R O C Z N IK I N A U K S P O Ł E C Z N Y C H T ora V III — 1980
JA N CH RAPEK CSM A
RELIG IJN O ŚĆ A R E C EPC JA PROGRAM ÓW TELEW IZY JN Y C H PR ZEZ M ŁODZIEŻ
Telew izja w kraczając w codzienne życie m ilionów lud zi jak o po tężny środek inform acji i r o z r y w k i1 w zbudza rzecz ja sn a dość żyw e zainteresow anie w śród naukow ców różnych dyscyp lin w iedzy. N ie spo sób jest dziś w yliczyć w szystkich ośrodków naukow ych, k tó re prow adzą system atyczne b adania nad ty m środkiem m asow ej inform acji. B iblio grafia przedm iotow a ob ejm u je setk i pozycji. W jej ram a ch m ożna w y m ienić w iele n u rtó w te m a ty c z n y c h 2. N ajliczniej je s t rep re z en to w a n y n u rt badaw czy pośw ięcony odbiorow i pro gram ów tele w izy jn y c h oraz ich oddziaływ aniu na o d b io rcó w 3. A uto rzy z a jm u ją c y się odbiorem treści program ów telew izy jnych , czyli recepcją, uw zględniali w iele jej u w a runkow ań. I ta k niem al w e w szystkich b ad aniach tego ty p u b ra n e b y ły pod uw agę u w arun k ow ania społeczno-dem ograficzne. Czasem uw zglę dniano środow isko rodzinne i rów ieśnicze lu b k o rzy sta n ie b ad an y ch z innych środków m asow ej inform acji: kina, radia, p rasy i t e a t r u 4. 1 J. R u d z k i . Z a f a s c y n o w a n ie t e l e w i z j ą . W arszaw a 1967 s. 3; J. G a j d a . Dziecko p r z e d t e l e w iz o r e m . W arszaw a 1977 s. 3; P. W e r t . K in o i t e l e w i z j a w k u l t u rze w s p ó łc z e sn e j. W: K in o i te l e w iz j a . W arszaw a 1977 s. 24.
! F. C o l o m b o . T e le v isio n e e in f o rm a z io n e. W: Radio e te le v is io n e . R im in i-F i- renze 1977 s. 29.
* T am że s. 30.
4 Szerzej na ten tem at pisali: J: K l a p p e r . T h e E ffe c ts of M ass C o m m u n i c a tion. G lencoe 1961; C. J. H o v i a n d , J. L. J a n i s, H. H. K e l l e y . C o m m u n ic a t io n et Persuasion. N ew H aven 1961; C. J. H o v 1 a n d. R econcilin g C o n flictin g R e s u lt s D e r iv e d fr o m E x p e r im e n ta l and S u r e y S tu d i e s of A t t i t u d e Chance. „A m erican P s y ch o lo g ist” 14:1959. N iek tórym i w y m ien io n y m i w y żej u w a ru n k o w a n ia m i za jm o w a li się: B. L. S m i t h , H. D. L a s s w e l l , R. D. C a s e y. P r o p a g a n d a , C o m m u n ic a t io n and Public Opinion. N e w Y ork 1946; P. F. L a z a r s f e l d . A u d ie n c e R esearch . W: B. B e f e l s o m , M. J a n o w i t. H u m a n beh a vio r . N e w Y ork 1949; J. D. H a l l o - r a n. T h e Effects of Mass Media. L eicestet 1965.
W żadnym je d n a k z dotychczasow ych b a d ań nie uw zględniono w sposób dość szeroki relig ijn o ści jako e le m en tu w pływ ającego na recepcję pro gram ów telew izy jn y ch . Je d y n ie H. Z aleska w sw ym a rty k u le m ów iącym o oddziaływ aniu telew izji, w zięła pod uw agę — jak o jed n ą zm iennych o ddziaływ ania — św iatopogląd, w ty m także św iatopogląd relig ijn y 5. Nie pośw ięciła je d n a k te m u zagadnieniu zb yt w iele uw agi. P o trzeb ę uw zglę dnien ia religijności, jako e le m en tu w aru n k u jąceg o recepcję treści m aso wego k o m unikow ania, s u g e ru je J. C a z e n e u v e 6 i T. Z ó c h b a u e r7.
A u tor, idąc za su gestiam i w spom nianych badaczy oraz świadom y, że św iatopogląd, a zwłaszcza św iatopogląd re lig ijn y 8, w pływ a na całokształt lu d zk ich k o n tak tó w ze św iatem i odbiór otaczającej go rzeczywistości, postanow ił zająć się ty m problem em w sw ych badaniach nad recepcją pro g ram ó w tele w iz y jn y c h p rzez m ło d z ie ż 9. C elem a rty k u łu będzie po kazanie, ja k religijność w pływ a n a recep cję program ów telw izy jny ch przez m łodzież. R ozw iązanie p ro b lem u w ym agało zebrania właściwego m ate ria łu . D okonano tego za pom ocą k w estio n ariu sza-an k iety sk o n stru ow anego przez a u to ra na bazie fachow ej lite r a tu r y oraz w cześniej prze prow adzonych licznych obserw acji i b ad a ń pilotażow ych. B adania w ła ściw e p rzep ro w ad zone zostały w k w ie tn iu i m a ju 1978 r. w śród m ło dzieży szkół śred n ich L ub lin a (II i III klasa Liceum Ogólnokształcącego oraz III i IV k lasy T ech n iku m E lektrycznego). Z eb ran y m ate ria ł em pi ry cz n y posłużył jak o baza p row adzonych rozw ażań. Pom ocniczym m a te ria łe m b y ły w ypow iedzi m łodzieży u zy sk ane z w ypracow ań szkolnych na tem a t: „Czego szukasz, a co z n ajd u jesz w p ro g ram ach tele w izy j n y ch ?” , nap isan y ch podczas lek c ji szkolnych. W ykorzystano także lite r a tu r ę dotyczącą p ro b lem u recep cji p rogram ów te le w iz y jn y c h 10. Opie 8 S p o łe c z n e o d d z i a ł y w a n i e t e l e w i z j i w oczach o d b io r c ó w . „Studia R ad iow o-T e le w iz y jn e ” 1972 nr 2 s. 6.
• Socio logia d e ll a r a d io te le v is io n e . M essin a -F iren ze 1975. » V on n eu e n G ö tte r n . „Jugend und F ilm ” 1:1958 s. 72—94.
8 Por. H. R o w i d . P o d s t a w y i z a s a d y w y c h o w a n i a . W arszaw a 1947; L. K o ł a k o w s k i . Ś w i a t o p o g l ą d i ż y c i e codzien n e. W arszaw a 1957; J. R e y k o w s k i . Ś w i a to p o g lą d ja k o f a k t p s y c h o l o g ic z n y . „E uhem er” 1958 nr 145; A. S~t ę p i e ń. R a c jo nalnoś ć k a to l ic y z m u . „W ięź” 1960 n r 7-8 s. 30—47.
* A rty k u ł n in ie jsz y jest częścią p racy d ok torsk iej pt. U w a r u n k o w a n i a re c e p c ji p r o g r a m ó w t e l e w i z y j n y c h p r z e z m ł o d z i e ż . L u b lin 1979 (m ps — A rch. K U L).
10 D o n a jw a ż n ie jsz y c h n ależą: A A . W . R ic e rc h e s u „La TV dei ragazzi" del 1S67. „ Q u a d em i d e l S erv izio O p inioni, R al, 21”. T orino 1971; A A . W . TV dei b a m bin i e ragaz zi. S in t e s i 1971. „A ppunti d e l S erv izio O pinioni R A J 192”. 1971; L. A d a u z e. L ’en flu e n c e d e la t é l é v is io n su r le p s y c h i s m e d e l’enfa nt. L e te s t de B elph égor. „La p resse m é d ic a le ” 24:1964 s. 14— 39; F. A l b e r o n i . Lo spetta colo nel t e m p o lib ero d e i giovan i. W: I g io v a n i e lo s p e tta c o lo . M ilano 1962 s. 15—31; S. A c q u a v i v a . B a m b i n i, fa m ig l ie e te l e v is io n e in t r e aree so ciocu ltu rali div e r se . „A p p u nti d el S erv izio O pinioni R A J 200”. T orino 1973; J. B o m e y . C hildren, T a lk
rają c się na lite ra tu rz e i .zebranym m ate ria le em piryczn ym zbudow ano hipotezy i dokonano teo rety czn ej k o n stru k c ji oraz kon cep tu alizacji b a dań. Z ostały postaw ione do zw eryfikow ania w tra k c ie analiz n astę p u jąc e hipotezy:
1. R eligijność nie w pływ a zasadniczo na częstotliw ość oglądania te le wizji, lecz na upodobania i ak cep tację tre śc i p rzek azy w an y ch przez te n środek.
2. Im głębsza i b ardziej o tw a rta religijność, ty m b ard ziej w ybiórczy sposób ¿o bierania b o h ateró w i tre śc i oraz ich akceptacja.
3. R eligijność różnicuje zasadniczo sto su n ek do tre śc i polityczno-spo łecznych przek azy w anych przez telew izję oraz czyni odbiorców b a r dziej ry g o ry sty czn y m i w sto su n k u do w zorów zachow ań m o ralnych proponow anych w telew izji.
