Pokój sprzyja gospodarce surowcowej Afganistanu
Adam Maksymowicz
1Po d³ugich rokowaniach pod koniec lutego 2020 r. podpisano w Katarze poro-zumienie pokojowe koñcz¹ce trwaj¹c¹ 18 lat wojnê w Afganistanie (Afgani-stan..., 2020). Zawarcie tego porozumie-nia zaskoczy³o opiniê œwiatow¹, gdy¿ jeszcze w po³owie minionego roku w USA podtrzymywano decyzje militarne ze wzglêdu na zasoby mineralne tego kraju (Landler, Risen, 2017). Œwiatowe agencje cytuj¹ sekretarza stanu Mike’a Pompeo, który powiedzia³, ¿e: USA powa¿nie d¹¿¹ do pokoju w Afganistanie (Kakar, 2019). Pokój w tym pañstwie przek³ada siê równie¿ na sta-bilizacjê sytuacji politycznej w s¹siaduj¹cym z nim Paki-stanie. Górska granica pomiêdzy krajami sprawia³a, ¿e przechodzi³y przez ni¹ ca³e grupy uzbrojonych bojowni-ków, nie napotykaj¹c przy tym ¿adnych trudnoœci. W obu tych muzu³mañskich krajach religia, jêzyk, kultura i oby-czaje s¹ podobne lub nawet identyczne. Dla Pakistanu, któ-ry w czasie wojny by³ baz¹ militarn¹ USA, decyzja pokojowa jest równie wa¿na, jak dla Afganistanu. Rozmo-wy pokojowe pomiêdzy Talibami a USA o¿ywi³y projekty surowcowe nie tylko w Afganistanie, ale i w Pakistanie. Jest to tym bardziej istotne, ¿e wschodnia czêœæ Pakistanu jest przed³u¿eniem strefy mineralizacji wystêpuj¹cej w Hindukuszu. Jednak g³ówna uwaga mediów USA jest skie-rowana na Afganistan. Pañstwo to o powierzchni dwukrot-nie wiêkszej od Polski i zamieszkane przez ok. 36 mln ludzi le¿y w Azji Centralnej, bez dostêpu do morza. Od po-cz¹tku interwencji militarnej NATO bogactwa surowców mineralnych tego kraju by³y przedmiotem zainteresowania amerykañskiej s³u¿by geologicznej USGS. Wczeœniej po-dobne rozpoznanie poczynili rosyjscy geolodzy. Wyniki tych badañ przesz³y najœmielsze oczekiwania. Okazuje siê, ¿e pod wzglêdem surowcowym Afganistan jest jednym z najbogatszych krajów œwiata.
Polska uczestniczy³a w misji wojskowej NATO w Afganistanie. W jej trakcie (2002–2014) zginê³o 43 ¿o³nie-rzy i dwie osoby cywilne, a ok. 1000 ¿o³nie¿o³nie-rzy zosta³o ran-nych (http://www.tvn24.pl). 28 wrzeœnia 2008 r., podczas badañ geologicznych w Pakistanie, prowadzonych nieda-leko granicy z Afganistanem, zosta³ porwany, a nastêpnie zamordowany Piotr Stañczak – in¿ynier geofizyk z Krako-wa (Jastrzêbski, 2017).
