R O C Z N I K I N A U K P R A W N Y C H T o m IX , z e s z y ł 2 - 1999 KS. L E S Z E K A D A M O W I C Z Lublin P R O B L E M N A U C Z A N I A P R A W A K A T O L I C K I C H K O Ś C I O Ł Ó W W S C H O D N I C H W S E M I N A R I U M D U C H O W N Y M O B R Z Ą D K U Ł A C I Ń S K I E G O * T ak s f o r m u ło w a n y te m a t m o je g o k o m u n i k a t u o d p o w i a d a d o k ł a d n i e t y t u ł o wi arty k u łu śp. ks. prof. P a w ła P a łk i, k tó ry u k a z a ł się p r z e d p o n a d 2 0 laty na ła m a c h k w a r ta ln ik a „ P r a w o K a n o n i c z n e ” ( P K 20 (1 9 7 7 ) , n r 3-4, s. 2 45- 261). Nie je s t to w ięc p ro b le m n o w y , k tó ry p o ja w ił się w o s ta tn ic h lata c h . P ro m u lg a c ja p rz e z J a n a P a w ła II K o d e k s u P r a w a K a n o n i c z n e g o w 1983 i K o d e k su K a n o n ó w K o ś c io łó w W s c h o d n i c h w 1990 r o k u s t w o r z y ł a j e d n a k z u p e ł nie n o w y stan p ra w n y w K o śc ie le . W i e l o k r o t n i e r ó w n i e ż J a n P a w e ł II z a c h ę cał do s tu d io w a n ia i o d k r y w a n i a c a łe g o d z i e d z i c t w a K o ś c io ła , k tó re z a c h o w a ne zo sta ło w r ó ż n o r o d n o ś c i tra d y c ji i o b r z ą d k ó w .
N a w ią z u ją c d o b o g a te j tra d y c ji t e o l o g ic z n e j W s c h o d u i Z a c h o d u , S o b ó r W a ty k a ń s k i II n a u c z a ł, że „ h isto ria , tr a d y c je i b a r d z o lic z n e in s ty tu c je k o ś c ie ln e w s p a n ia le ś w i a d c z ą o w ie lk ic h z a s ł u g a c h K o ś c i o ł ó w w s c h o d n i c h w o b e c K o ś c io ła p o w s z e c h n e g o . D la te g o Ś w ię ty S o b ó r to k o ś c i e l n e i d u c h o w e d z i e d z ic tw o nie ty lk o o ta c z a n a le ż n y m s z a c u n k i e m i s ł u s z n ą c z c ią , ale ta k ż e m o c n o je s t p r z e k o n a n y , że s ta n o w i o n o d z i e d z i c t w o c a łe g o K o ś c i o ł a C h r y s t u so w e g o . Z tego p o w o d u u ro c z y ś c ie o ś w i a d c z a , że K o ś c i o ł y W s c h o d u , j a k i Z a c h o d u m a j ą p ra w o i o b o w i ą z e k r z ą d z e n i a się w e d łu g w ł a s n y c h p r z e p is ó w , j a k o że z a le c a je c z c ig o d n a s ta r o d a w n o ś ć o r a z że b a r d z ie j o d p o w i a d a j ą o b y c z a jo m m ie js c o w y c h w ie r n y c h i w y d a j ą się b y ć p r z y d a t n i e j s z e d la z a b i e g ó w o d o b ro d u s z ” ( D K W 5). K o m u n i k a t te n w p o d s t a w o w e j w e r s j i z o s t a ł w y g ł o s z o n y n a z j e ź d z i e w y k ł a d o w c ó w p r a w a k a n o n i c z n e g o w Ł o w i c z u w 1996 r o k u . W e r s j a o b e c n i e p u b l i k o w a n a z o s t a ł a p o d d a n a j e d y n i e n i e z b ę d n e j k o r e k c i e .
