zeszyt-cwiczen-chemia-nowej-ery-klasa-7-zadania-czesc-2.pdf

(1)

DO CHEMII

DLA KLASY SIÓDMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

7

Zeszyt

ćwiczeń

(2)

(3)

Małgorzata Mańska, Elżbieta Megiel

DO CHEMII

DLA KLASY SIÓDMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

7 Zeszyt

ćwiczeń

(4)

Zeszyt ćwiczeń uzupełnia podręcznik autorstwa J. Kulawika, T. Kulawik i M. Litwin Chemia

Nowej Ery dla klasy siódmej dopuszczony do użytku szkolnego i wpisany do wykazu

podręczników do nauczania chemii na poziomie szkoły podstawowej.

Numer ewidencyjny podręcznika w wykazie MEN: 785/1/2017.

Wydanie drugie Warszawa 2018

Nabyta przez Ciebie publikacja jest dziełem twórcy i wydawcy. Prosimy o przestrzeganie praw, jakie im przysługują. Zawartość publikacji możesz udostępnić nieodpłatnie osobom bliskim lub osobiście znanym, ale nie umieszczaj jej w internecie. Jeśli cy-tujesz jej fragmenty, to nie zmieniaj ich treści i koniecznie zaznacz, czyje to dzieło. Możesz skopiować część publikacji jedynie na własny użytek.

Szanujmy cudzą własność i prawo. Więcej na www.legalnakultura.pl

Nowa Era Sp. z o.o.

Aleje Jerozolimskie 146 D, 02-305 Warszawa

Redakcja merytoryczna: Magdalena Kaczanowicz, Justyna Kamińska, Oliwia Pierzyńska, Honorata Piłasiewicz.

Redakcja językowa: Kinga Tarnowska, Joanna Sawicka. Projekt okładki: Maciej Galiński, Aleksandra Szpunar, Paulina Tomaszewska.

Opracowanie graficzne: Ewa Kaletyn, Aleksandra Szpunar. Nadzór artystyczny: Kaia Pichler.

Realizacja projektu graficznego: Dorota Sameć.

Rysunki: Rafał Buczkowski, Zuzanna Dudzic, Enzo Di Giacomo, Agata Knajdek, Dorota Sameć.

Fotografie:

Zdjęcie na okładce: Gallo Images/Getty Images/Photographer’s Choice.

BE&W - Alamy/Naturepix s. 113, Photo Researchers/Charles D. Winters s. 46 (brom), Photoreasearchers/Edward Kinsman s. 98, Science Source/Mark A. Schneider s. 53; Anna Budzyńska, Agnieszka Żak s. 14, 29; Diomedia/Science Source/Kenneth Eward s. 61; East News - SPL/Andrew Lambert s. 107 (kapusta); Włodzimierz Echeński s. 9 (w środku i na dole), 10, 18, 20 (siarka i tlenek siarki), 24, 79, 87, 92, 96, 105, 107 (prąd), 108 (wskaźniki), 112 (otrzymywanie mydła); Fotolia/Africa Studio s. 103 (szkło); Gallo/Getty Images - Corbis/John Smith s. 46 (barwniki), Corbis/Wilson Valentin s. 15 (diament), Paul Sounders s. 13, Stone/Hans Neleman s. 99; Indigo s. 11; materiały prasowe Harley-Davidson Europe Ltd. s. 25 (motocykl); Putto/Piotr Kubat s. 9 (z lewej i z prawej), 10, 17, 20 (siarka stopiona), 23, 31, 36, 50, 54, 71, 81, 87, 91 (węglan wapnia), 94 (ogrzewanie mineralnej), 97, 108 (papierek), 106, 109, 114, 116; shutterstock s. 15 (piryt), 19, 20 (młynek), 25 (emalia), 40, 6-7, 70, 77, 78, 91 (mydło), 103, 112 (mycie rąk); Thinkstock/Getty Images - Hemera/Yuri Arcurs s. 91 (perfumy), iStock/JazzIRT s. 46 (herbata), iStock/lorraine kourafas s. 25 (stal), iStock/Paul Fleet s. 55; Maciej Wróbel s. 94 (otwieranie wody mineralnej).

(5)

SPIS TREŚCI

22. Wpływ rodzaju wiązania na właściwości

związku chemicznego ... 67

23. Znaczenie wartościowości pierwiastków chemicznych przy ustalaniu wzorów i nazw związków chemicznych ... 68

24. Prawo stałości składu związku chemicznego ... 71

25. Równania reakcji chemicznych ... 74

26. Prawo zachowania masy ... 78

27. Obliczenia stechiometryczne ... 80

Sprawdź się ... 83

Woda i roztwory wodne 28. Woda – właściwości i rola w przyrodzie ... 85

29. Woda jako rozpuszczalnik ... 87

30. Rodzaje roztworów ... 90

31. Rozpuszczalność substancji w wodzie ... 92

32. Stężenie procentowe roztworu ... 96

Tlenki i wodorotlenki 33. Tlenki metali i niemetali ... 102

34. Elektrolity i nieelektrolity ... 104

35. Wzory i nazwy wodorotlenków ... 108

36. Wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu ... 109

37. Wodorotlenek wapnia ... 114

38. Sposoby otrzymywania wodorotlenków praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie .... 116

39. Proces dysocjacji jonowej zasad ... 119

Odpowiedzi do zadań rachunkowych ... 123

Krzywe rozpuszczalności gazów ... 124

Krzywe rozpuszczalności substancji stałych .... 125

Właściwości wybranych pierwiastków chemicznych ... 126

Tabela rozpuszczalności soli i wodorotlenków w wodzie ... 127

Układ okresowy pierwiastków chemicznych .... 128

To było na lekcjach przyrody! ... 6

Substancje i ich przemiany 1. Zasady bezpiecznej pracy na lekcjach chemii ... 8

2. Właściwości substancji, czyli ich cechy charakterystyczne ... 10

3. Gęstość substancji ... 12

4. Rodzaje mieszanin i sposoby ich rozdzielania na składniki ... 16

5. Zjawisko fizyczne a reakcja chemiczna ... 19

6. Pierwiastki i związki chemiczne ... 21

7. Właściwości metali i niemetali ... 23

Sprawdź się ... 26

Składniki powietrza i rodzaje przemian, jakim ulegają 8. Powietrze – mieszanina jednorodna gazów .... 28

9. Tlen – najważniejszy składnik powietrza ... 32

10. Tlenek węgla(IV) ... 35

11. Wodór ... 38

12. Zanieczyszczenia powietrza ... 40

13. Rodzaje reakcji chemicznych ... 41

Atomy i cząsteczki 14. Atomy i cząsteczki – składniki materii ... 45

15. Masa atomowa, masa cząsteczkowa ... 48

16. Budowa atomu – nukleony i elektrony ... 51

17. Izotopy ... 54

18. Układ okresowy pierwiastków chemicznych ... 57

19. Zależność między budową atomu pierwiastka chemicznego a jego położeniem w układzie okresowym ... 59

Łączenie się atomów. Równania reakcji chemicznych 20. Wiązanie kowalencyjne ... 64

21. Wiązanie jonowe ... 66

Korzystaj z dodatkowych materiałów ukrytych pod kodami QR zamieszczonymi w publikacji.

