Czasy N ow ożytne tom 11/1997 Periodyk p o św ię c o n y dziejom polskim i p o w sz ec h n y m od XV d o XX wieku
K atarzyna Polak (Toruń), W ojciech Polak (Toruń)
List opata oliw sk iego A dam a T reb nica do prym asa W aw rzyńca G em bickiego w sp raw ie krzyża na katedrze gnieźnieńskiej (1618 r.)
A u to re m o p u b lik o w a n e g o p o n iż e j listu je s t A d am T re b n ic (o k . 1570 - 1630), je d e n z n a jw y b itn ie jsz y c h o p a tó w o liw sk ic h . T en e n e rg ic z n y re f o rm a to r k la s z to ró w c y ste rsk ic h w P o lsc e i sły n ą c y z e św ią to b liw o śc i k a n d y d a t na o łta rz e (p ro c e s b e a ty fik a c y jn y ro z p o c z ą ł się w 1740 r . ) 1, d o c z e k a ł się k ilk u o p ra c o w a ń b io g ra fic z n y c h 2. W ty m m ie js c u w sp o m n ijm y w ię c ty lk o , że o d 1614 r. b y ł on a rc h id ia k o n e m p o m o rsk im . P o śm ie rc i o p a ta o liw s k ie g o - D a w id a K o n a rsk ie g o w 1616 r., now ym z w ie rz c h n ik ie m k la s z to ru z o s ta ł w y b ra n y w ła śn ie T re b n ic (z r e s z tą sio strz e n ie c z m a rłe g o ). B ra c ia p o sta w ili m u je d n a k w a ru n e k o d b y c ia n o w ic ja tu w C la irv a u x , pod k ie ro w n ic tw e m ś w ią to b liw e g o o p a ta D io n iz e g o lA rg e n tie r . S p rz e c iw ia ł się tem u w ik a riu s z g e n e ra ln y c y ste rsó w w P o lsc e , o p a t p e lp liń sk i F elik s K o ss. T re b n ic d o F rancji je d n a k p o je c h a ł, a d o O liw y p o w ró c ił 19 m arca 1618 r.J T a k w ię c p u b lik o w a n y list, d a to w a n y na 7 lip ca 1618 r., p o w s ta ł w k ró tc e p o o b ję c iu rz ą d ó w p rz e z n o w e g o o p ata. D o d a jm y , że w k ró tc e p o śm ie rc i F e lik sa K o ssa, T re b n ic z o s ta ł w y b ra n y ta k ż e w ik a riu sz e m g e n e ra ln y m c y ste rsó w w P o ls c e (15 p a ź d z ie rn ik a 1618 r.)4.
A d re s a t listu to W a w rz y n ie c G e m b ic k i, od 1615 r. a rc y b isk u p g n ie ź n ie ń sk i. W c z e śn ie j je d n a k , w latach 1 6 1 0 -1 6 1 5 b y ł on b isk u p e m w ło c ła w sk im , i w ty m w łaśn ie o k re s ie T re b n ic z a lic z a ł się d o n a jb liż s z y c h w sp ó łp ra c o w n ik ó w p ó ź n ie js z e g o p ry m a sa 5.