W pierw szej części naszej p róby odpow iedzi n a pow yższe kw estie zostanie w yjaśnione pojęcie recepcji oraz om ów ione zagadnienie, w jak i sposób ankietow ana m łodzież odbiera pro g ram y telew izy jn e. D okonam y tego w sposób dość ogólny. Nie będzie tu bow iem szczegółow ych analiz w edług w skaźników recepcji, ale na podstaw ie kom ponentów recepcji podam y typologię, k tó ra sch arak tery zu je, w jak i sposób m łodzież pod
A b o u t T ele visio n. „Journal of C om m u n ication ” 3:1974 s. 54— 61; G. C a 1 v i, F. S o- a n a, O. G u i d i, G. M i n o i a. R a p p o r ti tr a la T V e lo s v i l u p p o d é lia c r e a t i v i t a dei ragazzi. „A ppunti del S erv izio O pinioni R A J, 202”. 1973; F. C a n z i a n i . I ra g a z zi e la co m p r en so n e d e l ling uaggio te levis iso. D o c u m e n ta z io n e e b ib lio grafie . T am że S. C i a r i i . D iffic olta m e t o d o lo g i c h e nello s tu d io de lie d in a m ic h e p sic o lo - giche a t t i v a t e dal m e z z o te l e v i s i v o su so g g e t ti in e tà e v o lu t iv a . „In form azion e R adio TV” 1971 nr 11-12 s. 27-31; R. F u r u. T e le v i s io n an d C h il d r e n s Life: a B e f o r e - A f t e r S tu d y . Tokyo 1962; D. G e r b n e r. V iolence in T e le v i s io n D ra m a : T r e n d s an d S y m bolic Functions. W: G. A. C o m s t o c k , E. A. R u b i n s t e i n . T e le v i s io n an d S o cial B eh avior. V ol. 1. W ashington 1972 s. 28-187; D. H a 11 o r a n, E. E y r e - - B r o o k . C h ildren and T V N e w s . C openhagen 1970; H. G i m m e l w e i t , A. N. O p - p e n h e i m , P. V i n c e . T e le v i s io n and th e Child; an E m p i r ic a l S t u d y of t h e E ffects of T elevisio n on th e Y o u n f. L ondon—N e w Y ork 1958; R. M. L i e b e r t , J. M. N e a l e , E. S. D a v i d s o n . T h e E a rly W i n d o w . E ffects of T e le v i s io n on C h il d r e n an d Y ou th . N ew Y ork. 1973; W. S c h r a m m , G. L y l e , E. B. P a r k e r . L a te l e v is io n e nella v i t a dei n ostri figli. M ilano 1971; W. S c - h r a m m . T h e I m p a c t of E duca tio n a l Tele visio n. U rbana 1960; t e n ż e . T h e E ffects of T e le v i s io n on C h il d r e n an d A d o l e s cents. P aris 1964; M. S o u c h o n . L a t é l é v is io n d e s adoles cen ts. P a ris 1969; E. F a r- r o n i Ragazzi, radio, te levis io n e. B ologn a 1960; L. V o l p i c e l l i . L a T V e i gio- vani. W: A A . VV. T e le v isio n e e v i t a italiana. T orino 1968 s. 297— 389; J. K o m o r o w s k a . T e l e w i z j a w ż y c i u d zieci i m ł o d z i e ż y . Cz. 1— 2. Łódź 1963— 1964; R u d z k i , j w; M. B u r d y n o w i c z - N o w i c k a . Rola t e l e w i z j i w n a u cza n iu i w y chowaniu . W arszaw a 1964; J. S z c z y g i e l s k i . Rola t e l e w i z j i w śr o d o w i s k u ż o ł n i e r z y s ł u ż b y zasadn iczej. W arszaw a 1969; J. K o b l e w s k a . Ś r o d k i m a s o w e g o o d d z i a ł y w ania . W arszaw a 1972.
chodzi do pro g ram ó w telew izy jn y ch . W drugiej części om ówim y re li gijność respondentów , tak ż e w ram a ch przeprow adzonej typologii. W trzeciej części zastanow im y się, ja k ie są zależności m iędzy relig ijn o ścią a recep cją p rogram ów telew izyjny ch .
I. R EC E PC JA PRO G R AM Ó W TELEW IZY JN Y C H PRZEZ MŁODZIEŻ
Słowo „ re c e p cja ” je s t pochodzenia łacińskiego (recipio — p rzy jm o wać). D aw niej recep cja oznaczała p rzy jm o w anie przez kogoś, p rzy jm o w anie gości itp. D opiero na początku X X w. poszerzyło ono swój zakres znaczeniow y i zaczęło być tak ż e rozum ian e jako przyjm ow anie, odbiera nie w y tw orów ludzkiej działalności w sensie w artości poznaw czo-arty- stycznych. Od tego czasu zaczyna się mówić o recepcji dzieł literackich, te a tra ln y c h , m uzycznych itp. T ak więc proces recep cji m a na celu: a) w zbogacenie in dyw idualn eg o dośw iadczenia odbiorców (jednostek), b) n a silenie poczucia uczestniczenia i rzeczyw iste uczestniczenie w świecie lud zkich w arto ści u .
W arto nadm ienić, że w Polsce recep cją od stro n y psychologii zajm o w ali się W. Szew czuk 12 i J. P ie te r 13. In n i autorzy, jeśli n aw et w pro blem ie swej p rac y u żyw ali słow a „recep cja” , nie definiow ali go, lecz p rzy jm o w ali obiegow e jego rozum ienie, jak o odbiór 14.
Nie w yd aje się tu p o trzeb n e analizow anie zaproponow anych przez nich d e fin icji recepcji. A utor, w idząc konieczność sform ułow ania takiej d e fin icji recepcji, k tó ra d ałab y się zoperacjonalizow ać 15 i uw zględnia łab y w szystkie e le m en ty definiow anego zjaw iska (uw zględniając d efi n icję Szew czuka i P ietera), sk o n stru o w ał dla n iniejszych rozw ażań w ła sną definicję- recep cja je s t to odbiór tre śc i p ły n ących ze źródła in form a cji, na k tó re sk ła d a ją się n astę p u jąc e elem enty: a) częstotliw ość k o rzy stan ia ze źródła inform acji, b) upodobania program ow e odbiorców, c) a k cep tacja tre śc i p ły n ący ch ze źródła in form acji.
11 Por. W. S zew czuk. R e c e p c ja tr eści o ś w i a t o w y c h , W rocław —W arszaw a—K ra k ów 1966 s. 8.
12 T am że.
1! C z y t a n i e i le k tu ra . K a to w ice 1960.
14 N a przykład: K o b l e w s k a , jw .; K o m o r o w s k a , jw .; t a ż . R e c e p c ja p r o g r a m u t e l e w i z y j n e g o w p ó ł w o l n o ś c i o w y m Z a k ł a d z i e W y c h o w a w c z y m p r z y Sto czni S zc z e c iń s k i e j. „K u ltu ra i S p o łe c z e ń stw o ” 13:1969 n r 2; Ru d z k i, jw . s. 79.
15 Z op eracjon alizow ać d e fin ic ję to zn aczy p rzystosow ać ją w n ajdrobniejszych szczegółach do badań (S. N o w a k . M eto d o lo g ia b a d a ń socjolo gicznych. W arszaw a 1976 s. 220).
W yszczególnione w d efinicji e le m en ty m ożna ująć w trz y p a ra m etry : częstotliwości, upodobań i akceptacji.
I o P a r a m e t r c z ę s t o t l i w o ś c i k o rzy stan ia z tele w izji za w iera w skaźnik dotyczący popularności telew izji, w artości, ja k ie p rz y pisuje się telew izji w życiu, częstotliw ości k o rzy sta n ia w poszczególne d ni tygodnia oraz sposobu spędzania czasu p rzed telew izorem . A by n a stąpiło p rzyjęcie określonych inform acji, treści, w zorów zachow ań, m usi być n ajp ierw znany odbiorcy środ ek p rzek azu jący te treści. In n y m i sło wy, m usi to być środek po p u larn y , gdyż ty lk o w ted y odbiorca chce się z takim źródłem info rm acji i w zorów w zględnie często kontakto w ać. O bserw acja w ykazuje, że im b ard ziej znany je s t np. piosenkarz, ty m częściej się go słucha, znanego a k to ra — częściej ogląda, w w yp adk u znanego profesora częściej chce się uczęszczać na jego w y k ład y i czytać napisane przez niego książki itp. W ynika z tego, że im b ard ziej jak aś osoba lub rzecz je s t p opularna, ty m częstszy i b ardziej u w ażn y je s t sposób k o rzy stan ia z program ów telew izy jn y ch , w k tó ry c h ona w y stę puje.
2° P a r a m e t r u p o d o b a ń 18. W yraża się w nim em ocjonalny stosunek do tego, co odbieram y. S tosunek te n pow oduje w ybór odpo w iedniego pro g ram u czy też określon y ch treści, wzorów, inform acji. Jeżeli np. stu d e n t m a upodobania do określonego przedm iotu, profesora czy w ykładów , to te n w łaśnie em ocjonalny sto sunek pom aga m u łatw iej p rzyjąć poznaw aną treść, n aw et jeśli je s t ona bardzo tru d n a . Upodo ban ie respondentów do określonych program ów , tre śc i czy w zorów może być w ynikiem zainteresow ań odbiorcy. D latego n a stę p n y w skaźnik tego kom ponentu m ówi o celu, w jak im respondenci oglądają telew izję. B a r dziej uszczegółow ionym i w skaźnikarpi upodobań są d e k la rac je a n k ie to w anych na te m a t zalet i w ad telew izji oraz opinie o tym , czego te le w izja nie pow inna pokazyw ać lub co pokazyw ać, w ady, jak ie w inna 18 U podobania program ow e zaliczan e są z w y k le do p o d sta w o w y ch p rob lem ów badaw czych telew izji ( R u d z k i i , jw . s. 115 nn.; J. K u b i c k i . P o d s t a w y m ł o d z i e ż y sz kół śr ed nich w o b e c t e l e w i z j i j a k o p r o b l e m d u s z p a s t e r s k o - w y c h o w a w c z y . L u b lin 1968 s. 247 (m ps — A rch. K U L)), P ro b lem a ty ce upodobań film o w y c h p o św ięco n e b yły m.in. n a stęp u ją ce badania: B. i R. Z a z z o. Le concours i n t e r n a t io n a l du fi lm r é c r e a tif pour enfa nts. „C ourrier du C entre In tern a tio n a l de 1’E n fa n ce” 1954 nr 5; B. Z a z z o. L ’e x p e r i e n c e du cin e m a chez d e s a d o le s c e n te s d i m i l i e u x c u lt u r é i s d if f e - rents. „Journal de p sy ch o lo g ie n órm ale et p a th o lo g iq u e” 1957 nr 10— 12; M. i M. K e i l h a c k e r . K in d u n d Film . S tu ttg a rt 1955; c i ż . J u g e n d u n d Film. S tu ttg a rt 1953; c i ż . K in o und Jugend. M iinchen 1960; K o m o r o w s k a . T e l e w i z j a w życiu dzieci i m ł o d z i e ż y ; A. K u l i k . U p o d o b a n ia f i l m o w e dzieci. W arszaw a 1964; t e n ż e . E le m e n ty p sych o lo g ii o dbioru film u. W arszaw a 1968. J e śli chodzi o b ad an ie upodo bań telew izy jn y ch , to p o św ięco n e są tem u w p ro st lu b u b oczn ie n ie m a l w sz y stk ie prow adzone przez OBO P i SP badania.
zwalczać. W yrazem upodobań są tak że w ypow iedzi an kietow anych na tem a t pro gram ów postulow anych.
