Gospodarka
narodowa
6 (286) RokLXXXVI/XXVII listopad–grudzień 2016 s. 139–146 Rachel E. KRANTON*Ekonomia tożsamości w 2016 roku: skąd biorą się
podziały i normy społeczne?
1Ekonomiatożsamościdostarczaramdoanalizyzjawiskgospodarczych, ustalającpierwotneznaczenieludzkichtożsamości– a nietylkobodźcówpie-niężnych– dladokonywanychprzezludziwyborów.W centrumtychramleżą różnicei normyspołeczne.To,kimsą ludzieoraznormydotyczącesposobu, w jakipowinniwyglądać,zachowywaćsięi wzajemniena siebieoddziały-wać,kształtujążyciegospodarcze.Pierwszepracebadawczew tymobszarze włączałyróżnicei normyspołecznedomodeluużyteczności,któryprzysto-sowywałydokonkretnychrealiówi pokazywałypłynącez nichwnioskidla edukacji,podażypracyi nakładówpracyczykonsumpcji[Akerlof,Kranton, 2000,2002,2005]. Kiedyprezentowanote pracepo razpierwszy,krytycy– cibardzieji mniej przyjaźni– postawilinamtrudnepytanie,którebrzmiałomniejwięcejtak: „Twierdzicie,żeróżnicei normyspołecznepowinnybyćuwzględnianew funk-cjachużyteczności,aleskądpochodząte podziałyi normy?I jakmogązostać kiedykolwiekzidentyfikowaneempirycznie?”.Pierwsząodpowiedziąautorów byłostwierdzenie,żenormyi podziałysą pochodnąwzajemnychludzkich oddziaływańorazwskazaniena licznebadaniaprowadzonepoza naukami ekonomicznymi.Cowięcej,złożonośćprocesówhistorycznych,kulturowych * DukeUniversity;e-mail:rachel.kranton@duke.edu 1 Artykułwyłoniłsięw trakciedługotrwałychrozmówna tematznaczeniatożsamościdlaekono-miiprowadzonychz GeorgemAkerlofem.DziękujęCatherineMooni ShahanRabbanizapomoc w badaniachorazCanadianInstituteforAdvancedResearchzawsparciefinansowe.Oryginalny tytuł:Identity Economics 2016: Where Do Social Distinctions and Norms Come From?.Artykuł
ukazałsięw “AmericanEconomicReview:Papers&Proceedings”2016,no. 106(5),s. 405–409. Podadresemhttp://dx.doi.org/10.1257/aer.p20161038znajdująsiędodatkowemateriałyoraz oświadczeniao prawachautorskich.
i społecznychzdawałasięograniczaćtradycyjnąmetodębadawcząekonomii, bazującąna statycznejanaliziedanychorazformalnymmodelowaniumate-matycznym.Mimoto w ostatnich15 latach,badaniaekonomiczne,niektóre wykorzystująceramyanalizytożsamości,a niektórestosującekomplementarne koncepcjekulturyi norm,zaczęłymierzyćsięwłaśniez takimipytaniami. Artykułwykorzystujetenobszarbadań,żebyomówićszczegółowezagad- nieniaekonomiitożsamościi wskazaćjejprzyszłość.Ogółembadaniate po-kazują,żetożsamośći normymająfraktalnycharakter,tzn.odzwierciedlane w nichprocesypojawiająsięna wielupoziomachpodejmowaniadecyzji. Jednostki,rodziny,szkoły,rządyi ruchyspołecznewszystkiekształtująpo-działyi normymająceznaczeniedlazmiennychgospodarczych.Tewnioski zawdzięczająwiarygodność(i uzasadnienie)całemuprzedsięwzięciuekono-miitożsamości,leczzmuszajądojeszczegłębszegowyjaśnieniakwestii„skąd pochodząpodziałyi normy?”.Topytanieprzeradzasięzaśw następujący problem:dlaczegow ogólenormyi podziałyoddziałujątaksilniena ludzkie interakcje?Takiepostawieniesprawywymagawięcrozwinięciamikroekono- micznychpodstawtożsamości.Strukturalnei umocowanespołecznierozu-mienieludzkichmotywacjibędzieprowadziłodosolidniejszegowyjaśnienia zachowańi instytucjiorazjeszczelepszegoprzewidywanianastępstwpoli-tykpublicznych.
