A C T A U N I V E R S I T A T I S L O D Z I E N S I S TURYZM 3, 1987 RECENZJE CRITIQUES J. W ILC ZK O , 1982, T U R Y S T Y K A W W O J E W Ö D 7 . T W I E K O S Z A L I Ń S K I M , K O S ZALI N W o j e w ó d z t w o k o sz a liń sk i e, z r a c j i p o s i a d a n y c h w a lo r ó w ś r o d o w is k a p r z y r o d n i c ze g o , st a n o w i o b s za r szc ze g ó ln ie p r e d y s p o n o w a n y d o r o z w o j u t u r y st y k i . O k i e r u n k u t eg o ro zw oju , j eg o d y n a m i ce i k s z t a ł t u -j ą c y c h go c z y n n ik a ch p o z a p rz y r o d n i c zy c h t r a k t u -j e r e c e n z o w a n a pr ac a. G ł ó w n y m jej ce le m j e st p r z e d s t a w i e n i e p r a w i d ł o w o śc i w r o z w o ju i n f r a s tr u k t u r y n o c le g o w e j i r u c h u tu r y st y c z n e g o n a t er e n i e w o j e w ó d z -t w a k o sz a li ń s k i e g o w l a -t a c h 1971— 1980. J a k s tw i er d z a a u t o r n a w stąp i ę, p r a c a j e st p r z e z n a c z o n a dla osób z a j m u j ą c y c h się p r o f e sj o n a l n i e d zi a ła l n o śc ią t u r y s ty c z n ą , d la ty ch, k t ó rz y k s z t a ł t u j ą p o li ty k ę sp o ł ec z n o e k o n o m i cz n ą w o j e w ó d z t w a k o sz a l i ń sk i ego o ra z o sób b a d a j ą c y c h te o ri ę t u r y st y k i , w t ym d la s t u d e n t ó w W y
-d z ia łó w T u r y s t y k i i R e k r e a c j i A W F .
C ało ść sk ł ad a się z sześciu r o z d zi ałó w p o d st aw o w y c h , w st ę p u i z a -k o ń c z en ia , w -k t ó r y m s f o r m u ł o w a n o w n i o s-k i o gólne.
G ł ów n ie z m y śl ą o tr ze c ie j z w y m i e n i o n y c h g r u p o d b i o r c ó w p o -w s t ał r o z dz ia ł p i er -w sz y , p o ś-w ię c o n y r o z -w a ż a n i o m n a t e m a t d efinicji p o j ęć i s p o s o b ó w o p r a c o w y w a n i a z g r o m a d z o n e g o m a t e r ia łu e m p i r y c z n eg o. A u t o r p r z y t a c z a tu r ó ż n e d e f in ic je t u r y s t y k i i r u c h u t u r y s t y c z n e go, o p o w i a d a j ą c się za r ó ż n i c o w a n i e m w y j a z d ó w n a t u r y s t y c z n e i n i e -t u r y s-t y c z n e na p o d s-t a w i e c el u p o d e j m o w a n e j p o dr ó ży . T y m sa m y m J. W il c z k o p r z e c i w s t a w i a się u t o ż sa m i en iu w s z y s t k i c h osób k o r z y s t a -j ą c y c h z o b ie k tó w g a s t r o n o m i c z n y c h i n o c l e g o w y c h z t u r y st a m i . N ie za licza o n do t u r y s t y k i w y j a z d ó w h a n d l o w y c h i słu ż b o w y c h , r e p r e z e n -t u ją c w -t y m z a k r e s i e p o g l ąd i n n y niż K. P rz e c ła w sk i , W . G a w o r e c k i czy A. Iz y d o r cz y k . D o sy ć sz e r o k o z o s t ał y tu o m ó w io n e p o z y t y w n e i n e
-g a t y w n e s k u t k i r u c h u t u r y s t y c z n e -g o , z w i ą z a n e z j e-g o d w o m a c e ch am i : se z o n o w o śc i ą i k o n c e n t r a c j ą p r z e st r ze n n ą .
