A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S FOLIA OECONOMICA 127, 1993
Aldona Kamela-Sowlrtska*
KRYTERIA WYBORU METODY WYCENY PRZEDSIĘBIORSTW PAŃSTWOWYCH NA POTRZEBY PRYWATYZACJI W POLSCE
W ŚWIETLE OOTYCHCZASOWEJ PRAKTYKI
Dokonywane na naszych oczach zmiany warunków gospodarowania p r z e d s i ę b io rs t w , nastawione na urynkowienie g osp od arki, nowe u r e gulowania prawno-ekonomiczne s tw a r z a ją możllwość pełnego z a s to s o wania rachunku ekonomicznego na w szystk ich szczeblach podejmowania d e c y z j i . Szcz eg ó lnie p rz e d się b io rs tw a mające samodzielność d z i a
ł a n i a , swobodę wyboru wariantów p rzed sięw zięć muszą o p ie r a ć swą d z i a ł a l n o ś ć na zasadach rozrachunku gospodarczego, k t ó r a z k o l e i pozwala ocenić efektywność procesów gospodarczych i rentowność p r z e d s ię b io rs tw a . Powszechne zastosowanie instrumentów ekonomicz no-finansowych zmusza p r z e d s ię b io rs tw a do szerokiego stosowania rachunkowości, k t ó r e j sprawne i efektywne funkcjonowanie ma d la p rz e d się b io rs tw a is t o t n e znaczenie. Z tego względu ważne j e s t moż l i w i e pełne w y k o rz ys ta n ie , do r e a l i z a c j i celów ogólnych i c z ą s t kowych każdego p rz e d s i ę b io rs t w a , walorów rachunkowości jako s y stemu całościow ego, obejmującego w s z y s tk ie s k ł a d n i k i majątkowe, źró d ła ic h pochodzenia, c a ł o k s z t a ł t d z i a ł a l n o ś c i gospodarczej 1 wynik t e j d z i a ł a l n o ś c i 1.
Proces p r z e k s z t a łc a n ia p o l s k i e j gospodarki w w ielosektorow ą gospodarkę rynkową powoduje powstanie w ie lu nowych problemów tak te o re ty c z n y c h , jak i prak tycznych . Jednym z n ich j e s t
zagadnie-Dr, adiunkt w Katedrze Rachunkowości AE w Poznaniu.
1 Rachunkowość w warunkach reformy g ospodarczej, PWE, Warsza wa 1986, s . 6.
nie u s t a l a n i a w a rto ś c i c a ły c h p rz e d s ię b io rs tw podlegających prywa t y z a c j i , jak i ich c z ę ś c i .
W dyskusjach nad koncepcją p r y w a t y z a c ji w P o ls c e mocno pod k r e ś l a s i ę znaczenie prawidłowej .wyceny majątku podlegającego pry- wa-tyzscji. Abz znajomości bowiem i stosowania różrrycti metod wy ceny trudno poważnie traktować procesy p rz e k s z ta łc e ń w ła s n o ś c io wych i wchodzenie w reguły gry rynkowej. W warunkach p r z y s p ie s z o nego rozwoju społecznego i gospodarczego obserwuje s i ę nieustanne poszukiwania nowych fprm pomiaru, grupowania, p rz e tw a rz a n ia , p r e z e n t a c j i i i n t e r p r e t a c j i zjaw isk gospodarczych zarówno na szcze blu je d n o s tk i gosp o d arującej, Jak i w s k a l i c a ły c h państw. Fakt ten powoduje, że na p r z e s tr z e n i o s t a t n i c h l a t , s zc z eg ó ln ie w P o l sce, następują duże zmiany w s p o jrz e n iu na r o l ę ekonomii w r o z wiązywaniu problemów gospodarczych, u podstaw których zawsze leżą zagadnienia należytego pomiaru i wyceny stanu i ruchu czynników wytwórczych. S zczeg ólnie w p r o c e s ie p r y w a t y z a c ji gospodarki p o l s k i e j zagadnienia prawidłowej wyceny z n a la z ły swe i s t o t n e m i e j sce. 0 randze problemu świadczy f a k t wprowadzenia obowiązku wyce ny p rz e d s ię b io rs tw na potrzeby p rz e k s z ta łc e ń własnościowych. (U- stawa z 13 l i p c a 1990 r . o p r y w a t y z a c ji p rz e d s ię b io rs tw państwo wych, Dz. U. nr 51, poz. 298; Zarządzenie M i n i s t r a finansów z
I
19 lis t o p a d a 1990 r . w sprawie zasad u s t a l a n i a n ależ n o śc i za ko r z y s t a n i e z mienia Skarbu Państwa, "Monitor P o l s k i " , nr 43, poz. 334 oraz Zarządzenie M i n i s t r a p rz e k s z ta łc e ń własnościowych w s p ra wie sposobu przeprowadzania a n a l i z prawnych i ekonomiczno-finan sowych p rze d sięb io rs tw a s p ó ł k i , ich finansowania oraz k w a l i f i k a c j i wymaganych od osób dokonujących a n a l i z z 20 l is t o p a d a 1990 r . , Dz. U. z 1991 r . , nr 2, poz. 10).