I. Kategorie i normy społeczne: krótki, średni i długi okres
Jednymzesposobówzrozumieniazarównotychproblemów,jaki ichzmian, jestwykorzystanieznanejz mikroekonomiimetafory:krótkiego,średniego i długiegookresu.W modeluekonomiitożsamości,w krótkimokresieludzie decydująo podejmowaniuokreślonychdziałań,takichjakponiesienienakła-dówpracy,biorącjakodanenormyi kategoriespołeczne,takżeichwłasne tożsamościoraztożsamościinnychosób,powiedzmyw szkolelubw firmie. W średnimokresie,jednostkimająmożliwośćwyboruswoichtożsamościoraz podjęciadziałańw kierunkuzmianykategoriii normspołecznychw ramach ichograniczonegośrodowiska. W długimokresienicniejestustalonei przyjmowanezapewnik.Ludzkie działaniaoddziałująna normyi kategoriespołecznena wieleróżnychsposo-bów:przezwspółdziałanielubkonkurencję,mniejlubbardziejświadomie. Podziałyi normyspołecznestająsięendogeniczne.Historycy,antropolodzy i socjolodzy,badającźródłapisanei społecznościw celuodkryciastruktury i relacjiwładzy,którąokreślająpodziałyspołeczne,przeprowadzająrównież z grubszaopisykolejnychetapówtworzeniasięnorm.Ustalenieegzogenicz- nychźródełzmianjestnajważniejszymelementemempirycznychbadańeko- nomicznych,takjakstatykaporównawczai wnioskianalitycznestanowiąpod-stawępracteoretycznych.Pomimotychwymagań,empirycznei teoretyczne badaniaekonomiczneujawniły,w jakisposóbludzietworząpodziałyi normy społeczneorazsięimprzeciwstawiają.Robiąto dlazyskugospodarczego,dla
władzypolitycznejlubdlapodtrzymaniaswoichrodzinnychwartości.Teo-retycyrozpoczęlirealizacjęnastępnegozadania,jakimjestwyprowadzanie normi podziałówspołecznychz podstawowychindywidualnychpragnień samorealizacjii uznania.W następnychdwóchpunktachkolejnoomówiono te właśniebadania.
II. Procesy gospodarcze, społeczne i polityczne
A. Ruchy społeczne Ruchyspołeczneprowadządoprzekształceniakategoriii normspołecz-nych.Tozałożeniewydajesięw oczywistysposóbprawdziwe,takjakwiele innychprzykładówomówionychw tymprzeglądzieliteratury.Wyzwaniesta-nowijednaktakaidentyfikacjazmiannormspołecznych,któraoddzielałaby je,np. odtowarzyszącychimzmiantechnologicznych.W jednymz rzadkich badańprzeprowadzanychw tensposób,Goldin[2006]zestawiai łączyze sobąprzekonującedowodytransformacjinormpłcikulturowejw Ameryceod końcaXIXdokońcaXX wieku.Wyróżnionaw tensposób„fazarewolucyjna” zrodziłasięna bazieruchukobiecegopóźnychlat 70.XX wieku.Nowetoż-samościkobiet– jakojednostekambitnychi realizującychkarieryzawodowe – znajdująodzwierciedleniew licznychdanych:włączeniuichdozasobusiły roboczej,satysfakcjiz życia,edukacjiczywzorcówzmiannazwiskaprzyza-wieraniumałżeństwa.
