzystano R o czn iki S ta ty sty c zn e , w y d aw ­ n ictw a książkow e, broszurow e, prasow e, czasopism a, dzienniki urzędow e, dzienniki ustaw . Dla u zu p ełn ien ia w yżej w ym ienionych dokum entów w y korzystano dodatkow i) re la c je i w spom nienia pracow ników bibliotek pedagogicznych. A u to rk a w y k o rzy stała rów nież w łasne obserw acje pracy sieci bibliotek pedagogicznych.

W tra k c ie zbierania m ateriałó w w y n ik ły duże tru d n o ści z odszuka­ niem i u porządkow aniem d o k u m en tacji bibliotecznej w Pedagogicznej B ibliotece W ojew ódzkiej. D o k u m en tac ja ta nie je s t ani sy stem aty czn ie grom adzona, ani w łaściw ie porządkow ana.

Szczególnie duże tru d n o ści nastręczało skom pletow anie spraw ozdań opisowych, k tó ry c h brakow ało w ogóle (szczególnie z la t pięćdziesiątych), lub częściowo (niektórych stron). W artość spraw o zd ań opisow ych także p rzed staw iała się różnie; n iejed n o k ro tn ie nie p o k ry w a ły się z sy tu acją fak ty czn ą w d anym ro k u lub ograniczano się w nich do p o tw ierdzenia d an y ch ze spraw ozdań dla G łów nego U rzędu S tatystycznego, bez podania p rzy czy n w zro stu lu b sp ad k u liczb. S tąd w y n ik ła tru d n o ść szerszej a n a ­ lizy poszczególnych problem ów .

S taran o się też zdobyć ja k najw ięcej najnow szych m ateriałó w porów ­ naw czych, dotyczących bibliotek pedagogicznych w in n y ch w ojew ódz­ tw ach. N iestety, poza a rty k u ła m i p o ru szający m i n iek tó re p ro b lem y p ed a­ gogicznych bibliotek w ojew ódzkich i pow iatow ych, om ów ionych w czaso­ piśm ie „Z D ośw iadczeń B ibliotek S zkolnych i P edagogicznych” 2 i k ilk o ­ m a innym i p u b lik a c ja m i3, b ra k u je najnow szych danych.

T akże w dziedzinie spraw ozdaw czości i sta ty s ty k i bibliotecznej nie m a p u b lik acji ciągłej w ro d zaju rocznika staty sty czn eg o sieci bibliotecznej.

Z ty ch p rzyczyn porów nanie w yników osiągnięć b ibliotek pedagogicz­ nych w ojew ództw a olsztyńskiego z in n y m i bibliotekam i tego ty p u w k ra ju przeprow adzono jed y n ie na podstaw ie skąp y ch d an y ch o bibliotekach, zam ieszczonych w R o czn iku S ta ty s ty c z n y m K u ltu r y 1971, w R o czn iku

2 Z D o św ia d c z eń B ib lio te k S z k o ln y c h i P e d a g o g ic zn y c h . R o cz n ik i 1— 10 z la t 1959— 1972, W arsz a w a. P ism o w y d a w a n e p rz e z S to w a rz y s z e n ie B ib lio te k a rz y P o lsk ic h .

3 P ed a g o g iczn a B ib lio te k a W o je w ó d z k a w P o z n a n iu 1925—1965, W a rsz a w a 1965; 40 la t p ra cy P ed a g o g ic zn ej B i b lio te k i W o je w ó d z k ie j w K r a k o w ie 1922— 1962, W a r ­ sza w a 1963; F. Ś w id e r, B ib lio te k i p e d a g o g ic zn e w o je w ó d z tw a rze sz o w sk ie g o w la ­ ta c h 1944— 1963, o d b itk a z „ R o c z n ik a W o je w ó d z tw a R z e szo w sk ie g o ” , t. 4, 1964, ss. 36,

B I B L I O T E K I P E D A G O G I C Z N E W L A T A C H 1945—1972 ₁₁₉

S ta ty s ty c z n y m oraz w a rty k u le E m ilii B iałkow skiej 25 la t b ib lio tek szko l­ n y c h i pedagogicznych, odnoszącym się do 1968 r o k u 4.

C z ę ś ć I P O W S T A N IE I R O Z W Û J

P E D A G O G IC Z N E J B IB L IO T E K I W O JE W Ó D Z K IE J W O L S Z T Y N IE 1. ORGANIZACJA PEDAGOGICZNEJ B IB LIO TEK I W OJEW ÓDZKIEJ

Pierw szą biblioteką w sieci b ibliotek pedagogicznych, zorganizow aną po zakończeniu w o jn y z m yślą o potrzeb ach czytelniczych nauczycieli W arm ii i M azur, b y ła C e n traln a B iblioteka Pedagogiczna K u ra to riu m O kręgu Szkolnego M azurskiego w O lsztynie. Do jej organizacji K u ra to ­ riu m p rzy stąp iło jeszcze w g ru d n iu 1945 roku, przy d zielając pom ieszcze­ n ie oraz księgozbiór w liczbie 368 książek pedagogicznych w ję z y k u pol­ skim i sporo książek niem ieckich 5. N a pierw szego k iero w n ik a now o po­ w stałej placów ki pow ołano od 1 sty czn ia 1946 ro k u w iz y ta to ra O ddziału K ształcenia N auczycieli K u ra to riu m O kręgu M azurskiego m gra O ttona Lipkow skiego, k tó ry sta ł się je j org an izato rem i pierw szym p raco w n i­ kiem . Od 1 lutego 1946 ro k u d y ż u ry w czy teln i chw ilow o p e łn iła n au czy ­ cielka Państw ow ego L iceum Pedagogicznego w O lsztynie. J u ż w p ie rw ­ szej połow ie listo p ad a tego ro k u m iejscow a p ra sa donosiła: ,,Z in ic ja ty w y K u ra to riu m O kręg u M azurskiego w O lsztynie p o w stała w O lsztynie dla nauczycielstw a now a k u ltu ra ln a placów ka: C e n tra ln a B iblioteka P edago­ giczna i C zytelnia. Z aw iera ona 611 dzieł w ję z y k u polskim tre śc i p ed a­ gogicznej, psychologicznej, dydak ty czn ej itp., a ponadto około 3 tysiące dzieł w ję z y k u niem ieckim . C zytelnia rozporządza czasopism am i, z k tó ry ch n auczycielstw o obok książek m oże k o rzy stać w poniedziałki, śro d y i so­ bo ty w godz. od 17.00— 20.00” 6.

W pierw szych m iesiącach i la ta c h sw ego istn ien ia C e n tra ln a Biblio­ te k a Pedagogiczna pracow ała w ścisłym pow iązaniu z K u ra to riu m O kręg u M azurskiego ta k pod w zględem o rganizacyjnym , ja k i gospodarczym . Nie p osiadała ona w łasnego sta tu tu , ani zatw ierdzonego reg u lam in u . C zerpała w sw ej p ra c y z dośw iadczeń ocalałych po w o jn ie bibliotek o podobnym profilu. Zachow ał się na p rzy k ład w a k ta c h p ro je k t re g u la m in u B iblio­ te k i Pedagogicznej w K rakow ie, na k tó ry m w zorow ała się C en traln a B iblioteka P edagogiczna w O lsztynie. B iblioteka b y ła u trz y m y w a n a cał­ kow icie z funduszów państw ow ych, rezerw o w an y ch dla niej w budżecie K u ra to riu m O kręgu M azurskiego 7.

C e n tra ln e w ładze szkolne, podobnie ja k K u ra to riu m , od pierw szych

4 E. B ia łk o w sk a , D w a d zie śc ia p ię ć la t b ib lio te k s z k o ln y c h i p e d a g o g ic zn y c h , Z D o św ia d c z eń B ib lio te k S z k o ln y c h i P e d a g o g ic z n y c h , 1970, R. 9, s. 15.

5 P e d a g o g ic z n a B ib lio te k a W o je w ó d z k a w O lsz ty n ie (d a le j PB W ), S k ła d n ic a A k t, t. 1. O d p is p is m a z 7 V 1946 do M in is te r s tw a O św iaty .

0 B ib lio te k a i c z y te ln ia p e d a g o g ic zn a , W ia d o m o śc i M a z u rs k ie , 1946, n r 261 z 12 X I. 7 L. T u rk o w sk i, M in ę ło 25 lat, w : P e d a g o g ic zn a B ib lio te k a W o je w ó d z k a w O l­ s z ty n ie 1946— 1970, s. 18.

120 W A N D A C H E Ł C H O W S K A

dni istn ien ia bibliotek pedagogicznych przychodziły im z pom ocą o rg an i­ zacyjną. P ow ołana do życia w 1946 ro k u N aczelna D y rek cja B ibliotek opracow ała latem 1947 ro k u obszerną in s tru k c ję dla b ibliotek szkolnych i p ro je k t s ta tu tu d la okręgow ych bibliotek pedagogicznych, stanow iący pierw szą próbę unorm ow ania ich p r a c y 8. N a p odstaw ie opracow anych przepisów i w y ty czn y ch p rzek azy w an y ch u stn ie n a n arad ach C en traln a B iblioteka Pedagogiczna p raco w ała do 1951 roku; w ro k u 1951 M inister­ stw o O św iaty w ydało S ta tu t Pedagogicznej B ib lio teki W o je w ó d z k ie j5, k tó ry zlikw idow ał niejasn ą sy tu a c ję p ra w n ą biblioteki, określił je j rolę i zadania. S ta tu t zniósł dotychczasow ą nazw ę: P ań stw o w a C e n traln a B i­ blioteka Pedagogiczna, a u stalił now ą: Pedagogiczna B iblioteka W oje­ w ódzka.