N a p o c z ą tk u listu d o w ia d u je m y się, ż e j e s t on o d p o w ie d z ią na n ie z n a n e nam p ism o p ry m a sa , w k tó ry m p ro s ił on o p a ta o liw s k ie g o o z a m ó w ie n ie w G d a ń sk u k rz y ż a na k a te d rę g n ie ź n ie ń sk ą . W tym c z a sie n a k a te d rz e trw a ły p ra c e re m o n to w e p o p o ż a rz e z 2 7 k w ie tn ia 1613 r. S tra w ił on d a c h y , a ta k ż e h ełm y i k o n s tru k c je d re w n ia n e o b u w ież. D o je s ie n i 1613 r. m istrz Jo n a s z R y d y g ie r z W ro c ła w ia p o k ry ł k a te d rę p ro w iz o ry c z n y m , d re w n ia n y m d a c h e m . P ó źn iej p rz y s tą p io n o d o o d b u d o w y k o n stru k c ji w ie ż o ra z h ełm ó w n a n ic h 6. Z a m ó w io n y k rz y ż m ia ł z p e w n o ś c ią w ie ń c z y ć je d e n z o d b u d o w y w a n y c h h e łm ó w w ie ż o w y c h . W a w rz y n ie c G e m b ic k i p o sta n o w ił z le c ić w y k o n a n ie k rzy ża rz e m ie ś ln ik o w i z G d a ń sk a , z a p e w n e d la te g o , że m ia sto to sły n ę ło z e zn a k o m ity c h k o w a li b u d o w la n y c h . Ja k w y n ik a z listu, T re b n ic z w ró c ił się w tej sp ra w ie d o je d n e g o z m istrz ó w g d a ń sk ic h . P rz y s ła n y p rz e z n ie g o c z e la d n ik z m ie rz y ł k rz y ż z k o śc io ła o liw s k ie g o , k tó ry m iał p o słu ż y ć z a w z ó r d la z a m ó w io n e g o o b ie k tu . O p a t z a ż y c z y ł so b ie je d n a k , a b y b y ł o n o p o ło w ę w ię k sz y . N a p o d sta w ie p o m ia ró w rz e m ie ś ln ik m iał w y k o n a ć k o sz to ry s. O s ta te c z n a c e n a u słu g i m ia ła b y ć je d n a k p rz e d m io te m targu. T re b n ic o s trz e g a ł G e m b ic k ie g o , ż e m is trz z w y c z a je m g d a ń sk im nie ro z p o c z n ie p racy b e z z a d a tk u . P o d k re ś la ł te ż , ż e p o w y k o n a n iu z a m ó w ie n ia g o tó w k a p o tr z e b n a b ę d z ie n a ty c h m ia s t, b o w ie m rz e m ie ś ln ic y z n a d M o tła w y n ie z e z w a la ją n a w y w ó z z a m ó w io n y c h o b ie k tó w , b e z u is z c z e n ia p e łn e j n a le ż n o śc i. S p raw a, ja k się z d a je b y ła p iln a. T re b n ic o b ie c y w a ł, że k rz y ż m o ż e b y ć g o tó w j u ż na św ię te g o M ic h a ła (tzn . 2 9 w rz e śn ia 1618 r.). P o d k re ś la ł je d n a k , ż e z a le ż y to o d te rm in o w e j zap ła ty .
193-C ie k a w a j e s t u w a g a T re b n ic a d o ty c z ą c a e w e n tu a ln e g o tra n s p o rtu k rz y ż a . O p a t su g e ro w a ł, ż e n a jle p ie j b y ło b y g o d o sta rc z y ć d r o g ą w o d n ą (tzn . W isłą , n a k ró tk im o d c in k u ta k ż e B rd ą ) d o B y d g o sz c z y , a n a stę p n ie p rz e tra n s p o rto w a ć ląd em d o G n ie z n a . W ce lu z a b e z p ie c z e n ia k rz y ż a p rz e d u sz k o d z e n ie m n a le ż a ło g o , z d a n ie m o p a ta , u m ie śc ić w z a m k n ię ty c h s k rz y n ia c h , p o u p rz e d n im o w in ię c iu w ja k i e ś z a b e z p ie c z a ją c e tk a n in y lub w łó k n a.