3° P a r a m e t r a k c e p t a c j i . Z a w a rta je s t w nim postaw a po zytyw n eg o odniesienia do tego, z czym widz w telew izji się s t y k a 17. W y stęp u je ona na bazie racjo n aln eg o stosunku, u podstaw którego leży zgoda, ap ro b a ta oraz uznanie proponow anych treści. A by w ystąpił ten pozyty w ny , na bazie rac jo n aln e j, sto su n ek ap ro b a ty i zgody, m usi w y tw orzyć się n a jp ie rw u je d n o stk i postaw a św iadom ego podejścia do od b ie ra n y c h treści. R espondent w inien się zastanow ić nad tym , co ogląda. D latego pierw szy w sk aźn ik ak cep tacji ukazać ma, na ile św iadom ie pod chodzi resp o n d e n t do od b ieran y ch treści. W yrazem takiego podejścia jest zain terso w an ie ulub io n ym a k to re m i bohateram i. Z ew nętrznym w zorem ap ro b aty , akceptacji, je s t realizo w an ie w p rak ty c e odbieranych treści, w zorów p rzek azy w an y ch przez b o h ateró w łu b ian y ch i podziw ianych, in n y m i słow y n aślado w an ie ich.
W ym ieniono e le m en ty recep cji n ie w y stę p u ją sam oistnie, ale ściśle łączą się ze sobą. Je śli tu ta j zostały pokazane osobno, to jedynie dla ce ló w praktycznopoznaw czych, łatw iej je s t bow iem dane zjaw isko zbadać,
opisać i sch arak tery zo w ać w jego szczegółach. Nie oznacza to jednak, że w y stęp u ją one w „czystej fo rm ie ”.
O p ierając się n a p rzed staw ion ej zoperacjonalizow anej definicji r e cepcji zebrano m a te ria ły i p rzeanalizow ano szczegółowo w edług w ska źników . Na ty m m iejscu zap rezen tow ana zostanie jed y n ie typologia r e cepcji, k tó ra je s t w y n ik iem ty c h szczegółow ych analiz i jej podsum o w aniem w y starczający m dla p o trzeb niniejszego arty k u łu .
A . T Y P Y C Z Ę S T O T L IW O Ś C I O G L Ą D A N IA PR O G R A M Ó W T E L E W IZ Y JN Y C H P R Z E Z M Ł O D Z IE Ż 11
W ram a ch pierw szego k o m p o n en tu w yróżniono trz y ty p y częstotli wości k o rzy sta n ia z telew izji:
1. Z a g o r z a ł y „ o g l ą d a ć z” . P rzed staw iciele tej g ru p y posiada ją telew izo r od daw na i u w ażają go za jed n o z najw ażn iejszych urządzeń dom ow ych. E ardzo często, tzn. codziennie, czas w olny spędzają przed odbiornikiem , s ta ra ją się n a w e t znaleźć jeszcze więcej czasu na ten cel,
17 D la p rzykładu por. d e fin ic ję a k cep ta cji w u jęciu p sych ologiczn ym . W: En c y k lo p e d i a K a to l ic k a . T. 1. L u b lin 1973 kol. 226.
18 P rzy p rzep row ad zan iu ty p o lo g iza cji k o rzy sta ł autor z prac: P. A b r u z z i n i , R. P i n c i. T ip o lo g ía del p u b b li c o te l e v is iv o . R A J 1972; B. F i r s o w . Ś r o d k i m a s o
w e g o k o m u n i k o w a n i a a w y c h o w a n i e do k u lt u r y . „P rzekazy i O p in ie” 1976 nr 3 s. 13—27; C h r a p e k , jw . s. 73— 79.
poniew aż sądzą, iż*za m ało godzin pośw ięcają na oglądanie program ów . Ich p ragnieniem byłoby oglądanie ja k najw ięk szej liczby audycji. Są to więc typow i konsum enci treści telew izy jny ch. G rupę pow yższą re p re zen tuje 10,3% respondentów .
2. W i d z u m i a r k o w a n y . Do tego ty p u odbiorców tele w izy jn y c h należy aż 63,8% respondentów . Z w ypow iedzi p rzedstaw icieli tej g ru p y w ynika, że aczkolw iek posiadają oni telew izo r od dłuższego czasu, to jednak, a może m iędzy in n y m i dlatego, nie u w ażają go za n a jw a ż n ie j sze urządzenie domowe. S ta ra ją się więc do telew izji podchodzić ra c jo nalnie, tzn. k o rzy sta ją z n ad aw an y ch prog ram ó w kilk a raz y w ty go dn iu w tedy, gdy m ają na to czas i gdy — ich zdaniem — p ro g ram je s t in te resujący. W przeciw ieństw ie do p rzed staw icieli ty p u poprzedniego nie m ają, generalnie rzecz biorąc, ochoty zby t często oglądać telew izji. U w a żają bowiem, że ty lk o in teresu jący m , od stro n y poznaw czej, program om w arto poświęcić swój czas.
3. W i d z w y b i ó r c z y . R ep rezen tan ci tego ty p u c h a ra k te ry z u ją się tym , że nie podzielają, w sposób kateg o ry czny, opinii u w ażającej te lew izor za n ajw ażniejsze urządzen ie dom owe. W e k sp ery m en ta ln e j sy tuacji, w k tórej należałoby w ybierać m iędzy telew izorem , radiem , k i nem , książką i czasopism em , w y b ra lib y książkę i czasopismo. Z telew izji k o rzystają — zgodnie z tym , co su g e ru je nazw a — w sposób w ybiórczy, tzn. kilk a razy w tygodniu, i to w tedy, gdy są bardzo in te re su ją c e p ro gram y. Typ ten rep rezen to w an y je st przez 25,9% respondentów .
b. t y p y u p o d o b a ń t e l e w i z y j n y c h
W ram ach tego k om p onen tu w yróżniono także trz y ty p y upodobań: 1. U p o d o b a n i a k o n s u m p c y j n e . Tego ty p u respondenci oglądają w telew izji w szystko, najczęściej „ ja k leci”, i uw ażają telew izję przede w szystkim za źródło ro zry w k i (w sensie rek reacji), a dopiero po tem za źródło inform acji, i to tra k to w a n ej m ało selektyw nie. P re fe ru ją bardziej p rog ram y rozryw kow e, sportow e, a z film ów — k ry m in a ln e i niektóre, o bardziej rozryw kow ym profilu, seriale telew izy jn e. Ich zda niem zasadniczą zaletą telew izji je s t fak t, że p o tra fi ona bawić. N a j większą w adą telew izji je s t i b y łoby n iespełnien ie tej fun kcji. N ie m ają sprecyzow anej opinii na te m a t tego, co pow inno, a co nie pow inno być pokazyw ane w telew izji. Ich opinie, dotyczące pow yższych spraw , są po w ieleniem w cześniej zasłyszanych sądów. T ym ty p em upodobań ch a ra k te ry z u je się 19,8% respondentów .
2. U p o d o b a n i a p r o f e s j o n a l n o - u ż y t k o w e . R espondenci o ty m ty p ie upodobań w y b ie ra ją p ro g ra m y lub film y telew izy jn e po siad ające c h a ra k te r rozrykow o-poznaw czy. Od ty p u pierw szego różnią się tym , że posiadają w iększe zapotrzebow anie na inform acje, k tó re po m ogłyby im w lepszym poznaniu św iata, p rzyrody, ludzi itp. Insp irato rem ich p ro fesjo n aln y ch zapotrzebow ań je st szkoła. Z aletą telew izji jest — w edług nich — to, iż in fo rm u je i baw i. A kcent je s t tu położony, w przeciw ieństw ie do poprzedniego ty p u upodobań, na inform acje. Wobec scen i treści, k tó ry c h telew izja nie pow inna pokazyw ać, są bardziej k ry tyczni od poprzedniej grupy. Do om ówionego ty p u należy 68,5% respon dentów .
