187 RECENZJE
w przedmiocie relacji pan´stwo-Kos´ciół. Autor omawianej publikacji zamies´cił takz˙e w tej cze˛s´ci pierwszy naukowy komentarz do nowego konkordatu polskiego.
Po zasadniczej cze˛s´ci ksi ˛az˙ki naste˛puj ˛a aneksy. Obejmuj ˛a one trzy dokumenty: Dokument Stolicy Apostolskiej o wolnos´ci religijnej z 1 IX 1980 r. Stanowisko Konfe-rencji Episkopatu Polski w sprawie załoz˙en´ aksjologicznych nowej konstytucji, z 16 VI 1990 r. oraz Konkordat mie˛dzy Stolic ˛a Apostolsk ˛a i Rzecz ˛apospolit ˛a Polsk ˛a podpi-sany 28 VII 1993 r.
Ksi ˛az˙ke˛ zamykaj ˛a: wybór tematycznie dobranych publikacji ksi ˛az˙kowych z dziedzi-ny relacji pan´stwo-Kos´ciół, starannie wykonadziedzi-ny indeks rzeczowy, wykaz skrótów i szczegółowy spis tres´ci sporz ˛adzony w je˛zyku angielskim i polskim.
Ksi ˛az˙ka ta wychodzi naprzeciw oczekiwaniom zarówno specjalistów z dziedziny prawa konstytucyjnego, polityków i publicystów zainteresowanych problematyk ˛a pan´-stwo-Kos´ciół, jak tez˙ szerszego kre˛gu czytelników, zwłaszcza studentów wydziałów prawa.
Ks. Florian Lempa
Ks. Henryk M i s z t a l. Doskonali w miłos´ci. S´wieccy s´wie˛ci i
błogosła-wieni. Redakcja Wydawnictw KUL. Lublin 1992 ss. 446.
Przynajmniej od Soboru Watykan´skiego II szeroko znana i akceptowana jest prawda, iz˙ kaz˙dy wierny chrzes´cijanin powołany jest do s´wie˛tos´ci. Prawda ta dobitnie wyraz˙ona została w konstytucji soborowej Lumen gentium (nr 11) oraz w adhortacji Jana Pawła II Christifideles laici z 30 XII 1988 r. Cze˛sto jednak przez chrzes´cijan jest ona pojmo-wana raczej teoretycznie i bez aplikacji do konkretnego, a zwłaszcza własnego z˙ycia. Dlatego z wielkim uznaniem przyj ˛ac´ nalez˙y now ˛a pozycje˛ ksi ˛az˙kow ˛a ks. prof. H. Misz-tala (kieruj ˛acego jedyn ˛a w Polsce Katedr ˛a Prawa Kanonizacyjnego) w której prezentuje on konkretne i godne nas´ladowania postaci s´wieckich s´wie˛tych i błogosławionych.
Rozprawa składa sie˛ ze wste˛pu (s. 7-14), trzech rozdziałów, zakon´czenia (s. 409-411), wykazu z´ródeł i literatury (s. 413-429) oraz wykazu opracowanych s´wie˛-tych kanonizowanych i beatyfikowanych (s. 431-434).
W rozdziale pierwszym autor omawia poje˛cie s´wie˛tos´ci chrzes´cijan´skiej człowieka s´wieckiego w przekroju historycznym (s. 15-72). Przedstawia model s´wie˛tos´ci człowie-ka s´wieckiego w pierwszych wieczłowie-kach Kos´cioła, w okresie s´redniowiecza, reformy trydenckiej i w czasach nowoz˙ytnych. Szczególnie dokładnie charakteryzuje s´wie˛tos´c´ osób s´wieckich opieraj ˛ac sie˛ na dokumentach Soboru Watykan´skiego II (s. 42-65). Charakterystyke˛ współczesnych norm dotycz ˛acych doskonałos´ci s´wieckich przedstawia autor na podstawie sformułowan´ zawartych w nowym Kodeksie Prawa Kanonicznego oraz w posynodalnej adhortacji Jana Pawła II Christifideles laici.
W rozdziałach drugim i trzecim przedstawia autor s´wieckich s´wie˛tych od czasów apostolskich az˙ do czasów współczesnych. Na pocz ˛atku obydwu rozdziałów zapoznaje on czytelnika ze sposobami poste˛powania kanonizacyjnego w róz˙nych okresach histo-rycznych. Dat ˛a graniczn ˛a dla obydwu rozdziałów jest rok 1588, w którym utworzono Kongregacje˛ Obrze˛dów. Od tego czasu zacze˛ła kształtowac´ sie˛ rozwinie˛ta procedura
188 RECENZJE
kanonizacyjna. Ostatnim dotychczas etapem kształtowania tej procedury jest konstytucja Jana Pawła II z 25 I 1983 r. Divinus perfectionis Magister oraz wydane w tymz˙e roku szczegółowe normy Kongregacji Spraw Kanonizacyjnych (zob. s. 243).