W s p ó ł c z e s n y k a n o n is ta n ie m o ż e o g r a n ic z a ć s w o ic h s tu d ió w je d y n ie do s y s t e m u p r a w n e g o w ła s n e g o K o ś c io ła , ale p o w in ie n z g łęb iać cały sy stem p r a w n y K o ś c i o ł a w w y m i a r z e u n i w e r s a l n y m i p o n a d o b r z ą d k o w y m . P a r a f r a z u j ą c s ł o w a J a n a P a w ła II m o ż n a s tw ie r d z ić , że k a n o n i s t a p o w in ie n „ o d d y c h a ć o b y d w o m a p łu c a m i: ch o d z i o W s c h ó d i Z a c h ó d . T a k w ie lk ie b o g a c tw o c h w a ły, z e b r a n e z r ó ż n y c h fo rm w ie lk ie j tra d y c ji K o ś c io ła , [...] je s t d zisiaj b a r d z ie j k o n i e c z n e n iż k i e d y k o l w i e k ” ( Io a n n e s P a u lu s II, L itte r a e e n c y c lica e
„ R e d e m p t o r i s M a t e r ” . 2 5 .0 3 .1 9 8 7 , A A S 79 (1 9 8 7 ), s. 406). W p r z e m ó w ie n iu d o O j c ó w S y n o d u B i s k u p ó w w 1990 ro k u p a p ie ż stw ierdził: „O d sa m e g o p o c z ą t k u k o d y f ik a c ji k a n o n ó w K o ś c i o ł ó w W s c h o d n i c h B isk u p i R z y m s c y n i e u s t a n n i e p r a g n ę li o g ł o s z e n i a d w ó c h k o d e k s ó w : j e d n e g o dla K o ś c io ła ła c i ń s k i e g o o r a z d r u g ie g o d la W s c h o d n i c h K o ś c i o ł ó w K a to lic k ic h . T o u m o ż liw iło b y im ś l e d z e n ie te g o w s z y s tk ie g o , co d z ie je się w K o ś c i e l e p o p rz e z O p a trz n o ś ć B o ż ą , ta k j a k s a m K o ś c ió ł z g r o m a d z o n y w j e d n y m D u c h u Ś w ię ty m o d d y c h a d w o m a p łu c a m i: j e d n y m n a W s c h o d z i e i d r u g im n a Z a c h o d z ie , p ło n ą c ż a r liw ą m i ł o ś c i ą C h r y s t u s a w j e d n y m s e rc u , ale p o s i a d a j ą c y m d w ie k o m o r y ” (A A S 82 (1 9 9 0 ) , s. 1037).
P o w s t a j e p y ta n ie , c z y ta teza, z a w a r t a z a r ó w n o w d o k u m e n c ie s o b o ro w y m , j a k i w n a u c z a n i u J a n a P a w ła II, je s t z o b o w i ą z a n i e m d la k an o n isty n a u c z a j ą c e g o p r a w a k a n o n i c z n e g o w s e m i n a r i u m d u c h o w n y m o k r e ś lo n e g o o b rz ą d k u . C z y m y , j a k o w y k ł a d o w c y p r a w a w s e m in a r ia c h o b r z ą d k u łac iń sk ie g o , m a m y o b o w i ą z e k , a p r z y n a j m n i e j , c z y j e s t p o t r z e b a u ję c ia w p o d s t a w o w y m w y k ł a d z ie e le m e n t ó w p r a w a k a to lic k ic h K o ś c i o ł ó w w s c h o d n i c h ? I o d w ro tn ie , czy w s e m i n a r i a c h o b r z ą d k u w s c h o d n i e g o n a le ż y n a u c z a ć p r a w a K o śc io ła ł a c iń s k ie g o ? M o j a o d p o w i e d ź n a ta k p o s t a w i o n e p y ta n ia j e s t je d n o z n a c z n i e tw ierd ząca: a l u m n ó w , n i e z a l e ż n i e o d ich o b r z ą d k u , n a le ż y z a p o z n a ć p r z y n a jm n ie j z p o d s t a w o w y m i ( m a m tu n a m y śli p r z y d a t n o ś ć p r a k ty c z n ą ) n o r m a m i p ra w n y m i o b o w i ą z u j ą c y m i w K o ś c i o ł a c h s i o s tr z a n y c h . T e z ę tę p o s ta ra m się p o k ró tc e u z a s a d n i ć te o r e t y c z n i e i p r a k ty c z n ie , o d n o s z ą c się j e d n a k do te m a tu s f o r m u ł o w a n e g o n a w s tę p ie . P r a w o d a w c a w k a n . 