(6)

Tlenki i wodorotlenki

33. Tlenki metali i niemetali

Cele lekcji: Poznanie wzorów sumarycznych, sposobów otrzymywania, właściwości fizycznych i zastosowań wybranych tlenków.

Na dobry początek

Przyporządkuj do podanych nazw systematycznych tlenków ich wzory sumaryczne.

a) tlenek żelaza(II) I. SO2

b) tlenek chromu(III) II. FeO

c) tlenek glinu III. Al2O3

d) tlenek azotu(II) IV. NO

e) tlenek siarki(IV) V. Cr2O3

VI. NO2

a) b) c) d) e)

Uzupełnij tabelę, wpisując wzory sumaryczne podanych tlenków.

SiO2• P4O10• MgO • SO2• CO • Fe2O3• Al2O3• Na2O • H2O • CaO • NO2•

K2O • Cl2O • SO3

Tlenki metali Tlenki niemetali

Wpisz w kratki wartościowość pierwiastków chemicznych w związkach o podanych wzo-rach sumarycznych. Napisz nazwy systematyczne tlenków.

NO2 SO3 N2O5 CaO Al2O3 PbO2

Napisz wzory sumaryczne tlenków o podanych nazwach systematycznych.

tlenek potasu tlenek magnezu tlenek węgla(IV) tlenek żelaza(III) 1 2 3 4

(7)

33. Tlenki metali i niemetali Uzupełnij tabelę.

Wzór sumaryczny

tlenku Różnica elektroujemności w tlenku Rodzaj wiązania w tlenku

Na2O

MgO SO2

P4O10

Uzupełnij równania reakcji otrzymywania tlenków. Uzgodnij współczynniki stechiome-tryczne.

a) Al + Al2O3

b) S + O2

c) SO2 + katalizator SO3

d) NO + O2

Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest

fałszywe.

1. Katalizator to substancja, która pozwala zwiększyć szybkość reakcji _chemicznej. P F

2. Otrzymanie tlenku siarki(IV) w wyniku spalania siarki wymaga użycia _{katalizatora.} P F

3. Katalizator jest jednym z substratów reakcji chemicznej. P F

Napisz wzory sumaryczne i nazwy systematyczne tlenków, których zastosowania przed-stawiono na fotografiach.

Produkcja kosmetyków, Produkcja cementu Dezynfekcja beczek Produkcja szkła

np. pudrów i zapraw murarskich laboratoryjnego

5 6 7 8 wiązanie jonowe wiązanie kowalencyjne 1,7 Różnica elektroujemności

(8)

Tlenki i wodorotlenki

34. Elektrolity i nieelektrolity

Cele lekcji: Poznanie pojęć: elektrolit, nieelektrolit, wskaźniki kwasowo-zasadowe, odczyn. Odróżnianie odczynu roztworów na podstawie barwy wskaźników. Omówienie zastosowań wskaźników: oranżu metylowego, uniwersalnych papierków wskaźnikowych, fenoloftaleiny do określania odczynu.

Na dobry początek

Podkreśl poprawne uzupełnienia zdań.

Elektrolity to roztwory wodne, które / związki chemiczne, których roztwory wodne przewo-dzą prąd elektryczny. Są nimi rozpuszczalne w wodzie kwasy, wodorotlenki i sole / alkohole. Jeśli związki chemiczne i ich roztwory wodne nie przewodzą prądu elektrycznego, to takie związki chemiczne zalicza się do elektrolitów / nieelektrolitów.

Do probówki z roztworem pewnej substancji wprowadzono uniwersalny papierek wskaźni-kowy i zaobserwowano zmianę jego barwy z żółtej na zieloną.

Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–C) oraz jego uzasadnienie (I–III).

Roztwór wodny substancji w probówce mógł zawierać

A. kwas chlorowodorowy,

ponieważ barwa użytego wskaźnika wskazuje na odczyn

I. obojętny.

B. wodę, II. zasadowy.

C. wodorotlenek potasu, III. kwasowy.

Wpisz w tabeli odczyn badanej substancji oraz barwę każdego ze wskaźników.

Badana substancja Odczyn badanej substancji Barwa wskaźnika uniwersalny papierek wskaźnikowy roztwór

fenoloftaleiny roztwór oranżu

metylowego sok z cytryny roztwór mydła 9 10 11

(9)

34. Elektrolity i nieelektrolity

To doświadczenie musisz znać

Przeprowadzono doświadczenie chemiczne Badanie zjawiska przewodzenia prądu

elek-trycznego przez roztwory wodne kwasu chlorowodorowego, sacharozy i wodorotlenku sodu.

źródło prądu stałego żarówka elektrody grafitowe roztwór wodny badanej substancji

Napisz obserwacje oraz sformułuj wniosek.

Obserwacje: Żarówka zaświeciła się w

. Żarówka nie zaświeciła się w

. Wniosek: są elektrolitami, ponieważ . Natomiast , ponieważ . 12 Obejrzyj film docwiczenia.pl Kod: C7S6K7

Wskaźnik uniwersalny i uniwersalne papierki wskaźnikowe w roztworze o danym od-czynie barwią się tak samo. Uzupełnij tabelę, wpisując odczyn roztworu wymienionej

substancji.

Roztwór kwasu azotowego(V) saletry potasowej wodorotlenku sodu

Barwa wskaźnika uniwersalnego w badanym roztworze Odczyn 13

(10)

Korzystam z informacji

Rozwiąż zadanie na podstawie informacji

a) Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli

jest fałszywe.

1. Czerwień kongo w soku z cytryny przyjmuje barwę czerwoną. P F

2. Czerwień metylowa w roztworze mydła przyjmuje barwę różową. P F

3. Błękit tymolowy i roztwór oranżu metylowego w roztworze kwasu _{chlorowodorowego mają taką samą barwę.} P F

b) Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–B) oraz jego uzasadnienie (I–II).

Wodny roztwór wodorotlenku potasu ma odczyn

A. kwasowy, _{dlatego błękit bromofenolowy}

barwi się w tym roztworze na

I. żółto.

B. zasadowy, II. granatowo.

14

Jakie wskaźniki stosuje się

w laboratoriach chemicznych?

W laboratoriach oprócz oranżu metylowego, fenoloftaleiny

i uniwersalnych papierków wskaźnikowych stosuje się także inne wskaźniki, które w zależności od odczynu badanej substancji mają różne barwy, np. błękit bromofenolowy w roztworze o odczynie zasadowym ma barwę granatową.

błękit tymolowy kwas zasada

błękit bromofenolowy kwas zasada

czerwień kongo kwas zasada

czerwień metylowa kwas zasada

(11)

34. Elektrolity i nieelektrolity

Niewielkie projekty – duże efekty!