W ty m m ie js c u n a le ż y p o d k re ś lić , że p ro p o n o w a n y p rz e z A d a m a T re b n ic a s p o s ó b tra n s p o rtu k rz y ż a b y ł sto so w a n y sta le p rzy p rz e w o ż e n iu d u ż y c h c ię ż a ró w d o G n ie z n a i innych m ia st W ie lk o p o ls k i. P o d c z a s w o jn y z M o s k w ą , z a k o ń c z o n e j ro z e jm e m w D y w ilin ie (n a p o c z ą tk u 1619 r.) , w rę c e p o ls k ie w p a d ł d u ż y d z w o n , k tó ry k ró le w ic z W ła d y s ła w (p ó ź n ie js z y król W ła d y s ła w IV ) z a p ra g n ą ł p o d a ro w a ć k a te d rz e g n ie ź n ie ń s k ie j7. W 1622 r. d zw o n z n a jd o w a ł się w G d a ń sk u . M o ż e m y ty lk o p rz y p u s z c z a ć , że k ilk a la t w c z e śn ie j, p rz e z te ry to riu m m o s k ie w sk ie , a n a s tę p n ie p o ls k ie p rz e w ie z io n o g o n ad b rz e g i D źw in y , a p o tem sp ła w io n o w o d ą d o R ygi. M ia s to to do 1621 r. p o z o s ta w a ło w rę k a c h p o lsk ic h . Z R ygi d z w o n p o p ły n ą ł sta tk ie m d o G d a ń sk a . W a k ta c h k a p itu ły g n ie ź n ie ń sk ie j z a c h o w a ły się ra c h u n k i d o ty c z ą c e tr a n s p o rtu o w e g o tro fe u m z G d a ń s k a d o G n ie z n a 8. O tó ż d z w o n p rz e w ie z io n o n a jp ie rw d o B y d g o s z c z y W isłą. K o sz to w a ło to 3 z ł i 13 gr. Z a w y ła d o w a n ie o b ie k tu z a p ła c o n o w B y d g o s z c z y 1 z ł i 9 sz e lą g ó w . T ra n s p o r t ląd o w y k o sz to w a ł a ż 43 z ł i 3 gr. D z w o n c ią g n ię to n a s a n ia c h z a p rz ę g n ię ty c h w 6 k o n i. S am je g o z a ła d u n e k n a s a n ie k o sz to w a ł 1 z ł i 6 g r. R a c h u n e k , o p ró c z z a p ła ty d la o rg a n iz a to ró w o p e ra c ji, n a d z o rc y , ro b o tn ik ó w , k o sz tó w w y n a ję c ia k o n i, fu ra ż u , o b e jm o w a ł ta k ż e w y n a g ro d z e n ie d la c ie śli, k tó ry s ta le c z u w a ł p rz y tra n sp o rc ie . T rz e b a b y ło te ż z a p ła c ić z a p o w ro z y , d rą g i, g w o ź d z ie , d y sz e l (z a p e w n e z a p a s o w y )9. J a k w ię c w id z im y tr a n s p o rt d z w o n u (k tó re g o w a g a , ja k m o ż n a są d z ić po ilo ści u ż y ty c h d o tra n s p o rtu k o n i, w y n o siła z a p e w n e ok. 2 to n ) b y ł o p e ra c ją s k o m p lik o w a n ą . W p o d o b n y s p o s ó b z a m ie rz a n o z a p e w n e tra n s p o rto w a ć ó w z a m ó w io n y k rzy ż, c h o c ia ż b y łb y on z a p e w n e lżejszy o d o w e g o d zw o n u .
W sz y s tk o w s k a z u je na to , ż e d o z a m ó w ie n ia k rz y ż a nie d o sz ło . W ra c h u n k a c h k a p itu ły z te g o o k re s u n ie m a b o w iem w z m ia n k i na j e g o tem at. B yć m o ż e je d n a k b y ła ta o s o b is ta fu n d a c ja p ry m a sa . Je ż e li n a w e t d o s z ła o n a d o sk u tk u , k rz y ż te n n ie d o trw a ł d o n a sz y c h c z a s ó w 10.
D ru g i te m a t p o ru s z a n y w liście d o ty c z y ł a p e la c ji p o d d a n y c h z d ó b r b is k u p ic h d o n u n c ju s z a p a p ie s k ie g o w P o ls c e (b y ł nim w ty m c z a s ie b isk u p F ra n c isz e k D io ta lle v i). T re b n ic p rz y p o m in a ł G e m b ic k ie m u , że p is a ł o n j u ż d o p o p rz e d n ik a o b e c n e g o n u n c ju s z a (tzn. d o b is k u p a L e liu sz a R u in i) z p ro ś b ą o n ie p rz y jm o w a n ie ta k ic h a p e la c ji i p rz e s y ła ł p ry m a so w i k o p ię j e g o listu. N a s tę p n ie o d n o s ił się d o n ie z n a n e j nam b liż e j, k o n k re tn e j sp ra w y w k tó re j p o d d a n i k la sz to ru o liw s k ie g o p ró b o w a li a p e lo w a ć d o n u n c ju s z a . T re b n ic nie d o p u ś c ił d o ta k ie j a p e la c ji, u z a s a d n ie n ie te g o u m ie sz c z a ją c w w y d an y m p rz e z sie b ie n a p iś m ie w y ro k u . T re ść w y ro k u p rz e s y ła ł ta k ż e G e m b ic k ie m u z p ro ś b ą , a b y b ro n ił g o w o b e c n u n c ju s z e m p rz e d z a rz u te m , ż e p o d w a ż a a u to ry te t, g o d n o ś ć i d o s to jn o ś ć p a p ie s k ie g o w y sła n n ik a . U n ie m o ż liw ie n ie a p e la c ji m a b o w ie m n a c e lu n ie d y sk re d y to w a n ie n u n c ju s z a , ale o b ro n ę p ra w i z w y c z a jó w p ro w in c ji ( p r z e z k tó re to o k re ś le n ie ro z u m ia ł z a p e w n e p ro w in c ję k o ś c ie ln ą - m e tro p o lię g n ie ź n ie ń sk ą ). N a k o n ie c T re b n ic p ro s ił G e m b ic k ie g o o p rz e c z y ta n ie i p rz e a n a liz o w a n ie p rz e s ła n y c h z a łą c z n ik ó w d o listu (k tó re się n ie z a c h o w a ły ) i p o p a rc ie g o w o p isy w a n e j sp ra w ie .