W omawianej pracy autor prezentuje wiele postaci s´wieckich s´wie˛tych, ale tylko tych, którym przysługuje w Kos´ciele katolickim kult publiczny, czyli beatyfikowanych lub kanonizowanych. Nie nalez˙y wie˛c tu szukac´ danych dotycz ˛acych osób, których procesy beatyfikacyjne s ˛a w toku. Opracowanie nie obejmuje tez˙ s´wie˛tych me˛czenni-ków, a koncentruje sie˛ na ukazaniu specyfiki s´wie˛tos´ci s´wieckich wyznawców.
Chociaz˙ kryteria podziału na róz˙ne grupy prezentowanych w rozdziałach drugim i trzecim s´wie˛tych nie s ˛a jednolite i podziały te nie s ˛a rozł ˛aczne, to jednak dobrze okre-s´laj ˛a róz˙ne „odmiany” s´wie˛tos´ci s´wieckich. Wielu z tych s´wie˛tych moz˙na by zaliczyc´ do kilku nawet grup, omawianych przez autora oddzielnie, lecz wydaje sie˛, z˙e zostali oni omówieni w konkretnej grupie dlatego, iz˙ cecha charakteryzuj ˛aca te˛ grupe˛ miała dominuj ˛ace znaczenie w z˙yciu danego s´wie˛tego.
W rozdziale drugim (s. 73-229) prezentuje autor s´wie˛tych, którzy stykali sie˛ z Chrystusem i apostołami, s´wie˛tych z˙yj ˛acych do XVI wieku w stanie małz˙en´skim, dzie-wiczym lub wdowien´stwa, s´wie˛tych królów, ksi ˛az˙ ˛at, wodzów, polityków i ludzi cie˛z˙kiej codziennej pracy, a takz˙e s´wieckich z˙yj ˛acych „w cieniu zakonów”.
Analizy i opisy postaci s´wie˛tych z nowszych czasów, przedstawionych w rozdziale trzecim (s. 231-407) oparte s ˛a na najsolidniejszym materiale z´ródłowym, znajduj ˛acym sie˛ zwłaszcza w archiwach watykan´skich. Materiał ten ma wyj ˛atkowe znaczenie, gdyz˙ z biegiem lat i wieków coraz bardziej precyzowano proces beatyfikacyjny, dbaj ˛ac szczególnie o jego obiektywnos´c´ i dokładnos´c´ naukow ˛a. Bogato i solidnie udokumento-wane s ˛a wie˛c postaci s´wie˛tych dziewic i młodzien´ców działaj ˛acych w s´wiecie, s´wie˛tych matek, a takz˙e s´wie˛tych przedstawicieli róz˙nych zawodów, jak np. profesora, społecz-nika i lekarza.
Przedstawiona pozycja jest oczekiwanym uzupełnieniem wielu biografii s´wie˛tych i błogosławionych, które w przeszłos´ci dotyczyły głównie osób duchownych i zakon-nych. Taka dotychczasowa sytuacja w publikacjach dotycz ˛acych s´wie˛tych wynikała nie tylko z innego pojmowania s´wie˛tos´ci, lecz takz˙e ze z˙mudnej i skomplikowanej procedu-ry kanonizacyjnej, któr ˛a pokonac´ mogły zasadniczo tylko struktury kos´cielne dysponu-j ˛ace odpowiednimi s´rodkami (zakony i diecezje). Z rados´ci ˛a przyje˛to wie˛c uproszczenie tej procedury dokonane przez Ojca s´w. Jana Pawła II. Wielkie znaczenie opracowania przez ks. prof. Misztala sylwetek s´wieckich s´wie˛tych wynika takz˙e z tego, z˙e mog ˛a one stac´ sie˛ wzorami do nas´ladowania dla ludzi współczesnych.
W prezentowanej publikacji autor daje odpowiedz´ na pytanie, czy istnieje charakte-rystyczna droga s´wie˛tos´ci ludzi s´wieckich, czy jest to tylko inny sposób realizowania jednej s´wie˛tos´ci, do której d ˛az˙yc´ maj ˛a wszyscy chrzes´cijanie. Wszyscy wierni bowiem winni starac´ sie˛ o doskonałos´c´ w miłos´ci.