1 K P K s tw ie r d z a , że „ k a n o n y teg o K o d e k s u d o ty c z ą je d y n i e K o ś c i o ł a ł a c i ń s k i e g o ” . N a t o m i a s t kan. 1 K K K W m ó w i, że „ k a n o n y te g o K o d e k s u o d n o s z ą się do w s z y s t k i c h i j e d y n i e do k a to lic k ic h K o ś c io łó w W s c h o d n i c h , c h y b a że w y r a ź n ie co in n e g o z o s ta ło p o s t a n o w i o n e o d n o ś n ie do re la c ji z K o ś c i o ł e m ł a c i ń s k i m ” . N o r m a kan. 1 K K K W w y ra ź n ie su g e ru je , że w K o d e k s i e w s c h o d n i m z n a j d u j ą się k a n o n y d o t y c z ą c e w ie r n y c h K o ś c io ła ł a c i ń s k ie g o . W isto c ie istn ie je d z ie w ię ć k a n o n ó w , w k tó r y c h p o ja w ia się o d n o ś
n ik do K o ś c io ła ła c iń s k ie g o ( s ą to k a n o n y : 37; 41; 207; 32 2 , § 1; 43 2 ; 69 6 , § 1 i 2; 830, § 1; 9 1 6 , § 5 i 1465).
K a n o n y te dotyczą:
a) o d n o to w a n ia z m ia n y o b r z ą d k u w k s i ę g a c h p a r a f ia ln y c h (kan . 37 - „ K a ż d e p rz y p is a n ie do j a k i e g o ś K o ś c i o ł a su i iuris lub p r z e j ś c i e do in n e g o K o ś cio ła sui iuris p o w in n o z o s ta ć o d n o t o w a n e w k s ię d z e o c h r z c z o n y c h p a ra fii, g d z ie c h r z e s t został u d z ie lo n y , ta k ż e , je ś li z a c h o d z i p o tr z e b a , p a r a f ii K o ś cio ła ła c iń s k ie g o ; je ś li n ie m o ż n a teg o u c z y n ić , w in n y m d o k u m e n c i e p r z e c h o w y w a n y m w a r c h i w u m p a r a f i a l n y m w ł a ś c i w e g o p r o b o s z c z a K o ś c i o ł a sui iu r is , do k tó re g o o s o b a ta z o s ta ła p r z y p i s a n a ”);
b) o b o w ią z k u p o u c z e n ia o s p e c y f ic e in n y c h K o ś c io łó w k a to lic k ic h (kan. 41 - „ C h rz e ś c ija n ie k a ż d e g o K o ś c i o ł a su i iuris, t a k ż e K o ś c i o ł a ła c i ń s k i e g o , k tó rzy z racji u rzęd u , p o s łu g i lub z a d a n ia c z ę s to s p o t y k a j ą się z c h r z e ś c i ja n a m i in n e g o K o ś c io ła su i iuris, p o w in n i b y ć d o k ł a d n i e p o u c z e n i o ty m K o ś c ie le w z w ią z k u z p o w a g ą u r z ę d u , p o s łu g i lub z a d a n ia , k tó re w y p e ł n i a j ą ”);
c) u ję c ia w s p r a w o z d a n i a c h p i ę c i o le tn ic h s ta n u d u s z p a s t e r s t w a w ie r n y c h in n e g o o b rz ą d k u (kan. 2 0 7 - „ B is k u p e p a r c h ia ln y k t ó r e g o k o l w i e k K o ś c i o ł a sui iuris, ta k że K o ś c io ła ła c iń s k ie g o , p o w in ie n p o w i a d o m i ć S to lic ę A p o s to ls k ą przy o k a z ji p ię c io le tn ie j re la c ji o stan ie i p o t r z e b a c h c h r z e ś c ija n , któ rz y n a w e t je ś li s ą p r z y p i s a n i d o in n e g o K o ś c io ła s u i iuris, z o s ta li p o w ie rz e n i j e g o trosce);