Pedagogiczna B iblioteka W ojew ódzka zachow ała c h a ra k te r biblioteki specjalnej, do k tó rej zad ań należało: ,,a) k ształto w an ie św iatopoglądu n a ­ ukow ego oraz podnoszenie poziom u ideologicznego i zawodowego n au czy ­ cieli i in n y ch p racow ników ośw iatow ych, o p arte n a zasadach m ark sizm u - -len in izm u i pedagogiki socjalistycznej; b) um ożliw ienie p rac n au k o ­ w o-badaw czych z zak resu ośw iaty i w ychow ania; c) poradnictw o i in stru o w an ie bibliotekarzy, p o siadających księgozbiór z zak resu ośw iaty i w ychow ania” 10.

Z adania te B iblioteka realizow ała przez grom adzenie, opracow yw anie i udo stęp n ian ie książek i w szelkich d ruków , dotyczących pedagogiki i n a u k p o k rew n y ch oraz d y scyplin w iedzy o b jęty ch p ro g ram am i szkol­ nym i.

S ta tu t określił skład i rolę R ady B ibliotecznej. W m y śl s ta tu tu 3 w rześnia 1951 ro k u d y re k to r B iblioteki p rzed staw ił W ydziałow i O św ia­ ty P rezy d iu m W ojew ódzkiej R ady N arodow ej w niosek o pow ołanie pierw szej R ady B ibliotecznej w n astę p u ją c y m składzie: E d w ard P ie tk ie ­ wicz, d y re k to r W ojew ódzkiego O środka D oskonalenia K a d r O św iatow ych; Zdzisław R atyński, kiero w n ik sekcji języ k a polskiego W ojew ódzkiego O środka D oskonalenia K a d r O św iatow ych; A nna M oraw ska, p rzed staw i­ ciel Z arząd u O kręgu Z w iązku N auczycielstw a Polskiego w O lsztynie; J a n in a W oźnicka, nauczycielka L iceum Pedagogicznego w O lsztynie; Zofia K o ttik , kiero w n ik sekcji biologii W ojew ódzkiego O środka D oskona­ lenia K a d r O św atow ych; Jad w ig a L in d n er, kiero w n ik sek cji języ k a pol­ skiego W ojew ódzkiego O środka D oskonalenia K a d r O św iatow ych n .

Stanow isko k ierow nika podniósł s ta tu t do ran g i d y re k to ra . O kreślono tak że bezpośrednią zależność i podporządkow anie służbow e B iblioteki W ydziałow i O św iaty P rezy d iu m W ojew ódzkiej R ady N arodow ej, a za jego p o śred n ictw em M in isterstw u O św iaty, k tó re u stalało w ysokość bu­ dżetu, liczbę personelu, w y rażało zgodę n a zaangażow anie d y re k to ra przez P rezy d iu m W ojew ódzkiej R ady N arodow ej. Ja k o d o k u m en t p ra w ­ n y o bardziej ogólnym c h a ra k te rz e s ta tu t n ie o k reślał s tru k tu r y o rg an i­ zacyjnej Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej. U czynił to dopiero now y

8 F. Ś w id e r, op. cit., s. 7.

8 D z ie n n ik U rz ę d o w y M in is te r s tw a O św ia ty 1951, n r 10, poz. 116. 10 Ib id em .

B I B L I O T E K I P E D A G O G I C Z N E W L A T A C H 1945—1972 121

s ta tu t z 1969 roku. Początkow o W ydział O św iaty P rezy d iu m W ojew ódz­ kiej R ady N arodow ej przy d zielał p o trzeb n ą liczbę etatów , w ram ach k tó ry c h d y re k to r sporządzał przydział czynności dla każdego pracow nika B ib lio te k i12.

2. PRACOWNICY

P edagogiczna B iblioteka W ojew ódzka od p oczątku sw ego istn ien ia b o ry k ała się z tru d n o ściam i k adrow ym i. O lsztyński O kręg S zkolny odczu­ w ał b ra k nauczycieli, toteż n iełatw o było znaleźć k a n d y d ató w do p racy w Bibliotece. W okresie 26 la t działalności Pedagogicznej B iblioteki Wo­ jew ódzkiej było w niej zatru d n io n y ch 51 pracow ników (45 kobiet i 6 m ęż­ czyzn), z k tó ry c h odeszło 34 osoby, tj. p ra w ie 67%. K ierow nictw o B iblio­ tek i i dział te re n o w y nie uleg ały ta k częstym zm ianom p erso n aln y m , co zapew niało ciągłość p ra c y i u łatw iało przezw yciężanie trudności, w y w o ­ ły w an y ch okresow ym osłabieniem obsady p ersonalnej.

P r a c o w n i c y P e d a g o g i c z n e j B i b l i o t e k i W o j e w ó d z ­ k i e j w O l s z t y n i e w l a t a c h 1946— 1972.

D y re k to rz y :'O tto n L ipkow ski 1946— 1947, M ichał C hom in 1946— 1952, A nna M oraw ska 1953— 1963, T adeusz G ączow ski 1964— 1968, L eonard T urkow ski 1969 — do listopada 1973, M arian F ilipkow ski od 1 listopa­ da 1973.

B ibliotekarze: M aria A rsenicz 1957— 1971, E ugenia B anaszkiew icz 1968— 1969, J e r z y B oenigk 1962— 1963, Zofia B u ch arto w sk a 1964— 1971, W anda C hełchow ska 1971 — do chw ili obecnej, A n astazja Chom in 1947— 1960, J a n in a C yw ińska 1958, Taisa D agiel 1966 — do chw ili obec­ n ej, A lina D ziekańska 1955— 1958, E lżbieta D obryłko 1972 — do chw ili obecnej, M aria F ajk o w sk a 1963— 1965, H an n a G ołaszew ska 1962— 1963, M aria G rodzicka 1953 — do chw ili obecnej (od 1972 n a 10 godz.), H alina Jan k o w sk a 1964— 1967, Ire n a Ja ro c k a 1961— 1962, H elena K am iń sk a 1950— 1965, H elena K obiak 1958 — do chw ili obecnej (z przerw ą), A licja K opow ska 1969 — do chw ili obecnej, B a rb a ra K ow alczyk 1969— 1970, R en ata K ozłow ska 1955, M ałgorzata L a m p a rt 1952, Jad w ig a L ipkow ska 1947— 1950, H elena M alinow ska 1958— 1962, G alla M ichałow ska 1960 — do chw ili obecnej (od 1971 na 10 godz.), A ntoni N arw oysz 1964— 1972, Ew a O grod n ick a-S zaw erd ak 1971 — do chw ili obecnej, H alina O rzechow ­ ska 1952— 1960, B a rb a ra P ancielej 1970 — do chw ili obecnej, Bogum iła P ieczk u n 1969 — do chw ili obecnej, A dela P óźna 1965— 1972, M ałgorzata P óźna-R usew 1971 — do chw ili obecnej (z p rzerw ą), Ire n a S ierocińska 1966— 1972, M aria S k u rp sk a 1972, Zofia Sm ołucka 1968 — do chw ili obecnej, M aria S obiech-B artkiew icz 1961— 1965, N atalia S taw eck a 1960, Zofia S tem p n iak 1962— 1963, B a rb a ra S try c h a rsk a 1970— 1971, M aria Sow a 1961, A nna Sw ierzew ska 1969 — do chw ili obecnej, K u n eg u n d a T urkow ska 1970 — do chw ili obecnej (na 10 godz.), B a rb a ra W ojczulanis 1965, Iren a Z ałuska 1967— 1968, H an n a Ż bikow ska 1962— 1970, Jad w ig a Żugaj 1951— 1957, B ogum iła Ż u re k 1965 — do chw ili obecnej.

12 P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 3. P rz y d z ia ły czy n n o śc i d la p ra c o w n ik ó w P a ń s tw o w e j C e n t ra ln e j B ib lio te k i P e d a g o g ic z n e j (d a le j P C B P ) w O ls z ty n ie za la ta 1946— 1952.

122 W A N D A C H K Ł C H O W S K A

J a k w spom niano, o rganizatorem i p ierw szym kierow nikiem B iblioteki był m gr O tton Lipkow ski, k tó ry k ierow ał placów ką do 31 sierp n ia 1947 roku. Po nim objął kierow nictw o M ichał Chom in, nauczyciel L iceum P e ­ dagogicznego, z a tru d n io n y w B ibliotece ju ż od 1 listopada 1946 roku w n iepełnym w ym iarze godzin. Ci dw aj kierow nicy w łożyli w iele w y siłk u w grom adzenie księgozbioru, co w początkow ym stad iu m rozw oju B iblio­ tek i było bodaj sp raw ą najw ażniejszą I3. Z dniem 31 g ru d n ia 1952 roku M ichał Chom in na w łasną prośbę odszedł z B iblioteki, a od 1 lutego 1953 roku d y re k to re m została A nna M oraw ska, dotychczasow y w ice­ d y re k to r Liceum Pedagogicznego w O lsztynie. K iero w ała placów ką do końca 1963 roku, po czym n a w łasną prośbę przeszła n a re n tę 14.

Przez blisko rok e ta t d y re k to ra nie był obsadzony (obowiązki d y re k ­ to ra w ty m okresie pełniła M aria G rodzicka). W listopadzie 1964 roku stanow isko to objął Tadeusz Gączowski, długoletni pedagog, b y ły p ra ­ cow nik K u ra to riu m , d y re k to r W ojew ódzkiego O środka D oskonalenia K a d r O św iatow ych, zastępca przew odniczącego P rezy d iu m W ojew ódzkiej R ady N arodow ej w O lsztynie. P ią ty m z kolei d y re k to re m został L eonard T u r­ kow ski, b y ły nauczyciel L iceum Pedagogicznego w B artoszycach, re d a k to r „G łosu O lsztyńskiego” . Stanow isko d y re k to ra Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej objął 1 w rześnia 1969 roku 15.