J. W il c zk o w y p o w i a d a się r ó w n i e ż n a t e m a t mierni,k ó w r u c h u t u r y s ty c z n e g o . N i e w y m ie n i a on j e d n a k w s z y s t k i c h w s k a ź n i k ó w w i e l k o ści r u c h u tu r y st y c z n e g o ; p r e z e n tu j e ty l k o dw a z nich: liczb ę osób k o -r z y s t a ją c y c h z n o c l eg ó w o -r a z liczbę u d z i e l o n y c h n o c le g ó w . A u t o -r p r z e d st a w i a z a l e t y i w a d y o bu t y c h w sk a ź n i k ó w (w b a d a n i a c h n a u k o -w y c h z a c h ę c a do s to s o -w a n i a d r u g i e g o z nich).
W p ie r w s z y m r o z d zi al e p r a c y J. W i lc z k o p r z y t a c z a r ó ż n e o k r e ś l e n ia sf e r y o b słu g i t u r y s t ó w ( g o s p o d a r k a t u r y st y c z n a , p r z em y sł t u r y s tyczny ). W o b e c p e w n y c h r oz b ieżn o ści w d e f in i o w an iu t y c h p o j ę ć b a r
dzo t r a f n y m p o su n i ę c ie m b y ł o ich u p o r z ą d k o w a n i e o r az p r z e d s t a w i e -n i e s c h e m a tu p o w i ą z a ń i za le ż-n ośc i m i ęd z y -nimi.
Z a st r z eż e n ie n a to m i a st b u d zi z a p r o p o n o w a n a p r z e z a u t o r a d efin icja z a g o sp o d a r o w a n i a t u r y st y c z n e g o j a k o „ n a g r o m a d z e n i a m a t e r ia ln y c h e f e k tó w r o z w o j u i n f r a s t r u k t u r y t u r y s t y c z n e j " . N i e u w z g lę d n ia o n a b o -w i em m. in. d ziała ln ośc i, m a j ą c e j n a c el u o c h r o n ę i p r z y s t o s o -w a n i e w a l o r ó w t u r y s t y c z n y c h dla p o t r z e b r u c h u t u r y s ty cz n e g o .
W r o z d zi a le d r u g i m p r z e d s t a w i o n o s ta n i r o z m ie sz c z en ie e l e m e n t ó w i n f r a s t r u k t u r y t u r y s t y c z n e j w w o j. k o sza liń s k im . N a u w a g ę z a s łu g u j e z a p r e z e n t o w a n a t u w a lo r y z a c j a p o m ie sz c ze ń i u r z ą d z e ń k u l t u r a l n y c h o r a z u r z ąd z e ń s p o r t o w y c h i r e k r e a c y j n y c h . O c e n a p u n k t o w a p o s zc z e -g ó l n y c h o b i ek tó w z o s ta ła d o k o n a n a na p o d s ta w i e b a d a ń s o n d a ż o w y c h p r z e p r o w a d z o n y c h w ś r ó d w c z a so w i c z ó w P r z e d si ę b i o r st w a T u r y s t y c z -n e g o „B ałt y w i a" . S z ko d a j e d -n a k , że w p r a c y -n i e p o d a -n o k r y t e r i ó w i z a s a d p r z e d s t a w io n e j w a l o r y z a c ji . W p ie r w sz y m p o d r o z d zi al e tej części p r a c y J. W i lc z k o s c h a r a k t e -r y z o w a ł p -r z y -r o d n i c z e i e k o n o m i c z n e w a -r u n k i -r o z w o j u t u -r y s t y k i w w oj - k o sz a liń sk i m , w y k r a c z a j ą c t y m sa m y m p o za z a k r e s t re śc i w y n i k a j ą c y c h z t y t u ł u r o z d z ia ł u d r u g i e g o (Baza n o c l eg o w a w o j e w ó d z t w a k o s z a l i ń -s ki eg o). T a część p r a c y o b e j m u j e t ak ż e t a k i e z a g a d n i e n i a , j ak : ro z w ó j i n f r a s t r u k t u r y n o c l eg o w e j w l a t a c h 1971— 1980, je j ro z