B. Rodzice i rodzina
Rodzicei rodzinaprzekazująnamnormyi tożsamościspołeczne.Wpły-wowateoriaBasinai Verdiera[2001]opisujetę międzypokoleniowądynamikę, w którejrodzicechcą,abydziecipodzielałyrodzinnąideologięlub„kulturę”, nawetjeślimiałobysięto odbyćkosztemichsukcesuekonomicznego2 .Bada-niaempirycznew tymobszarzeposzukująprzykładowowpływutożsamości etnicznejrodzicówna osiągnięciaichdzieciw edukacji[np. Schüller,2015]. Dwaznacząceartykułydotycząceimionnadawanychdzieciom– typowoafro-amerykańskichimionw StanachZjednoczonychoraztypowomuzułmańskich imionweFrancji– wskazująna chęćwpływaniaprzezrodzicówna tożsamość swoichdzieci,pomimomożliwychnegatywnychskutkówekonomicznych [Fryer,Levitt,2004;Algan,Mayer,Thoenig,2013]. Sporyo politykępublicznąsą kolejnymobszarem,w którymujawniasię znaczenierodziny.TeoriaGradsteinai Justmana[2005]pozwalana rozwa-żanieznaczeniabonówedukacyjnychorazdokonywanegoprzezrodziców 2 Teorieewolucjispołecznejrównieżopisująmiędzypokolenioweprzenoszeniesięnormlubpre-ferencji.Takjakw ewolucjibiologicznej,jednostkiposiadająceokreślonecechy(tutajnormylub preferencje),lepiejsięrozwijają.Zob. np. analizęDarity’ego,Masonai Stewarta[2006],która bazujena modelupreferencjitożsamościrasowejStewarta[1997].
wyborupomiędzyszkołamipublicznymilubprywatnymi,w zależnościod ichkorzenikulturowych.Wychowywaniedziecikształtujetakżewartości rodziców.CzłonkowieamerykańskiegoKongresuposiadającycórkiczęściej głosujązarozwiązaniamibardziejliberalnymi,szczególniew kwestiachpraw reprodukcyjnych[Washington,2008].
C. Zysk ekonomiczny a siła polityczna
Ludzietworząpodziałyspołeczne,abysłużyłyichcelom,takimjakuzyskanie politycznejlubgospodarczejdominacji.„Ekonomiastratyfikacji”(Stratification economics)naświetlawpływzamierzonegotworzeniauprzedzeńspołecznych na nierówności[Darity,Hamilton,Stewart,2015].W podobnysposóbm.in. politycypopierająpodziałyspołecznei nienawiśćjakoracjonalnestrategie konkurencji[Glaeser,2015].Z drugiejstrony,normyredystrybucyjnemogą byćwyrazemstanurównowagisystemupolitycznego,w którymludzieiden-tyfikująsięz innymii postrzegająsięjakopodobnidoinnych[Shayo,2009]. Systemypolityczneskuteczniewykorzystująszkoły– pierwszoplanowy obszarreprodukcjispołecznej3 – dotworzeniai utrwalaniaspołecznychtoż-samości.Voigtländeri Voth[2015]pokazują,żenazistowskie,antysemickie programynauczaniaprzynosiłyoczekiwanyskutek.Dziecidłużejuczone na bazietakichprogramów,jakodorośliczęściejcechowalisięantysemic-kimipoglądami.Języknauczaniaw szkołachpublicznychjestczęstympolem sporu,a badanianadskutkamiwprowadzeniaobowiązkowychlekcjidanego językapokazują,żetakiedziałaniamająistotnywpływna dziecięcątożsamość [np. Clots-Figueras,Masella,2013].