d) k o n fe re n c ji b i s k u p ó w n a l e ż ą c y c h d o r ó ż n y c h o b r z ą d k ó w (kan. 3 2 2 § 1 - „T am , g d z ie w e d łu g o s ą d u S to lic y A p o s to ls k ie j w y d a j e się to p o ż y t e c z n e , P a tria rc h o w ie , M e tr o p o lic i K o ś c i o ł ó w m e t r o p o l i t a l n y c h s u i iuris, b is k u p i e p a rc h ia ln i, i, je ś li s ta tu ty tak p rz e w id u ją , ta k ż e inni H i e r a r c h o w i e m ie js c a r ó ż n y c h K o ś c io łó w s u i iuris, t a k ż e K o ś c io ła ła c iń s k ie g o , w y k o n u j ą c y s w o ją w ła d z ę w ty m s a m y m n a r o d z i e lub r e g io n ie , z w o ł y w a n i s ą p rz e z P a tria rc h ę lub in n ą w ł a d z ę w y z n a c z o n ą p r z e z S to lic ę A p o s t o l s k ą n a o k r e so w e zeb ra n ia , aby p o p r z e z w y m i a n ę d o ś w i a d c z e ń , m e to d i u d z ie la n e ra d y d o k o n y w a ło się ś w ię te z j e d n o c z e n i e sil d la d o b r a w s p ó l n e g o K o ś c i o ł ó w , w s p ie ra ją c e je d n o ś ć d z i a ł a n i a i w s p ó l n e d z ie ło , r o z s z e r z a j ą c e d o b r o w ia r y i s k u te c z n ie j z a c h o w u j ą c e d y s c y p l i n ę k o śc ie ln ą );
e) o rg a n iz a c ji ż y cia z a k o n n e g o w i n s ty tu ta c h w i e l o o b r z ą d k o w y c h (k a n . 4 3 2 - „ M o n a s te r za le ż n y , d o m lub p r o w i n c j a in sty tu tu z a k o n n e g o k a ż d e g o K o ś c io ła sui iuris, r ó w n ie ż K o ś c i o ł a ła c iń s k ie g o , k tó r y za z g o d ą S to lic y A p o s to ls k ie j p r z y p is a n y z o s ta je in n e m u K o ś c i o ł o w i s u i iuris, p o w i n i e n z a c h o w y w a ć p r a w a te g o K o ś c io ła , n ie n a r u s z a ją c t y p i k ó w i s ta tu tó w , k tó re
m a j ą n a w z g l ę d z i e w e w n ę t r z n y z a rz ą d ty m in s ty tu te m o raz p rz y w ile je p r z y z n a n e p r z e z S t o lic ę A p o s t o l s k ą ” );
f) s z a f a r z a s a k r a m e n t u b i e r z m o w a n i a , czy li c h r y z m a c ji (kan. 6 9 6 § 1 - „ W s z y s c y p r e z b i t e r z y K o ś c i o ł ó w w s c h o d n ic h w a ż n ie u d z ie la ją c h ry z m a c ji z a r ó w n o łą c z n ie z c h r z te m , j a k też o d d z ie ln ie w s z y s tk im c h rz e ś c ija n o m k a ż d e g o K o ś c i o ł a s u i iu ris, t a k ż e ła c iń s k ie g o . § 2 - „ C h rz e ś c ija n ie K o ś c io łó w w s c h o d n i c h m o g ą w a ż n i e p rz y ją ć c h r y z m a c j ę ta k że od p re z b ite ró w K o ś c io ła ł a c iń s k ie g o , w e d ł u g u p r a w n ie ń , ja k i e oni p o s i a d a j ą ”);
g) d e le g a c ji do b ł o g o s ł a w i e n i a m a ł ż e ń s t w (kan. 8 3 0 § 1 - „ H ie r a r c h a m ie js c a i p r o b o s z c z m i e j s c a w c z a s ie p r a w n e g o s p r a w o w a n i a u rz ę d u m o g ą u p o w a ż n ić k a p ł a n ó w k a ż d e g o K o ś c i o ł a s u i i u r i s , ta k ż e K o ś c io ła ła c iń s k ie g o , do b ł o g o s ł a w i e n i a o k r e ś l o n e g o m a ł ż e ń s t w a w g r a n ic a c h s w o je g o te r y to r i u m ” );
h) o p ie k i n a d w i e r n y m i in n e g o o b r z ą d k u , k tó rz y n ie p o s ia d a ją n a d a n y m t e r y to r iu m w ła s n e j h ie r a r c h ii (k a n . 9 1 6 § 5 - „W m ie js c a c h , w k tó ry c h nie z o s ta ł u t w o r z o n y n a w e t e g z a r c h a t d la c h r z e ś c ija n ja k ie g o ś K o ś c io ła sui iuris, za ich w ł a s n e g o H i e r a r c h ę n a le ż y u w a ż a ć H ie ra rc h ę m ie js c a d r u g ie go K o ś c io ła s u i iuris, t a k ż e K o ś c i o ł a ła c iń s k ie g o , m o c ą kan. 101; jeśli je s t ich w ie lu , z a w ł a s n e g o n a le ż y u w a ż a ć H ie r a r c h ę w y z n a c z o n e g o p rzez S to lic ę A p o s t o l s k ą lub, j e ż e l i c h o d z i o c h rz e ś c ija n ja k i e g o ś K o ś c io ła pa- t r ia r c h a ln e g o , P a t r i a r c h ę za z g o d ą S to lic y A p o s t o l s k i e j ”);