3. U p o d o b a n i a o s o b o w e . C echuje się nim i 11,7% ank ietow a nych. P rzed staw iciele tego ty p u m ają sw e zainteresow ania dość mocno u k ieru n k o w a n e na te w szystkie tre śc i i inform acje, k tó re pozw alają się im rozw ijać, zrozum ieć lepiej siebie i drugiego człowieka. Nie są to więc zapotrzebow ania tylk o na info rm acje p otrzebne dla szkoły — pro fesjonaln o -uży tko w e. O pisany ty p zapotrzebow ań w yznacza także, mo cno w ybiórczy, sposób dobieran ia p rogram ów telew izyjnych. P atrząc na p ro g ra m y te le w izy jn e resp o nd en ci o ty m ty p ie upodobań zastanaw iają się nad sobą. Są oni także zdania, że najw iększą zaletą telew izji je s t jej fu n k cja in fo rm acy jn o -in sp iru jąca. Sądzą, że telew izja nie pow inna po kazyw ać scen gw ałtu , seksu, m o rd u itp. W zakresie przekazu telew izyj nego nie pow inno być ideologizow ania „na siłę” . Telew izja, ich zdaniem, pow inna un ik ać w sw ych p rog ram ach treści an ty re lig ijn y c h , któ re p rze m ycane są n iekiedy w różnej form ie. F u n k c ją telew izji jest w ychow a nie człow ieka do bycia w pełn i osobą, św iadom ie uczestniczącą i tw orzą cą w spółczesną rzeczyw istość.
C. T Y P Y A K C E P T A C J I P R O G R A M Ó W T E L E W IZ Y JN Y C H
1. A k c e p t a c j a b e z k r y t y c z n a . Członkowie tej g ru py nie zasta n aw ia ją się nad tym , co oglądają. W danej chw ili akceptu ją, ale bardzo pow ierzchow nie w szystko, „jak leci” . Są ta k urzeczeni m agicz- nością szklanego ekran u, iż uw ażają, że telew izja w pływ a na ich życie m o raln e i pom aga im być lepszym i. Z b ierają fotosy „ulubieńców ”, in te re s u ją się a k to ra m i i ich p ry w a tn y m życiem i dość często m arzą, aby sw e życie ułożyć w sposób u k a z an y w film ie. N ajbardziej widoczną ich cechą je s t to, ja k sam i m ówią, że nie zastan aw iają się nad odbieranym obrazem , a w zw iązku z ty m b ez k ry ty cz n ie w chodzą w „św iat złudzeń” ufając, że m ożna żyć tak, ja k pokazano w film ie. G rupę tę stanow i 6,1% respondentów .
2. Ak c e p t a c j a s e l e k t y w n a . R espondentów z tej g ru p y ce chu je reflek sja nad oglądanym program em . In n y m i słowy, k ry ty c z n ie i selektyw nie odnoszą się zarów no co do treści pły nących z telew izji, jak i aktorów oraz bohaterów . Nie zaw sze in te re s u ją się życiem a k to rów i nie zawsze chcą ich naśladow ać we w łasnym życiu. Jeżeli n aw et in te resu ją się ak toram i czy b o h ateram i film ow ym i, to w sposób selek tyw ny. Typ pow yższy stanow i aż 77,4% respondentów .
3. A k c e p t a c j a s p r z e c i w u (opozycjoniści). Do tej g ru p y za liczono 65 osób, co stanow i 16,5% b ad an ej populacji. P rzed staw iciele tej
g ru p y oponują przeciwko w s z y s tk ie m u , co podaje telewizja. Twierdzą,
że telew izja ani nie pom aga im być lepszym i, ani nie w pływ a na ich postępow anie m oralne. Nie m ają ulubionych akto rów ani boh ateró w , nie n aśladu ją ich i nie m arzą o ty m , b y swe życie ułożyć ja k w film ie. T w ierdzą także, że po o b ejrzen iu p ro g ram u zw ykle zasta n aw ia ją się nad tym , co au to rzy chcieli przekazać.
D . T Y P Y K O M P L E K S O W E J R E C E P C J I P R O G R A M Ó W T E L E W I Z Y J N Y C H
Obecnie sporządzona zostanie, na drodze jeszcze w iększych uogól nień, typologia całościowa recepcji. W yodrębniono tu tak że trz y ty p y recepcji.
1. R e c e p c j a b e z k r y t y c z n a . T elew idzow ie należący do tego ty p u są zdania, iż telew izor jest jed ny m z najw ażniejszych, a ty m sa m ym najciekaw szych urządzeń dom ow ych. D latego w sy tu a c ji e k sp e ry m entaln ej, w k tó rej należałoby w yb ierać m iędzy ró żnym i środkam i in form acji, w y b raliby telew izję. O glądaniu program ó w te le w izy jn y c h po św ięcają wiele czasu, u w ażają jedn ak , że je s t to za m ało i chcieliby po święcać telew izji jeszcze więcej czasu. Dla ch ara k te ry z o w a n y c h resp on dentów jest ona przede w szystkim źródłem rozryw ki, a dopiero potem inform acji. P re fe ru ją p ro g ram y rozryw kow e, sportow e, film y k ry m i nalne, seriale telew izy jn e o p ro filu lekkim , rozryw kow ym . W edług nich zasadniczą zaletą telew izji je st to, że baw i. Nie m ają sprecyzow anych sądów dotyczących tego, czego telew izja nie pow inna rozpow szechniać. Są urzeczeni „m agicznością szklanego e k ra n u ” i najpraw d op od ob niej dlatego nie zastanaw iają się zbytnio nad tym , co oglądają. W ierzą w po zytyw n y w pływ telew izji na ich życie. W yrazem ich urzeczenia te le wizją jest to, że m ają ulubionych ak to ró w i in te re su ją się ich życiem. M arzą także często, b y sw e życie ułożyć tak, jak było to pokazane w filmie. Ten ty p recepcji w y stępu je u 11,5% respondentów .
2. R e c e p c j a s e l e k t y w n a . J e s t to najliczniej rep rezentow any typ, bo aż przez 65,5% an k ieto w an ej m łodzieży, k tó ra nie podziela opinii, iż telew izor jest najw ażniejszym urządzeniem dom owym . W związku z ty m p rzedstaw iciele tej g ru p y k o rzy sta ją z niego w tedy, gdy m ają w olny czas i są in te resu jąc e program y, tzn. posiadające c h a ra k te r roz- ryw kow o-poznaw czy. W odróżnieniu od przedstaw icieli poprzedniego ty p u w y k azu ją duże zapotrzebow anie na inform acje. In sp irato rem ich pro fesjo n aln o -u ży tk o w y ch zapotrzebow ań je s t szkoła. Są także k ry ty cz- n iejsi w sto su n k u do przek azu telew izyjnego, praw dopodobnie dlatego, że częściej niż p rzed staw iciele poprzedniego ty p u zastan aw iają się nad tym , co oglądają. B ardzo często nie a k c ep tu ją w szystkiego, co w te le w izji oglądają i czego słu ch ają. C h a ra k te ry z u ją się przede w szystkim ty m , że w doborze program ów telew izy jn y ch k ie ru ją się upodobaniam i p ro fesjo n alno -użytkow ym i.
3. R e c e p c j a w y b i ó r c z a . N ajb ardziej c h arak atery sty czn ą ce chą tego ty p u je s t to, iż respondenci podchodzą w sposób w ybiórczy do telew izji, tzn. szu k ają w niej jed y n ie tego, co pozw ala im się rozw ijać w szeroko p o jęty m znaczeniu. K ry ty cy zm , k tó ry m się ch ara k te ry z u ją , pod y k to w an y je s t po trzeb am i głębszym i niż upodobanie do określonego ak to ra, g a tu n k u telew izy jneg o itp. W sy tu a c ji ek sp ery m en taln ej w y b ra lib y książkę i czasopismo. Dowodzi to, iż nie uw ażają telew izji za n ajw ażn iejsze u rząd zen ie dom owe. O glądają tylk o p ro gram y bardzo in te re su ją c e. Z ain tereso w ania ich są m ocno ukieru n k o w an e na treści, k tó re p om agają im się rozw ijać, rozum ieć lepiej siebie i drugiego czło w ieka. S tąd za najw iększą zaletę tele w izji uw ażają je j fu n k cję inform a- cy jn o -fo rm ac y jn ą . T elew izja, ich zdaniem , niczego nie pow inna n a rz u cać, ale pom agać staw ać się człow iekiem , osobą uczestniczącą we współ czesnej rzeczyw istości w sposób tw órczy. G ru pa ta zastanaw ia się nad oglądanym i p ro g ram am i i do w szystkiego podchodzi selektyw nie. W ten sam sposób a k c ep tu je tre śc i telew izy jn e. T yp pow yższy stanow i 23% respondentów .
II. R EL IG IJN O ŚĆ R ESPO N D EN TÓ W
Biorąc pod uw agę religijno ść jako jedno z uw aru n k o w ań recepcji, a u to r posłużył się zoperacjonalizow aną ju ż przez W. Piw ow arskiego de fin icją religijności: ,,R eligijność je s t to podzielany i spełnian y przez gru p ę ludzi zbiór in sty tu cjo n a ln y c h w ierzeń, w artości i sym boli oraz zw iązanych z n im i zachow ań, k tó re w y n ik ają z rozróżnienia rzeczyw i
stości em pirycznej i pozaem pirycznej oraz z p rzyporządk ow an ia co do znaczenia spraw rzeczyw istości em pirycznej spraw om rzeczyw istości po zaem p iry cznej5’ 19. P o d k reślen ie, że „relig ijność je s t to podzielany i spełniany przez g ru p ę ludzi zbiór [...] w ierzeń, w arto ści i sym b oli” w skazuje, iż m a się ona ujaw n iać w postaw ach i zachow aniach. In n y m i słowy, m a w pływ ać na życie i na k o n k re tn e zachow ania ludzkie, a więc także n a stosunek do otaczającej rzeczyw istości. Tu leży u zasadnienie uw zględnienia religijności jako jednego z u w a ru n k o w a ń recepcji. Skoro religijność w yraża się, ja k w skazuje definicja, w k o n k re tn y c h postaw ach, to także owe zin tern alizo w an e p ostaw y d y k tu ją sposób uczestniczen ia w ty m w szystkim , co człow ieka k sz ta łtu je . W yznaczają one także, w za leżności od stopnia in tern alizacji, m ech an izm y re a k c ji człow ieka na róż ne sp raw y i fak ty .