MARZENIE GEOLOGA
Pierwsz¹ fazê badañ geologicznych Afganistanu geo-lodzy USGS przeprowadzili w latach 2004–2007. Ju¿ wte-dy by³y one ukierunkowane na poszukiwanie konkretnych surowców w wytypowanych rejonach. U³atwieniem w ich sprecyzowaniu by³o odnalezienie sowieckich map geolo-gicznych, które Rosjanie pozostawili w Afganistanie, wycofuj¹c siê z tego kraju. Amerykañscy geolodzy rozpo-czêli kompleksowe badania geologiczne – magnetyczne,
grawitacyjne i hiperspektralne (polegaj¹ce na badaniu œwiat³a odbitego od ska³), które prowadzono z samolotów i helikopterów. Interesuj¹ce wyniki geolodzy sprawdzali kartuj¹c wybrane fragmenty terenu pod logistyczn¹ os³on¹ wojska. W ci¹gu dwóch miesiêcy przebadano w ten sposób ponad 70% powierzchni kraju. Zweryfikowano wszystkie najwa¿niejsze sowieckie odkrycia. Stwierdzono, ¿e znaj-duj¹ce siê tu z³o¿a surowców zawieraj¹ 60 mln t miedzi, 2,2 mld t rudy ¿elaza, 1,4 mln t pierwiastków ziem rzad-kich, takich jak lantan, cer i neodym, oraz rudy aluminium, z³ota, srebra, cynku, a tak¿e z³o¿a rtêci i litu. Na uwagê zas³uguje utworzenie Afgañskiej S³u¿by Geologicznej (AGS), która œciœle wspó³pracowa³a z USGS podczas badañ. Ta faza poszukiwañ, mimo imponuj¹cych wyni-ków, nie wzbudzi³a wiêkszego zainteresowania, byæ mo¿e ze wzglêdu na nasilaj¹ce siê wydarzenia militarne. Dopiero druga faza, która zosta³a zainicjowana przez Ministerstwo Obrony USA (Pentagon), przeprowadzona w latach 2009–2011, sta³a siê sensacj¹ na skalê œwiatow¹. Amery-kanie twierdz¹, ¿e prowadzenie badañ geologicznych w tym kraju jest spe³nieniem marzeñ ka¿dego geologa. Ods³oniête ska³y, brak zalesienia zarówno w górach, jak i dolinach, u³atwia rekonstrukcjê struktur tektonicznych, pobieranie prób oraz sporz¹dzanie map geologicznych (Hansen, 2011).
Z£O¯A RUD MIEDZI
Afgañska S³u¿ba Geologiczna szacuje, ¿e na terenie kraju znajduje siê ok. 240 z³ó¿ rud miedzi o ³¹cznych zaso-bach ok. 68 mld t Cu. Ich wartoœæ ocenia siê na ok. 3 bln USD! (Copper…, 2019). S¹ to z³o¿a stratyfikowane w utworach prekambryjskich, jednak mineralizacja nast¹pi³a 250 mln lat temu, podczas zderzenia Gondwany z Laura-zj¹. Klasycznym przyk³adem tego typu z³ó¿ jest najwiêk-sze z³o¿e Aynak, usytuowane w odleg³oœci ok. 30 km na po³udnie od Kabulu. Œrednia zawartoœæ miedzi w utworach z³o¿owych wynosi 2,3% (wartoœæ graniczna 0,4% Cu). Seriê z³o¿ow¹ tworz¹ piaskowce, dolomity, ³upki, wapie-nie i kwarcyty. Wstêpwapie-nie ocenia siê, ze z³o¿e to zawiera ok. 11–17 mln t Cu i 7700 t Ag, 600 000 t Co oraz z niezidenty-fikowan¹ jeszcze iloœæ z³ota (Benham i in., 2006). Trzeba dodaæ, ¿e konkurencja firm USA przegra³a przetarg na jego eksploatacjê. W listopadzie 2007 r. 30-letni¹ dzier¿awê tego z³o¿a, o wartoœci 3 mld USD, przyznano China Metallurgi-cal Group Corporation (MCC) i Jiangxi Copper Ltd (JCL). Zaanga¿owanie USA w Afganistanie jest teraz gorzko oceniane. John Paul Hampstead – analityk gospodarczy Freight Wawes – twierdzi, ¿e: Amerykanie s¹ rozgrywani: p³acimy cenê za otwarcie kraju na miêdzynarodowy kapita³ i globalne rynki, ale tak naprawdê nie odbieramy ¿adnej nagrody, a osobliwe po³¹czenie militaryzmu i idealizmu w naszej narodowej postaci koñczy siê tworzeniem szans dla naszych rywali (Hampstead, 2018). Pokojowym rozmowom sprzyja s¹siaduj¹cy z Afganistanem Pakistan, na terenie
221
Przegl¹d Geologiczny, vol. 68, nr 4, 2020
1
którego znajduje siê, tu¿ przy granicy, porfirowe z³o¿e rud miedzi Reko Diq. Zasoby eksploatacyjne tego z³o¿a okre-œlono na 2,2 mld t rudy o zawartoœci 0,53% Cu i 0,3 g/t Au (Jamal, 2019). Tocz¹ siê rozmowy o saudyjskim zaanga-¿owaniu w pakistañsk¹ kopalniê miedzi i z³ota Reko Diq, uprzednio rozwijan¹ w partnerstwie z podmiotami austra-lijskimi (Tydzieñ..., 2019).