W p rocesie p rz e k s z ta łc e ń własnościowych b io rą u d z ia ł n i e z a l e ż ne od s i e b i e ątrony (Skarb Państwa i p r z y s z l i pryw atni w ł a ś c i c i e l e ) , k tóre d z i a ł a j ą z pobudek ekonomicznych. Należy wyraźnie za znaczyć, że wycena5 n i e o k r e ś l a c e n y t r a n s a k c y j n e j d l a s t r o n2 . Umożliwia ona j e d y n ie p r a widłową ocenę s y t u a c j i oraz wyznacza g r a n ic ę , do k t ó r e j w t r a k c i e n e g o c ja c j i może posunąć s i ę decydent. W o s t a te c z n o ś c i bowiem
cho-. i_ . ■: . : . . . . 3 ; ‘ .
2
T. D u d z 1 a k, I l e warte J e s t p rz e d s ię b io rs tw o , " Ż y c i e Gospodarcze" z 13 maja 1990, nr 19. Tam też zobacz ró żn ic e mię dzy granicami ustępstw s tro n .
dzi o u s t a l e n i e w a rto ś c i rynkowej ob iek tu ( F a i r e market value FMV). Zainteresowany sprzedażą chce bowiem w ie d z ie ć , ja k ą cenę musi uzyskać, aby osiągnąć wyższy dochód, n iż przy prowadzeniu p rz e d się b io rs tw a w dotychczasowy sposób (d o lna g r a n ic a ceny sp rz e d a ż y ). Kupujący zaś chce w ie d z ie ć , ja ką najwyższą sumę może wy ło ż y ć , aby ta in w e s t y c ja okazała s i ę ko rzystna w porównaniu z i n nymi dostępnymi mu możliwościami (górna g r a n ic a ceny zakupu). Każ da ze stro n o k re ś la w ten sposób swoje g r a n ic e u stępstw , k tó r e zwykle n ie są id e n ty c z n e, co pozostawia pole do n e g o c j a c j i .
Uwagi te odnoszą s i ę do zmian w ła sn o ści c a ły c h p r z e d s i ę b io r s tw , Jak i ich c z ę ś c i , np. w p o s t a c i udziałów. W każdym jed- • nakże przypadku do o k r e ś l e n i a g r a n ic pola n e g o c j a c j i ceny t r a n s a k c y j n e j niezbędna j e s t wycena majątku p r z e d s i ę b io rs t w a p o d l e g a ją cego p r y w a t y z a c j i .
S tw ie r d z e n ie to prowadzi do prostego wniosku, i ż d la u s t a l e nia g ran ic t r a n s a k c j i niezbędne s t a j e s i ę dokonanie wyceny za po mocą w ię c e j niż Je d n e j metody. Stanowisko to zn a jd u je swoje po
tw ierd z e n ie tak w p r a k ty c e , ja k i w l i t e r a t u r z e przedmiotu3 . W obecnych warunkach gospodarczych w P o ls c e wybór metody wy ceny majątku prywatyzowanego p rz e d s ię b io rs tw a za le ż y w ogromnej mierze od uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych w stosunku do tego p r z e d s ię b io rs t w a . Staranna systematyka uwarunkowań j e s t n i e zm iernie trudna. Wynika to s tą d , że poszczególne uwarunkowania po z o s ta ją ze sobą w ś c i s ł y c h i różnorodnych związkach, nierzadko przyczynowo-skutkowych. Nie oznacza to jednak, że n ie n ależy
po-4 dejmować prób ic h porządkowania i u z u p e łn ia n ia .