Instrukcja: Przygotuj wywar z liści czerwonej kapusty – pokrój kilka liści, włóż je do garnka

i zalej wrzącą wodą (ok. 1 litr). Całość pozostaw na kilka godzin. Tak przygotowanym wywa-rem napełnij 3 szklanki do ok.₄1objętości. Następnie do szklanki 1. dodaj 5 łyżek octu, a do szklanki 3. – łyżeczkę sody oczyszczonej. Szklanka 2. będzie próbką wzorcową. Zawartość każdej szklanki wymieszaj. Oceń wygląd roztworów. Narysuj schemat przeprowadzanego

doświadczenia, zapisz obserwacje i sformułuj wniosek.

Schemat:

Obserwacje: Wniosek:

Dla dociekliwych

Roztwory wodne soli np.: NaCl i KNO3 przewodzą prąd elektryczny, natomiast roztwory

wodne soli CaCO3 i BaSO4 nie przewodzą prądu elektrycznego. Napisz, dlaczego nie wszyst-kie sole są elektrolitami.

15

1.

2. 3.

Zapamiętaj!

•

Elektrolity to związki chemiczne, których roztwory wodne przewodzą prąd elektryczny.

•

Nieelektrolity to związki chemiczne, których roztwory wodne nie przewodzą prądu elektrycznego.

w wodnym roztworze w wodnym roztworze

elektrolitu nieelektrolitu

•

Wskaźniki to substancje, które przyjmują okreś loną barwę w zależności od odczynu roztworu.

•

Odczyn zasadowy – wskaźnik i jego barwa oranż metylowy – żółta

fenoloftaleina – malinowa

uniwersalny papierek wskaźnikowy – zielona

•

Odczyn kwasowy – wskaźnik i jego barwa oranż metylowy – czerwona

fenoloftaleina – bezbarwna

uniwersalny papierek wskaźnikowy – czerwona

•

Odczyn obojętny – wskaźnik i jego barwa oranż metylowy – pomarańczowa

fenoloftaleina – bezbarwna

uniwersalny papierek wskaźnikowy – żółta

•

Wskaźniki uniwersalne w roztworach kwasów przyjmują barwy od pomarańczowej do czerwonej, a w roztworach wodorotlenków (zasad) – od zielonej do granatowej.

(12)

35. Wzory i nazwy wodorotlenków

Cele lekcji: Poznanie pojęcia wodorotlenek i omówienie budowy tej grupy związków chemicznych.

Na dobry początek

Opisz za pomocą podanych określeń fragmenty wzoru ogólnego wodorotlenków.

metal • grupa wodorotlenowa • liczba grup wodorotlenowych • wartościowość metalu •

wartościowość grupy wodorotlenowej

M(OH)n

I

n

Wpisz w kratki wartościowość fragmentów zaznaczonych we wzorach sumarycznych po-danych wodorotlenków. Napisz nazwy systematyczne wodorotlenków.

NaOH KOH Ca(OH)2

Wpisz w tabeli barwę każdego ze wskaźników w roztworze wodnym wodorotlenku wapnia. Wzór sumaryczny badanego związku Barwa wskaźnika uniwersalny papierek

wskaźnikowy fenoloftaleinyroztwór oranżu metylowegoroztwór

Ca(OH)2

Napisz wzory sumaryczne wodorotlenków o podanych nazwach systematycznych.

wodorotlenek żelaza(II) wodorotlenek glinu wodorotlenek magnezu wodorotlenek miedzi(II) 16 17 18 19

(13)

36. Wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu

Cele lekcji: Poznanie sposobów otrzymywania, właściwości oraz zastosowań wodorotlenków sodu i potasu.

Na dobry początek

Uzupełnij informacje dotyczące wodorotlenku sodu.

Wzór sumaryczny: Masa cząsteczkowa: Stosunek mas pierwiastków chemicznych:

Zawartość procentowa sodu:

Wybierz spośród podanych określeń właściwości wodorotlenków sodu i potasu i wpisz je w odpowiednie miejsca tabeli.

ciecze • substancje stałe • bezbarwne • białe • są żrące • nie są żrące • są higroskopijne •

nie są higroskopijne • trudno rozpuszczają się w wodzie • łatwo rozpuszczają się w wodzie

Właściwości wodorotlenków sodu i potasu

fizyczne chemiczne

a) Zaznacz poprawne uzupełnienie zdania (A–B) oraz jego uzasadnienie (I–II).

Wodorotlenek sodu zalicza się do

A. elektrolitów,

ponieważ

I. przewodzi prąd elektryczny. II. nie przewodzi prądu elektrycznego.

B. nieelektrolitów, III. jego wodny roztwór przewodzi prąd elektryczny.

IV. jego wodny roztwór nie przewodzi prądu elektrycznego.

b) Uzupełnij zdania.

Wodne roztwory wodorotlenku sodu wykazują odczyn .

20 21 22 Wodorotlenek potasu Wodorotlenek sodu

N

NaOH

N

KOH

(14)

a) Napisz równanie reakcji otrzymywania wodorotlenku potasu z tlenku potasu,

a na-stępnie uzupełnij słowne zapisy metod otrzymywania wodorotlenków.

metal aktywny + +

tlenek metalu aktywnego chemicznie +

b) Napisz, które tlenki metali w reakcji z wodą tworzą wodorotlenki.

24

a) Uzupełnij schemat nazwami substancji użytych lub otrzymanych w doświadczeniu

Otrzymywanie wodorotlenku sodu w reakcji sodu z wodą. Następnie podkreśl

na niebiesko nazwy substratów, a na czerwono – produktów.

woda +

b) Uzupełnij opis obserwacji, sformułuj wniosek oraz zapisz równanie zachodzącej

reakcji chemicznej.

Obserwacje: Sód po powierzchni wody. Wydzielają się . Fenoloftaleina

. Po zbliżeniu zapalonego łuczywa do wylotu

probówki .

Wniosek:

Równanie reakcji chemicznej:

23 Obejrzyj film docwiczenia.pl Kod: C7GNPY

N

Sód w kontakcie z wodą uwalnia łatwopalny gaz. Powoduje także poważne oparzenia skóry oraz uszkodzenia oczu.

(15)

Na schemacie przedstawiono doświadczenie chemiczne Badanie właściwości wodorotlenku

sodu. Napisz obserwacje i sformułuj wniosek.

woda wodorotlenek sodu wodorotlenek sodu bibuła Obserwacje: Wniosek:

Podaj po jednym przykładzie zastosowania wodorotlenków sodu i potasu w każdej z wy-mienionych gałęzi przemysłu.

Wodorotlenek sodu: przemysł szklarski:

przemysł środków czystości:

przemysł tworzyw sztucznych:

Wodorotlenek potasu: przemysł kosmetyczny: przemysł spożywczy:

Napisz wzory lub symbole chemiczne substancji oznaczonych na schemacie literami

(W–Z). Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych cyframi (1–4).