BONANZA
Poza bogatymi z³o¿ami rud miedzi kluczowe znaczenie dla Afganistanu maj¹ z³o¿a rud litu oraz pierwiastków ziem rzadkich. Instytut Przedsiêbiorczoœci Stanów Zjedno-czonych w swoim raporcie o zasobach pierwiastków ziem rzadkich w Afganistanie pisze: Bonanza ziem rzadkich (Dowd, 2013). Ich zasoby, obliczone na podstawie zdjêæ lotniczych oraz kontrolnego kartowania geologicznego, wynosz¹ ok. 1,4 mln t. Ocenia siê, ¿e wystarcz¹ one do zaspokojenia potrzeb elektronicznego przemys³u na œwie-cie przez ok. 10 lat! Istotnym problemem jest brak infra-struktury komunikacyjnej i energetycznej w otoczeniu z³ó¿, co na d³ugie lata uniemo¿liwia ich zagospodarowa-nie. Zainteresowanie USA tymi z³o¿ami wynika przede wszystkim z programu uniezale¿nienia siê od dostaw z Chin, które obecnie pokrywaj¹ ok. 90% zapotrzebowania. Poza geopolitycznymi spekulacjami pozosta³e informacje na ten temat nie s¹ dostêpne.
NIEBIESKI MINERA£
W krajach azjatyckich bardzo popularny jest minera³ lapis lazuli, inaczej lazuryt (glinokrzemian sodu i wapnia), który powstaje na kontakcie magmy granitowej lub sjenito-wej z wapieniami lub dolomitami. W Afganistanie od ok. 6000 lat jest on wydobywany na terenie Badachszanu. W czasach staro¿ytnych by³ wielce po¿¹danym minera³em, u¿ywanym w sztuce z³otniczej i jubilerskiej. Ze wzglêdu na intensywny niebieski kolor by³ wykorzystywany do wyrobu naturalnej niebieskiej farby o nazwie ultramaryna (Maœlankiewicz, 1982). W³adze Afganistanu wraz ze swo-imi sprzymierzeñcami s¹ zainteresowane wydobywaniem bogatych rud metali kolorowych i surowców potrzebnych do rozwoju przemys³u elektronicznego, natomiast wydo-byciem lazurytu trudni¹ siê wszelkiego rodzaju terroryœci, Talibowie i ich sojusznicy. Dobrze obrazuje to jedna z foto-grafii pakistañskiego reportera, na której widaæ afgañskie-go biznesmena w pomieszczeniu pe³nym regularnych bloków skalnych, gêsto laminowanych grubymi (5–10 cm) warstwami lazurytu. Bloków tych jest przynajmniej kilka ton (Saif, 2017).
Brytyjska organizacja pozarz¹dowa Global Fitness domaga siê wpisania afgañskiego lazurytu na listê mine-ra³ów konfliktu. Talibscy bojownicy zarabiaj¹ rocznie ok. 20 mln dolarów na nielegalnej eksploatacji tego minera³u na pó³nocnym wschodzie Afganistanu. Eksploatacji tej nie mo¿na zapobiec, gdy¿ lapis lazuli jest wydobywany na tere-nach kontrolowanych przez Talibów w niewielkich kamie-nio³omach znajduj¹cych siê wysoko w górach (Niebieski..., 2016).