i) p r z e s t ę p s t w a n i e l e g a l n e g o n a k ł a n i a n i a do z m ia n y o b r z ą d k u (kan. 1465 - „ K to w y k o n u j ą c u rz ą d , p o s ł u g ę lu b in n e z a d a n ie w K o ś c ie le , p rz y p is a n y d o j a k i e g o k o l w i e k K o ś c i o ł a s u i iuris, ta k ż e K o ś c io ła ła c iń s k ie g o , j a k ie g o ś c h r z e ś c i j a n i n a w b r e w k a n . 31 n a k ła n ia ł w ja k i k o l w i e k s p o só b do p rz e jśc ia d o in n e g o K o ś c i o ł a sui iuris, p o w i n i e n z o s ta ć u k a r a n y o d p o w i e d n i ą k a r ą ” ). W k a n o n a c h ty ch w y r a ź n i e p r a w o d a w c a ro z c ią g a ich o b o w ią z y w a ln o ś ć na w ie r n y c h K o ś c i o ł a ła c iń s k ie g o . P o z a ty m j e d n a k w s z e r e g u n o r m K K K W z n a jd u je m y m a te rię , k tó ra z n a tu ry r z e c z y d o t y c z y r e la c ji m ię d z y o b r z ą d k o w y c h . S ą to (w y m ie n ia m tylko p r z y k ł a d o w o ) k a n o n y r e g u lu ją c e : a) p o ję c ia o b r z ą d k u i K o ś c i o ł a su i iu ris (b ra k w K P K ); b) z m i a n ę p r z y n a l e ż n o ś c i d o o b r z ą d k u o ra z z m ia n y o b r z ą d k u (a d o k ła d n ie j p r z y p i s a n i a do K o ś c i o ł a s u i iu r is - r o z b ie ż n o ś c i p o m ię d z y K P K i K K K W , w y j a ś n i e n i e P a p i e s k i e j R a d y In te r p r e ta c ji T e k s t ó w P ra w n y c h ); c) le g a ln e g o u d z ie la n ia c h r z tu (n a W s c h o d z i e d ia k o n - sz a fa rz em n a d z w y c z a jn y m ) ; d) z a s a d d o t y c z ą c y c h u d z i e l a n i a b i e r z m o w a n i a (ch ry z m a cji); e) k o n c e l e b r y e u c h a r y s t y c z n e j k a p ł a n ó w n a l e ż ą c y c h do r ó ż n y c h o b rz ą d k ó w ;
f) s p r a w o w a n i a s a k r a m e n tu p o k u ty ( is tn ie n ie g r z e c h ó w z a s t r z e ż o n y c h w p r a w ie w s c h o d n im i k a r la ta e s e n t e n tia e w K o ś c i e l e ła c iń s k im );
g) w ła d z y a s y s to w a n ia (b ło g o s ła w ie n ia ) p r z y z a w i e r a n i u m a ł ż e ń s t w a (w e d łu g p r a w a w s c h o d n ie g o d ia k o n nie m o ż e b ło g o s ła w ić ; d o t y c z y to t a k ż e np. m a łż e ń s tw z a w ie r a n y c h w K o ś c ie le ł a c i ń s k i m p o m i ę d z y k a t o lik a m i, z k tó ry c h j e d n a s tr o n a je s t o b r z ą d k u w s c h o d n ie g o ) ; h) p rz e s z k ó d m a łż e ń s k ic h (w p r a w ie w s c h o d n i m j e s t j e d n a p r z e s z k o d a w ię c e j - p o k r e w ie ń s tw o d u c h o w e , a p r z e s z k o d a p o w i n o w a c t w a m a s z e rsz y z a k re s - d o ty c z y ta k że d r u g ie g o s to p n ia linii b o c z n e j); i) zg o d y m a łż e ń s k ie j (w p ra w ie w s c h o d n i m n ie m o ż n a z a w r z e ć m a ł ż e ń s t w a p o d w a ru n k ie m ); j) p r a w a k a r n e g o ( w y łą c z e n ie o d p o w i e d z i a l n o ś c i p o n iż e j 14 ro k u ż y c ia , b r a k k a r la ta e s e n te n tia e ).