P ro b le m d o ty c z y s ą d o w n ic tw a św ie c k ie g o , ja k ie sp ra w o w a ł o p a t w d o b ra c h k la sz to rn y c h . D u c h o w ie ń stw o p o ls k ie nie p o d w a ż a ło m o ż liw o śc i o d w o ły w a n ia się d o
- 1 9 4
n u n c ju s z a o d w y ro k ó w o fic ja łó w b is k u p ic h w z a k re s ie s ą d o w n ic tw a k o ś c ie ln e g o . W p rz y p a d k u je d n a k s ą d o w n ic tw a św ie c k ie g o , s p ra w o w a n e g o p rz e z d u c h o w n y c h , w y k lu c z a n o m o ż liw o ść ta k ie j a p e la c ji" . W a rto p o d k re ś lić , że T re b n ic n a k o ń c u listu o s trz e g a ł p ry m a sa p rz e d k o sz ta m i i k ło p o ta m i, k tó re s p a d ły b y n a sta n d u c h o w n y g d y b y d o s z ło d o ta k ie g o p re c e d e n s o w e g o o d w o ła n ia się.
N a le ż y p o d k re ś lić , ż e p is m o A d a m a T re b n ic a d o W a w rz y ń c a G e m b ic k ie g o stan o w i p rz e d e w sz y stk im in te re su ją c y p rz y c z y n e k d o d z ie jó w rz e m io s ła p o lsk ie g o . D o w ia d u je m y się z n ie g o w ja k i s p o s ó b z le c a n o p ra c e rz e m ie ś ln ik o m , ja k ie by ły z w y c z a je m istrz ó w g d a ń s k ic h i w ja k i s p o s ó b tra n s p o rto w a n o c ię ż k ie o b ie k ty n a d a ls z ą o d le g ło ś ć .
O p u b lik o w a n y p o n iż e j list z n a jd u je się o b e c n ie w R ik sa rk iv e t S to c k h o lm (E x tra n e a P o le n , v o l. 9 5 , fo l. A ). J e s t to o ry g in a ł, k tó ry tra fił d o S z w e c ji ra z e m z in n y m i p o lsk im i a rc h iw a lia m i, w o k re s ie „ p o to p u ” . P o c h o d z i on z a rc h iw u m W a w rz y ń c a G e m b ic k ie g o , p ra w ie w c a ło ś c i (k ilk a n a ś c ie o b sz e rn y c h to m ó w ) p rz e c h o w y w a n e g o w R ik sa rk iv e t S to c k h o lm '2.
N in ie js z e w y d a w n ic tw o p rz y g o to w a n o w o p a rc iu o Instrukcją wydawniczą dla źródeł historycznych o d potow y X V I do połow y X IX wieku o p ra c o w a n ą p rz e z K o m isję H is to ry c z n ą P o lsk ie j A k a d e m ii U m ie ję tn o ś c i w K ra k o w ie 13. O ry g in a ln y z a p is du ży ch lite r z a c h o w a n o w n a g łó w k u i a d re s ie listu. W sz y s tk ie sk ró ty z o s ta ły ro z w ią z a n e . C ały list p is a n y je s t r ę k ą A d a m a T re b n ic a .