m i e sz c z e n ie p r z e -s tr z e n n e , -s t r u k t u r a r o d z a j o w a, w ł a -s n o śc io w a , w y p o -s a ż e n i e te c h n ic z n e , c za s e k s p l o a ta c j i . W s z y s t k i e w y m i e n i o n e k w e st i e a n a l i z o w a n o n a p o d s t a w i e li czb y m ie jsc n o cl e g o w y c h , w o b e c c ze go t r u d n o z r o z u m i e ć c e l o w o ś ć w y o d r ę b n i a n i a p r z ez a u t o r a o d d z i el n e g o r o z d z ia ł u t r ze ci eg o , p o -ś w i ę c o n e g o p o je m n o -ś ci n o c l e g o w e j. N a l e ż y w ty m m i e j sc u w y ja -śn i ć , iż J. W i lc z k o p o d p o j ę c ie m p o j e m n o śc i n o c l e g o w e j r o z u m i e i lo c z y n m iej sc n o c l e g o w y c h i licz by dn i e k s p l o a t a c j i. J e d n a k o b y d w a te e l e m e n t y b y ł y u w z g l ę d n i o n e w r o d z ia l e d ru g i m , w k t ó r y m m o g ł y b y ć r ó w -n o c z eś -n ie a -n a l i z o w a -n e z d u ż ą k o r z y ś c i ą dla p r z e j r z y s t o śc i p r a cy . R o zdzi ał c z w a r t y o m a w i a n e g o o p r a c o w a n i a j e s t p o ś w i ę c o n y w y k o
-r z y s t a n iu o b i e k t ó w n o c l eg o w y c h , p i ą t y — t u -r y s t y c e z ag -ra n i c zn ej , a sz ó sty — b a d a n i u za le żn o śc i m ię d zy c e ch a m i i n f r a s tr u k t u r y t u r y s ty cz ne j, r u c h u t u r y s t y c z n e g o i st o p n i em w y k o r z y s t a n i a b az y n o c l e -g o w e j. J. W i lc z k o z a s to s o w ał p r z y b a d a n iu p o s z c z e g ó l n y c h z ja w is k t u r y s -t y c z n y c h w ie le r ó ż n o r o d n y c h m e -to d s -t a -t y s -t y c z n y c h i e k o n o m e -t r y c z - n ych . N a l e ż y tu w y m i en ić p r z e d e w s z y s t k i m m et o d y n ie z b y t czę sto w y k o r z y s t y w a n e w o p r a c o w a n i a c h d o t y c z ą c y c h p r o b l e m a t y k i t u r y s -ty czn ej, np. m i a r y k o r e l a c ji ( w sp ó łc zy nn ik zb ie żn o ści C z u p r o w a , p u n k - t o w o - d w u s e r y j n y w sp ó łc z y n n i k k o r e la c ji ) , zło ż o n e m et o d y ty p ol o gi i i r e g io n a l iz a c j i ( m etoda osi g ł ó w n y c h H. H o te lli n g a, t a k s o n o m ic zn a m e -tod a r ó żn ic p r z e c i ę tn y c h C z ek a n o w sk i eg o ) , t e k st y n i e p a r a m e t r y c z n e . W y m i e n i o n e t y lk o p r z y k ł a d o w o m e t o d y i w sp ó ł c z y n n i k i o b r a z u j ą r ó ż -n o r o d -n o ś ć i d u ży st o p i e ń t r u d -n o śc i z a st o s o w a -n y c h w p r a c y sp o s o b ó w an al iz y st a ty sty c z n e j. N a l e ż y p od kr eślić, że f a k t t en u t r u d n i a czytel