GEOLODZY ZAMIAST ¯O£NIERZY? Pokojowe porozumienie USA z Afganistanem jest uza-le¿nione od wielu warunków i jeszcze nie wiadomo, czy zostan¹ one dotrzymane. Jednoczeœnie w komentarzach
pojawiaj¹ siê informacje, ¿e amerykañskich ¿o³nierzy maj¹ zast¹piæ firmy górnicze, które bêd¹ korzystaæ z pomocy s³u¿by geologicznej tego kraju. S¹ to nie tylko spekulacje, wszak USGS zawar³a 14.03.2018 r. odpowiednie porozu-mienie na ten temat z rz¹dem Afganistanu (Banco, 2019). Poza tym ogólnym porozumieniem w Waszyngtonie pod-pisano umowy na poszukiwanie z³ó¿ miedzi i z³ota na pó³nocy kraju (Mashal, 2018). Problem w tym, ¿e Talibo-wie nie uznaj¹ obecnego rz¹du Afganistanu, który uwa¿aj¹ za amerykañsk¹ marionetkê. Po wycofaniu wojsk amery-kañskich jest wielce prawdopodobne, ¿e nie bêd¹ uznawaæ oni ¿adnych porozumieñ zawartych przez ten rz¹d. Z tego powodu amerykañskie media przestrzegaj¹ przed pochop-nym wycofywaniem wojsk USA z tego kraju. Zwracaj¹ oni uwagê na to, ¿e odkrycia surowcowe dokonane przez ame-rykañskich geologów zostan¹ wykorzystane przez Chiny i Rosjê, które zagospodaruj¹ powsta³¹ w ten sposób pustkê. Szczególnie zainteresowane s¹ tym Chiny, które mog¹ wesprzeæ finansowo swoje projekty (Balachndran, 2019). Niezale¿nie od tego, kto skorzysta z bogactw naturalnych Afganistanu, proces pokojowy sprzyja projektom zagospo-darowania surowców tego kraju. Procesowi temu sprzyja te¿ wewnêtrzna sytuacja w USA, gdzie urzêduj¹cy prezy-dent stara siê o drug¹ kadencjê w wyborach 2020 r. (Pom-peo…, 2019). Sukces pokojowy i wycofanie amerykañskich wojsk z Afganistanu maj¹ byæ wa¿nymi argumentami, przemawiaj¹cymi za g³osowaniem na urzêduj¹cego prezy-denta.
LITERATURA
AFGANISTAN: W Katarze podpisano porozumienie pokojowe koñ-cz¹ce 18-letni konflikt wojenny. PAP, 29.02.2020 r.
BALACHNDRAN P.K. 2019 – A peace deal after 17 years of war. Daily Times, 30.01.2019 r.
BANCO E. 2019 – The U.S. Isn’t Leaving Afghanistan Anytime Soon. It just signed on to help unlock Afghanistan’s mineral wealth. Daily Best, 28.01.2019 r.
BENHAM A.J., COATS J.S., KOVAC P. 2006 – Aynak: a world-class sediment-hosted stratiform copper deposit in Afghanistan. [W:] 12th IAGOD Symposium on Understanding the genesis of ore deposits to the meet the demands of the 21st
Century, Moscow, Russia: 245–248; http://nora.nerc.ac.uk/id/eprint/10870/1/11F6628B.pdf
COPPER Reserves in Afganistan – Pajhwok Afgan News Special Mines Page. Info Mines, 29.01.2019 r.
DOWD A.W. 2013 – Afghanistan’s Rare Earth Element Bonanza. Fo-reign and Defense Policy AEI, 13.08.2013 r.
HAMPSTEAD J.P. 2018 – China’s epic fail in Afghanistan. Freight Wawes, 15.01.2018 r.
HANSEN K. – Afghanistan’s mineral resources laid bare. earthmaga-zine.org, 29.10.2011 r.
JAMAL N. 2019 r. – Govt looks for local firms to invest in Reko Diq; Dawn, 01.10.2019 r.; https://www.dawn.com/news/1508341
JASTRZÊBSKI A. – MON: dopadliœmy winnego œmierci Polaka. Akcja w Afganistanie. wp.pl, 17.11.2017 r.
KAKAR J.H. – US seriously pursuing peace in Afghanistan – Pompeo. Pajhwok Awgan News. 27.01.2019 r.
LANDLER M., RISEN J. 2017 – Trump Finds Reason for the U.S. to Remain in Afghanistan: Minerale. New York Times, 25.07.2017 r. MASHAL M. 2018 – Afghanistan Signs Major Mining Deals Despite Legal Koncern. The New York Times, 8.10.2018 r.
MAŒLANKIEWICZ K. 1982 – Kamienie szlachetne. Wyd. Geol. Pañstw. Inst. Geol., Warszawa.
NIEBIESKI kamieñ talibów. Daje 20 mln dolarów rocznie. tvn24.pl, 7.06.2016 r.
POLACY zakoñczyli misjê w Afganistanie. Zginê³o 43 polskich ¿o³nie-rzy. www.tvn24.pl, 4.12.2014 r.
POMPEO: Trump wants Afghan drawdown before 2020. Asia Times, 29.07.2019 r.
SAIF S.K. 2017 – Blood for minerals? The US returns to Afghanistan in search of mining profits. Eqal Times, 24.10.2017 r.
TYDZIEÑ w Azji: Arabia Saudyjska inwestuje w Pakistanie, Niemcy zacieœniaj¹ wspó³pracê finansow¹ z Chinami. wnp.pl, 24.01.2019 r.
222