PRZYPISY:
1. Armales M onasterii O livensis Ord. Cist., curavit Paulus Czapiewski, fase. 1, Toruni 1916 (Fontes Towarzystwa N aukowego w Toruniu, t. XX), s. 585.
2. A. Lubomski, Die Prioren der Cistercienser - Abtei in Oliva, Biblioteka PAN w Gdańsku, rkps 3169/IV; H. Teschner, V ita V enerabilis Adami Trebnic A bbatis Olivensis, Biblioteka PAN w Gdańsku, rkps I355a;A. Ciesielski, Adam Trebnic, archidiakon pomorski, opat oliwski, N asza Przeszłość, t. 27, 1967, s. 135-161; R. Gustaw OFM , Trebnic Adam, czcigodny (ok. 1570-1630), [w:] H agiografia polska. Słownik bio-bibliograficzny, t. II, P oznań-W arszaw a-L ublin 1972. s. 4 8 1 -4 9 2 (tam też pełna bibliografia). Zob. też: K. Górski, Zarys dziejów duchow ości w Polsce. Kraków 1986, s. 172-174.
3. A. Ciesielski, op. cit., s. 140-144. 4. Ibidem, s. 143.
5. Dla porządku dodajmy, że W awrzyniec Gembicki był także biskupem chełm ińskim w latach 1600-1610, podkanclerzym koronnym w latach 1607-1609 i kanclerzem wielkim koronnym w latach 1609-1613. W awrzyniec Gembicki nie doczekał się dotąd obszerniejszej biografii. Podstawow e informacje na jego temat (oraz wykaz podstawowej literatury i źródeł) [w:] A. Przyboś, Wawrzyniec G em bicki, Polski Słownik Biograficzny (dalej cyt.: PSB), t. VII. Kraków 1948. s. 382-384.
6. J. Zachwatowicz, Okres now ożytny, [w:] Katedra gnieźnieńska, pod red. A. Swiechowskiego t. I, P oznań-W arszaw a-Lublin 1970, s. 153-154.
7. Ibidem, s. 158.
8. A rchiwum Archidiecezjalne w Gnieźnie, Acta C apitularía B 23, k. 58, 93. 9. Ibidem, k. 58.
10. Szczyty wież katedry spłonęły 25 sierpnia 1760 r. i były odbudow ywane w następnych latach. W 1777 r. pokryto je blachą m iedzianą oraz umieszczono na nich gałki i złocone krzyże.
-Hełmy spłonęły ponow nie w 1945 r. i zostały odbudow ane w latach 1949-1952. Zob. J. Zachwatowicz, op. cit., s. 160-164, 169, 173.
11. Por. A. Szorc, D ominium Warmińskie, 1243-1772. Przyw ilej i praw o chełm ińskie na tle ustroju Warmii, Olsztyn 1990. s. 379-380.
12. N a tem at archiwaliów polskich w Szwecji zob.: E. Barwiński, L. Birkenmajer. J. Łoś, Spraw ozdanie z poszukiw ań w Szwecyi dokonanych z ram ienia Akadem ii U miejętności, Kraków 1914. s. IX—XII; E. hr. Tyszkiewicz, Listy o Szwecji, t. I, W ilno 1846, s. 93-157. W teczce, z której pochodzi opublikowany poniżej list A dam a Trebnica znajdują się jeszcze trzy inne listy tegoż opata do W awrzyńca Gembickiego z 1619 r. D otyczą one spraw związanych z w izytacją przez Trebnica klasztorów cysterskich w Polsce. Publikację tych listów obecnie przygotowujemy. Pragniemy w tym miejscu serdecznie podziękow ać mgr Ewie Berndtsson, pracow niczce Riksarkivet Stockholm. za ogrom ną pomoc okazaną w trakcie kwerendy archiwalnej.
13. Kraków 1953.
List opata oliw sk iego A dam a T rebnica do prym asa W aw rzyńca G em bickiego w sp raw ie krzyża na katedrze gnieźnieńskiej (1618 r.)