W pierw szych latach jak o b ib lio tek arzy w B ibliotece W ojew ódzkiej zatru d n ian o w w ym iarze k ilk u godzin tygodniow o nauczycieli z różnych szkół. W okresie kierow nictw a O ttona L ipkow ski ego praco w ała w b ib lio ­ tece w w y m iarze 7 godzin A n astazja C hom inow a — nauczycielka Szkoły Podstaw ow ej n r 2 w O lsztynie. O d 1 w rześnia 1947 ro k u rozpoczęła p racę w B ibliotece na p ełn y m etacie Jad w ig a L ipkow ska, opłacana z e ta tu m iejscow ej szkoły ćwiczeń.

Liczba pracow ników nie zw iększała się do 1950 roku. M ichał C hom in ciągle ubiegał się w K u ra to riu m o p rzy d ział dodatkow ych etatów . W je d ­ ny m z pism do K u ra to riu m pisał: „siły p ra c u ją c e od 1947 r. są te sam e, je d n a k praca w latach 1948— 1950 w B ibliotece znacznie się w zm ogła, w sk u tek zw iększenia się b u d żetu n a B ibliotekę do 1 300 000 zł [...], w br. [1950] znajdzie się na regałach około 8 tysięcy książek, co d aje n iep ro ­ p orcjo n aln y stosunek ilości pracow ników do ilości książek...” I6.

Od 1950 ro k u n astąp iła isto tn a zm iana w liczebności i składzie p e r­ sonelu B iblioteki, zaznaczył się sy stem aty czn y w zro st liczbow y praco w ­ ników , ale w y stąp iło też niepożądane zjaw isko płynności k ad ry . T en stan rzeczy trw a ł przez całe 26-lecie. istn ien ia B iblioteki. U tarło się niesłuszne pojęcie, że p raca w B ibliotece to dobrze zasłużony w ypoczynek dla nie

13 A. M o ra w sk a , P ed a g o g iczn a B ib lio te k a W o je w ó d z k a w o k re sie lS -lec ia , w : P e ­ d a g o g iczn a B ib lio te k a W o je w ó d z k a w O ls zty n ie 1946— 1961, ss. 5 n.

14 A n n a M o ra w s k a za o siąg n ięc ia w p ra c y z aw o d o w e j i s p o łec z n e j o d zn aczo n a z o sta ła m e d a le m 10-lecia P o ls k i L u d o w e j, K rz y ż e m K a w a le rs k im O rd e ru O d ro d z e n ia P o lsk i, Z ło tą O d z n ak ą Z N P o ra z Z ło tą O d z n a k ą H o n o ro w ą „ Z a słu żo n y m d la W a rm ii i M a z u r” (B i b lio te k i p ed a g o g ic zn e n a W a r m ii i M a zu ra c h , S łow o n a W a rm ii i M a ­ z u ra c h , 1963, n r 11 o ra z K ro n ik a , cz. 1).

is D y re k to r L e o n a rd T u rk o w sk i o d sze d ł n a e m e r y tu rę 1 X I 1973.

1C P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 1, P ism o z 11 II 1950 do K u r a to r iu m O k rę g u S z k o ln e g o w O lszty n ie w s p ra w ie p rz y d z ie le n ia e ta tó w do P C B P .

T a b e la 1 P ra c o w n ic y p e d a g o g ic z n i z a tr u d n ie n i w P e d a g o g ic z n e j B ib li o te c e W o je w ó d z k ie j w p eł n y m w y m ia rz e g o d z in (s ta n z 31 XI I 19 72 r. ) B I B L I O T E K I P E D A G O G I C Z N E W L A T A C H 1945—1972 1 2 3 Ź ró d ło : P BW , T ek a A k t O so b o w y c h . o w 1» Я 'S <υ N Ό m а о μ tlí ΰ *1_ω N «j >> •N О P Л ‘C % 8 2 a о 3 ‘S_Л ЇЇ_л а о Л s μ о Ч-ł С Л Я •N Л_tfl Л с .2ЗІ ’S Л 31 її 75 л Я a u d io w iz u a ln e j 35 ’SΌ X 'S £ о μ₀₎

ЇЇ

’S Ό X С Č Ο μ <υ ЇЇ bib li o te k a rz b ib li o te k a rz b ib li o te k a rz Ό £ І О μ α> ЇЇ N W ї ї ’S £ о μ а ЇЇ *N її 'S Č o μ a ї ї m e to d .-in s tr u i _'S Ό X С Ź о и о X nad P B P 'S тз X ’с о μ а ї ї bib li o g ra f. b ib li o te k a rz d y re k to r ‘S Ό X 'S £ O μ 0 ЇЇ w ty m w b i­ b li o ­ te c e H _{t- - irt} oq Μ t—1 СО ГН со со S ta ż j ! p ra c y CO <ο_<ΝΗ co_C<J со N cq 03 - 03M со K w a li fi k a c je b ib li o te k a rs k ie tr z y st o p n io w y k u rs b ib i 2 -l e tn i k u rs b ib i. be z k w a li fi k a c ji 2 -l e tn i k u rs b ib l. stud iu m k u lt u ra ln o --o ś w ia to w e i b ib l. 2 -l e tn i k u rs b ib l. be z k w a li fi k a c ji 2 -l e tn i k u rs b ib l. studi um p o d y p lo m o w e 2 -l e tn i k u rs b ib l. be z k w a li fi k a c ji tr z y s to p n io w y k ur s b ib l 2 -l e tn i k u rs b ib l. л x 01 с 01 o « N J2 ‘5b 0 hú Я Ό 0 P. 1 ЪО о ьо л Ό₀ а _— fi l. p o i. ję z. p o i. o с Ю no o _— h is to ri a — fi l. p o i. Ei l. p o l. - fil . p o l. — fi l. p o l. ьо o ьо Л Ό₀ a to₀ bo Л Ό₀₁ a bû o ьо я Ό 0* a $ w y ż s z e а с тз 0 μ 'CA wy ż s z e 1 z w 0) '5 Ό₀ (H w y ż s z e w y ż s z e SN — j W SO -w y ż s z e .0» с Ό 0 μ чп 0» N CA •N >» .a ’c Ό₀ U ЧЛ R o k u ro ­ d z e n ia 19 36 192 9 195 0 1913 195 1 1937 19 46 1936 19 44 1946 1940 191 4 1927 [m ię i n a z w is k o . C h e łc h o w s k a D a g ie l D o b ry łk o K o b ia k л ї ї_u С Ό O μ ьо О Pie c z k in P ó ź n a -R u s e w S m o łu c k a _"ω % tj с л ÓH Św ie rz e w s k a л X_c а μ 3 X t/3 _Tu rk o w s k i Ż u re k W . Η W < ы В. M. N m < g ьІ РЭ

124 W A N D A C H E Ł C H O W S K A

m ogących ju ż uczyć w szkole lub pracow ać w inn y ch placów kach w y ­ chow aw czych. D latego też zatru d n ian o w B ibliotece p rzew ażnie ludzi starych. D y re k to r A nna M oraw ska w je d n y m ze spraw ozdań stw ierdziła: „Na dzień 1 I 1954 r. zatru d n io n y ch w B ibliotece było 7 osób (sam e k o ­ biety), w ty m 4 osoby zatru d n io n e m im o przekroczenia w ie k u i zdolności do p ra c y ” 17. Młodzi, za tru d n ie n i w Bibliotece, tra k to w a li tę p ra c ę 'ja k o okres przejściow y do znalezienia innej. W pływ ało na to przed e w szy st­ kim w ynagrodzenie i jego staw k i „ a d m in istra c y jn e ”, gorsze od w y n ag ro ­ dzenia nauczycieli w szkołach. R ów nież duże w y m ag an ia i siedm iogodzin- ny dzień p ra c y (od 1 k w ietn ia 1957 ro k u sześciogodzinny 18) oraz jeden m iesiąc urlo p u pow odow ały ciągłe zm iany m łodych pracow ników , odcho­ dzących do p ra c y w szkole lu b innej placów ce.

Obok ty c h niepożądanych zjaw isk n a stą p iły w ty m o kresie tak że inne, dobre i k o rzy stn e w sk u tk ach , a m ianow icie sta ły w zro st liczby pracow ­ ników . Ju ż w 1951 ro k u ich liczba w zrosła z 2 do 4, b y z końcem 1955 ro k u podnieść się do liczby 7, w końcu 1965 ro k u — l i i w reszcie w 1972 ro k u — 16 osób n a stanow iskach pracow ników pedagogicznych (w ty m 3 osoby p ra c u ją c e po 10 godzin tygodniowo).

W o statnich dw óch la tach k a d ra pracow nicza bardzo się odm łodziła. N a e m e ry tu rę odeszło 6 osób (3 z nich p ra c u je po 10 godz. tygodniow o), a na ich m iejsce zatru d n io n o osoby m łode, z ukończonym i stu d iam i w y ż­ szym i. Z godnie z zarządzeniem m in istra ośw iaty z 11 m arca 1957 ro k u w sp raw ie kw alifik acji b ib lio tek arzy b ibliotek szkolnych i pedagogicz­ nych 19, do Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej w O lsztynie p rz y jm o ­ w ano w o statn ich la ta c h ty lk o osoby m ające w y k ształcen ie w yższe i k w a ­ lifik acje b ib lio tek arsk ie lu b zobow iązujące się do zdobycia ta k ic h k w a­ lifikacji.

Większość pracow ników Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej w O lsztynie posiada zaw odow e k w alifik acje bibliotekarskie. N a 13 p ra ­ cow ników pedagogicznych sześć m a ukończony d w u letn i k u rs P ań stw o ­ wego O środka K ształcenia K o respondencyjnego B ibliotekarzy, je d n a — podyplom ow e stu d iu m bibliotekarskie, je d n a osoba — stu d iu m k u ltu r a l­ no-ośw iatow e i bibliotekarskie, je d n a — trzy sto p n io w y k u rs b ibliotekarski, pozostali zobow iązali się do podjęcia stu d ió w b ib lio tek arsk ich w n a jb liż ­ szej p rz y s z ło śc i20. K ierow nikam i poszczególnych działów w Pedagogicznej Bibliotece W ojew ódzkiej są osoby posiadające k w alifik acje b ibliotekarskie oraz długi staż p ra c y w Bibliotece.