S ą to ty lk o p r z y k ła d y . M o ż n a ich p o d a ć o w ie le w ię c e j, z ty m , że m o ż e m a ją o n e m n ie js z e z a s t o s o w a n i e w d u s z p a s t e r s t w i e , a b a rd z ie j w p r a k t y c e a d m in is tr a c y jn e j lub s ą d o w n ic z e j, j a k r ó w n i e ż w in te rp re ta c ji te k s tó w p r a w nych.
W P o ls c e m a m y f o r m a ln ie o b e c n e trzy K o ś c i o ł y s u i iu r i s : ła c iń s k i, b iz a n - ty js k o u k r a iń s k i, k tó ry p o s ia d a s w o j ą m e tr o p o lię , z d w i e m a e p a rc h ia m i: A r c h i- e p a rc h ię P r z e m y s k o - W a r s z a w s k ą i E p a r c h ię W r o c ł a w s k o - G d a ń s k ą , a w n ic h k ilk a d z ie s ią t p arafii n a te re n ie w ię k s z o ś c i d ie c e z ji ł a c i ń s k ic h o raz K o ś c ió ł o rm ia ń s k i z d w i e m a p a ra fia m i. Istn ieje r ó w n i e ż j e d n a p a r a f ia o b r z ą d k u b iz a n - t y js k o s ło w ia ń s k ie g o w K o s to m ło ta c h . W o s ta tn ic h la ta c h , w z w ią z k u z p r z e m ie s z c z a n ie m się lu d n o ś c i, n a p ły w e m e m i g r a n t ó w ze W s c h o d u i w y j a z d a m i P o la k ó w za g ra n ic ę , m a m y do c z y n ie n ia z r ó ż n y m i n o w y m i p r o b l e m a m i d u s z p a s te r s k o - p r a w n y m i. T a k i m i p r o b l e m a m i j e s t z a w ie r a n ie m a ł ż e ń s t w o s ó b ró ż n y c h n a r o d o w o ś c i, w y z n a ń i o b r z ą d k ó w , c h ę ć p r z e c h o d z e n i a d o K o ś c io ła k a to lic k ie g o n ie k a to lik ó w czy też p o tr z e b y k a p ł a n ó w w s p i e r a j ą c y c h K o ś c ió ł na U k r a in ie i B ia ło ru si. W z w ią z k u z ty m z n a j o m o ś ć p o d s t a w o w y c h p o ję ć i n o rm z z a k re s u p ra w a k a to lic k ic h K o ś c i o ł ó w w s c h o d n i c h w y d a je się n i e z b ę d n a u ł a c iń s k ic h d u s z p a s te r z y , ja k r ó w n ie ż d u s z p a s t e r z e o b r z ą d k ó w w s c h o d n i c h w P o ls c e w in n i znać p r a w o K o ś c io ła ł a c iń s k ie g o .