Oryg.: Riksarkivet Stockholm, Extranea Polen, vol. 95, fo l. A. List na / karcie
papierowej. Atram ent koloru czarnego, pism o humanistyczne, czytelne. Na odwrociu pieczęć owalna, słabo czytelna z herbem Adama Trebnica (Poraj) . Stan zachowania
dobry. Edycji dokonano na podstawie odbitki kserograficznej.
a) Ilu striss im e P rin c e p s e t R e v e re n d issim e P ra e su l a c D o m in e, D o m in e e t P a te r in C h ris to , ac B e n e fa c to r c le m e n tissim e
P rz e s z ły c h d n i m ia łe m p is a n ie w a sz m o ś c i m e g o m iło ś c iw e g o p a n a i d o b ro d z ie ja , k tó re ja k o i k a ż d e z w ie lu m ia r z a w sz e m n ie b y ć m u si b a rz o w d z ię c z n e i u cieszn e, a lb o w ie m n ic m ils z e g o m i się sta ć n ie m o ż e , ja k o g d y m i w a sz m o ś ć m ój m iło ś c iw y pan i d o b ro d z ie j w cz y m słu ż y ć ro z k a ż e s z . Z a w o ła łe m te d y r z e m ie ś n ik a 1 d la u ro b ie n ia k rz y ż a te g o , k tó ry w a sz m o ś ć m ój m iło śc iw y pan i d o b ro d z ie j m ieć c h c e s z n a k o ś c ió ł g n ie ź n ie ń sk i. A le ty lk o to w a rz y s z a z e sła ł, a b y m ia rę w z ią ł, z te g o tu o liw s k ie g o i z a ty m k o m p u t u c z y n ić c h c ia ł n a c e n ę je g o i sam d o m n ie p rz y ś ć i s ta rg o w a ć się, p o d o b n o i z a d a te k b ę d z ie b) c h c ia ł m ieć, bo tu ta k te n rz e m ie ś n ik w e G d a ń sk u k a ż d y , w y m o w n ej ro b o ty n ie p o c z n ie , je d n o z a z a d a tk ie m i z m ia sta n ie w y d a z g o to w a n e j, je d n o z a p ła tę w z ią w sz y . K a z a łe m te d y m ia rę w z ią ć , ż e b y p o ło w ic ą je s z c z e w ię k sz y b ył, n iż te n tu n a s z o liw sk i. Z ty m te d y to w a rz y s z o d sz e d ł, sam m ia ł n a d ijść , je ż e li je d n a k m ie sz k a ć b ę d z ie , te d y k s ię d z a p rz e o r a 2 d o n ieg o p o ślę , że ta r g nań u czy n i i ro b ić k aże. W tym w a sz m o ś c i m e g o m iło ś c iw e g o p a n a i d o b ro d z ie ja u p e w n ia m , że m o ż e g o w a sz m o ść m ieć g o to w y n a św ię ty M ic h a ł3 b lisk o p rz y sz ły , i w G n ie ź n ie j u ż na m ie js c u , je ż e li w a sz m o ś ć m ó j m iło ś c iw y p an i d o b ro d z ie j u k a z a ć b ę d z ie s z ra c z y ł, p rz e z k o g o b y g o i j a k o , a lb o d o k ą d p rz e s ła ć . W o d ą b y m i się z d a ło d o B y d g o s z c z y g o w y sła ć , ta m stą d d o G n ie z n a , a lb o j a k o w a sz m o ś ć m ój m iło śc iw y pan i d o b ro d z ie j ro z k a z a ć b ę d z ie s z raczy ł, a p rz y ty m , je ż e li rz e m ie ś n ik w z a p ła c ie o m ię s z k a n ia m ie ć n ie b ę d z ie . W sk rz y n ia c h c h ę d o g o się sam o b w in ie , o b w a ru je i z a w rz e . W d z ię c z n a sam j e s t p a m ią tk a w a sz m o śc i m e g o m iło ś c iw e g o p a n a i d o b ro d z ie ja z listu, k tó ry ś w a sz m o ś ć sam m ój m iło ś c iw y p an i d o b ro d z ie j p is a ć ra c z y ł d o je g o m o śc i k s ię d z a n u n c ju s z a , k tó ry p rz e d ty m b y ł4, ab y nie