W m yśl s ta tu tu Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej i na m iarę jej potrzeb w B ibliotece is tn ie ją n a stęp u jące działy:

a) grom adzenie zbiorów; b) opracow anie zbiorów; c) w ypożyczalnia; d) czytelnia; e) inform acyjno-bibliograficzny; f) m eto d y czn o -in stru k cy jn y ;

17 P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 8, S p r a w o z d a n ie o p iso w e z d z ia ła ln o śc i P B W za 1 k w a r ta ł 1954 r.

18 D z ien n ik U rz ę d o w y M in is te r s tw a O św ia ty , 1957, n r 3, poz. 33. 19 Ib id e m .

20 N a te m a t p la c ó w e k k s z ta łc ą c y c h k w a lifik o w a n ą k a d r ę b ib lio te k a rs k ą p o r. J . K o ło d z ie jsk a , B i b lio te k i p u b lic z n e . G łó w n e k ie r u n k i r o zw o ju , W a rsz a w a 1972 s. 204.

В ІВ Ь Г О Т К К Г P E D A G O G I C Z N E W L A T A C H 1315— 1372 ₁₂₅

g) opieki n ad bib lio tek am i w chodzącym i w skład resortow ej sieci biblio­ te k pedagogicznych; h) służby audiow izualnej i rep ro g raficzn ej ; i) org a­ nizacy jn o -ad m in istracy jn y . B iblioteka nie posiada n ato m iast działu zbio­ rów specjalnych.

3. BUDŻET

Od b u d żetu zależały: liczba pracow ników , rozbudow a księgozbioru, rozw ijanie czytelnictw a, zao patrzenie w sp rzęt, in s tru k ta ż , szkolenie itp. zarów no Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej, ja k i b ib lio tek pow ia­ tow ych, k tó re w la ta c h 1951— 1958 b y ły całkow icie finansow ane przez Pedagogiczną B ibliotekę W ojew ódzką. W p ierw szy ch la ta c h is tn ia ła ścisła zależność B iblioteki od K u ra to riu m pod w zględem finansow ym , p rz e ja ­ w iająca się nie w ydzielaniem d la niej odrębnego b udżetu, lecz realizow a­ niem jej rach u n k ó w z b u d żetu K u ra to riu m 21. S tw arzało to dla B iblio­ te k i w iele kłopotów , pow odow ało ograniczanie w y d atk ó w do m inim um , zw łaszcza w y d atk ó w personalnych.

S y tu a c ja fin an so w a B iblioteki p o p raw iła się znacznie od 1951 roku, k ied y n astąp iło je j usam odzielnienie budżetow e. Ja k o o d ręb n a jed n o stk a budżetow a, B iblioteka m iała odtąd praw o reg u lo w an ia w y d atk ó w rzeczo­ w ych w ra m ach zatw ierdzanego co ro k u b u d żetu , k tó ry , m im o że w z ra ­ sta ł z k ażdym rokiem , n ie w y starczał n a p o k ry cie w szy stk ich p o trzeb zw iązanych z rozw ojem Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej. N a p rz y ­ kład w 1951 ro k u pierw szy w łasn y b u d żet B iblioteki w ynosił 92 tysiące złotych. K w o ta pow yższa m usiała w y starczy ć na w y d atk i Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej i sześciu zorganizow anych w ciągu ro k u biblio­ te k pow iatow ych. W spraw ozdaniach opisow ych d y re k to rz y n ie je d n o k ro t­ nie pod k reślali z b y t m ałą k w o tę w budżecie na zakup k s ią ż e k 22.

J a k ju ż w spom niano, P edagogiczna B iblioteka W ojew ódzka p o k ry w ała całkow icie w szystkie w y d a tk i org an izu jący ch się bibliotek pow iatow ych do 1958 ro k u , a częściowo jeszcze i w la ta c h n astęp n y ch . Począw szy od 1960 roku, w y d a tk i n a księgozbiór i działalność pedagogicznych bibliotek p ow iatow ych w zasadzie zn ajd o w ały p o k ry cie w b u d żeta ch insp ek to ró w szkolnych, lecz z uw agi na to, że w n iek tó ry ch po w iatach b ib lio tek arzy jeszcze zatru d n ia n o na 1/2 e ta tu , B iblioteka W ojew ódzka p row adziła je d ­ nocześnie u zu p ełn iający zakup książek d la pedagogicznych b ib lio tek po­ w iatow ych z w łasnego budżetu. W ydatkow ano na te n cel coraz m niejsze sum y: 70 ty sięcy zł w 1960 ro k u , 50 ty sięcy zł w 1962, 3 ty siące zł w 1964 23. Począw szy od ro k u 1965, P edagogiczna B iblioteka W ojew ódzka nie k u p o w ała ju ż żadnych książek d la pedagogicznych b ib lio tek pow iato­ w ych. W y ją te k stanow ią D zieła O sk ara K olberga, zap ren u m ero w an e w 1960 roku, oraz w y jątk o w o tru d n o dostępne pozycje, n iezbędne w p ra ­ cy bibliotek pow iatow ych.

Od 1969 ro k u b u d ż e t B iblioteki szybko w zrastał, p rz e k ra c z a ją c w 1972

21 P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 1, N ie k tó re o d p isy r a c h u n k ó w z l a t 1946— 1950. 22 P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 8, S p ra w o z d a n ia o p iso w e z p ra c y P B W z a l a t a 1963. 1964, 1965 i 1966.

23 M. A rsen icz , R o z w ó j p e d a g o g ic zn y c h b ib lio te k p o w ia to w y c h w w o je w ó d z tw ie o ls z ty ń s k im , w : P e d a g o g ic zn a B ib lio te k a W o je w ó d z k a w O ls zty n ie 1946—1970, s. 32.

126 W A N D A C H E Ł C H O W S K A

roku 1 m ilion zł. W la ta c h ty ch w y datkow ano także n ajw iększe su m y na zakup książek i czasopism. P ozostaje to w zw iązku z rosnącym i zadaniam i B iblioteki i stale w zrastający m i p o trzeb am i czytelniczym i nauczycieli.

4. LOKAL I JEGO URZĄDZENIE

L okal Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej nigdy n ie spełniał w y ­ m ag an y ch w arunków . Od p ow stania B iblioteki do m arca 1952 ro k u b y ł on ciasny i niew ystarczający. Początkow o B iblioteka m ieściła się w po­ ko ju o pow ierzchni 9,2 m 2 w b u d y n k u Liceum Pedagogicznego przy ul. P ieniężnego 3. W 1948 ro k u pom ieszczenie jej zw iększono do 24 m 2, dodając jeszcze je d e n pokój w ty m sam ym bud y n k u . S y tu acja lokalow a zm ieniła się n a korzyść dopiero od m arca 1952 roku, kiedy to P edago­ giczną B ibliotekę W ojew ódzką i W ojew ódzki O środek D oskonalenia K a d r O św iatow ych przeniesiono do b u d y n k u p rzy ul. A rty le ry jsk ie j 1, w k tó ­ ry m B iblioteka pozostaje do chw ili obecnej. P edagogiczna B iblioteka W o­ jew ódzka o trzy m ała w ted y do sw ojej dyspozycji cztery pokoje o łącznej pow ierzchni 86 m 2. D alsza p o p raw a lokalow a n astąp iła w czerw cu 1955 ro k u , kiedy W ojew ódzki O środek D oskonalenia K a d r O św iatow ych po zm niejszeniu g ab in etu biologicznego odstąpił B ibliotece pom ieszczenie o pow ierzchni 13,5 m 2, a w 1958 ro k u p rzek azał dodatkow e pom ieszcze­ n ie na czytelnię i dw a m agazyny, zw iększając w te n sposób pow ierzchnię B iblioteki o dalsze 99,5 m 2. Jednocześnie K u ra to riu m 1 w rześnia 1958 roku przekazało ad m in istrację tego b u d y n k u Bibliotece Pedagogicznej. M ieściły się w nim b iu ra Z arząd u O kręgu Z w iązku N auczycielstw a P ol­ skiego, K lu b N auczyciela oraz pięć rodzin lokatorów , z k tó ry c h tr z y u su ­ nięto dopiero w 1967 roku, pozostałe m ieszkają nadal. O d 1 w rześnia 1961 ro k u Z arząd O kręgu Z w iązku N auczycielstw a Polskiego przeniósł sw oje b iu ra n a pierw sze piętro, o dstępując B ibliotece 41 m 2 dodatkow ej po­ w ierzchni. S ala byłego K lu b u N auczycielskiego pozostała n a d a l w u ż y t­ kow aniu Z arząd u O kręgu Z w iązku N auczycielstw a Polskiego. W ciągu o statn ich k ilk u la t sy tu a c ja lokalow a nie zm ieniała się, a księgozbiór w zrastał.

O becnie ciasnota pom ieszczeń osiągnęła swój szczyt. M iejsca p racy zostały ścieśnione do m aksim um . P ow ierzchnia m agazynow a je s t ab so lu t­ nie w yczerpana, dlatego też dalsze zak u p y mogą być czynione ty lk o kosz­ tem u suw ania sta ry c h książek, co w ym aga dużego n a k ła d u p racy i sp rz y ja często nieprzem yślanej selekcji księgozbioru. T ylko n a m agazyn bibliote­ k a p o trz e b u je 250 m 2, roczny p rz y ro st księgozbioru w ym aga pow ierzchni 20 m 2. B iblioteka obecnie dysp o n u je pow ierzchnią 345 m 2 n a m agazyn, w ypożyczalnię, czytelnię, p racow nie biblioteczne, pom ieszczenia ad m in i­ stra c y jn e i gospodarcze oraz k o ry tarze. Zgodnie z norm am i, Pedagogiczna B iblioteka W ojew ódzka pow inna w obecnej chw ili posiadać pom ieszcze­ nie cztero k ro tn ie w iększe.