W Z 3 _{Y + W} + + X H2O 1 4 Y + H2O 2 NaOH + X W – X – Y – Z – 1. 2. 3. 4. 25 26 27

(16)

Korzystam z informacji

Właściwości mydeł

Mydło sodowe jest mydłem twardym, dlatego łatwo formuje się je w kostki. Jest bardzo dobrze rozpuszczalne w wodzie.

Mydła, w zależności od składu, mają także właściwości lecznicze. Na przykład mydło siarkowe jest zalecane

w pielęgnacji cery tłustej i trądzikowej, a mydło dziegciowe – w pielęgnacji skóry trądzikowej lub łuszczycowej.

Otrzymywanie mydła

Do produkcji mydła oprócz tłuszczu stosuje się roztwór wodorotlenku sodu. Proces zmydlania zachodzi pod wpływem ogrzewania. W reakcji powstaje też glicerol (nazywany zwyczajowo gliceryną).

Jak powstaje mydło?

Najpopularniejszym środkiem czystości, stosowanym do codziennej higieny, jest mydło. Pierwsze mydła wyrabiano w starożytności z popiołu oraz tłuszczów roślinnych lub zwierzęcych.

Obecnie do produkcji mydła na skalę przemysłową wykorzystuje się najczęściej tłuszcz pochodzenia zwierzęcego, np. smalec.

smalec

roztwór

NaOH mydło

Rozwiąż zadanie na podstawie informacji

a) Uzupełnij zapis słowny reakcji zmydlania tłuszczu.

tłuszcz + mydło +

b) Podaj nazwę mydła, które jest stosowane w pielęgnacji skóry tłustej i trądzikowej.

c) Oceń prawdziwość zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest

fał-szywe.

1. Mydło sodowe jest miękkie i dobrze rozpuszcza się w wodzie. P F

2. Glicerol jest także nazywany gliceryną. P F

3. Inna nazwa wodorotlenku sodu to zasada sodowa. P F

(17)

Miękusz rabarbarowy to trujący grzyb, który występuje głównie na drzewach liściastych. Do jego identyfikacji stosu-je się 5-procentowy roztwór KOH, ponieważ miąższ grzyba w reakcji z wodorotlenkiem potasu barwi się na fioletowo.

Oblicz, ile gramów wodorotlenku potasu należy użyć do przygotowania 50 g roztworu potrzebnego do identyfika-cji miękusza rabarbarowego.

Oblicz, ile gramów NaOH i ile centymetrów sześciennych wody znajduje się w 0,2 dm3

roztworu NaOH o gęstości d = 1,22 _cmg3 i stężeniu 20%.

Do reakcji chemicznej użyto 1,9 g tlenku potasu i 3,6 g wody. Oblicz, ile gramów

wodoro-tlenku potasu powstało w tej reakcji chemicznej. 29

30

31

Miękusz rabarbarowy

Skorzystaj ze wzorów na gęstość roztworu oraz na stężenie procentowe.

Jeśli w zadaniu są podane masy wszystkich substratów biorących udział w reakcji chemicznej, to ustal, czy substancje te przereagowały całkowicie.

Zapamiętaj!

Wodorotlenek sodu, wodorotlenek potasu

•

elektrolity

•

białe substancje stałe

•

dobrze rozpuszczają się w wodzie

•

higroskopijne N N N N N NaOH N N N N N KOH

(18)

37. Wodorotlenek wapnia

Cele lekcji: Poznanie sposobów otrzymywania, właściwości oraz zastosowań wodorotlenku wapnia.

Na dobry początek

Uzupełnij tabelę, wpisując informacje dotyczące wodorotlenku wapnia.

Wzór sumaryczny Wartościowość _wapnia Wartościowość grupy _{wodorotlenowej} _{cząsteczkowa, u}Masa

Wykreśl błędne informacje.

Wodorotlenek wapnia jest cieczą / substancją stałą. Ma barwę białą. /

Jest bezbarwny. Trudno / Dobrze rozpuszcza się w wodzie. Nie jest / Jest żrący. Fenoloftaleina w wodnym roztworze

wodoro-tlenku wapnia barwi się na malinowo, co świadczy o odczynie

zasadowym / kwasowym. 32

33

Wodorotlenek wapnia

Przeprowadzono doświadczenie chemiczne Otrzymywanie

wodoro-tlenku wapnia w reakcji wodoro-tlenku wapnia z wodą przedstawione na

sche-macie. Napisz obserwacje, sformułuj wniosek oraz zapisz równanie

zachodzącej reakcji chemicznej.

woda z roztworem fenoloftaleiny

tlenek wapnia Obserwacje:

Wniosek:

34 _{Obejrzyj film} docwiczenia.pl Kod: C78C61

N

Ca(OH)₂

N

(19)

37. Wodorotlenek wapnia

115

Na schemacie przedstawiono doświadczenie chemiczne Otrzymywanie wodorotlenku wapnia

w reakcji wapnia z wodą. Uzupełnij zapis słowny równania reakcji chemicznej zachodzącej

w probówce. Wybierz spośród podanych nazwę substratu (A–B) oraz nazwę produktu

(C–D).

wapń + A / B wodorotlenek wapnia + C / D

A. woda B. tlen C. wodór D. tlenek wapnia

W tabeli przedstawiono rozpuszczalność wodorotlenku wapnia w wodzie o różnej temperaturze.

Temperatura, °C 20 40 60

Rozpuszczalność, g/100 g H2O 0,16 0,13 0,11

Uzupełnij opis określeniami wybranymi spośród podanych.

nasycony • nienasycony • zmniejszy się • zwiększy się •

0,05 g/100 g wody • 0,27 g/100 g wody

Jeśli roztwór nasycony wodorotlenku wapnia o temperaturze 60°C zostanie ochłodzony do 20°C, to powstanie roztwór , ponieważ rozpuszczalność tego

wodorotlenku o .

Uzupełnij tabelę, wpisując nazwy zwyczajowe substancji lub mieszanin oraz po jednym przykładzie ich zastosowania.

Substancja lub mieszanina Nazwa zwyczajowa Zastosowanie

CaO tlenek wapnia

Ca(OH)2

wodorotlenek wapnia wapno gaszone nasycony roztwór Ca(OH)2

w wodzie zawiesina Ca(OH)2

w wodzie mieszanina Ca(OH)2

z piaskiem i wodą materiał budowlany

35 wapń woda z roztworem fenoloftaleiny 36 37 Zapamiętaj!

Wodorotlenek wapnia

•

biała substancja stała

•

trudno rozpuszcza się w wodzie

N N N N N Ca(OH)₂ N N N N N N N N N

(20)

38. Sposoby otrzymywania wodorotlenków

praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie

Cele lekcji: Poznanie pojęcia zasada. Odróżnianie zasad od wodorotlenków. Poznanie wodoro tlenków trudno rozpuszczalnych i praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie – ich wzorów suma rycznych oraz sposobów otrzymywania.