196-p rz y m o w a ł a 196-p 196-p e lla c ie 196-p o d d a n y c h a lb o m ie sc z a n n a sz y c h , k tó rz y in te m 196-p o ra lib u s nie k o n te n tu ją c się d e k re ta m i d o m in o ru m su o ru m , d o n ieg o p r o v o c a n t e x tra o rd in a rie . N a p a m ią tk ę tej w d z ię c z n o śc i p o sy ła m k o p ię te g o listu w a sz m o ś c i m e g o m iło ś c iw e g o p a n a i d o b ro d z ie ja , u n iż e n ie p ro s z ą c a b y ś się w a sz m o ś ć je s z c z e listem sw y m d o d z is ie js z e g o k s ię d z a n u n c ju s z a 5 w ło ż y ć o to ż ra c z y ł ja k o d u x e t p rim a s n o ste r, a m n ie p rz e d je g o m iło ś c ią o b m o w ił, że m te r a z z n o w u ta k ie j a p p e lla c ie j n ie d o p u ś c ił, n ie in d e ro g a tio n e m u lla m d ig n ita tis , a u th o rita tis, e t e m in e n tia e ip siu s, a le p ro iure e t c o n su e tu d in e p ro v in c ia e i z ty c h ra c je j, k tó re m p rz y d e k re c ie , g d y stro n a a p p e lla c ie j a ffe c to w a ła , w ło ż y ć k a z a ł. P o sy łam te ż te g o d e k re tu m eg o k o p ię , u n iż e n ie p ro s z ą c a b y j ą w a sz m o ść p rz e c z y ta ć so b ie k a z a ł i p rz e s łu c h a w sz y , k o sz to m i k ło p o to m w ie lk im w sz y stk ie g o stanu d u c h o w n e g o z a b ie g a ć ra c z y ł. Z a le c a m zaty m n ie g o d n e p o słu g i i g rz e s z n e m o d litw y m o je w a sz m o ś c i m em u m iło ś c iw e m u p an u i d o b ro d z ie jo w i. W O liw ie , 7 Ju li 1618.
Illu s tris s im a e C e lsitu d in is e t R e v e re n d issim a e P a te rn ita tis e t D o m in a ris V e stra e H u m illim u s in C h ris te e t in d ig n u s se rv u s
P a te r A d am , A b b a s O liv a e in P ru ssia e
N a o d w ro c iu : Ilu striss im o e t R e v e re n d issim o D o m in o P a tri in C h ris to D o m in o L a u re n tio G e m b ic k i, D ei G ra tia e t A p o s to lic a e S e d is g ra tia A rc h ie p is c o p o G n e z n e n si, le g a to n a to , R eg n i P rim ati ac P rim o P rin c ip i etc, D o m in o e t b e n e fa c to ri c le m e n tissim o .
a) z n a k k rz y ż a n ad n a g łó w k ie m b) sło w o : mieć - p rz e k re ślo n e 1 P o s ta ć n ie z id e n ty fik o w a n a .
2 P rz e o re m w O liw ie , w latach 1 5 9 3 -1 6 2 6 b y ł F ilip A d le r e n e rg ic z n y re fo rm a to r i k ro n ik a rz o p a c tw a . B y ł o n je d n y m z a u to ró w k ro n ik i o liw s k ie j, w y d a n e j p rz e z ks. P a w ła C z a p ie w s k ie g o (z o b . p rz y p is 1 d o w stęp u ). N a je g o te m a t zo b . s z e rz e j: K s. P. C z a p ie w s k i, Adler Filip, P S B , t. I, K ra k ó w 1935, s. 2 2 9 ; W . O d y n ie c , Adler Filip, [w :] S ło w n ik b io g ra fic z n y P o m o rz a N a d w iś la ń s k ie g o , t. I, G d a ń s k 1992, s. 22.
3 T z n . n a 2 9 w rz e śn ia 1618 r.
4 P o p rz e d n im n u n c ju s z e m p a p ie s k im w P o ls c e b y ł b is k u p L e liu sz R u in i, k tó ry sw ój u rz ą d p e łn ił w latach 1 6 1 2 -1 6 1 4 , zo b . Acta Nuntiaturae Poloniae (d a le j cy t.: A N P ), t. I, o p r. H. D. W o jty sk a , Romae 1990, s. 2 4 5 - 2 4 6 .
5 N u n c ju s z e m p a p ie s k im w P o ls c e w latach 1 6 1 4 -1 6 2 1 b y ł b is k u p F ra n c isz e k D io ta lle v i, z o b . A N P , t. 1, s. 2 4 6 - 2 4 7 .