D. Historyczne wzorce podziału pracy
Historycznyprzebiegpodziałupracy,mającyswojeźródłow technologii i wykluczeniuspołecznym,jestpostrzeganyjakoprocesposiadającydługo-trwałekonsekwencje.Grosfeld,Rodnyanskyi Zhuravskaya[2013]przebadali obszaryEuropyWschodnieji rosyjskiejstrefyosiedlania4 ,w którychzamiesz- kującytamprzedIIwojnąświatowąŻydziposiadalizakazwykonywaniaokre- ślonychzawodów.Nawetdziś,kiedyniepozostałtamniemalżadenŻyd,lu-dziemieszkającyw dawnejstrefieosiedlaniasą – przyinnychniezmienionych – mniejskłonnidoprowadzeniawłasnejdziałalnościgospodarczeji wyrażają mniejszepoparciedlareformrynkowych.Nieciągłośćregresjiujawniająca sięna geograficznychgranicachtejstrefywzmacniaargumentmówiący,że normyantyrynkowekształtująsięsilniew warunkachsegregacjizawodowej 3 Zob. np. Bowlesi Ginits[1976],którzydowodzą,żeszkołypublicznew StanachZjednoczonych powielająsystemklasspołecznychi nierównościprzezwpajanieuczniomhierarchiii powiąza-nychz niątożsamości. 4 Mowatu o częściImperiumRosyjskiego,w którejzgodniez carskimukazemz 1791r.,mogli osiedlaćsięŻydzi.ObejmowałaonagłównieterenydzisiejszejUkrainy,Białorusii wschodniej Polski– przyp.tłum.
i związanychz niątożsamości.Bazującna długookresowymbadaniuhistorii ludzkości,Alesina,Giulianoi Nunn[2013]dowodzą,żepotomkowiespołe-czeństw,w którychpługbyłwiodącymnarzędziemuprawyroli,cechująsię wciążniższymiwskaźnikamiudziałukobietw rynkupracyorazpostawami społecznymiwzmacniającyminierównośćpłci.Analizyzaburzeńw tradycyj-nympodzialepracy,na powrótkierująjednakuwagęna rodzinę,jakoźródło normspołecznych.Fernández,Foglii Olivetti[2004]odnaleźliw Stanach ZjednoczonychdługotrwałyefektpoborudowojskapodczasIIwojnyświato-wej.Żonymężczyzn,którychmatkipracowaływ czasiewojnypoza domem, częściejsameuczestniczyłypotemw rynkupracy.
III. Mikroekonomiczne podstawy tożsamości
Mimożepowyższaanalizaujawniawieleczynnikówkształtującychnormy i podziałyspołeczne,pozostawiadorozwiązaniapoważnązagadkę:dlaczego te podziałyi normysą dlaludzitakistotne?Odpowiedźna to pytanieleży w mikroekonomicznychpodstawachtożsamości.W znacznejliczbiepracroz-poczynasiębudowętychpodstawododwołaniasiędopierwotnychludzkich cechtakich,jakpotrzebauznania,zrozumieniasamegosiebieczysamospój-ności,zarównow odniesieniudosposobu,w jakijednostkipostrzegająsię same,jaki tego,jakpostrzegająjeinni5.Bénaboui Tirole[2011]wysuwają koncepcję,wedługktórejludziedbająo to,„kimsą”,leczniemajądostatecznej wiedzyo samychsobie.Wnioskująwięcna tematswojejtożsamościpoprzez wybieraniedziałańpełniącychrolęsygnałówdlanichsamychi dlainnych osób.Akerlof[2015]rozwijateorię,w którejludziepożądająsamouznania orazuznaniaw oczachinnych.Stworzonyprzezniegomodelwyjaśniazróż- nicowanesytuacje,w którychludzierozwijająw sobieinnetożsamościzwią- zanez pewnymiwartościami,takabydziałaniapozwoliłyuzyskaćimszacu-nek,któregotakszukają.Potrzebasamospójnościmożeprowadzićludzido dostosowywanianormw takisposób,bylepiejodpowiadałyichdziałaniom, coprzedstawionow pracyOxoby’ego[2004]. Zataczającpełnekoło,te mikroekonomicznepodstawystałysięobecnie fundamentempracnadruchamispołecznymi.Binzeli Carvalho[2015]dowo-dzą,żezwiększającesięwśródabsolwentówstudiówbezrobocieprzyczyniło siędoodrodzeniaislamuw Egipcie,kiedyludziecizaczęliprzykładaćwiększą wagędoobrzędówreligijnychniżdonieosiągalnegow tamtychwarunkach sukcesuekonomicznego. 5 Tradycyjnymwyjaśnieniemtegoproblemujestteoriadyskryminacjistatystycznej[Arrow,1973]. Basu[2005]wskazujew swoimmodelu,żekonfliktrasowymożepowstać,kiedyokreślonacecha, którajestrozpoznawalna,leczw innychsposóbnieistotna,stajesięwyznacznikiemindywidu-alnychpreferencji.