Na dobry początek

Przyporządkuj do podanych nazw systematycznych wodorotlenków ich wzory sumaryczne.

a) wodorotlenek żelaza(III) I. Co(OH)2

b) wodorotlenek chromu(III) II. Fe(OH)3

c) wodorotlenek glinu III. Cu(OH)2

d) wodorotlenek niklu(II) IV. Al(OH)3

e) wodorotlenek kobaltu(II) V. Ni(OH)2

VI. Cr(OH)3

a) b) c) d) e)

Podkreśl wzory sumaryczne wodorotlenków, które są praktycznie nierozpuszczalne w wodzie.

KOH • Pb(OH)2 • NaOH • Cu(OH)2 • Fe(OH)3 • LiOH • Ba(OH)2 • Ca(OH)2 • Ni(OH)2 38

39 Pobierz tabelę rozpuszczalności

docwiczenia.pl Kod: C7M2EF

Zaprojektuj doświadczenie chemiczne, którego celem jest otrzymanie wodorotlen-ków przedstawionych na fotografiach. Narysuj schemat i zapisz obserwacje oraz

równania zachodzących reakcji chemicznych. Wybierz odczynniki chemiczne.

Odczynniki: CuCl2(aq), KOH(aq), FeCl2, AlCl3, H2O, CuO, FeCl3(aq), Fe2O3

Schemat:

Obserwacje:

Równanie reakcji chemicznej: Schemat:

Obserwacje:

40

Wodorotlenek miedzi(II)

Wodorotlenek żelaza(III)

(21)

38. Sposoby otrzymywania wodorotlenków praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie

Oceń prawdziwość podanych zdań. Zaznacz P, jeśli zdanie jest prawdziwe, lub F – jeśli jest

fałszywe.

1. Do zasad zalicza się wodorotlenki, które nie rozpuszczają się w wodzie. P F

2. Jedną z metod otrzymywania zasad jest reakcja metali aktywnych _{chemicznie z wodą.} P F

3. Wodorotlenek miedzi(II) jest zasadą. P F

4. Zasady można otrzymać w wyniku reakcji tlenków metali 1. grupy układu _{okresowego pierwiastków chemicznych z wodą.} P F

Wodne roztwory zasad są nazywane ługami i są silnie żrące. Podkreśl wzory sumaryczne

wodorotlenków, których wodne roztwory są silnie żrące.

Cu(OH)2 • NaOH • KOH • Fe(OH)3 • Al(OH)3

Uzupełnij równania reakcji otrzymywania wodorotlenków trudno rozpuszczalnych i praktycznie nierozpuszczalnych w wodzie. Uzgodnij współczynniki stechiometryczne.

a) CuCl2 + Cu(OH)2 + 2 KCl

b) + 3 NaOH Al(OH)3 + 3 NaCl

c) Pb(NO3)2 + 2 NaOH +

d) + Fe(OH)3 + 3 KNO3

Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych na schematach cyframi (1–3).

a) Fe 1 _FeCl 3 2 Fe(OH)3 1. 2. b) Cu 1 _CuCl 2 2 Cu(OH)2 1. 2. c) Li 1 _Li 2O 2 LiOH 3 1. 2. 3. d) N2 1 NH3 2 NH4+ + OH– 1. 41 42

N

43 44

(22)

Oblicz, ile gramów wodorotlenku sodu należy odważyć, aby sporządzić 200 g roztworu o stężeniu 10%.

Zawartość procentowa metalu w pewnym wodorotlenku jest równa 69,6% (procenty masowe). Wodorotlenek ten należy do zasad, a wartościowość pierwiastka metalicznego wynosi I. Napisz wzór sumaryczny tego wodorotlenku.

Amoniak (NH3) jest bezbarwnym gazem o charakterystycznym,

nieprzy-jemnym zapachu. Podczas rozpuszczania amoniaku w wodzie zachodzi reakcja chemiczna, w której wyniku powstają m.in. jony wodorotlenkowe.

a) Napisz równanie reakcji zachodzącej między cząsteczką amoniaku

a cząsteczką wody.

b) Wyjaśnij, czym się różni wodny roztwór amoniaku od innych zasad.

Wodorotlenek pierwiastka chemicznego X jest niebieską galaretowatą substancją praktycznie nierozpuszczalną w wodzie. Ogrzewanie tego związku chemicznego prowadzi do jego roz-kładu termicznego i strącenia czarnego osadu. Osad ten to tlenek pierwiastka chemicznego X.

Napisz wzory sumaryczne wodorotlenku i tlenku pierwiastka X oraz równanie reakcji rozkładu termicznego jego wodorotlenku.

Wzór sumaryczny wodorotlenku: Wzór sumaryczny tlenku: Równanie reakcji chemicznej:

45 46 47 Modele: atomu azotu atomu wodoru Model cząsteczki amoniaku 48

(23)

39. Proces dysocjacji jonowej zasad

Cele lekcji: Omówienie procesu dysocjacji jonowej zasad. Zapisywanie równań dysocjacji jonowej zasad.

Na dobry początek

Napisz wzory sumaryczne zasad, których wodne roztwory zawierają jony przedstawione na modelach.

Modele: anionu OH– _{kationu Na}+ _{kationu Ba}2+ _{kationu K}+ _{kationu Li}+

Uzupełnij równania reakcji dysocjacji jonowej zasad.

a) H2O K+ + OH– b) NH3 . H2O H2O + c) H2O Cs+ + d) Sr(OH)2 H2O +

Czy roztwór otrzymany w doświadczeniu chemicznym przedstawionym na schemacie przewodzi prąd elektryczny? Odpowiedź uzasadnij.

Na

H2O

49

50

(24)

Napisz równania dysocjacji jonowej zasad o podanych nazwach.

a) zasada sodowa c) zasada litowa

b) zasada barowa d) zasada rubidowa

Dokończ i uzgodnij równania reakcji chemicznych. Napisz wzory jonów obecnych w roz-tworach uzyskanych po przeprowadzeniu tych reakcji chemicznych.

a) BaO + H2O

Jony obecne w roztworze po reakcji chemicznej:

b) K2O + H2O

c) Sr + H2O

d) Li + H2O

Określ odczyn wodnego roztworu chlorku amonu. Odpowiedź uzasadnij odpowiednimi

równaniami reakcji chemicznych.

52

53

54

Zapamiętaj!

Zasady – wodorotlenki rozpuszczalne w wodzie, które dysocjują na kationy metalu i aniony

wodorotlenkowe: Mn_(OH)I n H2O Mn+_{+ n}_OH– gdzie:

M – symbol chemiczny metalu,

(25)

Zaznacz wzór wodorotlenku dobrze rozpuszczalnego w wodzie.

A. Cu(OH)2 B. Ca(OH)2 C. KOH D. Al(OH)3 E. Fe(OH)3

Zaznacz poprawne dokończenie zdania.

W stężonym roztworze wodorotlenku potasu

A. fenoloftaleina barwi się na malinowo, a oranż metylowy na czerwono.

B. uniwersalny papierek wskaźnikowy barwi się na czerwono, a fenoloftaleina pozostanie

bezbarwna.