Do n a j i s t o t n i e j s z y c h uwarunkowań zewnętrznych n a le ż ą : 1) równoczesne występowanie i n f l a c j i jaw nej i u k r y t e j ,
2) różny poziom cen w poszczególnych d z i a ł a c h p r o d u k c ji spo ł e c z n e j, skokowy c h a r a k t e r tych zmian i odmienne zasady u s t a l a n i a cen,
3) balansowanie budżetu na g r a n ic y równowagi, a tym samym c i ą g ł a "z a c h łan n o ść " systemu podatkowego,
3 Manual in Business A c q u i s i t i o n s and Leveraged Buyout, Coo pers and Lybrand [b .m .w .3 1986, s. 7.
4
Przedstaw ione p o n iż e j warunki o g ra n i c z a ją c e odnoszą s i ę t a k że w znacznej mierze do wprowadzenia rachunkowości i n f l a c y j n e j w P o l s c e . Zob. na ten temat uwagi w li c z n y c h pracach S. J a g i e ł ł o .
4) obowiązujące p r z e p is y ,
5) niemalże zupełny brak w Języku polskim fachowej l i t e r a t u ry na temat metod wyceny,
6) stopniowa, -systematyczna paupeTyracja społeczeństwa p r z y szły c h a k c jo n a riu s z y ,
7) n i e p e ł n e * skrxmrra doświadczenie p o l s k ic h firm k o n s u l tin g o wych ,
8) p o l i t y k a rządu dotycząca p rz e k s z ta łc e ń własnościowych. Mimo iż byłoby ze'wszech miar korzystne ro z w i ja ć i analizować s k u tk i poszczególnych uwarunkowań - niepodobna dokonać tego w s yn tetycznym opracowaniu, d lateg o potraktowane to z o s ta n ie skrótowo.
Ad. 1. Występowanie t y l k o i n f l a c j i Jawnej rozszerza możliwość wyboru metody szacowania ( j e ś l i inne względy temu n ie p rzeszka d z a j ą ) . I n f l a c j a jawna d aje s i ę m ierz yć, a j e j s k u tk i można o- b l i c z y ć prostymi metodami. Natomiast występowanie równocześnie i n f l a c j i u k r y t e j n i e s i e w sobie wzrost przymusowych oszczędności (nawisu i n f l a c y j n e g o ) . I n f l a c j a u k ry ta n ie d aje s i ę m ierzyć, a już z c a ł ą pewnością n ie daje możliwości zastosowania s y n t e t y c z nych (g e n e r a ln y c h ) indeksów cen. Indeksy t a k i e , choć system a ty cznie tworzone przez GUS, nie mogą mieć zastosowania, Z punktu w i dzenia przedstawionego uwarunkowania możliwa j e s t do zastosowania t y l k o wycena według w a rto ś c i b i e ż ą c e j .
Ad. 2. Zarówno różny poziom wzrostu cen, ja k i skokowy ch a r a k te r tego wzrostu oraz rozmaite zasady u s t a l a n i a cen powodują, że n ieprzydatne są rozwiązania oparte na zachowaniu realnego k a p i t a ł u p ieniężnego, wykorzystującego s yn tetyczn e wskaźniki ( i n d e k s y ) wzrostu cen. Niemożliwe j e s t u s t a l e n i e jednakowej d la wszy s t k i c h jednostek gospodarczych stopy i n f l a c j i wolnej od skokowe go j e j wzrostu lub spadku w momentach zmasowanego wzrostu cen. W tych warunkách upowszechnia s i ę metody wyceny oparte na w a rto ś c i b i e ż ą c e j , ze Szczególnym uwzględnieniem metody o p a r t e j na ko sztach odtworzenia lub sprzedaży.
Ad. 3. C ią g łe balansowanie budżetu na g r a n ic y równowagi i zw ią zana z tym permanentna "za chłan no ść " budżetu s p rz y ja twardemu eg zekwowaniu przez władze podatkowe w s z y s tk ic h , a jed n ocześn ie moż- l i w i e najwyższych o p ł a t . Powoduje to , iż budżet j e s t z a i n t e r e s o wany najwyższą wyceną majątku przekazywanego spółkom, a t a k i e j war t o ś c i n ie można uzyskać s to s u ją c jedną metodę wyceny. Należy do
konać wyceny kilkoma metodami celem uzyskania danych porównaw czych, k tó r e będą s ta n o w iły podstawę do d y s k u s j i między stronami t r a n s a k c j i .