R eligijność resp o nden tów ro zp a try w a n a będzie na bazie trz e c h jej podstaw ow ych kom ponentów , tj. ideologii relig ijn ej, p ra k ty k i m o raln o ści, czyli zachow ań religijn y ch . P o m in ięta zostanie szczegółow a an aliza religijności w edług w skaźników , a p rzedstaw io na — ja k w p rz y p a d k u recepcji — typologia religijności zarów no w edług p a ra m etró w , ja k też kom pleksowo. W ram ach p a ra m e tru ideologii w y stę p u ją ty p y relig ijn e:
1. G ł ę b o k o w i e r z ą c y . N ależą tu ci, k tó rz y w ierzą w istn ien ie Boga i ak c ep tu ją podstaw ow e p raw d y dogm atyczne ch rześcijań stw a, o których wyżej była mowa. Osoby te w yk azują w sw ym postępow aniu typ w artościow ania k o n sek w entn ie religijnego. Do g ru p y te j n ależy 5,8% respondentów .
2. W i e r z ą c y . J e s t to n ajliczn iejsza (53,3%) gru p a respondentów . Je j członkow ie w ierzą w istn ien ie Boga i inne p ra w d y w iary, w y b ie ra ją w artości religijne, ale i nie zawsze kon sek w entn ie.
3. W ą t p i ą c y . R espondenci, k tó rz y znaleźli się w te j grupie, nie są pew ni istnien ia Boga, a i przy ak cep tacji in n y ch p raw d w ia ry m ają wątpliwości. C echuje ich n iek o n se k w e n tn y w yb ór w arto ści relig ijn y ch . Należy tu 28,4% badanych.
4. O b o j ę t n i . Typ te n rep re z en to w a n y je s t przez 9,6% an k ie to wanych. G rupa różni się od poprzedniej tym , że jej przed staw iciele k on sekw entnie ig n o ru ją w artości relig ijn e.
5. Z l a i c y z o w a n i . P rz y n ale żą c y do tego ty p u odrzu cają istn ie nie Boga i nie w ierzą w inne p raw d y w ia ry kato lickiej. Całkow icie igno ru ją w artości religijne. N ależy do tej g ru p y 2,8% respondentów .
Ze w zględu na stosunek resp o nd en tó w do p ra k ty k relig ijn y ch m ożna utw orzyć n astęp u jące ty p y relig ijn e:
19 R e l i g i j n o ś ć m i e j s k a w r e j o n i e u p r z e m y s ł o w i o n y m . W a r s z a w a 1977 s . 22.
1. K a t o l i c y g o r l i w i — uczestniczący system atyczn ie w w ięk szości p ra k ty k relig ijn y ch , rów nież nadobow iązkow ych. N ależy do nich 0,5% respondentów .
2. K a t o l i c y r e l i g i j n i — p ra k ty k i obowiązkowe spełniają sy stem aty czn ie, n ato m iast sto su ją pew ną selekcję w p ra k ty k a ch nadobo w iązkow ych. Szczególną cechą tej g ru p y je s t częsta kom unia św. (przy n a jm n ie j raz na m iesiąc). Z eb ran e in fo rm acje w skazują, że ta kategoria sw oim zasięgiem o b ejm u je ok. 10,9% respondentów .
3. K a t o l i c y o b o w i ą z k o w i — 63,2% ankietow anych. Dość sy ste m a ty c z n ie uczęszczają n a m szę św. niedzielną. S ta ra ją się także p rzy stąpić do k o m un ii św. częściej niż raz w roku, uczestniczą również, w m iarę m ożliw ości, w nabożeństw ach p aralitu rg iczn y ch .
4. K a t o l i c y „ ś w i ą t e c z n i ” — opuszczają niedzielną mszę św., a n iek ie d y n a w e t k om unię w ielkanocną. N ie uczestniczą także w do datk o w y ch nabożeństw ach. G ru p a ta o b ejm u je 22,8% badanych.
5. N i e w i e r z ą c y — zanied b u ją p ra k ty k i nadobow iązkow e i p ra w ie całkow icie obowiązkowe. W b ad anej grupie jest ich niew ielu, bo ok. 2,5%.
K olejno uw zględniono k om ponent m oralności religijnej. W jej r a m ach n a po d staw ie w cześniejszych analiz m ożna w yodrębnić n a stęp u jące ty p y relig ijn e :
1. K a t o l i c y p r z y k ł a d n i — w y p ełn iają obowiązki religijno- -m o ra ln e i m ają w łaściw e opinie co do n orm m oralności chrześcijań skiej. N ależy do tej g ru p y 11,4% respondentów .
2. K a t o l i c y s p o k o j n i — w zak resie opinii m o raln ych cechują się dość dużą popraw nością. W zachow aniach m o ralnych odznaczają się „popraw nością z e w n ę trz n ą ” , często u w a ru n k o w an ą środowiskowo, a nie in d y w id u aln ą postaw ą relig ijn ą. W opisanej g ru pie znalazło się 41,6% an kietow an ych .
3. K a t o l i c y p o ł o w i c z n i — stanow ią 45,2% badanych. Obo w iązki relig ijn o -m o raln e, zwłaszcza z dziedziny etyki, częściowo w ypeł niają, a częściowo p rzek raczają. W opiniach nie są jednoznaczni co do zagadnień m oralności chrześcijań sk iej.
4. K a t o l i c y k o n f l i k t o w i — nie liczą się ani w sw ym postę pow aniu, an i w opiniach z obow iązującym m odelem m oralności k ato lickiej. N ależy tu 1,8% respondentów .
N a zakończenie rozw ażań o relig ijn ości w ram ach p a ra m etró w przed staw iona zostanie kom pleksow a typologia religijności. U w zględniając ze b ra n y m a te ria ł em piryczny, utw orzono pięć typów religijności,
1. K a t o l i c y o p o g ł ę b i o n e j r e l i g i j n o ś c i . P rzed staw i ciele tego ty p u są ludźm i głęboko w ierzącym i, gorliw ie w ypełniającym i
p rak ty k i relig ijn e oraz św iecący p rzy k ład em pod w zglądem zachow ań m oralnych. R ep rezen tow an y je s t on przez 2,5% respondentów .
2. K a t o l i c y p o b o ż n i . C echu je ich m n iejsze zain tereso w an ie spraw am i relig ijn ym i, choć w y p e łn ia ją w szystkie p ra k ty k i. W życiu m oralnym p rze jaw ia ją zasadniczo popraw ność, z ty m jed n ak , że czasem a rg u m en tacja zasad m o raln y ch m oty w ow ana je s t b ard ziej w zglądam i społecznym i, m niej zaś relig ijn y m i. N ależy do te j g ru p y 48,2% resp o n dentów .
3. K a t o l i c y o s ł a b n ą c e j r e l i g i j n o ś c i — selek ty w n i. R eprezentow ani są przez 32,5% an k ietow an y ch. C h a ra k te ry z u ją się w ą t pliw ościam i w w ierze i n iek o n sek w en tn y m w y bo rem w arto ści re lig ij nych. W ybierają i w y p ełn iają obow iązkow e p ra k ty k i relig ijn e. W p o stę pow aniu m o ralny m zaobserw ow ać m ożna pew ne n iek on sekw encje, w m o tyw acjach widać często a rg u m e n ta c ję po zareligijną.
4. K a t o l i c y o b o j ę t n i . N ależy do te j g ru p y 15,7% resp o n d e n tów, cechujących się n iem al k o n se k w e n tn y m ign orow aniem w arto ści r e ligijnych. Z anied b ują p ra k ty k i relig ijn e, a w ich opiniach i zachow aniach m oralnych b ra k praw ie zupełnie m o ty w acji re lig ijn e j. D ostrzega się u nich w zrastające m oty w acje św ieckie.
5. K a t o l i c y z l a i c y z o w a n i . Nie w ierzą w istn ien ie Boga i ig n o ru ją w artości relig ijn e. Nie sp ełn iają tak że p ra k ty k relig ijn y ch , a w postępow aniu m o raln ym k ie ru ją się p raw ie zaw sze m o ty w ac jam i egoistycznym i. Jeżeli jeszcze czasem p rzy z n a ją się do katolicyzm u, to praw dopodobnie czynią to jed y n ie n a płaszczyźnie d e k la rac ji. W śród an kietow anych stanow ią 1,0%.
Jeszcze jedno w yjaśnien ie, kończące n in iejsze rozw ażania. N ie w szy stkie zasygnalizow ane w skaźniki d ały się do kładnie w łączyć do poszcze gólnych typów . Czasem na w yczucie, ale z pełn ą odpow iedzialnością, zaszeregow ano resp o n d en ta do d an ej grupy, jego w ypow iedzi an k ieto w e bowiem nie b y ły ta k ustandaryzow ane, jak to czyni typologia. N iem niej jed n a k m ożna z dużym praw dopodobieństw em pow iedzieć, iż p rz e d sta wiona typologia, w raz z d an y m i procentow ym i, je s t w zględnie w ie rn y m odbiciem religijności respondentów .
III. TY PY R ELIG IJN O ŚC I A R EC EPC JA PRO G R AM Ó W T EL EW IZ Y JN Y C H
Po zapoznaniu się ze sposobem, w ja k i respo nd enci o d b ierają p ro gram y telew izyjne, oraz z ich religijn o ścią p rze jd źm y do p rzeanalizo w ania zależności zachodzących m iędzy ty m i zm iennym i. Z ostaną one om ówione n a jp ie rw na bazie typologii kom pleksow ej i w edług kom po
nentó w . O bliczone zostaną tak ż e k o relacje z n iek tó ry m i w skaźnikam i recepcji. A nalizow ane będą ty lk o te przypadki, w k tó ry c h poziom zale żności sta ty sty c z n y ch jest ró w n y lub w iększy od 0,2000.