C. oranż metylowy barwi się na żółto, a fenoloftaleina pozostanie bezbarwna.

D. fenoloftaleina barwi się na malinowo, a uniwersalny papierek wskaźnikowy na zielono. E. uniwersalny papierek wskaźnikowy barwi się na zielono, a oranż metylowy na czerwono. Zaznacz poprawne uzupełnienia zdań.

W roztworze otrzymanym po dodaniu tlenku wapnia do wody fenoloftaleina barwi się na

A / B. Obserwuje się także C / D temperatury roztworu. Wodorotlenek sodu w kontakcie

z powietrzem E / F, ponieważ jest substancją G / H.

A. malinowo C. podwyższenie E. zapala się G. higroskopijną

B. niebiesko D. obniżenie F. staje się szklisty H. żrącą

Zaznacz poprawne uzupełnienia równań dysocjacji jonowej wodorotlenków.

A. OH− _{B. H}+ _{C. Ca}+ _{D. Ca}2+

a) KOH H2O _K+_{+ A / B}

b) Ca(OH)2 H2O

C / D + 2 OH−

Zaznacz punkt, w którym poprawnie opisano właściwości i zastosowania wodorotlenku wapnia.

A. Substancja stała, trudno rozpuszcza się w wodzie, stosowana jako składnik zaprawy

wapiennej.

B. Substancja stała, praktycznie nierozpuszczalna w wodzie, stosowana do produkcji mydeł. C. Ciecz, która łatwo miesza się z wodą, jest składnikiem wielu kosmetyków.

D. Ciecz, która nie miesza się z wodą, stosowana do wytwarzania wody wapiennej. E. Substancja stała, trudno rozpuszcza się w wodzie, stosowana jako środek słodzący. Zaznacz wzór wodorotlenku, który nie jest zasadą.

A. LiOH B. KOH C. Cu(OH)2 D. Sr(OH)2 E. Ba(OH)2

1 2 3 4 5 6

Sprawdź się

Rozwiąż test

docwiczenia.pl Kod: C7HSAT

(26)

Zaznacz odpowiedź, w której wymieniono wszystkie produkty reakcji chemicznej prze-prowadzonej zgodnie z podanym schematem.

sód woda z roztworem

fenoloftaleiny

A. Na2O + H2 B. NaOH + H2 C. NaH D. NaCl E. Na2O2

Napisz i uzgodnij równania reakcji chemicznych oznaczonych na schemacie cyframi (1–3). 3 K 1 _K 2O 2 KOH 1. 2. 3.

Oblicz, ile gramów NaOH potrzeba do przygotowania 300 g roztworu o stężeniu 10%.

Pierwiastek chemiczny X jest położony w 2. grupie układu okresowego. Masa cząsteczkowa wodorotlenku tego pierwiastka wynosi 171 u.

a) Podaj symbol chemiczny pierwiastka X.

b) Napisz wzór jego wodorotlenku.

c) Napisz dwa równania reakcji chemicznych ilustrujące sposoby otrzymywania

wodoro-tlenku pierwiastka chemicznego X. 7

8

9

(27)

127

Tab

el

a r

oz

p

u

szc

zalno

śc

i so

li i

w

o

dor

ot

le

nk

ów

w

wo

d

zi

e

OH – Cl – Br – F – S 2– NO 3 – NO 2 – SO 4 2– SO 3 2– CO 3 2– SiO 3 2– PO 4 3– MnO 4 – CrO 4 2– NNNN * T NNNNN T NNN T R R R RRR * RRR * RRR * RR * RRRRRR R RRR T NNNNNNNNNNNNNNNNN R RRR NNNNNNNNNNNNNNNNNN R RR • NNNNNNNNNNNNNNNNNN R RR T N N N * T TNT • T * NTN N NT R R RRR RRRRRRRRRRRR T N N N T R R RRR RRR N * RRR T • RR T RRRRR R RRR RRRRRRRRRRRRRRRRRR R RRR N NN N N NNNNN NNNN R RTR R RRR N R T T T T N R R R T R R NNNNN R RR T RRRRRRRRRRR T N T RRRR R RRR RRRRRRRRRRRR N T RRRR R RRR NNNNNNNNNNNNNN R R T N R RRR Li + Na + K + NH 4 + kationy ani on y Mg 2+ Ca 2+ Sr 2+ Ba 2+ Pb 2+ Ag + Hg 2+ Cu 2+ Bi 3+ Sn 2+ Cd 2+ Al 3+ Zn 2+ Fe 2+ Ni 2+ Fe 3+ Co 2+ Mn 2+

Tabela r

ozpuszczalności soli i wodor

otlenków w wodzie

Kolory powstających osadów

bezbarwny biały

żółty brązowy niebieski zielony

zielononiebieski

różowy

różowoniebieski

fioletowy czerwony czarny

OH – Cl – Br – F – S 2– NO 3 – NO 2 – SO 4 2– SO 3 2– CO 3 2– SiO 3 2– PO 4 3– MnO 4 – CrO 4 2– NNNN * T NNNNN T NNN T R R R RRR * RRR * RRR * RR * RRRRRR R RRR T NNNNNNNNNNNNNNNNN R RRR NNNNNNNNNNNNNNNNNN R RR • NNNNNNNNNNNNNNNNNN R RR T N N N * T TNT • T * NTN N NT R R RRR RRRRRRRRRRRR T N N N T R R RRR RRR N * RRR T • RR T RRRRR R RRR RRRRRRRRRRRRRRRRRR R RRR N NN N N NNNNN NNNN R RTR R RRR N R T T T T N R R R T R R NNNNN R RR T RRRRRRRRRRR T N T RRRR R RRR RRRRRRRRRRRR N T RRRR R RRR NNNNNNNNNNNNNN R R T N R RRR Li + Na + K + NH 4 + kationy ani on y Mg 2+ Ca 2+ Sr 2+ Ba 2+ Pb 2+ Ag + Hg 2+ Cu 2+ Bi 3+ Sn 2+ Cd 2+ Al 3+ Zn 2+ Fe 2+ Ni 2+ Fe 3+ Co 2+ Mn 2+

Tabela r

ozpuszczalności soli i wodor

otlenków w wodzie

bezbarwny biały

zielononiebieski

różowy

różowoniebieski

NNNN * T NNNNN T NNN T R R R RRR * RRR * RRR * RR * RRRRRR R RRR T NNNNNNNNNNNNNNNNN R RRR NNNNNNNNNNNNNNNNNN R RR • NNNNNNNNNNNNNNNNNN R RR T N N N * T TNT • T * NTN N NT R R RRR RRRRRRRRRRRR T N N N T R R RRR RRR N * RRR T • RR T RRRRR R RRR RRRRRRRRRRRRRRRRRR R RRR N NN N N NNNNN NNNN R RTR R RRR N R T T T T N R R R T R R NNNNN R RR T RRRRRRRRRRR T N T RRRR R RRR RRRRRRRRRRRR N T RRRR R RRR NNNNNNNNNNNNNN R R T N R RRR Li + Na + K + NH 4 + Mg 2+ Ca 2+ Sr 2+ Ba 2+ Pb 2+ Ag + Hg 2+ Cu 2+ Bi 3+ Sn 2+ Cd 2+ Al 3+ Zn 2+ Fe 2+ Ni 2+ Fe 3+ Co 2+ Mn 2+