Ad. 4. Ustawa z 23 grudnia 1988 r . o d z i a ł a l n o ś c i gospodarczej z udziałem podmiotów zagranicznych w a r t . 16 p. 6 mówi o “ w a rto ś c i rynkowej" wkładów n ie p ie n ię ż n y c h . Wartość rynkowa to n i c i n nego, ja k wartość a k t u a ln a , a więc wartość środków rzeczowych wy ceniona według kosztów odtworzenia lub r e a l i z a c j i n e t t o . Także NIK w p ro to k o le pokontrolnym obejmującym 108 p r z e d s i ę b io r s t w (z k tórych t y l k o 1 dokonało szacunku m ajątku) z a le c a stosowanie wy ceny składników majątkowych p r z e d s ię b io rs tw a według ic h w a rt o ś c i a k t u a l n e j .
Ad. 5. W dyskusjach nad koncepcją p r y w a t y z a c j i mocno podkreś lone j e s t znaczenie wyceny majątku prywatyzowanych przedsiębiorstw państwowych. N i e s t e t y , l i t e r a t u r a p olsk ojęzyczn a i polska myśl t e o retyczn a ma n i e w i e l e do zaoferowania p r a k ty c e . Poza kilkoma a r t y kułami przyczynkarskim i i trzema doktoratam i (n ie p u b lik o w a n y m i), brak j e s t opracowań do bezpośredniego w yko rz ysta n ia w p r a k ty c e . W związku z tym wydaje s i ę celowe i niezbędne s i ę g n i ę c i e do do świadczeń, p r a k t y k i i u s t a le ń państw gospodarki rynkowej, a głów n ie W i e l k i e j B r y t a n i i , USA i H o l a n d i i . Czołowe m ie js c e w omawia n ej m a t e r i i zajmuje tzw. Raport S a n d ila n d s a . J e s t to e f e k t pracy k o m is ji pod kierunkiem F . E. S a n d ila n d s a , powołanej przez rząd W i e l k i e j B r y t a n i i w 1974 r . celem zbadania i zaproponowania r o z w iązan ia problemów a k t u a l i z a c j i wyceny w t e o r i i i p r a k ty c e państw zachodnich.
Ad. 6. Paup eryzacja społeczeństwa wywołana zmianami społeczno- -gospodarczymi; m. I n . wprowadzenie programu s t a b i l i z a c y j n e g o w znacznej mierze u s z c z u p l i ł o ś ro d k i finansowe p o t e n c ja ln y c h inwe storów. Brak t r a d y c j i inwestowania zamiast n atychm iastow ej kon sum pcji, brak wzorców zachowań i wiedzy z zakresu nabywania p a p ie rów wartościow ych, brak stosownych i n f o r m a c j i oraz s z e r o k i e j spo ł e c z n e j a k c j i in fo rm a c y jn e j i p o p u l a r y z a t o r s k i e j , stanow ią b a r i e rę popytu na a k c je i u d z i a ł y prywatyzowanych przed sięb io rstw . Stąd też o k r e ś le n ie np. w a r t o ś c i e m is y jn e j a k c j i t a k i c h p r z e d s i ę b io r s t w w stosunku do j e j w a rto ś c i nom inaln ej j e s t problemem, którego wa g i n ie można p r z e c e n ić .
s ię b i o r s t w państwowych" jednoznacznie o k r e ś l a ją ducha i kierunek tych p rz e k s z ta łc e ń , któ re idą ku "taniemu nabywaniu a k c j i przez o b y w a t e l i" oraz "um ożliwieniu i stworzeniu jednakowych szans do stępu każdego obywatela do papierów w a r t o ś c i o w y c h . . ." Takie id e o we sformułowania c e lu p rz e k s z ta łc e ń własnościowych sugerowałyby brak potrzeby wprowadzania skomplikowanych 1 kosztownych metod przy wycenie majątku.