O d k ilk u lat p r o w a d z ę w y k ła d z z a k r e s u p r a w a k a n o n i c z n e g o K o ś c i o ł a ła c iń s k ie g o w W y ż s z y m S e m in a r iu m D u c h o w n y m w L u b lin ie (na r o k u IV i V). R ó w n o le g le , p o n i e w a ż w lu b e ls k im s e m i n a r i u m k s z t a ł c ą się a lu m n i o b rz ą d k u w s c h o d n ie g o z te re n u P o ls k i i U k r a in y , p r o w a d z ę d la n ic h w y k ła d z p r a w a K o ś c io łó w w s c h o d n ic h . O p r ó c z te g o o d b y w a m z a ję c ia z a lu m n a m i o b r z ą d k u w s c h o d n ie g o ze S ło w a c ji i U k r a in y w W y ż s z y m S e m i n a r i u m D u c h o w n y m Z g r o m a d z e n i a R e d e m p t o r y s t ó w w T u c h o w i e . N a p o d s ta w ie ty ch
d o ś w i a d c z e ń w y d a j e mi się s łu s z n e w p r o w a d z e n i e do w y k ła d u p r a w a k a n o n ic z n e g o w s e m in a r iu m o b r z ą d k u ł a c i ń s k i e g o n a s tę p u ją c y c h z a g a d n ie ń : a) w w y k ł a d z i e d o t y c z ą c y m ź r ó d e ł p r a w a k a n o n i c z n e g o - u m ie śc ić p o d s t a w o w e in f o r m a c je o K o d e k s i e K a n o n ó w K o ś c i o ł ó w W s c h o d n ic h o ra z źró d ła c h p r a w a w ła s n e g o p o s z c z e g ó l n y c h K o ś c i o ł ó w ( p r a w o s y n o d a ln e itp.); b) w w y k ł a d z i e n o r m o g ó ln y c h - p o d a ć p o ję c ia o b r z ą d k u i K o ś c io ła s u i iuris w e d ł u g K K K W o ra z z a s a d y p r z y n a l e ż n o ś c i do K o ś c io łó w sui iuris i z a s a d y z m ia n y te jż e p r z y n a le ż n o ś c i; c) w w y k ła d z ie d o t y c z ą c y m u s tr o ju h i e r a r c h i c z n e g o K ościoła:
- p o d a ć r o d z a je K o ś c i o ł ó w su i iu ris w e d łu g k ry te riu m z a a w a n s o w a n i a h i e r a r c h i c z n e g o (p a tr ia r c h a t, a r c y b i s k u p s t w o w ię k s z e , m e tr o p o lia s u i iuris, p o z o s t a ł e K o ś c io ły su i iu ris), z w y j a ś n i e n i e m p o d s ta w o w y c h po jęć, takich jak : p a tr ia r c h a i j e g o u p r a w n ie n ia , s y n o d b is k u p ó w K o ś c io ła p a tria rc h aln e - g o i j e g o k o m p e te n c je ,
- p rz y o m a w i a n i u s p o s o b u u s t a n a w i a n i a b is k u p ó w w s p o m n ie ć o w y b o r z e b i s k u p ó w p r z e z s y n o d y w s c h o d n i e ,
- w y ja ś n ić p o ję c ia s p e c y f i c z n e d la p r a w a w s c h o d n ie g o , tak ie jak: ep a rc h ia , b i s k u p e p a r c h ia ln y , p r o t o s y n c e l l u s , s y n c e llu s , h ie r a r c h a m ie js c a j a k o o d p o w ie d n i k i o k r e ś lo n y c h p o ję ć w p r a w i e ła c iń s k im , - w y ja ś n ić z a s a d y co do d y s c y p l i n y c e lib a tu d u c h o w n y c h ; d) w w y k ła d z ie p r a w a s a k r a m e n ta ln e g o : - o d n o ś n ie do ch rztu : s z a fa rz , r o d z i c e c h rz e s tn i ( w y m a g a n ia do w a ż n o ś c i i g o d z iw o ś c i) ,
- o d n o ś n i e d o b i e r z m o w a n i a (c h ry z m a c ji) : sza fa rz , czas s p r a w o w a n ia , - o d n o ś n i e do E u c h a ry s tii: m a te r ia , c z a s s p r a w o w a n ia , k o n c e le b r a k a p ł a n ó w n a l e ż ą c y c h do r ó ż n y c h o b r z ą d k ó w ,
- o d n o ś n i e do s a k r a m e n t u p o k u ty : g r z e c h y z a s trz e ż o n e ,
- o d n o ś n i e d o św ię c e ń : ś w i ę c e n i a n iż s z e , b ra k p o d z ia łu n a n i e p r a w i d ł o w o ś c i i p r z e s z k o d y d o p r z y j ę c i a i w y k o n y w a n i a św ię c e ń , w ie k do p r z y j ę c ia ś w ię c e ń , c e lib at,
- o d n o ś n ie d o m a łż e ń s tw a : r ó ż n i c e w n o r m a c h d o t y c z ą c y c h p r z e s z k ó d z r y w a ją c y c h , z g o d y m a łż e ń s k ie j, f o r m y z a w a r c ia m a łż e ń s tw a , m o ż liw o ś c i z m ia n y o b r z ą d k u z racji z a w a r c i a m a łż e ń s tw a ; e) w w y k ł a d z i e p r a w a k a rn e g o : - w cz ę śc i o g ó ln e j: b r a k k a r la ta e s e n te n tia e , n iż s z y w ie k o d p o w i e d z i a l n o ści s p r a w c y p r z e s tę p s tw a , - w c z ę ś c i s z c z e g ó ło w e j: n a le ż y o m ó w i ć p r z e s tę p s tw o n ie le g a ln e g o n a k ł a n i a n ia d o z m ia n y o b rz ą d k u .