Tabela r

ozpuszczalności soli i wodor

otlenków w wodzie

bezbarwny biały

zielononiebieski

różowy

różowoniebieski

R

– s ub st an cj a d ob rz e r oz pu sz cz al na w w od zi e

•

– s ub st an cj a r oz kł ad a si ę w w od zi e lu b n ie z os ta ła o tr zy m an a

*

– z ac ho dz i z ło żo na r ea kc ja c he m ic zn a

T

– su bs ta nc ja t ru dn o ro zp us zc za ln a w w od zi e, st rą ca si ę p rz y o dp ow ie dn im st ęż en iu ro zt w or u

N

– su bs ta nc ja p ra kt yc zn ie n ie ro zp us zc za ln a w w od zi e, st rą ca si ę z ro zc ie ńc zo ny ch ro zt w oró w

(28)

128

U

kł

ad

o

kr

eso

w

y p

ie

rw

ia

st

kó

w

c

he

m

ic

zn

yc

h

1

H

_wodór _1,008 2

He

hel _4,003 1

H

_wodór _1,008 3

Li

lit 6,941 4

Be

beryl 9,012 5

B

bor 10,811 6

C

węgiel 12,011 7

N

azot _14,007 8

O

tlen _15,999 9

F

_fluor 18,998 10

Ne

neon _20,180 11

Na

sód _22,990 12

Mg

_magnez 24,305 13

Al

glin 26,982 14

Si

krzem 28,085 15

P

fosfor _30,974 16

S

siarka 32,065 17

Cl

_chlor 35,453 18

Ar

_argon 39,948 19

K

potas _39,098 20

Ca

wapń _40,078 21

Sc

_skand _44,956 22

Ti

_tytan 47,867 23

V

wanad 50,942 24

Cr

_chrom _51,996 25

Mn

_mangan _54,938 26

Fe

_żelazo _55,845 27

Co

kobalt 58,933 28

Ni

_nikiel 58,693 29

Cu

miedź 63,546 30

Zn

cynk 65,39 31

Ga

gal 69,723 32

Ge

_german 72,61 33

As

_arsen _74,922 34

Se

selen 78,96 35

Br

_brom _79,904 36

Kr

krypton 83,798 37

Rb

rubid _85,468 38

Sr

_stront _87,62 39

Y

itr 88,906 40

Zr

cyrkon 91,224 41

Nb

niob _92,906 42

Mo

molibden 95,94 43

Tc

technet 97,905 44

Ru

ruten _101,07 45

Rh

rod 102,906 46

Pd

_pallad _106,42 47

Ag

_srebro 107,868 48

Cd

kadm _112,411 49

In

ind 114,818 50

Sn

cyna 118,710 51

Sb

antymon 121,760 52

Te

tellur _127,60 53

I

jod 126,904 54

Xe

_ksenon 131,293 55

Cs

cez 132,905 56

Ba

bar 137,327 72

Hf

hafn _178,49 73

Ta

_tantal 180,948 74

W

wolfram 183,84 75

Re

ren 186,207 76

Os

osm _190,23 77

Ir

_iryd 192,217 78

Pt

platyna 195,084 79

Au

złoto 196,967 80

Hg

rtęć _200,59 81

Tl

tal 204,383 82

Pb

ołów 207,2 83

Bi

bizmut _208,980 84

Po

polon _208,982 85

At

_astat 209,987 86

Rn

radon _222,018 87

Fr

_frans 223,020 58

Ce

cer 140,116 Lantanowce Aktynowce 57

La

_lantan 138,905 90

Th

tor 232,038 89

Ac

aktyn _227,028 59

Pr

prazeodym 140,908 91

Pa

protaktyn 231,036 60

Nd

_neodym 144,242 92

U

_uran 238,029 61

Pm

promet 144,913

Np

93 neptun 237,048 62

Sm

samar 150,36

Pu

₉₄ pluton _244,064 63

Eu

_europ 151,964

Am

₉₅ ameryk 243,061 64

Gd

_gadolin _157,25 96

Cm

kiur 247,070 65

Tb

terb 158,925

Bk

97 berkel 247,1 66

Dy

dysproz 165,500

Cf

98 kaliforn 251,080 67

Ho

holm _164,930

Es

₉₉ _einstein _252,088 68

Er

erb 167,259

Fm

₁₀₀ ferm 257,095 69

Tm

tul 168,934

Md

₁₀₁ _mendelew 258,098 70

Yb

iterb _173,04 102

No

_nobel 259,101 71

Lu

lutet 174,967 103

Lr

lorens _262,110 88

Ra

rad 226,025 104

Rf

rutherford 261,11 105

Db

_dubn 263,11 106

Sg

seaborg 265,12 107

Bh

bohr _264,10 108

Hs

has 269,10 109

Mt

meitner 268,10 110

Ds

darmsztadt 281,10 111

Rg

roentgen 280 112

Cn

kopernik 285 113

Nh

nihonium 284 114

Fl

flerovium 289 115

Mc

moscovium 288 116

Lv

livermorium 292 118

Og

oganesson 294 117

Ts

tennessine 294

Układ okr

esowy pierwiastków chemicznych

metale niemetale gazy szlachetne

masa atomowa, u

nazwa pierwiastka chemicznego

liczba atomowa (liczba porządkowa)

elektr

oujemność

(wg Paulinga)

symbol pierwiastka chemicznego

2,1 1,0 1,5 2,0 2,5 3,0 3,5 4,0 – – 0,9 1,2 1,5 1,8 2,1 2,5 3,0 – 0,9 1,0 1,3 1,5 1,7 1,9 1,7 1,9 2,0 2,0 1,9 1,6 1,6 1,8 2,0 2,4 2,8 – 0,8 1,0 1,3 1,4 1,6 2,0 1,9 2,2 2,2 2,2 1,9 1,7 1,7 1,8 1,9 2,1 2,5 – 0,7 0,9 1,1 1,3 1,5 2,0 1,9 2,2 2,2 2,2 2,4 1,9 1,8 1,8 1,9 2,0 2,2 – 0,7 0,9 1,1 2,1 1,1 1,1 1,2 1,2 1,2 1,0 1,1 1,2 1,2 1,2 1,2 1,2 1,1 1,2 1,3 1,5 1,7 1,4 1,3 1 1 2 3 4 5 6 7 2 3456 789 10 11 12 13 14 15 16 17 18 2 3 4 5 6 7 11 10 9 8 12 13 14 15 16 17 Lantanowce Aktynowce 2 3 4 5 6 7 symbol pierwiastka chemicznego masa atomowa, u metale niemetale