Do uwarunkowań wewnętrznych decydujących o wyborze metody wy ceny majątku p rze d sięb io rs tw a przekształconego w spółkę można za l i c z y ć :
1) sto p ie ń k u lt u r y s p o łe c z n e j, ekonomicznej i fachowości k i e rownictwa p rz e d s ię b io rs tw a , a przede wszystkim jego służb f i n a n sowo-księgowych,
2) k u lt u r ę społeczną z a ł o g i ,
3) wybraną formę prawną przekształconego p rz e d s ię b io rs tw a , 4) koszty p r z e k s z t a łc e n ia . ,
Ad. 1. Bardzo w ie le zależy od poziomu k u l t u r y ekonomicznej i fachowości kadry k ie r o w n ic z e j p r z e d s ię b io rs tw a , a s zc z eg ó ln ie ka dry finansowo-księgowej. Od nich bowiem zależy pokonanie trudno ś c i o rg a niza cyjn ych i technicznych związanych z wyceną majątku, ja k i dokonanie a n a li z y ekonomicznych skutków p r z e k s z t a łc e n ia . N i e s t e t y , sprawność org a niza cyjn a i tech niczn a służb ekonomicznych j e s t w p rze d sięb io rs tw ac h n i k ł a , co powoduje konieczność k o rz y s t a n i a z usług firm konsultingowych i Bkspertów, a to z k o l e i po c ią g a za sobą koszty. P r z e d s ię b io rs tw a - mając na uwadze r a c j o n a l ność podmiotową - n ie będą zainteresowane wyceną majątku do p o z io mu j “?go r z e c z y w is te j w a rto ś c i i będą skłonne postawić do p rz e k s z t a ł c e n i a majątek według jego w a rto ś c i h i s t o r y c z n e j , w y n ik a ją c e j z k s ią g rachunkowych, a n ie w a rto ś c i b i e ż ą c e j .
Ad. 2. Załoga p r z e d sięb io rs tw a - szcz eg ó lnie tworząc a k- c j o n a r i a t , p r a c o w n i c z y - będzie zainteresowana ja k n a jn iż s z ą w a rto ś c ią majątku, co pozwoli p r z y s z ł e j spółce wyku p ić odpowiednio duży majątek r e l a t y w n i e t a n io , a tym samym ocze kiwać większych zyków i dywidendy z t y t u ł u jego p o d z ia łu . Z tego względu należy oczekiwać sprzeciwu załóg wobec wprowadzenia skom plikowanych, a tym samym kosztownych metod wyceny, w wyniku k t ó rych z o s ta je w yliczona w a r t o ś ć znacznie podwyższająca jego k s i ę gową wartość.
Ad. 3. Uwagi z pkt. 2 w p e ł n i odnoszą s i ę do poniższych r o z ważań, a dodatkowo n a b i e r a ją mocy, j e ż e l i w przypadku powstanie a k c jo n a r i a t u pracowniczego trzeba zaciągnąć k r e d y t na zakup a k c j i . Rozumowanie z a ło g i byłoby p r o s te : duży majątek --- * duża wartość r a t s p ła ty majątku (w k o s z ty ) ---► dodatkowo r a t y s p ł a t kredytu na akcje (z zysku) ---» mniejszy zysk ... » m niejsza dywidenda.
Ad. 4. Koszty p r z e k s z t a łc e n ia to n ie b a g a te ln y argument przy wy borze metody wyceny. Ponad koszty wymienione w p. 1 do kosztów, o których mowa, trzeba z a l i c z y ć o p ła ty w y n ik a ją ce z r e j e s t r a c j i s p ó ł k i , lic z o n e od w a rto á c i majątku, a więc o p ł a t ę skarbową i o- p ł a t ę w sądzie rejestrowym.