n o ść i p r z e j r z y st o ś ć o p r a c o w a n i a , ty m b ar d z ie j, że p r z y s to s o w a n i u n a w e t m n iej z n a n y c h m e to d st a t y s ty c z n y c h a u to r n ie p r z e d s ta w i a w z o -r ó w i n i e o k -r e śla o b s za -r ó w z m i en n o śc i w s k a ź n i k ó w , n ie w y p o w i a d a się też n a t e m a t c e ló w lu b p o t rz e b ich w y k o r z y s t a n i a . Z d r u g i ej st r o n y m ożn a st w i erd z ić, że w i e le sp o ś r ó d b a d a n y c h z j a w i sk ma t a k j e d n o z n a cz n y c h a r a k t e r i t y p o w ą dla w a r u n k ó w p o l sk i ch p o st ać czy p r z e -bieg, że z b ę d n e b y ł o st o so w a n i e aż ta k w y m y ś l n y c h m e to d ich b a d a n i a. Za p r z y k ł a d m o że p o s łu ż y ć w y k o r z y s t a n i e w sp ó łc z y n n ik a zbi eżn ośc i C z u p r o w a do w y k a z a n ia , że p r z y c z y n ą z r ó ż n i c o w a n ia w w y p o sa ż e n i u o b ie k t ó w ni e j e s t an i ich lo k al iza c ja, an i ro dz aj, lecz m o żliw o ści in w e s -t y c y j n e w ł a śc ic ie la (zależność r a c ze j o czyw i s-ta ).
Z a s t o so w a n i e w ie l u r ó ż n y c h m e to d a n a liz y z j a w i sk p o z w a la ł o o c z e k iw a ć o d k r y w c z y c h w n io sk ó w . N i e s te t y n ie m aj ą on e t ak ie g o c h a r a k t e -r u i o g -r a n i c z a j ą się do p -r z e d s ta w i e n i a o g ó l n y ch c e c h -r o z w o ju b a z y n o c le g o w e j i r u c h u t u r y s t y c z n e g o woj. k o s z a li ń sk ie g o w l a t a c h 1971— — 1980. C zę sto a u t o r o g r a n ic z a się do w y r ó ż n i e n i a f a k tó w bez w y j a ś -n i a-n i a ich p r z y cz y -n .
W ła ś c iw y m p o s u n i ę c ie m b y ł o z a p r o p o n o w a n i e p o d st a w o w y c h zm ian o r g a n i z a c y j n y c h , u m o ż l iw i a j ąc y c h u z y s k a n i e p o p r a w y s to p n ia w y k o -r z y s ta n i a b a z y n o c le go w e j.
Z a l e tą p r a c y j e st r ó w n i e ż to, że z o st a ła o n a o p a r t a n a b o g a t y m m a -t e r i a l e źr ód ło w ym , a z a m ie s zc z o n e w n ie j liczn e -t a b e l e (94), m a p y (11) o r a z w y k r e s y (23) p r z e j r z y śc ie i l u s tr u ją o m a w i a n e z ja w i sk a . S zko da ty lko , że m a p k i n ie z a w i e r a j ą p o d p i s ó w n az w m iej sco w o śc i, o k t ó r y c h j e st m o w a w o p r a c o w a n i u .
R e c e n z o w a n a p r a c a w y c h o d zi n a p r z e c i w o g r o m n e m u z a p o t r z e b o w a -n iu -n a i-n f o r m a c je s t a t y s t y c z -n e d o t y c z ą c e r o z w o ju t u r y s t y k i w p oszcz
ę-g ó l n y c h r e ę-g i o n a c h P olski. P o sia d a o n a też p e w n ą w a r t o ś ć m e to d y c z n ą , k t ó r ą o bn iża j e d n a k b r a k o m ó w i e n i a z a s t o s o w a n y c h m et od , co u n i e m o żliw i a u z n a n i e jej j a k o p r z e w o d n i k a m e to d y c z n e g o s t a t y s t y k i t u -r y s ty cz n ej . O c e n i a j ą c p o z y t y w n i e ideę i z ał o ż e n ia o p r a c o w a n i a , ni e m o żn a j e d n a k n ie d o s tr z e g a ć p r z e d s t a w i o n y c h m a n k a m e n tó w , k t ó r e o s ła b i a j ą z a r ó w n o je j w a r t o ś ć m et o d y c z n ą , j a k i p o z n a w cz ą . N ie m n i e j j e d n a k w y -d aj e się, że p o -d j ę c ie p r a c z b ie ż n y c h t e m a ty cz n ie , a -d o t y c z ą c y c h i n n y c h o b s za ró w n a sz eg o k r a j u j e st u z a sa d n i o n e i w p e ł n i p o ż ą d a n e .