liczby masowe występujących

w przyrodzie izotopów (dla pierwiastków chemicznych otrzymanych

sztucznie podano liczby masowe najważniejszych izotopów) liczba atomowa nazwa pierwiastka chemicznego 10,811 12,011 14,007 15,999 18,998 20,18 4,003 69,723 72,61 74,922 78,96 79,904 83,798 26,982 28,086 30,974 32,065 35,453 39,948 118,710 121,760 127,60 126,904 131,293 207,2 208,980 208,982 209,987 222,018 40,078 44,956 47,867 50,942 51,996 54,938 55,845 58,933 58,693 63,546 65,39 39,098 24,305 22,99 9,012 6,941 1,008 226,025 223,020 227,028 137,327 132,905 87,62 85,468 88,906 91,224 92,906 180,948 138,905 261,11 178,49 263,11 95,94 183,84 97,905 186,207 265,12 264,10 101,07 102,906 106,42 107,868 112,411 114,818 190,23 192,217 195,084 196,967 200,59 204,383 269,10 268,10 281,10 280 285 284 289 288 292 294 294 144,24 144,913 150,36 151,964 157,25 158,926 162,50 164,930 167,259 168,934 173,04 174,967 140,908 140,116 238,029 231,036 232,038 237,048 244,064 243,061 247,070 247,070 251,080 252,088 257,095 258,098 259,101 262 24,305 glin krzem fosfor siarka chlor argon bor węgiel azot tlen ﬂuor neon wapń skand tytan wanad chrom mangan żelazo kobalt nikiel miedź cynk gal german arsen selen brom krypton potas magnez sód beryl lit stront rubid itr cyrkon niob molibden technet ruten rod pallad srebro kadm ind cyna antymon tellur jod ksenon bar cez tantal wolfram ren osm iryd platyna złoto rtęć tal ołów bizmut polon astat

radon hafn lantan

rad frans aktyn rutherford dubn seaborg bohr has meitner darmsztadt roentgen kopernik nihonium livermorium tennessine

oganesson moscovium ﬂerovium

magnez neodym promet samar europ gadolin terb dysproz holm erb tul iterb

lutet prazeodym cer

uran protaktyn tor neptun pluton ameryk kiur berkel kaliforn einstein ferm mendelew nobel lorens 3 38 37 20 19 12 11 4 88 87 56 55 89 39 21 57 40 22 104 72 41 23 73 105 42 74 24 106 43 25 44 26 45 27 75 76 77 107 108 109 46 28 47 29 78 79 110 111 48 49 31 50 32 80 81 82 13 14 112 113 114 115 5 6 51 33 83 15 7 52 34 84 16 8 116 116 118 53 35 54 85 86 36 17 18 9 10 63 64 65 66 67 68 69 70 71 95 96 97 98 99 100 101 102 103 60 61 62 92 59 91 58 90 93 94 30 12 6 7 84 86 87 88 85 87 40 42 43 44 46 48 39 40 41 24 25 26 23 9 223 224 226 228 222 223 130 132 134 135 136 137 138 133 227 228 89 45 138 139 90 94 91 96 92 46 47 48 49 50 257 259 260 261 174 176 177 178 179 180 93 50 51 181 255 256 257 258 260 261 262 263 92 97 94 98 95 100 96 180 182 184 186 183 50 52 5354 259 260 261 263 96 97 99 55 96 98 99 100 101 102 104 54 56 5758 103 59 185 187 184 186 187 189 190 192 188 191 193 261 262 264 265 271 273 266 102 104 105 106 108 110 58 62 60 64 61 107 109 63 65 190 192 194 195 196 198 197 272 106 108 110 111 112 113 114 116 113 115 69 71 112 114 115 116 117 118 119 120 122 124 70 72 7476 73 196 198 199 201 202 204 200 203 205 204 206 207 208 27 28 29 30 277 10 11 12 13 121 123 75 209 31 14 15 120 122 123 124 125 126 128 130 74 78 76 80 77 82 209 210 212 214 215 218 32 33 3436 16 17 18 127 79 81 124 126 128 129 131 132 134 136 130 210 211 215 216 218 219 220 222 78 80 82 83 84 86 35 37 36 38 40 19 20 21 22 151 153 152 154 155 157 158 160 156 159 156 158 160 162 163 164 161 165 162 164 166 167 168 170 169 168 170 171 173 174 176 172 175 176 237 238 239 240 241 242 243 244 242 243 244 245 246 247 248 250 243 245 246 247 249 250 244 245 246 248 249 250 251 252 253 254 247 248 249 250 251 252 253 254 255 256 250 254 255 256 257 256 257 258 253 254 255 256 257 260 142 143 144 146 148 150 145 145 147 144 147 148 149 150 152 154 234 235 238 141 231 234 136 138 140 142 232 231 232 233 234 235 236 237 238 239 236 237 238 239 240 241 242 243 244 245 64 68 66 70 67 24 25 26 Mg Ga Ge As Se Br Kr Al Si P S Cl Ar B C N O F Ne Tc Mn Ru Fe Rh Co Pd Ni Ag Cu Cd Zn In Sn Sb Te I Xe Sr Rb Ca Y Sc Zr Ti Nb V Mo Cr K Mg Na Be Li Ra Fr Ac Ba Cs Ta W La Rf Hf Db Sg Re Os Ir Pt Au Hg Bh Hs Mt Ds Rg Cn Nh Tl Pb Bi Po At Rn Lv Ts Og Mc Fl Nd Pm Sm Eu Gd Tb Dy Ho Er Tm Yb Lu Pr Ce U Pa Th Np Pu Am Cm Bk Cf Es Fm Md No Lr

(29)

DO CHEMII

DLA KLASY SIÓDMEJ SZKOŁY PODSTAWOWEJ

7

Zeszyt

ćwiczeń

Dodatkowe materiały – oglądaj, pobieraj, drukuj.

Zeszyt ćwiczeń, który już od pierwszych lekcji chemii doskonale wspiera kształcenie kluczowych umiejętności – opisywania doświadczeń chemicznych, zapisywania równań reakcji chemicznych i wykonywania obliczeń.

Przetwarzanie informacji

Korzystam z informacji ciekawe treści połączone z zadaniami sprawdzającymi umiejętności

Dodatkowe materiały on-line filmy, animacje, zdjęcia – dostępne pod kodami

Stopniowanie trudności zadań

Na dobry początek ćwiczenie podstaw − zawsze na początku tematu Dla dociekliwych interesujące zadania – zawsze na końcu tematu

Wykonywanie obliczeń

Zadania ze wskazówkami krok po kroku ułatwiają stosowanie wiedzy do rozwiązywania problemów Sprawdź się

zadania przekrojowe – zawsze na końcu działu

Obejrzyj film docwiczenia.pl Kod: C7B45H Zeskanuj kod QR, który znajdziesz wewnątrz zeszytu ćwiczeń, lub wpisz kod na docwiczenia.pl.

Ćwiczenie umiejętności opisu doświadczeń

To doświadczenie musisz znać eksperymenty, które trzeba umieć opisywać

Niewielkie projekty – duże efekty!

samodzielne przeprowadzanie doświadczeń i ich opisywanie