Dla u zup e łn ie nia wywodów n ależy prze d sta w ić te z ę , k tó ra j e s t podstawą całego opracowania. Sprowadza s i ę ona do s tw i e r d z e n i a , że w warunkach n i e s t a b i l n o ś c i gospodarczej i zmienności cen dane do tyczące w a rto ś c i p r z e d s i ę b io r s t w a , z a c z e rp n ię te ze sprawozdań kon wencjonalnych - tzn. op artych na w a rto ś c ia c h h is t o r y c z n y c h pocho dzących z bieżąco prowadzonej ks ię g o w o śc i, n ie podają in f o r m a c j i zgodnych z r z e c z y w is t o ś c ią , a zatem n ie mogą być podstawą podejmo wania d e c y z j i przez szczebel zarządczy. Sprawozdania konwencjo nalne n ie są poprawne z punktu wid zenia metodologicznego, sumują bowiem i porównują w i e l k o ś c i nieaddytywne i nieporównywalne, wy rażone w jednostkach o różnej s i l e nabywczej5. Drugie z a s t r z e ż e n ie dotyczące h i s t o r y c z n e j w a rto á c i p r z e d s ię b io rs tw a sprowadza się do s tw ie r d z e n ia , iż wycena op a rta na w a rto ś c ia c h księgowych po d aje wartość rzeczowych składników majątku, k tó r a n ie j e s t w a rto ś c i ą p r z e d s ię b io rs tw a . Nie uwzględnia ona bowiem w a rt o ś c i niema t e r i a l n y c h składników , tzw. g o o d w ill.
Z powyższej tezy wynika, i ż d la otrzymania p r a w id ło w e j, zgod nej z r z e c z y w is to ś c ią w a rt o ś c i p r z e d s ię b io rs tw a niezbędne j e s t za stosowanie metod innych niż konwencjonalne.
Z dorobku teoretycznego oraz międzynarodowych doświadczeń p r a k t y k i w d z i e d z in i e szacowania majątku je d n o s t k i o r g a n i z a c y jn e j wy nika i s t n i e n i e dwóch podstawowych metod:
Krytyczna a n a li z a rachunkowości o p a r t e j na w a rto ś c ia c h h i storycznych w warunkach zmiany cen n ie j e s t przedmiotem n i n i e j szego opracowania. Zob. m. in . S. Z a d r o g a, Sprawozdania finansowe według ogólnego poziomu cen, "M onografie i opracowania SG P iS" 1981, nr 95.
1) metody wyceny o p a r te j na og ó lne j s i l e nabywczej pieniądza (g e n e ra l purchasing power method lub general p r i c e l e v e l method lub constant va lu e method),
2) metody wyceny o p a r te j na w a rto ś c i b i e ż ą c e j .
W ramach t e j o s t a t n i e j można wyróżnić trz y zasadnicze odmiany: 1) metodą ekonomiczną, czasem nazywaną metodą w a rto ś c i obec n ej (economic v a lu e , present v a l u e ) , tzw. obecnej w a rto ś c i p r z y J sztych przychodów,
2) metodę w artości, r e a l i z a c j i n e t to , nazywaną metodą sprzedaży n etto ( n e t r e a l i s a b l e v a l u e ) ,
3) metodę opartą na bieżącym k o sz cie odtworzenia ( n e t c u rr e n t replacemont c o s t ) .
Wyżej wymienione metody d z ie lo n e są n ie k ie d y na tzw. metody ( p o d e j ś c i e ) dochodowe (income approaches) i metody oparte na wy cenie aktywów ( a s s e t s based methods).
P o d e j ś c i e d o c h o d o w e o p iera s i ę na metodach: 1) zak tu alizo w anej w a rto ś c i n etto - net present value (N P V ), k t ó r e j bazą o b lic z e ń mole być zysk lub oszacowane, przewidywane nadwyżki p ieniężne ( n e t cash f l o w ) ,
2) tzw. stosunku ceny do zysku ( P r i c e ern ing r a t i o ) ; metoda ta ma głównie zastosowanie do wyceny a k c j i .
Metody oparte na w y c e n i e a k t ' y “ ó w to: 1) metoda sprzedaży n etto tzw. w a rto ś c i u p ły n n i e n ia , 2) metoda kosztów odtworzenia.
Opis i s t o t y wymienionych metod, ic h z a l e t i ułomności, m o ż li wości wykorzystania oraz warunków brzegowych ic h zastosowania w warunkach P o l s k i , ze szczególnym uwzględnieniem potrzeb procesu p r y w a t y z a c j i , u ró s łb y do rozmiarów opracowania książkowego.
Z a k ła d a ją c ogólną znajomość i s t o t y wymienionych metod, zap re zentowane zostaną je d y n ie wyniki wyceny p rz e d s ię b io rs tw przy za stosowaniu wybranyph z n ic h .