N ie zauw ażono zależności sta ty sty c z n y ch m iędzy ty p am i kom plekso w ym i relig ijn o ści a ty p am i kom pleksow ym i recepcji. P raw dopodobień stw o zależności sta ty sty c z n ej w ty c h p rzy p ad kach w ynosi 0,900 lub n a w e t 0,990. U pow ażnia to do sfo rm uło w an ia tez y o niew ystępow aniu ża d n y c h zależności sta ty sty c z n y ch w e w spom nianych przypadkach.
W dalszej kolejności zajm iem y się analizą zależności w ystępujących m iędzy poszczególnym i ty p am i religijności (w edług w yszczególnionych kom ponentów ) a recepcją.
N a jp ie rw ro zp atrzo n e zostaną zależności m iędzy typologią ideologii re lig ijn e j a recepcją. D ostrzeżono ty lk o dw a przypadki, w któ ry ch w y stę p u je b ard zo słaba zależność sta ty sty c z n a. P ierw szy zw iązany je s t z ty pologią kom pleksow ą recepcji. R o zp atru jąc tab. 1 tru d n o dostarzec w
Tab. 1. T yp ologia id eo lo g ii relig ijn ej a typ ologia k o m p lek so w a recep cji
Typologia kompleksowej recepcji
Typologia ideologii \ Ogółem
bezkry selek wybiór
tyczna tyw na cza
g łęb o k o w ierzą cy 17,4 47,8 34,8 5,8 w ierzą cy 11,9 68,1 20,0 53,3 w ą tp ią c y 8,0 66,1 25,9 28,4 o b ojętn i 13,2 52,6 34,2 9,6 z la icy zo w a n i 18,2 81,8 0, 2,8 D F = 8 x = 1 2 ,3 P ^ 0,2000
niej zależności, k tó re u k ład ały b y się w jak ąś sensow ną praw idłowość. In te re su ją c ą zależność zauw aża się jed y n ie w ru b ry c e „recepcji w ybiór c z ej”, gdzie n ajliczniej rep rezen to w an i są głęboko w ierzący, a zupełnie b ra k u je zlaicyzow anych. Nie m ożna je d n a k powyższej obserw acji uogól niać, poniew aż: 1° ty p głęboko w ierzących i zlaicyzow anych jest re p re zen to w an y w niskim procencie, 2° co innego su g eru je dolna część wspo m n ian ej ru b ry k i. D rugi przy pad ek , w k tó ry m obserw uje się podobny poziom zależności sta ty sty c z n ej, zw iązany je s t z opiniam i respondentów na te m a t posiadania ulubionego ak tora. Na podstaw ie tab. 2 m ożna je dyn ie pow iedzieć, że: a) respondenci o poszczególnych ty p ach religijności (w edług ideologii relig ijn ej) w dużym stopniu stw ierdzają, iż m ają u lu bionych aktorów , b) n a jw ięk szy w skaźnik procen tow y respondentów
mó-Tab. 2. T ypologia re lig ijn o śc i w e d łu g id eo lo g ii a u lu b ien i ak torzy
1 Czy posiadasz
Typologia ideologii religijnej ulubionego aktora? Ogółem
tak nie głęboko w ierzący 65,2 34,8 5,8 w ierzą cy 40,9 59,1 53,3 I w ą tp ią cy 44,5 55,5 28,4 i obojętni 56,8 43,2 9,6 i zlaicyzow an i 54,5 45,5 28 ! D F —4 x 2 = 7,7 P ¿¿0,2000
w iących o tym , że m ają ulubionego ak to ra, w y stę p u je w g ru p ie głęboko w ierzących, n astęp n ie w skaźnik p ro cen to w y pow yżej opinii m aleje, kolejno rep rezen to w an i są: obo jętn i , zlaicyzow ani, w ątpiący , w ierzący. Przytoczone obserw acje nie upow ażniają je d n a k do w yciągnięcia b ard ziej ogólnych wniosków.
K olejnym p a ra m etrem relig ijn ości są p ra k ty k i relig ijn e. Zależności m iędzy typ am i relig ijn y m i w edług p ra k ty k a recep cją będą przed m iotem kolejnego p u n k tu analiz.
Słabą zależność sta ty sty c z n ą zauw ażono p rzy k o rela cji ty p u re lig ij ności z typologią akceptacji. T abela 3 dotycząca tej k o rela cji in fo rm u je,
Tab. 3. T ypologia p rak tyk r e lig ijn y ch a ty p o lo g ia a k cep ta cji
Typologia praktyk religijnych ■ Typologia akceptacji Ogółem bezkry tyczna selek tyw na sprze ciwu | gorliw i 50,0 0 50,0 0,5 relig ijn i 9,3 . 79,1 11,6 10,9 obow iązkow i 6,4 74,7 18,9 63,2 św ią teczn i 4,4 82,2 13,3 22,8 n iew ierzący 0 80,0 20,0 2,5 D F = 8 x £= 1 3 ,l P ¿¿0,2000
iż w grupie ak cpetacji b e zk ry ty czn ej w m ia rę obniżania się gorliw ości w spełnianiu p ra k ty k re lig ijn y ch spada tak że od setek przynależących . W grupie „niew ierzących” b ra k ak cep tu jący ch b ezk ry ty czn ie. J a k w i dać, k ieru n e k zależności je s t dość ew id en tn y. P o zostaje je d n a k p ytan ie, na ile tę zależność można nazw ać praw idłow ością oraz czy w olno po wyższą obserw ację uw ażać za sy m p to m atyczn ą dla in n y ch grup, M ożem y
ostrożnie p rzy ją ć sąd, iż m a ona c h a ra k te r bardziej pow szechny. To, że z aistn iała w n in iejszy m p rzy pad k u, n ie je s t jeszcze dow odem na p ra w idłow ość n a tu ry ogólniejszej. W arto jeszcze zauw ażyć, iż przedstaw i ciele „ g o rliw y ch ” w sp ełnian iu p ra k ty k są rep re z en to w a n i ty lk o w dw u krań co w y ch ty p ac h akceptacji, tj. b ezk ry ty czn ej i sprzeciw u. K orespon d u je to dość w y ra ź n ie z „neoficką” fo rm ą gorliw ości „albo — albo” . W dalszych p rzy p a d k a c h om aw ianej tab e li d ostrzega się także pew ne zależności, tru d n o je d n a k dostrzec ich k ierun ek.
Przech odząc do an alizy k o rela cji m iędzy typologią p ra k ty k relig ij n y c h a poszczególnym i w skaźnikam i recepcji, w arto nadm ienić, iż nie zaobserw ow ano żadnej zależności sta ty sty c z n ej m iędzy om aw ianą zm ien n ą niezależną a w sk aźn ikam i częstotliw ości. P ierw sza w iększa zależność w y stę p u je dopiero w upodobaniach i zw iązana je s t z opiniam i respon d en tó w n a te m a t najw iększej w ad y telew izji.
Tab, 4. T y p o lo g ia p ra k ty k r e lig ijn y ch a o p in ie resp o n d en tó w n a tem a t n ajw ięk szej w a d y te le w iz ji
Opinie responden tów na tem at najw iększej wady
TV Typologia p raktyk religijnych kra dni e w o ln y cza s w sk ut ek o g lą d a n ia TY p su je się w z ro k po zi om te c h n ic z n y TV je st zb y t n is k i prog ram y są cz ęs to n u d n e TV o d ci ąg a o d o b o w ią z k ó w cz ło w ie k s ta je się b ie rn y d zi ec i i m ło d z ie ż się d e m o ra li z u ją n ie d o p u sz c z a n ie o k re śl o n y c h in fo rm a c ji tru dno m i p o w ie d z ie ć Ogó łem g o r liw i 0 0 0 0 0 0 100,0 0 0 0,5 r e lig ijn i 20,4 9,3 3,7 33,3 9,3 11,1 3,7 1,9 7,4 10,9 o b o w ią zk o w i 19,2 9,9 3,0 22,5 8,1 18,9 7,2 3,9 7,2 63,2 św ią te c z n i 12,2 10,7 5,3 22,9 2,2 19,1 4,6 4,6 8,4 22,8 n ie w ie r z ą c y 15,4 0 15,4 53,8 0 15,4 0 0 0 2,5 D F = 32 x 2= 5 6 ,0 P ^ 0,0100
T ab ela 4 w skazuje, iż:
— N ajsłab szy rozsiew opinii w y stę p u je ty lk o w g rupie go jliw ie spełnia jący ch p ra k ty k i re lig ijn e i niew ierzących;
— „G o rliw i” pod ają ty lk o je d n ą w adę telew izji, tj. że „dem oralizuje dzieci i m łodzież” . Zw rócenie uw agi na tę w adę jest dość sym pto m aty czn e i św iadczy o w iększym w yczulen iu m oralnym przedstaw i cieli te j g ru py ;
— R espondenci z ty p u „niew ierzący ch ” u p a tru ją w ady telew izji w jej stro n ie tec h n icz n o -fo rm aln e j; n ie p o d k reśla ją sp ra w n a tu ry m oralnej; — W ty p ac h śro dkow ych p ra k ty k relig ijn y ch , k tó re w in n y szczególnie
teresu jący ch zależności. W p rzy p a d k u opinii, iż w adą tele w izji je s t to, że k r a jn ie w olny czas, w m iarę przechodzenia od ty p u relig ijn eg o do św iątecznego zm niejsza się p ro cen t w ypow iadających tę opinię. Zupełnie podobne zjaw iśko w y stę p u je p rz y opinii, że „p ro g ra m y są często n u d n e ”. O dw rotna n ato m ia st s y tu a c ja istn ieje przy opiniach: „ sk u tek oglądania telew izji p su je się w zro k ”, „człow iek sta je się b ie rn y ”, „telew izja nie dopuszcza określo n ych in fo rm a c ji” .