IV. Wnioski
Gdziemająswojeźródłaróżnicei normyspołeczne?Pochodząonez pod-stawowychludzkichpragnieńuznaniai spójności,odrodziców,którzychcą najlepiejdlaswoichdziecii chcą,abypodążałyichśladami,odludzichcą-cychkontrolowaćinnychi dominowaćnadnimidlazyskuekonomicznego, orazodtych,którzysiębuntująi wychodząna ulice.Każdyz tychczynników pojawiasięw którejśz omówionychtutajprac.Tebadania,dającekonkretne odpowiedziw ichkonkretnymkontekście,odpowiadajątymsamymna za-rzutykrytyków,dowodzącwartośćdodanejzastosowaniaw tymobszarze podejściaekonomicznego. Poszukiwanieodpowiedzina pytanie,„skądpochodząnormy”,możebyć skuteczniekontynuowaneprzezrozwijaniemikroekonomicznychpodstaw tożsamościorazodniesienietychmikropodstawdobadańnadokreślonym wydarzeniamihistorycznymi,w szczególnymdlanichkontekście.Mikroeko-nomicznepodstawydostarczająbazowegomechanizmukształtowaniasię normi ichtworzeniaprzezdziałanie.Kontekstspołecznywskazujena postać, jakąprzyjmąte normy.Oznaczato,żeludziemogązaspokajaćswojepotrzeby uznaniai wewnętrznejspójnośćlubrealizowaćinnepodstawowepragnienia statusuczydominacji6 zapomocąwielumożliwychkombinacjinormi sposo-bówzachowania.Kontekstspołecznystanowikryteriumwyboruspomiędzy możliwychstanówrównowagi.Bazującna przykładziez omówionychtutaj badań:abyosiągnąćuznaniei samospójnośćswoichwyborów,młodziludzie zwrócilisięw Egipcieraczejw stronęislamuniż,powiedzmy,w stronęroz-wijaniatężyznyfizycznejczyuprawniasportu.Religijnośćstanowiładlanich gotowąi dostępnąnormę,alternatywnąwzględemsukcesuekonomicznego, a dodatkowotaką,którajestprzekazywanaprzezrodzinyi wspieranaprzez politycznegrupyinteresu,a więcwszystkiezewspomnianychwcześniejsił. Badaniaopierającesięna mikroekonomicznychpodstawachtożsamości i próbującepołączyćte poziomypodejmowaniadecyzji,mogłybydostarczać właśnietakichunikalnych,a przezto solidnych,wyjaśnieńindywidualnych wyborówi zjawiskgospodarczych.Tłumaczenie:Jakub Janus
Bibliografia
Akerlof R.[2015],Value Formation: The Role of Esteem,pracaniepublikowana.
Akerlof G.A.,Kranton R.E.[2000],Economic and Identity,“QuarterlyJournalofEconomics”,
115(3),s. 715–753.
Akerlof G.A.,Kranton R.E.[2002],Identity and Schooling: Some Lessons for the Economics of Education,“JournalofEconomicLiterature”, 40(4),s. 1167–1201.
Akerlof G.A.,Kranton R.E.[2002],Identity and the Economics of Organizations,“Journalof
EconomicPerspectives”, 19(1),s. 9–32.
Alesina A.,Giuliano P.,Nathan N.[2013],On the Origins of Gender Roles: Women and the Plough,
“QuarterlyJournalofEconomics”, 128(2),s. 469–530.