Na potrzeby p r z e k s z t a łc e n ia p rz e d się b io rs tw a państwowego w spółkę akcyjną z o s ta ła dokonana wycena 7 poznańskich p r z e d s i ę b io rs tw branży budowlano-montażowej. Każde z n ich wyceniono dwoma metodami: og ó lnej s i ł y nabywczej p ieniąd za i za k tu a lizo w a n e j war t o ś c i nettD , o p a r t e j na zdyskontowanym zysku. W ielk ość zysku o- trzymano jako wynik a n a l i z y finansowo-ekonomicznej wykonanej tzw. metodą UNIDO za okres S l a t , l i c z ą c od dnia powstania s p ó ł k i .
Porównawcze z e s ta w ie n ie w a r t o ś c i p r z e d s i ę b io r s t w Wartość księgowa Wartość odtworzeniowa k a p i t a ł u Wartość zdyskon towanego zysku za 5 l a t T e r minal va lu e Wartość ekonomiczna P r z e d s ię b io r s t w o w min z ł w % w min z ł w 4 w stosunku do war t o ś c i k s i ę g o wej w min zł w V w stosunku do war t o ś c i k s ię g o wej w min z ł w min z ł w 4 w stosunku do w ar t o ś c i k s i ę g o wej P r z e d s ię b io r s t w o I (na 28 I I 1990 r . ) 12 770 100 14 971 117 8 487 66,4 25 338 33 826 260 P r z e d s ię b io r s t w o I I (na 31 I I I 1990 r . ) 3 207 100 5 356 167 6 727 209,75 20 185 26 912 939 P r z e d s ię b io r s t w o I I I (na 31 I I I 1990 r . ) 12 500 100 19 930 159,4 19 846 158,7 60 092 79 940 640 P r z e d s ię b io r s t w o IV (na 31 I I I 1990 r . ) 5 888 100 8 346 141,7 8 637 146,6 24 072 32 710 555 P r z e d s ię b io r s t w o V (na 30 IV 1990 r . ) 5 514 100 6 733 122 8 385 152,0 25 018 33 403 606 P r z e d s ię b io r s t w o V I (na 30 VI 1990 r . ) 20 576 100 43 420 207 10 688 50,9 18 320 29 009 138 P r z e d s ię b io r s t w o V I I (na 30 VI 1990 r . ) 5 039 100 22 699 450 7 188 142,9 12 607 19 793 393
ł
Ź r ó d ł o : Opracowanie własne. K ry te ri a w yb or u m eto dy w yc en y p rz e d si ę b io rs tw p a ń st w o w y ch ..Ola w szystkich 7 p rz e d s ię b io rs tw zastosowano 15% stopę dyskon tową. Wycenie podlegały w szystk ie środki t r w a ł e 6 , w a rto ś c i niema t e r i a l n e i prawne, in w e s t y c je , przedmioty n i e t r w a ł e , produkcja w toku i zapasy magazynowe. Oane porównawcze p rez en tuje tab. 1. Przy toczone w tab el i xlane, ze względu -na zbyt » a ł ą próbę n±e -mogę s t a nowić podstawy do s ta w ia n ia generalnych wniosków. Są one jednak że doskonałą i l u s t r a c j ę te z y , iż wycena oparta na w a rt o ś c i k s i ę gowej n ie może stanowić podstawy n e g o c ja c j i ceny t r a n s a k c y j n e j między Skarbem Państwa, a przyszłym, prywatnym w ł a ś c i c i e l e m , gdyż j e s t znacznie niższa od w a rto ś c i o b l ic z o n e j innymi metodami.
Wobec w i e l k i e j n i e s t a b i l n o ś c i i p ły n n o ś c i ekonomicznej, braku s t a b i l n o ś c i p ie n ią d z a , braku rynku kap itałow eg o , nowości procesu p rz e k s z ta łc e ń własnościowych, braku rynku dóbr in w e s tyc y jn yc h , braku rynku używanych dóbr in w e s ty c y jn y c h , braku w i e l o l e t n i c h do świadczeń krajowych w m a t e r i i wyceny p rz e d s ię b io rs tw i ic h c z ę ś c i składowych wnioski i p o s t u l a t y , w ynik ające z c a ł o ś c i zaprezento wanego m a t e r i a ł u , sformułować można n astęp ująco:
1. W p ro c e sie decyzyjnym, s zc z eg ó ln ie w warunkach n i e s t a b i l ności gospodarczej, n ie można bazować na danych pochodzących z ra chunkowości prowadzonej według w a rto ś c i nominalnych.