K olejn y w skaźnik z zak resu upodobań, w k tó ry m zaobserw ow ano bardzo dużą zależność staty sty czn ą, dotyczy opinii resp on den tów n a te m at scen, k tó re nie pow inny być pokazyw ane przez telew izję. W iąże się
on z opisanym wyżej w skaźnikiem , d o ty k a bow iem tak że sp ra w m o-Tab. 5. T yp ologia p rak tyk r e lig ijn y ch a op in ie resp o n d en tó w na te m a t scen ,
których te le w iz ja n ie p ow in n a p ok azyw ać
Typologia praktyk religijnych
Jakich scen telewizja nie powinna pokazywać?
Ogółem sc e n d e m o ra li z u ją c y c h ■o c 15 S g O £ W X! gw a łt ó w k ła m st w p ij a ń st w a p ro p a g a n d y id e o lo g ic z n e j d łu ż y z n y te c h n ic z n e j 1 sc e n a n ty re li g ij n y c h ni e m a ta k ic h sc e n , i k tó ry ch ni e m o ż n a p o k a z y w a ć EV 1 Ol c gorliw i 40,0 20,0 0 40,0 0 0 0 0 0 0 0,5 religijn i 40,4 26,9 9,6 0 1,9 5,8 0 0 11,5 3,8 10,9 obow iązkow i 32,0 33,3 4,4 1,3 4 5,8 3,1 9 15,1 3,6 53,2 św iąteczn i 29,3 29,3 3,7 0 0 6,1 1,2 0 18,3 12.2 22,8 n iew ierzący 0 40,0 0 20,0 0 40,0 0 0
,
0 0 2,5 D F = 3 6 x 2= 9 2 ,7 P.^0,0005ralnych. A nalizując tab. 5 ilu stru ją c ą tę zależność, zauw aża się, iż zm niejszony rozsiew opinii w y stęp u je, podobnie ja k w yżej, w sk ra jn y c h typach p ra k ty k relig ijn y ch .
Je śli chodzi o ty p y środkow e, k tó re ze w zględu na w iększą re p re zentatyw ność są ciekawsze, to:
1. P rz y opiniach m ów iących, iż tele w izja nie pow inna pokazyw ać scen dem oralizujących, tj. seksu, gw ałtów i pijań stw a, o b se rw u je się w m iarę przechodzenia od ty p u relig ijn eg o do św iątecznego zm n iejsza nie się liczby podzielających tę opinię. M ożna w ięc pow iedzieć, że w m iarę zm niejszania się gorliw ości w sp ełn ian iu p ra k ty k relig ijn y ch zm niejsza się tak że liczba osób p od zielających w y m ienione opinie.
2. Inaczej rzecz się m a p rzy opiniach: a) tele w izja nie pow inna po kazywać scen z propagandą ideologiczną, b) nie m a tak ich scen, k tó
ry c h n ie m ożna pokazyw ać. W ty c h p rzy p ad k ach w m iarę zm niejszania się gorliw ości w sp ełn ian iu p ra k ty k relig ijn y ch zwiększa się liczba p re fe ru ją c y c h w spom niane w yżej opinie.
O pisane zależności su g e ru ją praw idłow ość, że w m iarę zm niejszania się gorliw ości w sp ełn ian iu p ra k ty k relig ijn y ch zw iększa się postaw a to le ra n c ji w obec scen w u lg a rn y c h w telew izji.
Z ostał jeszcze je d e n p rzypadek, w k tó ry m o b serw uje się dosyć nie w ielką zależność sta ty sty c z n ą zachodzącą m iędzy om aw ianym p a ra m e tre m religijn o ści a w skaźnikiem z a k resu ko m p o n en tu akceptacji.
Tab. 6. T yp ologia p rak tyk r e lig ijn y c h a rodzaj w p ły w u te le w iz ji na p ostęp ow an ie r esp o n d en tó w
Typologia p raktyk religijnych
Jak i wpływ ma telewizja na twoje postępowanie? Ogółem pozyty wny nega tyw ny to zależy brak od powiedzi nie m ają g o r liw i 0 0 0 50,0 50,0 0,5 r e lig ijn i 60,5 9,3 0 23,3 7,0 10,9 o b o w ią zk o w i 63,0 9,1 2,8 20,9 4,3 63,2 św ią te c z n i 69,6 4,33 4,3 17,4 4,3 22,8 n iew ierz ą cy 90,0 0 0 0 10,0 2,5 D F = 16 x 2= 2 1 ,0 P^t0,2000
J u ż p rzy pobieżnej analizie tab . 6 stw ierdzam y, iż n ajm n iej zdecy dow ani w o k reśla n iu w p ły w u tele w izji są „g orliw i”, n ato m iast „nie w ie rz ą c y ” są b ard ziej zdecydow ani i jednoznaczni. W typach środko w ych w idać, iż w m ia rę zm n iejszania się gorliw ości w p ełn ien iu p ra k ty k zw iększa się liczba resp o n d en tó w o k reślający ch w pływ telew izji jako p ozyty w ny , m ale je zaś liczba tych, k tó rzy w pływ te n ok reślają jako n e g a ty w n y . D zieje się ta k być m oże dlatego, iż w m iarę zm niejszania się gorliw ości relig ijn ej zm niejsza się tak że sposób krytycznego p a trz e n ia n a sw e życie lu b też zm ienia się w p ew nym sensie pojm ow anie „pozytyw ności w p ły w u ” . D ostrzega się słabą zależność staty sty czn ą po m iędzy k om p o n en tem religijn o ści a typologią częstotliw ości (tab. 7).
W ty p ie częstotliw ości „zagorzały oglądacz” „katolicy p rzy k ła d n i” są re p re z e n ta n ta m i w 13,3%. „K ato licy spo k o jn i”, czyli d rugi ty p m oralno ści re lig ijn e j, o nieco m niejszej gorliw ości od poprzedniego, je s t re p re zen to w an y w w iększym procencie, n a to m ia st p rzy trzecim ty p ie („kato licy połow iczni”) w skaźnik p ro cen to w y spada do 5,6%. W ygląda na to, iż w m iarę obniżania się poziom u gorliw ości w zakresie m oralności ob n iża się także liczba d e k la ru ją c y c h się jak o „zagorzali oglądacze”. P
o-Tab. 7. T yp ologia m o ra ln o ści r elig ijn ej a ty p ologia często tliw o ści
Typy religijności według moralności religijnej Typy częstotliwości zagorzały oglądacz widz um iar kowany w i d z O g ó ł e m w ybiór c z y | k atolicy przykładni 13,3 68,9 17,8 11,4 sp ok ojn i 14,6 59,1 26,2 I 41,6 p ołow iczn i 5,6 66,9 27,5 | 45,2 0 Tl II >fc. x != 9 ,5 P ^ 0,2000
dobna praw idłow ość w y stęp u je przy ty p ie „w idz u m ia rk o w a n y ”, z tym jednak, że je s t ona o p arta na nieco w iększych odsetkach. O dw rotn ie n a tom iast rzecz się m a przy ty p ie częstotliw ości o k reśla n y m jak o „widz w ybiórczy” . T u w m iarę zm niejszania się gorliw ości w zakresie m o ra l ności zwiększa się rep rezen taty w n o ść. Można więc pow iedzieć, że w a n a lizow anej grupie dostrzega się, iż w m iarę zm niejszania się w śród r e spondentów gorliw ości w zakresie m oralności zm niejsza się liczba d ek la ru jący ch się jako „zagorzały oglądacz”, a zw iększa „ ty p w y b iórczy”.
Nieco w iększą od opisanej zależność sta ty sty c z n ą zauw ażono p rzy korelacji typów m oralności re lig ijn ej z czasem pośw ięcanym telew izji w poszczególne dni tygodnia.
Z zagadnieniem ilości czasu pośw ięcanego telew izji w poszczególne dn i tygodnia łączy się uzasadnienie, dlaczego we w skazane dni resp o n d en t dłużej ogląda telew izję. .
Tab. 8. T ypy m oraln ości relig ijn ej a u zasad n ien ie ogląd an ia te le w iz ji w ok reślon e dni
Typy religijności według moralności
religijnej
Dlaczego w dany dzień oglądasz TV? Ogółem czas wolny interesujący i ciekawy program
k a to licy p rzyk ład n i 72,9 27,1 11,4
k a to licy sp ok ojn i 58,6 41,4 41,6
k a to licy p ołow iczn i 55,9 44,1 45,4
D F = 2 x ‘ = 4 ,7 P ^ 0 ,2 0 0 0 Z tab. 8 w ynika, że:
a) Istn ieje n iew ielka zależność sta ty sty c z n a m iędzy typologią mo ralności a uzasadnieniem , dlaczego w e w skazane dn i resp o n d e n t poświęca określoną ilość czasu telew izji.
b) W m ia rę obniżania się poziom u gorliw ości w zakresie zachowań m o raln y ch w zrasta liczba d e k la ra c ji respondentów , że oglądają telew izję w dan e dni dlatego, iż są w ty m czasie in te resu jąc e program y. M aleje n a to m ia st liczba tych, k tó rz y podzielają opinię „m am y w olny czas”.
O bserw acja pow yższa su g e ru je jak o b y „kato licy p rzy k ła d n i” byli b ard ziej odpow iedzialni za sw e p race i w łasn y czas. W tedy tylko oglą d a ją p ro gram y telew izy jn e, k ied y m ają czas w olny. To w łaśnie, a nie atra k cy jn o ść p ro g ram u , je s t w yznacznikiem częstotliw ości ich k o n tak tów z telew izją. D ostrzega się także, iż istn ieje zależność staty sty czn a m iędzy ty p am i m oralności relig ijn ej a sposobem oglądania program ów telew izy jn y ch . P rz y opinii „oglądam u w ażn ie” widać, że w m iarę p rze chodzenia od ty p u „k a to lik p rz y k ła d n y ” do „połow iczny” zm niejsza się liczba osób po d zielających tę opinię. Z naczy to, że 21,3% „katolików po łow icznych” ogląda tele w izję m niej uw ażn ie niż „ p rz y k ład n i” .