K ilk u letn ie uciążliw e zabiegi, m ające n a celu p rzek w atero w an ie lo k a­ torów z b u d y n k u B iblioteki, nie odniosły sk u tk u . P on ad to Z arząd O kręgu Z w iązku N auczycielstw a Polskiego za jm u je n a d a l salę w y k o rzy sty w an ą na n arad y , k tó rej u ży tk o w an ie przez osoby p o stro n n e w y k lu cza m ożli­ wość pełnego zabezpieczenia m a ją tk u bibliotecznego. S ta ra n ia czynione

B I B L I O T E K I P E D A G O G I C Z N E W L A T A C H 1045— 1972 127

w spraw ie budow y now ego gm achu dla Pedagogicznej B iblioteki W oje­ w ódzkiej doprow adziły w p raw dzie do k o n k re tn y c h decyzji, lecz je s t to sp raw a co najm n iej k ilk u l a t 24.

W tak iej sy tu a c ji w y p ełn ian ie fu n k c ji w y n ik ając y ch z najnow szych założeń p o lity k i ośw iatow ej i ustaw icznego k ształcenia nauczycieli w y ­

d aje się nieco problem atyczne.

Jeśli chodzi o zao patrzenie B iblioteki w niezbędny sp rzęt, to było ono i n ad al je s t w y starczające. W la ta c h 1969— 1972 jej w n ę trz a zostały o d ­ now ione i w yposażone w now oczesny sp rzęt, ja k n a p rzy k ład w m etalow e regały, g abloty w ystaw ow e, dodatkow e szafy katalogow e, reg ały na cza­ sopism a i inne. P on ad to B iblioteka o trzy m ała środki audiow izualne, tak ie ja k m agnetofony, gram ofon stereofoniczny, rzu tn ik i, k ilk a a p a ra tó w r a ­ diow ych, a p a ra t fo tograficzny z k o m p letem p rzyrządów d o d atkow ych oraz p ły ty gram ofonow e i k o m p lety p ły t do n au k i języ k a polskiego i języków obcych.

5. KATALOGI

K ierow nictw o Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej i w ładze n a d ­ rzęd n e zdaw ały sobie doskonale sp raw ę z p o trzeb y opracow ania k a ta lo ­ gów. Ju ż na k o n feren cji kierow ników P a ń stw o w y ch C e n traln y ch Biblio­ te k Pedagogicznych w W arszaw ie w dn iach 25, 26 i 27 m aja 1950 roku pośw ięcono te j sp raw ie w iele u w a g i25, stą d w p lan ac h p racy n a la ta 1950, 1951 i 1952 m iędzy in n y m i przew idyw ano: 1) k lasy fik ac ję książek pod w zględem treści, u k ład an ie k atalo g u alfabetycznego i działowego; 2) sporządzenie katalogów rzeczow ych z dziedziny w ych o w an ia i n au cza­ nia; 3) dalsze opracow anie k atalo g u w ew nętrznego.

W pierw szych latach swego istn ien ia B iblioteka p row adziła ty lk o k a ­ talog alfab ety czn y au to rsk i. W m a ju 1950 ro k u G łów ny In s ty tu t D oku­ m e n ta c ji N aukow o-T echnicznej w y d ał sch em at k lasy fik ac ji dziesiętnej i wówczas p rzy stąp io n o do sporządzania k atalo g u rzeczow ego 26. Jed n ak że z pow odu szczupłości k a d r p racow niczych oraz b ra k u odpow iednich k w a ­ lifikacji, żm udna i czasochłonna p ra c a nad katalo g iem rzeczow ym p osu­ w ała się powoli. Z ostał on k o m p letn ie i szczegółowo op raco w an y dopiero w la ta c h 1960— 1965 27. O d tego czasu jego podstaw ow y u k ład nie zm ienił się. Mimo je d n a k ja k najpełniejszego zastosow ania sym boli dziesiętnych, coraz w ięcej now ych w y d aw n ictw n ie znajdow ało znaków k la sy fik a c y j­ ny ch ad ek w atn y ch do sw ej treści. M nóstw o now ych zagadnień, zw łaszcza w n au k ach hu m an isty czn y ch , dom agało się u w y p u k len ia i u k azan ia w k a ­ talogu. Próbow ano w ięc ogólne sym bole dziesiętne uzupełniać szczegóło­ w ym i określeniam i w łasnym i, jak o d o d atek do zb y t ogólnego z n ak u cy­ frow ego. Ta dw oistość m eto d y k lasyfikow ania b y ła n iew ątp liw y m u tr u d ­

24 P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 8, S p ra w o z d a n ie o p iso w e z d z ia ła ln o ś c i P B W za 1972 r., s. 1.

25 PB W , S k ła d n ic a A k t, t. 1, P ism o M in is te r s tw a O św ia ty z 15 IV 1950 w s p ra w ie k o n fe re n c ji C e n tra ln y c h (O k ręg o w y ch ) B ib lio te k P e d a g o g ic zn y c h .

20 PB W , K ro n ik a , cz. 1.

27 PB W , S k ła d n ic a A k t, t. 5, S p ra w o z d a n ie o p iso w e d z ia łu g ro m a d z e n ia i o p ra c o ­ w a n ia z b io ró w za la ta 1960— 1965.

128 W A N D A C I I E Ł C H O W S K A

nieniem dla pracow ników tego działu, niem niej służyła b ardziej logicznej, p rzejrzy stej k o n stru k c ji katalogu. P ra k ty k a dow iodła słuszności zastoso­ w anego rozw iązania.

W 1969 ro k u C e n tra ln y In s ty tu t In fo rm acji N aukow o-T echnicznej i Ekonom icznej w ydał U niw ersalną K la sy fik a c ję D ziesiętną, k tó ra została p rz y ję ta w katalogach B iblioteki Pedagogicznej. In n y ch uzu p ełn ień do k lasy fik ac ji nie w prow adza się, chociaż n iek tó re działy tego w ym agają. O bjętość obecnego k atalo g u rzeczow ego je s t pokaźna. S k ład a się on ze 144 szufladek, w ypełn io n y ch dość ciasno k artam i.

W ślad za katalogiem rzeczow ym i alfab ety czn y m p rzystąpiono w 1955 roku i w latach n astęp n y ch do w y k o n y w an ia dalszych: zagadnieniow ego, księgozbioru podręcznego i czasopism. P ierw szy z nich pow stał w ścisłym zw iązku z utw orzeniem działu bibliograficznego. D alsze katalo g i — księ­ gozbioru podręcznego (alfabetyczny i rzeczow y) i czasopism — w p ro w a­ dzono w zw iązku z utw orzeniem w 1958 ro k u czytelni, do k tó re j w łączono bogaty księgozbiór p o dręczny 2S. K atalog czasopism w prow adzono sto su n ­ kowo n ajpóźniej, bo w la ta c h sześćdziesiątych. O bydw a te k atalo g i są prow adzone do chw ili obecnej i sta le uzupełniane.

6. KSIĘGOZBIÓR

K sięgozbiór Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej pow stał głów nie z w łasn y ch zakupów , a także ze znacznych w początkow ym okresie p rz y ­ działów M in isterstw a O św iaty (znalazły się w śród nich le k tu ry szkolne w y d an e w M oskwie przez Zw iązek P a trio tó w Polskich), K u ra to riu m O kręgu Szkolnego, Z w iązku N auczycielstw a Polskiego, W ojew ódzkiego O środka D oskonalenia K a d r O św iatow ych. W spom nieć też należy g ratisy P ań stw o w y ch Z akładów W ydaw nictw Szkolnych, d a ry szkół, in s ty tu c ji i nauczycieli.

N a szczególne p o dkreślenie zasłu g u je w ysiłek pierw szych kiero w n i­ ków B iblioteki — O ttona Lipkow skiego i M ichała C hom ina, w łożony w grom adzenie księgozbioru. O tto n L ipkow ski k ażd y w y jazd służbow y do W arszaw y w y k o rzy sty w ał rów nocześnie n a zak u p y książek. W ty m okresie zdobyto tak ie dzieła, ja k na p rzy k ład W ielka L itera tu ra P ow ­

szechna, W ielka H istoria P ow szechna, Polska. J e j dzieje i k u ltu ra , H isto­ ria W ychow ania S tan isław a K o ta i inne. M ichał C hom in n iestru d ze n ie z a ­

biegał rów nież o zw iększenie księgozbioru, zw łaszcza pozycji o tem aty ce reg io n aln ej, co nie było w ów czesnych w a ru n k a c h rzeczą ła t w ą 29. P o n a d ­ to w d n iu 14 m arca 1949 roku M ichał C hom in p rz e ją ł bibliotekę lik w i­ dującego się L iceum M azursko-W arm ińskiego, w zbogacając księgozbiór Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej o 680 w olum inów z dziedziny pedagogiki i n a u k pokrew nych.

K ierow nictw o B iblioteki zabezpieczyło p rzed zniszczeniem tak że około 3 tysięcy w olum inów w jęz y k u niem ieckim , w śród n ich w ielotom ow ą encyklopedię pedagogiczną, książki z zak resu w ychow ania i nauczania oraz inne, ja k na p rz y k ła d Z ycie zw ie rzą t B rehm a. K siążki niem ieckie

28 PB W , S k ła d n ic a A k t, t. 8, S p ra w o z d a n ie o p iso w e z d z ia ia ln o ś c i P B W za 1959 r. 29 P ed a g o g iczn a B ib lio te k a W o je w ó d z k a w O ls zty n ie 1946— 1970, s. 17.

B I B L I O T E K I P E D A G O G I C Z N E W L A T A C H 1945—1972 129

poddano selekcji i n iep rzy d atn e w B ibliotece Pedagogicznej przekazano w 1951 ro k u do c e n tra ln y c h bibliotek n a u k o w y c h 30.

W 1950 ro k u n a polecenie M in isterstw a O św iaty w łączono księgozbio­ ry ośrodków d y d ak ty cz n o -n au k o w y ch i w ydziałów K u ra to riu m do in ­ w e n ta rz a C e n traln ej B iblioteki Pedagogicznej 31. Tą drogą B iblioteka uzy sk ała ponad 1 ty siąc w olum inów .