M gr Barbara O lsz o w sk a W pły n ę ło :
Z akład G eo gr afii M iast i T uryzm u 10 w r z eś n ia 1980
I ns tytutu G eog rafii E ko no m icz ne j i O r ga n iz a cji P rzes trzen i
U n iw e r sy te tu Ł ód zk ie g o al. K o ś c iu s z k i 21 90-418 Łódź
T U R Y S T Y K A A C Z Ł O W I E K I S P O Ł E C Z E Ń S T W O , 1984,
P RA CA ZB I O R O W A P OD RED. K. P RZECŁA WS KIEG O, W A R S Z A W A
A u t o r a m i k si ą żk i są so c jo l o d z y sk u p i en i w o k ó ł p r o b l e m a ty k i b a -d a w c ze j r e a l i z o w a n e j w Z a k ł a -d z ie S p o ł e cz n y c h P r o b l em ó w R e k r e a c j i i T u r y s t y k i o ra z w f u n k c j o n u j ą c y m p r z y n i m P o d y p l o m o w y m S tu d i u m R e k r e a c ji i T u r y s t y k i U n i w e r s y t e t u W a r sz a w s k ie g o . S tu d ia t eg o z e sp o łu b a d a c z y k o n c e n t r u j ą się n a a n a li z ie z w i ą z k ó w z a c h o d z ą c y c h p o m i ę -d zy t u r y s t y k ą m ło -d z ież y a jej s ty le m ży c i a i s y s te m e m w a r t o ś c i o ra z n a p r o b le m a c h z w i ą z a n y c h z f u n k c ją t u r y s t y k i ja k o cz y n n ik a z m ia n y sp o łe c z n ej i k u l t u r o w e j o d w i e d z a n e g o ś r o d o w is k a . W y n i k i e m p o d -j ę t y c h w t y m z a k r e s i e st u d i ó w -j e s t p r e z e n t o w a n a k si ąż k a , s k ł a d a -j ą c a się z d w ó c h o d r ę b n y c h t e m a t y c z n i e części z a w i e r a j ą c y c h łą c z n i e 11 a r t y k u ł ó w . A r t y k u ł y są p o p r z e d z o n e w p r o w a d z e n i e m n a p i s a n y m p r z e z K. P rze- c ł a w s k i e g o (s. 5— 14). S p r e c y z o w a n o w n im z a k r e s i p r z e d m i o t b a d a ń so cjo lo g i i t u r y s t y k i , k t ó r y m są z b io r o w o ś ci t u r y s t ó w ( k ate go r ie, g r u p y , ty py , f o r m y t u r y st y k i ) , s to su n k i sp o ł ec z n e t a k w g r u p i e tu r y s t ó w , j a k p o m ię d z y t u r y s t a m i i l u d n o ś ci ą o d w ie d z a n ą, p r o c e s y p r z e m i a n z a c h o -d z ą c y c h w m ie j s c o w o ś c ia c h t u r y st y c z n y c h , o t a k ż e w z b i o r o w o ś c i a ch w y s y ł a j ą c y c h t u r y s t ó w o r a z p r z e m i a n y z a ch o d z ą ce w o so bo w ośc i t u r y s t y (w t y m z a k r e s i e m o żli w e są b a d a n i a n ad m o ty w a m i w y j a z d ó w , t y