P rz y k o relo w an iu analizow anego k o m p o n en tu religijności ze w ska źnikam i upodobań zauw ażono trz y przypadki, w k tó ry c h w ystąpiła za leżność sta ty sty c z n a. W szystkie w ró żn y m sto pn iu dotyczą spraw zwią zanych z m o raln ą stro n ą p ro g ram ó w telew izy jnych.
P rz y p a d e k p ierw szy doty czy opinii resp ondentów na te m a t now ych program ów , k tó re tele w izja Winna w prow adzić. W ystępu je tu bardzo słaba zależność sta ty sty c z n a. P rz y opinii, że telew izja pow inna w pro w adzić w ięcej p ro gram ó w n au k o w y ch i p opularnonaukow ych, dostrzega się, iż wrskaźnik procen tow y w y p o w iad ających tę opinię w zrasta w m iarę przechodzenia od ty p u „k ato licy p rz y k ła d n i” do „połow iczni” (o 6,6%). N atom iast o d w ro tn e zjaw isko w y stę p u je p rz y opiniach: „więcej film ów d łu g o m etrażo w y ch ” , „w ięcej sp o rtu ” . P rz y in n y ch opiniach nie obser w u je się tak ie j praw idłow ości. W arto jeszcze zwrócić uw agę na opinię: „w ięcej p rog ram ó w p o ru szający ch p ro b lem y relig ii”. W najw iększym procencie opow iadają się za nią „k ato licy p rz y k ła d n i” (7,7%), n astępnie „połow iczni” (7,0%) i „sp o k o jn i” (4,3%). To, że „k atolicy p rzy k ła d n i” najczęściej p re fe ru ją pow yższą opinię, w y d aje się zupełnie zrozum iałe i nie w ym aga in te rp re ta c ji. Z ap otrzebow anie zaś na p ro g ram y religijn e u „kato lik ów połow icznych” m oże być spow odow ane chęcią pogłębienia sw ych przeżyć. „K atolicy sp ok o jni” nie odczuw ają ta k często potrzeby p rogram ó w relig ijn y ch , być m oże dlatego, że są zadow oleni ze swego s ta tu s quo religijności, w k tó ry m nie m a tw órczego niepokoju religijnego.
T ab ele 9 i 10 ilu s tru ją dw a k o le jn e p rzypadki. D otyczą one opinii resp o n d en tó w na te m a t scen i treści, k tó ry c h telew izja nie pow inna pokazyw ać i rozpow szechniać. W p ierw szy m p rzy p a d k u (scen) w ystępu je dość duża zależność sta ty sty c z n a, w d ru g im — m ała.
A n alizu jąc pow yższe ta b e le d o strzega się pew ną praw idłow ość w y stę p u ją cą m iędzy om aw ian y m i zm iennym i. Im w iększa gorliwość w
za-Tab. 9. T ypy m o ra ln o ści relig ijn ej a o p in ie resp o n d en tó w na tem a t scen , k tórych te le w iz ja n ie p ow in n a rozp ow szech n iać
J a k i c h s c e n t e l e w i z j a n i e p o w i n n a p o k a z y w a ć ? T y p y religijności według moralności religijnej s c e n d e m o ra li z u ją c y c h sc e n b ru ta ln y c h g w a łt ó w k ła m st w p ij a ń st w a p ro p a g a n d y id e o lo g ic z n e j i p rz e m ó w ie ń d łu ż y z n y t e c h n ic z n e j sc e n a n ty re li g ij n y c h ni e m a ta k ic h scen, k tó ry ch n ie m o żn a p o k a z y w a ć ni e w ie m O g ó ł e m k a to lic y p rz y k ła d n i 57,8 24,4 4,4 4,4 0 2,2 2,2 0 0 4,4 11,4 k a to lic y s p o k o jn i 37,6 30,9 4,2 1,2 0 4,2 6 15,2 15,2 3,6 41,6 k a to lic y p o ło w iczn i 20,1 34,4 5,8 1,8 1,5 9,1 1,9 f 17,5 7,8 45,2 D F = 18 x 2~ 3 9 ,0 P ^ 0,0050
kresie zachow ań m oralnych, ty m w iększy k ry ty c y z m resp o n d en tó w w y rażających się z dezap ro batą o scenach i treściach dem oralizujących. M niejszy je s t n ato m iast w skaźnik p rocen to w y podzielających opinię „wszystko dozw olone”. Z aobserw ow any k ry ty c y z m „katolików p rz y k ła dn y ch ” wobec treści d em o ralizujący ch w y d aje się konsek w en cją ich Tab. 10. T ypy m oraln ości relig ijn ej a op in ie r e sp o n d en tó w na tem a t treści, których
te le w iz ja n ie p ow in n a rozp ow szech n iać
T y p y r e l ig ijn o ś c i w e d łu g m o r a ln o ś c i r e l ig ij n e j J a k ic h t r e ś c i t e le w iz j a n i e p o w in n a r o z p o w s z e c h n ia ć ? O g ó łe m w s z y s tk o d o z w o lo n e p r o p a g a n d y id e o lo g ic z n e j z a k ła m a n ia w r e p o r ta ż a c h z a a n g a ż o w a n y c h k ła m s t w a i fa łs z u j i t r e ś c i i a n t y r e li g ij n y c h t r e ś c i a m o r a ln y c h n ie w ie m b ra k o d p o w ie d z i 1 i
katolicy przyk ład n i 7,0 7,0 0 7,0
!
4,7 27,9 4,7 41,9 11,4katolicy spokojni 8,7 11,8 1,2 7,5 8,1 18,6 10,6 33,5 41,5
k atolicy p ołow iczn i 9,7 10,9 2,9 13,1 i 2,3 14,9 5,1 41,1 45,2
D F = 1 4 x* = 2 0 ,5 F .¿0,2000
postaw y relig ijn ej. N ajpraw dopodobniej tak ie sam o podłoże posiada od rzucanie w bardzo dużym procencie opinii „w szystko dozw olone” .
W zrastające „uczu lenie” na zakłam anie w telew izji, sceny b ru ta ln e , propagandę ideologiczną dostrzec m ożna u „katolików połow icznych” .
T abele p okazują, iż w m iarę przechodzenia od ty p u „katolicy p rzy k ła d n i” do „połow iczni” w z ra sta w skaźnik procentow y dezaprobujących tego ty p u sceny i treści.
Dość dużą zależność sta ty sty c z n ą zaobserw ow ano p rzy skorelow aniu om aw ianego k o m pon entu relig ijn o ści z p y tan ie m o m arzenia responden tów, ab y ułożyć sw e życie tak, ja k było w film ie. Tab. 11 ilu stru jąc a tę
Tab. 11. T yp ologia m o ra ln o ści a m arzenia resp on d en tów o u łożen iu sw e g o życia tak, jak b yło w film ie
Typologia religijności według moralności religijnej
M a r z e n i a respon dentów, a b y ułożyć swe życie tak, j a k
było w filmie ta k nie O g ó ł e m k a to lic y p r z y k ła d n i • 55,6 44,4 11,4 k a to lic y s p o k o jn i 41,8 58,2 41,6 k a to lic y p o ło w ic z n i 32,4 67,6 46,2 D F = 2 x 2= 8 ,9 P^;0,0500
zależność w skazuje, iż „kato licy p rz y k ła d n i” w dość dużym procencie stw ierd zają, że m arzą o ułożeniu swego życia na w zór oglądanego film u. W m iarę przechodzenia do ty p u „k atolicy połow iczni” w skaźnik p refe ru ją c y c h om aw ianą opinię spada o 23,2%.
P ozostały jeszcze do om ów ienia zależności w y stęp u jące m iędzy ty pologią kom pleksow ą relig ijn o ści a w skaźnikam i recepcji. W trak cie ob liczania k o rela cji m iędzy ty m i zm ienn y m i oraz szukania poziom u za leżności sta ty sty c z n y c h zauw ażono ty lk o trz y przypadki, w któ ry ch w y stąp iła in te re su ją c a zależność staty sty czn a. K ażdy z ty c h przypadków dotyczy in n y ch kom ponentów recepcji.
P ierw sza zależność sta ty sty c z n a zw iązana je s t z ilością czasu po św ięcanego telew izji w poszczególne dni tygodnia. A nalizując tabelę z pow yższym i k o rela cja m i zauw ażyć m ożna, iż inne, pozareligijne czyn niki, m ają w ty m w zględzie w iększy w pływ . D ru g a ' zależność s ta ty styczna o ty m sam ym poziom ie istotności w ystąpiła p rzy w skaźniku upodobań dotyczących scen, jak ic h telew izja nie pow inna pokazywać,
T abela 12 in fo rm u je, iż b ardziej k ry ty c z n y sto su n ek do scen erotycz n y ch m ają respo nd enci o w yższej religijności. P o w tarza się zaobserw o w ana praw idłow ość, że im w yższy stopień religijności, ty m bardziej k ry ty c z n y — w y ra ż ają cy się w dezaprobacie — sto sunek do scen ero ty cz n y c h i ty m niższy w skaźnik pro cento w y podzielających opinię, iż nie m a tak ic h scen, k tó ry c h telew izja nie m ogłaby pokazyw ać. Ta p raw idło wość n arzu ca się szczególnie p rzy analizie tabeli. W ydaje się, że je st ona w y razem tego, iż religijność m a w pły w n a upodobania także w ty m