Poza daram i, p rzek azy w an y m i B ibliotece d rogą lik w id acji n iek tó ry ch p unktów , w p ły w ały rów nież książki od osób p ry w a tn y c h , n a p rzy k ład 10 sty czn ia 1946 ro k u re p a tria n c i z W ilna przek azali ja k o d a r d la B iblio­ te k i 52 książki. W tej liczbie 26 książek pedagogicznych pochodziło od nauczycielki W ładysław y R ostow skiej. N auczyciel A ntoni N arw oysz, póź­ niejszy p raco w n ik B iblioteki, p rzek azał rów nież w d arze sw ój księgozbiór liczący 76 książek. 15 m arca 1950 ro k u P ubliczna Szkoła P ow szechna w Iław ie p rzek azała d la P ań stw o w ej C en traln ej B iblioteki Pedagogicznej w O lsztynie 10 książek dotyczących h isto rii P o ls k i32.

W ciągu 5 la t istn ien ia B iblioteka zgrom adziła n a koniec g ru d n ia 1950 ro k u 8507 w olum inów , z czego 6200 książek zin w en tary zo w an o i opracow ano, zaś około 2300 w olum inów pozostało n iezin w e n tary zo w a- nych. Z opracow anych książek 5560 stan o w iły dzieła pedagogiczne i n a ­ ukow e z in n y ch dziedzin oraz około 700 pozycji z b e le try sty k i. P on ad to B iblioteka posiadała jeszcze 1500 w olum inów w ję z y k u niem ieckim , 100

30 P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 9, S p ra w o z d a n ie z w y k o n a n ia p la n u p ra c y P B W za [1 k w a r ta ł 1951 r. 31 PB W , S k ła d n ic a A k t, t. 1, P ism o M in is te r s tw a O św ia ty z 24 1 1950, n r N D B /P - -197/50. 32 PB W , S k ła d n ic a A k t, t. 1, N ie k tó re w y k a z y k s ią ż e k p rz e k a z a n y c h d la P C B P d ro g ą d a ró w . T a b e l a 2 W zro st k s ię g o z b io ru w la ta c h 1946— 1953

• W te j liczbie 2300 k siążek niem ieck ich . Ź ródło: PBW , S k ład n ica A kt, t. 8. O dpisy sp ra ­ w ozdań d la GUS oraz sp raw o zd an ia opisow e z dzia­ łalności B ib lio tek i Pedagogicznej za la ta 1945—1953.

9. K o m u n i k a t y L iczb a w olu m in ó w Kok . i tom ów W zrost k sięg o z b io ­ ru w % w p o ró w n a ­ n iu do ro k u poprz. 1945 368 X 1946 698 89 1947 918 31 1948 1418 54 1949 5 500* 288 1950 8 507 54 1951 9 620 65 1952 9 960 3 1953 12 620 27

130 W A N D A C H E Ł C H O W S K A

w ję z y k u ro sy jsk im i 10 w języ k u francuskim . Z grom adziła 12 roczników (wolum inów ) czasopism , w ty m 4 pedagogiczne 33. N ap ły w ające do B iblio­ te k i książki w pisyw ano do księgi in w en tarzo w ej, a n astęp n ie oddaw ano do opraw y w Z akładzie In tro lig ato rsk im Józefa R ym kiew icza w O lsztynie przy ul. Sw. B a rb a ry 5.

G rom adzenie księgozbioru w y raźn ie się popraw iło od m o m en tu usa­ m odzielnienia budżetow ego B iblioteki w 1951 roku, ale i w la ta c h pięć­ dziesiątych obok zakupów w łasn y ch księgozbiór B iblioteki zw iększały w dalszym ciągu w p ły w y z in n y ch źródeł. W la ta c h 1952— 1954 w szystkie biblioteki pedagogiczne w k r a ju p rz y ję ły księgozbiory ośrodków dosko­ n alen ia k a d r ośw iatow ych, a w 1957 ro k u n a podstaw ie u ch w ały Z w iązku N auczycielstw a Polskiego i za zgodą C en traln ej R ady Z w iązków Zaw odo­ w y ch rów nież biblioteki Z w iązku N auczycielstw a Polskiego w eszły w skład księgozbioru bibliotek pedagogicznych M. Pedagogiczna B iblioteka W ojew ódzka w 1952 ro k u p rz y ję ła księgozbiory poszczególnych sekcji W ojew ódzkiego O środka D oskonalenia K a d r O św iatow ych w liczbie 6 ty ­ sięcy w olum inów . W ty m sam y m ro k u o trzy m ała trz y p rzesy łk i po 22 k o m p lety książek z zak u p u cen traln eg o w ram ach ak cji „Sp. B ibl.” , s ta ­ now iące księgozbiór ze sp ecjaln y ch k red y tó w R ządu, w y sy łan y do biblio­ te k pow szechnych, szkolnych, społecznych, zw iązków zaw odow ych oraz in n y ch reso rtó w 35. B ył on nieodpow iedni zarów no pod w zględem d y s try ­ bucji, ja k i jakości książek, chociaż to d ru g ie zależało od ry n k u w y d a w n i­ czego. W w y n ik u tego zak u p u tra fiło do b ibliotek pow iatow ych w iele po­ zycji n iep rzy d atn y ch ta k pod w zględem środow iska czytelniczego, ja k i poziom u czytelnika. D y re k to r A n n a M oraw ska pisała: „książki te stały się tzw . cegłam i w n aszych bibliotekach [...] słabe arty sty cz n ie, m e ry to ­ rycznie d alek ie od n aszy ch zainteresow ań. W szystko to zniechęcało czy­ te ln ik a ” se.

Podobnie nieciekaw y księgozbiór m u siały biblioteki pedagogiczne p rzejąć w 1957 ro k u z b ibliotek Z w iązku N auczycielstw a Polskiego. „A kcja n a p o ty k ała n a duże tru d n o ści z pow odu b ra k u m iejsca ja k też ze w zględu n a m ałą atrak cy jn o ść księgozbiorów ” 37. We w rześn iu 1960 ro k u Pedagogiczna B iblioteka W ojew ódzka o trzy m ała jeszcze w ram ach p rz y ­ d ziału cen traln eg o 60 paczek z książkam i w jęz y k u u k raiń sk im . P o z in ­ w en tary zo w an iu i o pracow aniu 300 książek z tego p rzydziału, P edago­ giczna B iblioteka W ojew ódzka o trzy m ała polecenie z K u ra to riu m p rzesła­ nia o trzy m an y ch książek do szkół z u k ra iń sk im języ k iem n a u c z a n ia 38. O statn im z w iększych d aró w dla Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej był księgozbiór O kręgow ego O środka S zkolnictw a Zaw odow ego w liczbie

33 PB W , S k ła d n ic a A k t, t. 1, O d p is p is m a do P a ń s tw o w e g o P rz e d s ię b io rs tw a K o l­ p o rta ż u „ R u c h ” w O lsz ty n ie z 261 1950. W 1950 r. P C B P p r e n u m e ro w a ła c za so p ism a: „ O d ra ”, „ O d ro d z e n ie ”, „ K u ź n ic a ”, „T w ó rc z o ść ”, „ P ro b le m y " , „W ied za i Zycie", „Ż y cie S z k o ły ”, „N o w a S z k o ła ”, „ P ra c a S z k o ln a ” , „N ow e d ro g i” , „ P o lo n isty k a ", „ Ję z y k P o ls k i”, „ P o lsk a i Ś w ia t W sp ó łc z e sn y ” .

81 E. B ia łk o w sk a , op. cit., s. 30.

35 P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 1, P ism o C e n tra ln e g o Z a rz ą d u B ib lio te k z 12 II I 1952. 33 P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 8, S p ra w o z d a n ie o p iso w e z d z ia ła ln o ś c i P B W z a 1960 r. 37 K ro n ik a , cz. 1.

B I B L I O T E K I P E D A G O G I C Z N E W L A T A C H 1945— 1972 ₁₃₁

1420 w olum inów , p rzek azan y w e w rześn iu 1961 roku. Z p rzejęteg o k się­ gozbioru uzupełniono dział n au k technicznych, k tó ry dotychczas należał do n śjsła b ie j rozbudow anych.

M imo że w ciągu dalszych 11 la t księgozbiór om aw ianej B iblioteki w zrósł trz y k ro tn ie , to je d n a k nie zaw sze p o trzeb y czytelnicze nauczycieli b y ły w p ełn i zaspokajane. O bok ciągłego w zrostu, księgozbiór B iblioteki u legał k ilk a k ro tn e j g ru n to w n ej selekcji w zw iązku z zarządzeniam i Mi­ n iste rs tw a O św iaty, podczas k tó ry c h w ycofyw ano pozycje zdezaktualizo­ w ane. N a p rz y k ła d w 1953 ro k u w ycofano z księgozbioru Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej 199 książek pedagogicznych, w ro k u 1954 — 103 książki pedagogiczne, a z pedagogicznych b ib lio tek p ow iatow ych — 138 książek p ed ag o g ic zn y ch 39. A oto ja k sc h arak tery zo w ała te n okres d y re k to r A nna M oraw ska: „N a 43 315 tom ów ogółem (PBW i P B P) ty lk o 9,5 ty sięcy to książki z pedagogiki i psychologii, co stan o w i zaledw ie około 22% . K siążek z lite r a tu ry pięknej 20% i z działu polityczno-spo­ łecznego i in n y c h dziedzin 56% . Czym n ależy tłu m aczy ć ta k niski pro cen t książek pedagogicznych w bib lio tek ach tego ty p u ? T aki sta n n ie je s t w y ­ n ikiem zaniedbań ze stro n y k iero w n ictw a B iblioteki W ojew ódzkiej, ale niezw ykle m ałej p ro d u k c ji w ydaw niczej z te j d y scy p lin y oraz w y cofania 173 ty tu łó w książek tzw . pedagogiki b u rż u a z y jn e j” 40.