Algan Y.,Mayer T.,Thoenig M.[2013],The Economic Incentives of Cultural Transmission: Spatial Evidence from Naming Patterns across France,pracaniepublikowana.
Arrow K.J.[1973],The Theory of Discrimination,w: Discrimination in Labor
Markets,red. O. Ashen-felter,A. Rees, PrincetonUniversityPress,Princeton,s. 3–33.
Basu K.[2005],Racial Conflict and the Malignancy of Identity,“JournalofEconomicInequality”,
3(3),s. 221–241.
Bénabou R.,Tirole J.[2011],Identity, Morals, and Taboos: Beliefs as Assets,“QuarterlyJournal
ofEconomics”,126(2),s. 805–855.
Binzel C.,Carvalho J.P.[2015],Education, Social Mobility and Religious Movements: The Islamic Revival in Egypt,pracaniepublikowana.
Bisin A.,Verdier T.[2001],The Economics of Cultural Transmission and the Dynamics of Preferences,“JournalofEconomicTheory”,97(2),s. 298–319.
Bosworth S.J.,Singer T.,Snower D.J.[2016],Cooperation, Motivation and Social Balance,
“JournalofEconomicBehavior&Organization”,126B,s. 72–94.
Bowles S.,Gintis H.[1976],Schooling in Capitalist America,BasicBooks,NewYork.
Clots-Figueras I.,Masella P.[2013],Education, Language and Identity,“EconomicJournal”
123(570),s. F332-F357.
Darity W.A.,Hamilton D.,Stewart J.B.[2015],A Tour de Force in Understanding Intergroup Inequality: An Introduction to Stratification Economics,“ReviewofBlackPoliticalEconomy”,
42(1),s. 1–6.
Darity W.A.,Mason P.L.,Stewart J.B.[2006],The Economics of Identity: The Origin and Persis-tence of Racial Identity Norms,“JournalofEconomicBehaviorandOrganization”,60(3),
s. 283–305.
Fernández R.,Fogli A.,Olivetti C.[2004],Mothers and Sons: Preference Formation and Female Labor Force Dynamics,“QuarterlyJournalofEconomics”,119(4),s. 1249–1299.
Fryer R.G.,Levitt S.D.[2004],The Causes and Consequences of Distinctively Black Names,
“QuarterlyJournalofEconomics”,119(3),s. 767–805.
Glaeser E.L.[2005],The Political Economy of Hatred,“QuarterlyJournalofEconomics”,120(1),
s. 45–86.
Goldin C.[2006],The Quiet Revolution That Transformed Women’s Employment, Education, and Family,“AmericanEconomicReview”,96(2),s. 1–21.
Gradstein M.,Justman M.[2005],The Melting Pot and School
Choice,“JournalofPublicEco-nomics”,89(5–6),s. 871–896.
Grosfeld I.,Rodnyansky A.,Zhuravskaya E.[2013],Persistent Antimarket Culture: A Legacy of the Pale of Settlement after the Holocaust,“AmericanEconomicJournal:EconomicPolicy”,
5(3),s. 189–226.
Oxoby R.[2004],Cognitive Dissonance, Status and Growth of the Underclass,“EconomicJournal”,
114(498),s. 727–749.
Schüller S.[2015],Parental Ethnic Identity and Educational Attainment of Second Generation Immigrants,“JournalofPopulationEconomics”,28(4),s. 965–1004.
Shayo M.[2009],A Model of Social Identity with an Application to Political Economy: Nation, Class, and Redistribution,“AmericanPoliticalScienceReview”,103(2),s. 147–174.
Stewart J.B.[1997],NEA Presidential Address 1994,w: African Americans and Post-Industrial Labor Markets,red. J.B. Stewart,TransactionPublishers,NewBrunswick.
Voigtländer N.,Voth H.J.[2015],Nazi Indoctrination and Anti-Semitic Beliefs in Germany,
“PNAS”,112(26),s. 7931–7936.
Washington E.L.[2008],Female Socialization: How Daughters Affect Their Legislator Fathers,