O tym, z˙e s´wie˛tos´ci s´wieckich nie da sie˛ oddzielic´ od s´wie˛tos´ci w ogóle oraz od wielu innych norm dotycz ˛acych z˙ycia s´wieckich, s´wiadcz ˛a choc´by rozwaz˙ania oparte na przepisach nowego KPK oraz Christifideles laici (s. 65-72). Wie˛cej miejsca pos´wie˛-ca autor omówieniu norm okres´laj ˛acych zadania s´wieckich w ogóle niz˙ samemu zagad-nieniu ich s´wie˛tos´ci. S´wie˛tos´c´ s´wieckich tak splata sie˛ z całym ich z˙yciem, z˙e nie sposób tych elementów całkowicie rozdzielic´. Wydaje sie˛, iz˙ moz˙na tu wyrazic´ pogl ˛ad, z˙e takz˙e w czasach współczesnych mamy wielu s´wie˛tych, lecz nie gromadzimy
doku-189 RECENZJE
mentacji dotycz ˛acej ich z˙ycia. Na ponad 1000 spraw rozpatrywanych obecnie przez Kongregacje˛ Spraw Kanonizacyjnych zaledwie ok. 15% dotyczy osób s´wieckich. Dlate-go tez˙ cenne s ˛a sugestie autora (s. 410-411) dotycz ˛ace zabezpieczania dowodów s´wie˛-tos´ci osób z˙yj ˛acych współczes´nie.
Na koniec nalez˙y wspomniec´, z˙e omawiana praca jest napisana i wydana bardzo starannie. Jej je˛zyk jest komunikatywny i zache˛caj ˛acy do czytania. Kaz˙dy chrzes´cijanin s´wiadom swego powołania do s´wie˛tos´ci moz˙e w niej znalez´c´ cos´ dla siebie: jakis´ wspaniały wzorzec osobowy lub aspekt osobowos´ci s´wie˛tego, który najbardziej nadaje sie˛ do zastosowania we własnym z˙yciu. Rozprawa ta ma wielk ˛a wartos´c´ nie tylko dla naukowców, zwłaszcza kanonistów, teologów i historyków, lecz takz˙e dla szerokich rzesz czytelników, gdyz˙ ukazuje − jak zauwaz˙a sam autor − „pie˛kno i barwy z˙ycia duchowego s´wie˛tych zatopionych w Bogu i jednoczes´nie zanurzonych w realnos´ci tego s´wiata”.
Ks. Ryszard Sztychmiler
Ryszard S z t y c h m i l e r. Doktryna Soboru Watykan´skiego II o celach
małz˙en´stwa i jej recepcja w Kodeksie Prawa Kanonicznego z roku 1983. Lublin
Towarzystwo Naukowe KUL. 1993 ss. 522.
Publikacja pod powyz˙szym tytułem wychodzi naprzeciw potrzebie jasnego okres´le-nia celowos´ci małz˙en´stwa. Okres´lenie takie jest konieczne zwłaszcza obecnie, gdy zauwaz˙a sie˛ brak precyzji poje˛c´ i rozprzestrzenianie sie˛ − takz˙e ws´ród katolików − relatywizmu moralnego. Troska o przyszłos´c´ społeczen´stwa s´wieckiego oraz o przy-szłos´c´ Kos´cioła nakazuje, aby ze szczególn ˛a uwag ˛a przyjrzec´ sie˛ zadaniom małz˙en´stwa, które wynikaj ˛a bezpos´rednio z jego celów, a które okres´lone zostały przez Stwórce˛ natury ludzkiej.
Omawiana praca została wydana u progu ogłoszonego przez ONZ i Ojca s´w. Jana Pawła II Mie˛dzynarodowego Roku Rodziny. Skonstruowana została w ten sposób, aby po przebadaniu bogatego materiału z´ródłowego dojs´c´ do jak najbardziej uzasadnionych opinii na temat celowos´ci małz˙en´stwa oraz wielorakich konsekwencji przyje˛cia przez prawodawce˛ kos´cielnego okres´lonej koncepcji celów małz˙en´stwa. Rozprawa podzielona została na trzy jasno okres´lone cze˛s´ci.
W pierwszej cze˛s´ci pracy (s. 23-192) przedstawiony został rozwój doktryny Kos´cio-ła, dotycz ˛acej celów małz˙en´stwa, w czasie prac Soboru Watykan´skiego II. Wykorzysta-no tu bardzo bogaty materiał z´ródłowy (kilkudziesie˛ciotomowa dokumentacja) z przygotowan´ i obrad tego Soboru. Cze˛s´c´ ta jest wie˛c prezentacj ˛a formalnej i mery-torycznej strony dochodzenia do uchwał soborowych dotycz ˛acych celów małz˙en´stwa. Jest to ukazanie genezy nauczania o małz˙en´stwie zawartego w uchwałach Vaticanum II. Autor dochodzi do wniosku, z˙e przez cały okres prac soborowych problem celów małz˙en´stwa, ich zakresu i hierarchizacji, był szeroko dyskutowany. W schematach i w dyskusji nie ma usystematyzowanych rozwaz˙an´ dotycz ˛acych wszystkich celów