Je ś li chodzi o zak u p y w łasne, to do 1960 ro k u grom adzono przede w szy stk im dzieła z zak resu m ark sizm u , filozofii, pedagogiki i psychologii oraz d y scyplin uw zględnianych w p ro g ram ach szkolnych, ja k poloni­ styka, geografia, historia, m a te m a ty k a i n a u k i przyrodnicze. W la ta c h n a ­ stęp n y ch zaczęto rozbudow yw ać działy h isto rii sztuki, filologii obcej, a od k ilk u lat, uw zględniając n a ra s ta ją c e p o trzeb y czytelnicze stu d iu ją c y c h na w yższych uczelniach nauczycieli i in n y ch czytelników , p rzystąpiono do tw o rzen ia d odatkow ych działów ekonom ii i socjologii. W ty m sam ym okresie sy stem aty czn ie kom pletow ano roczniki czasopism , k tó ry c h liczbę znacznie pow iększono dzięki d aro m różnych in s ty tu c ji, przydziałom z K u ­ ra to riu m oraz w pływ om z likw idującego się S tu d iu m N auczycielskiego w O stródzie 41.

W la ta c h pięćdziesiątych notow ano niew ielki p rz y ro st książek pedago­ gicznych i p o k rew n y ch (24%). N ato m iast zasób lite r a tu ry p ięk n ej stan o ­ w ił ty lk o o 1% m niej od pedagogicznej, co nie było zjaw iskiem p ra w i­ dłow ym .

W la ta c h sześćdziesiątych o b serw u je się sy stem aty czn y w zro st księgo­ zbioru, przed e w szystkim w z ra sta ł p ro cen t dzieł z pedagogiki i n a u k p o k rew n y ch oraz z in n y c h d y scy p lin w iedzy.

N a dzień 31 g ru d n ia 1972 ro k u księgozbiór Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej osiągnął 59 405 książek w arto ści 1 456 901 zł oraz 3191

35 PB W , S k ła d n ic a A k t, te c z k a : P is m a p o u fn e , P r o to k o ły z w y k a z e m k siąż e k w y c o fa n y ch .

40 PB W , S k ła d n ic a A k t, t. 8, R e f e r a t A. M o ra w s k ie j p t. Z a d a n ia b ib lio te k p e d a ­ g o g ic zn y c h w p o d n o s ze n iu p o z io m u z a w o d o w e g o i in te le k tu a ln e g o n a u c zy c ie li, w y g ło ­ szo n y 14 I I I 1957 d la k ie ro w n ik ó w s e k c ji W o je w ó d z k ie g o O śro d k a D o sk o n a le n ia K a d r O św ia to w y c h i P o w ia to w e g o O śro d k a D o sk o n a le n ia K a d r O św ia to w y c h .

41 P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 5, P r o to k o ły p rz e k a z a n ia c zaso p ism P B W p rz e z S t u ­ d iu m N a u c z y c ie lsk ie w O stró d zie.

132 W A N D A C li E Ł C H O W S K A T a b e l a 3 W z ro st k s ię g o z b io ru w la ta c h 1954— 1972 K siążk i Rok pedagogiczne

1 z n au k p o k rew n y ch n au k o w e z in nych dzied zin lite rá tu a p iękna O gółem

w liczb ach

bezw zgl. w % w liczbach bezw zgl. w % w liczb ach _{bezw zgl.} 1j w .

1954 14 832 3 600 24 7 532 51 3 700 25 1955 16 802 4 140 24,6 8 782 52 3 880 23 1956 18 622 4 520 24 9 867 53 4 233 23 1957 20 348 4 870 24 10 843 53 4 635 23 1958 22 030 5 953 27 11 142 50,6 4 935 22,4 1959 24 039 6 3 1 5 26 12 480 52 5 244 22 1960 25 962 6 843 26 13 330 51,7 5 786 22,3 1961 27 923 7 333 26 14 487 52 6 103 22 1962 31 421 8 300 26,4 1 6 6 1 0 52,6 6 511 21 1963 33 526 8 970 27 17 835 53 6 721 20 1964 36 443 9 817 27 19 465 53,4 7 161 19,6 1965 38 500 10 457 27 20 539 53,6 7 504 19,4 1966 40 878 11 078 27 21 980 54 7 820 19 1967 43 508 12 048 27,7 22 080 53,3 8 380 19 1968 46 831 13 348 29 25 833 53 8 650 18 1969 50 125 14 271 28,5 26 905 52,5 8 943 18 1970 51 925 15 197 29 27 187 52,7 9 541 18,3 1971 56 311 16 397 29 29 553 52,6 10 361 18,4 1972 59 405 17 735 30 30 583 52 11 097 18

Źródło: PBW, S k ład n ica A kt, t. 8. S praw o zd an ia staty sty czn e dla GUS o raz sp raw ozdania opisowe z działalności PBW za la ta 1954, 1957—1966, 1969—1972.

roczników czasopism (opraw ionych) w artości 257 470 zł. Ś red n i roczny p rz y ro st księgozbioru w o statn ich k ilk u la ta c h w ynosił p onad 3 tysiące w olum inów . T rzecia część n ab y tk ó w p rzy p ad ała n a pedagogikę i nauki pokrew ne. M imo to lite r a tu ra pedagogiczna stanow i n a d a l n ie z b y t dużą część księgozbioru, bo 17 735 w olum inów (30%). O dliczając 11 097 w o lu ­ m inów (18%) lite r a tu ry p ięk n ej, resztę (52%) stanow ią książki naukow e i p o pularnonaukow e, w śród k tó ry c h n a czoło w y b ija się lite r a tu ra spo­ łeczno-polityczna, ciesząca się ostatnio coraz w iększym pow odzeniem .

A k tu aln ie głów nym źródłem pow iększania się księgozbioru je s t zakup bieżący w k sięg arn iach D om u K siążki, na m iędzynarodow ych ta rg a c h książki, w an ty k w ariatach -D o m u K siążki oraz n a au k cja ch bibliofilskich. D oboru księgozbioru d okonuje się zgodnie z odpow iednim p u n k te m s ta ­ tu tu , ponadto w edług w skazań M inisterstw a O św iaty, biorąc pod uw agę

B I B L I O T E K I P E D A G O G I C Z N E W L A T A C H 1945—1972 ₁₃₃

T a b e l a 4 P r e n u m e r a ta c zaso p ism w la ta c h 1954— 1972

Rok C zasopism a (roczniki) w w o lu m in ach

Liczba ty tu łó w ab o n o w an y ch czaso p ism P ed a g o g iczn y ch w ję zy k u polskim w ję zy k ac h o b cy ch 1954 102 29 23 1955 237 100 29 18 1956 380 100 29 18 1957 486 92 27 10 1958 770 85 31 10 1959 907 85 31 10 1960 1015 93 31 10 1961 1140 103 30 10 1962 3260 106 30 12 1963 1388 114 37 13 1964 1521 104 32 16 1965 1679 104 32 16 1966 1809 109 39 14 1967 2031 121 40 14 1968 2184 120 41 17 1969 2385 130 62 17 1970 2687 164 54 17 1971 2924 180 54 19 1972 3191 214 80 32

Ź ródło: PBW , S k ład n ica A kt, t. 8. S p raw o zd an ia s taty sty czn e d la GUS o raz sp raw ozdania opisow e z działalności PBW za la ta 1954, 1957—1966, 1969—1972.

p ro g ram y nauczania. K o m p letu je się w ięc książki, poza pedagogiką i n a ­ uk am i p okrew nym i, rów nież z dziedziny tech n ik i, zagadnień p olitycznych i społecznych oraz w y d aw n ictw a reg io n aln e (po k ilk a egzem plarzy), a tak że lite r a tu rę p ięk n ą p isarzy W arm ii i M azur (po d w a egzem plarze). P on ad to B iblioteka z a o p a tru je się w podręczniki do w szy stk ich typów szkół i do w szy stk ich przedm iotów . S tan podręczników n a koniec 1972 ro k u w ynosił 1034 w olum iny. Z a k u p u je się rów nież o p racow ania pom oc­ nicze dla uczniów i nauczycieli z lite r a tu ry n aukow ej i p o p u larn o n au k o ­ w ej oraz pom oce m etodyczne (album y, p ły ty , o statn io p rzeźrocza i m apy). P rz y zak u p ach uw zględnia się ta k ż e le k tu ry obow iązkow e.

M ając ponadto za zadanie — zgodnie ze s ta tu te m —■ in stru o w a n ie podległych Pedagogicznej B ibliotece W ojew ódzkiej b ib lio tek arzy szkol­ n y ch i pedagogicznych, B iblioteka grom adzi le k tu rę i pom oce zw iązane z p ra c ą bibliotekarza. B ierze się rów nież p od u w ag ę k w e re n d y c z y te ln i­ ków. B iblioteka prow adzi k a rto te k ę pozycji w y b ra n y c h do z a k u p u i na

134 W A N D A C I-IE Ł C H O W S K A

tej podstaw ie zam aw ia się książki w księgarni. W zakupie bieżącym sto ­ su je się w ieloegzem plarzow ość. D zieła pedagogiczne n ab y w a się w liczbie 3— 6 egzem plarzy, zaś książki pom ocnicze dla nauczycieli po 6— 9 egzem ­ plarzy. O kazało się, że liczba zak u p y w an y ch książek pedagogicznych je st n iew y starczająca, gdyż zapotrzebow anie na nie je s t p rz y n a jm n ie j tr z y ­ k ro tn ie w iększe. Z estaw do zak u p u opracow uje kiero w n ik działu g ro m a­ dzenia księgozbioru, z ty m że Zapow iedzi W yd a w n icze przeg ląd ają k ie ­ row nicy poszczególnych działów i w p isu ją p roponow aną przez siebie liczbę egzem plarzy danego ty tu łu . O stateczna decyzja i a p ro b a ta należy do d y re k to ra B iblioteki.