W y ż e j z a r y s o w a n a p r o b l e m a t y k a , m o im z d a n ie m , p o w i n n a z n a le ź ć się w p o d s ta w o w y m w y k ła d z ie p r a w a k a n o n i c z n e g o d la p rz y s z ły c h k a p ł a n ó w , k t ó rzy w inni m ieć ś w ia d o m o ś ć r ó ż n o r o d n o ś c i d y s c y p l i n y k o ś c ie ln e j, j a k r ó w n i e ż być p r z y g o to w a n i n a e w e n t u a l n e s y tu a c je d u s z p a s te r s k ie . O c z y w i ś c i e , nie m u s z ą b y ć oni sp e c ja lis ta m i z n a j ą c y m i s z c z e g ó ły , ale w in n i p o s ia d a ć w y s t a r c z a j ą c ą w ie d z ę , aby u m ie ć o d n a l e ź ć o d p o w i e d n i e n o r m y w s y s t e m i e p r a w a K o ś c io ła k a to lic k ie g o . W y r a ż a m ró w n ie ż n a d z ie ję , że p o m o ż e w ty m r ó w n i e ż s z y b k a p u b l i k a c j a p o ls k ie g o t ł u m a c z e n ia K o d e k s u K a n o n ó w K o ś c i o ł ó w W s c h o d n i c h . T H E Q U E S T I O N O F T E A C H I N G T H E L A W O F T H E C A T H O L I C E A S T E R N C H U R C H E S A T T H E T H E O L O G I C A L S E M I N A R Y O F T H E L A T I N R I T E S u m m a r y T h e p a p e r w a s d e l i v e r e d at a n a s s e m b l y o f t h e l e c t u r e s o f c a n o n l a w in L o w i c z in 1 99 6. T h e a u t h o r d e a l s w i t h th e p r o b l e m o f t e a c h i n g th e l a w o f C a t h o l i c E a s t e r n C h u r c h e s in th e t h e o l o g i c a l s e m i n a r i e s o f th e L a t i n C h u r c h . A f t e r t h e C o d e o f t h e C a n o n s o f t h e E a s t e r n C h u r c h e s h a d b e e n p r o m u l g a t e d in 1 9 9 0 , a n e c e s s i t y e m e r g e d to i n c l u d e t h e n e w l a w f o r C a t h o l i c s o f th e E a s t e r n rite in t o t h e i n s t r u c t i o n o f th e c a n d i d a t e s f o r th e L a t i n c l e r g y . S o m e c a n o n s o f C C E O r m a y a l s o b e u s e d f o r t h e L a t i n c l e r g y ( 37; 41 ; 2 0 7 ; 3 2 2 , § 1; 4 3 2 ; 6 9 6 , §§ 1 a n d 2; 8 3 0 , § 19 16, § 5; a n d 14 6 5 ), s o m e s u p p l e m e n t t h e l e g a l g a p s , a n d o t h e r s r e f e r t o th e in t e r r i t e r e l a t i o n s . T r a n s l a t e d b y J a n K t o s