2. Celem utrzymania pełnowymiarowej gospodarki rynkowej oraz zachowania względów s p ra w ie d liw o ś c i sp ołe czn e j p r z e s z a c o w a n i e m a j ą t k u p r z e d s i ę b i o r s t w a p rz e k s z t a łc a ją c e g o s i ę w inny twór prawny m a b y ć d o k o n a n e z a w s z e , bez względu na to , jaką formę prawną p r z y b ie r a nowo powstała jednostka gospodarująca.
3. Wycenie na potrzeby p r z e k s z t a łc e n ia własnościowego muszą p o d l e g a ć w s z y s t k i e s k ł a d n i k i r z e c z o w e m a j ą t k u o r a z w a r t o ś c i n i e m a - t e r i a 1 n. e i p r a w n e przekazane nowo p o w s ta łej j e d nostce g osp o d arują ce j, a n ie t y l k o ś ro d k i t r w a ł e , co dość po wszechnie spotyka s i ę w p rak ty c e gospodarczej.
4. Ha potrzeby p rz e k s z ta łc e ń własnościowych w P o ls c e wyceny
Je d y n ie śró d ki tcw ałe w p e ł n i umorzone, co do k tó ry c h n ie można zastosować metody ogólnej s i ł y nabywczej p ie n ią d z a , wycenio no według w a rto ś c i l i k - w ł d e c j i .
p rz e d s ię b io rs tw i c z ę ś c i ic h mienia n ależy dokonywać zawsze w ię c e j niż jedną metodą.
5. Jedną z tych metod powinna zawsze być metoda o p arta na s i le nabywczej p ie n ią d z a , l i c z o n e j wskaźnikiem j e j ogólnego poziomu lub wskaźnikiem cen dóbr in w e s ty c y jn y c h .
6. Celem porównywalności danych, d la okresu co n ajm niej r o c z nego powinny być wyznaczone parametry podstawowe metody ekonomi c z n e j, t a k i e ja k :
6.1. stopa k a p i t a l i z a c j i (l u b podstawy j e j o b l i c z a n i a ) , 6.2. czas p r z y j ę t e j a n a l i z y ,
6.3. baza o b lic z e ń w a rto á c i ekonomicznej - zysku czy cash flo w ,
6 .4 . metoda, na podstawie k t ó r e j ww. parametry są u s t a la n e - np. metodą UNIDO, franc uską czy innymi.
Wymienione p o s t u la t y można skierować pod adresem p r a k t y k i i ustawodawcy ( r z ą d u ) .
Brak tych podstawowych u s t a le ń powoduje, iż proces wyceny s t a j e s i ę sztuką, a w t a k i e j s y t u a c j i "każda odpowiedź j e s t d ob ra ".
Aldona Kamela-Sowińska
CRITERIA FOR CHOOSING A METHOD OF VALUATION OF STATE-OWNED ENTERPRISES FOR PRIVATIZATION PURPOSES IN POLAND
IN THE LIGHT OF PRACTICAL SOLUTIONS
The process of tra n sfo rm a tio n s of the P o l i s h economy has c r e a t ed an urgent demand for the methods of proper v a l u a t i o n of s t a t e - -owned e n t e r p r i s e s being an o b je c t of p r i v a t i z a t i o n . Such v a l u a t i o n should be made by means of more than one method.
There are known methods based on the g eneral p urchasing power of money and on the c u r r e n t v a lu e . Such methods should be used f o r the v a l u a t i o n of a l l m a t e r i a l components of property^ as well as non-m aterial and l e g a l v a lu e s . The c a r r i e d out v a l u a t i o n of seven con structio n-assem b ly p l a n t s in Poznań a llo w s to advance a t h e s i s t h a t the v a l u a t i o n based on a book v a lu e cannot c o n s t i tu te a b a s is for n e g o t ia t in g a t r a n s a c t i o n p r i c e between the S t a te Treasury and a f u t u r e p r i v a t e owner, as i t I s much lower than i t s va lu e c a l c u l a t e d by means of o th er methods. The method based on the purchasin g power of money estim ated accord in g to an index of i t s general l e v e l or an index of p r i c e s of c a p i t a l goods should always be used as one of the methods fo r the v a l u a t i o n of e n t e r p r i s e s meeting the requirem ents of ownership t ra n s fo r m a t io n s in Poland.