B iblioteka p re n u m e ru je ponadto p raw ie w szystkie czasopism a pedago­ giczne w ję z y k u polskim i w iele czasopism n au k o w y ch z ró żn y ch dziedzin w iedzy, zw iązanych z nau czan iem poszczególnych przedm iotów w szkole, a tak że sporo czasopism pedagogicznych i in n y c h w języ k a ch obcych. N a 214 ty tu łó w czasopism zap ren u m ero w an o w 1972 ro k u : czasopism k ra jo w y c h — 182 ty tu ły , czasopism zagranicznych — 32 ty tu ły , w ty m czasopism radzieckich — 28 ty tu łó w , czasopism niem ieckich — 3 ty tu ły , fran cu sk ich — 1 ty tu ł. Rozwój p re n u m e ra ty czasopism o b razu je ta b e la 4.

7. CZYTELNICY

W 1950 ro k u w szkołach w szystkich ty p ó w w ojew ództw a o lsztyńskie­ go uczyło ponad 3 tysiące nauczycieli, w śród k tó ry c h około 64% stanow ili nauczyciele niew ykw alifikow ani. P rzed w ładzam i ośw iatow ym i n a W arm ii i M azurach stanęło pow ażne zadanie organizow ania dokształcania n au czy ­ cieli p racu jący ch . S tu d ia nauczycielskie, rejonow e kom isje kształcenia nauczycieli i in n e fo rm y dokształcania nie m ogłyby fu nkcjonow ać bez czynnego udziału sam ych nauczycieli, bez sam odzielnej p ra c y sam o­ kształceniow ej, k tó ra stanow i w ażne ogniw o w procesie dokształcania. N a sesjach p rzekazyw ano pew ne kom p en d iu m w iedzy pedagogicznej i ogólnej, reszta p ra c y i w y n ik i zależały od nauczyciela. Spow odow ało to w zrost zapotrzebow ania n a książki z zak resu pedagogiki, psychologii, dy­ d ak ty k i i inne.

Pierw szym i czytelnikam i B iblioteki Pedagogicznej b y li nauczyciele Szkoły Ćwiczeń i L iceum Pedagogicznego w O lsztynie oraz uczniow ie tegoż L iceum . Pow oli liczba czytelników w zrastała, p rzy b y w ali n au czy ­ ciele dokształcający się n a różnego ro d zaju k ursach. F o rm y p ra c y z czy­ teln ik iem p rzed staw iały się n iezb y t skom plikow anie — ograniczały się do w ypożyczeń, ale ju ż i w ty m okresie szukano drogi do czytelnika. D y rek ­ to r M ichał Chom in w ygłaszał p relek cje n a k o n feren cjach nauczycielskich i w k lasach licealn y ch na te m a t k u ltu ry czytelniczej 42. O d pierw szych dni p ra c y B iblioteki w ysyłano książki w te re n na zam ów ienie listow ne. Z am ów ienia n a książki i podręczniki zgłaszali in d y w id u aln i czytelnicy, ja k rów nież szkoły i in s ty t u c je 43. W ro k u 1946 drogą koresp o n d en cy jn ą w ypożyczono 32 książki, w 1947 — 40, w 1949 — 50, a w 1950 ro k u ju ż

42 A. M o ra w sk a , op. cit., s. 6.

■із PB W , S k ła d n ic a A k t, t. 1, Z a m ó w ie n ia n a k sią ż k i k ie ro w a n e do P C B P w O l­ sztynie.

B I B L I O T E K I P E D A G O G I C Z N E W L A T A C H 1945— 1972 13S

ty lk o 5. „W ypożyczenie o 45 książek m niej n ależ y tłu m aczy ć p o w staw a­ niem ośrodków d y d ak ty cz n o -n au k o w y ch i grom adzeniem p rzez n ich w łasn y ch księgozbiorów ” 44.

D ane liczbow e tab eli 5 w sk azu ją n a in te n sy w n y w zro st liczby czytel­ n ików i w ypożyczeń. L iczba k o rz y sta ją c y c h z księgozbioru B iblioteki P e ­ dagogicznej p rzek raczała 100% w p o ró w n an iu do każdego poprzedniego roku. W 1950 ro k u z C e n traln ej B iblioteki P edagogicznej w O lsztynie k o rzy stało p o n ad 14% nauczycieli w ojew ództw a.

T a b e l a 5 C z y te ln ic tw o w la ta c h 1946— 1950

Rok C zy teln icy W ypożyczenia

W zrost liczb y czy teln ik ó w w % w p o ró w n an iu do ro k u p o p rz ed n ieg o 1946 34 205 X 1947 74 450 117 1948 159 960 114 1949 324 1 911 103 1950 430 2 837 32

Źródło: PBW , S k ład n ica A kt, t. 8. O dpis zestaw ien ia s ta ty ­ stycznego czy teln ik ó w i w ypożyczeń do 1950 ro k u .

W pierw szych la tach istn ie n ia B iblioteki zasadniczy zespół czytelniczy tw o rzy li, obok pracow ników K u ra to riu m O k ręg u Szkolnego, nauczyciele O lsztyna i najb liższy ch okolic tego m iasta. Z biegiem czasu rozszerzał się zasięg B iblioteki i ro sła liczba czytelników z te re n u całego w ojew ództw a. W płynęło na to m iędzy in n y m i organizow anie no w y ch p laców ek ośw iato­ w ych, w k tó ry c h B iblioteka znalazła n a tu ra ln y c h sp rz y m ie rz e ń c ó w 4S. W ro k u 1951 pow ołano ośrodki doskonalenia k a d r ośw iatow ych. B iblio­ te k a i ośrodki m ia ły zbieżne cele, a m ianow icie upow szechnianie książek i czasopism niezb ęd n y ch w p ra c y nauczyciela. W spółpracę u łatw iało przeniesienie w 1952 ro k u B iblioteki do w spólnego b u d y n k u z W ojew ódz­ kim O środkiem D oskonalenia K a d r O św iatow ych.

Z organizow ane w ro k u 1954 w O lsztynie S tu d iu m N auczycielskie w y ­ d atn ie w p ły n ęło n a zw iększenie się liczby czytelników . Z arów no n au czy ­ ciele, ja k i stu d en ci S tu d iu m N auczycielskiego znaleźli w bib lio tek ach pedagogicznych pom oc w zdobyw aniu i podnoszeniu sw oich k w alifikacji. Obok nauczycieli i p racow ników a d m in istra c ji szkolnej, c zy te ln ik am i B i­ blioteki staw ali się p raco w n icy ró żn y ch p laców ek ośw iatow ych i w ycho­ w aw czych, osoby p rzy g o to w u jące się do zaw odu nauczycielskiego i czę­ ściowo m łodzież o statn ich klas szkół średnich.

Z w iększyły się rów nież m ożliw ości p ro p ag o w an ia czy te ln ictw a, b o ­ w iem w 1958 ro k u rozpoczęły działalność w y d ziały pedagogiczne Z w iązku

44 Ib id e m .

i s s W A N D A C H E Ł C H O W S K A

N auczycielstw a Polskiego, k tó re zaję ły się organizow aniem k o n feren cji rejonow ych. B iblioteka Pedagogiczna poprzez udział w k o n feren cjach m ogła propagow ać czytelnictw o w śród nauczycieli, zw łaszcza p racu jący ch na w si. O d 1960 roku B iblioteka stała się niezbędnym w a rsz ta te m p ra c y okręgow ych ośrodków m etodycznych. O rganizow ane przez poszczególnych kierow ników sekcji k o n feren cje przedm iotow e stw o rzy ły i tu m ożliw ości popularyzow ania lite r a tu ry pedagogicznej i in n ej. Mimo sp rzy jają cy ch w a ru n k ó w w skaźnik zasięgu B iblioteki b y ł stosunkow o niski i k ształto ­ w ał się w g ran icach 40— 55% . W 1957 ro k u B iblioteka obejm ow ała 40°/o nauczycieli, w 1958 — 44°/o, w 1959 — 52% , a w 1960 — 55% nauczycieli. Liczba w ypożyczeń p rzy p ad ająca n a 1 czy teln ik a w la ta c h 1950— 1957 w ah ała się w granicach 7 książek. D opiero w 1958 ro k u w zrosła, osiągając 10 w ypożyczeń n a czytelnika, w 1959 ro k u — 12 i w 1960 ro k u — 14,7

T a b e l a 6

C zy teln ic y i w y p o ż y cz e n ia w la ta c h 1951— 1960 (s ta n z 31 X II k a ż d e g o ro k u )

Rok _{czy teln ik ó w}Liczba _{w ypożyczeń}Liczba

1951 611 3100 1952 490 2 800 1953 540 3 153 1954 910 6 560 1955 1040 7 990 1956 1 202 9 764 1957 1499 9 452 1958 980 10 540 1959 1 069 16 632 1960 1 176 17 395

źró d ło : PBW , s k ła d n ic a A kt, t. 8. S praw ozdania dla GUS oraz sp raw o zd an ie opisow e z działalności PBW Z la t 1951—1960.

w ypożyczeń 4e. N iew ątpliw ie w płynęło n a to z a tru d n ien ie od d n ia 1 w rze­ śnia 1958 ro k u przez In s p e k to ra t O św iaty p o w iatu olsztyńskiego biblio­ te k a rz a n a pół e tatu , k tó ry , p o słu g u jąc się księgozbiorem Pedagogicznej B iblioteki W ojew ódzkiej, propagow ał czytelnictw o w ty m pow iecie przez organizow anie ru ch o m y ch p u n k tó w bibliotecznych, zw iązanych z d ziałal­ nością k o n feren cji rejo n o w y ch 47.

Pom im o że liczba czytelników z k ażd y m ro k iem w zrastała, nie objęła

4S P B W , S k ła d n ic a A k t, t. 8, S p r a w o z d a n ie o p iso w e z d z ia ła ln o ś c i P B W z la t 1957— 1960.