Anna Anyżewska, Izabela Bolczyk1, Roman Łakomy, Tomasz Lepionka,
Ewa Szarska2,Ewelina Maculewicz2, Andrzej Tomczak3, Jerzy Bertrandt OCENA CAŁODZIENNYCH RACJI POKARMOWYCH PLANOWANYCH W ŻYWIENIU FUNKCJONARIUSZY STRAŻY
GRANICZNEJ W SEZONIE ZIMOWYM
Pracownia Higieny Żywienia i Żywności, Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii
Kierownik: dr R. Łakomy
1 Biuro Techniki i Zaopatrzenia,
Komenda Główna Straży Granicznej Kierownik: płk SG P. Sienkiewicz
2 Pracownia Fizjologii Stosowanej,
Wojskowy Instytut Higieny i Epidemiologii Kierownik: dr hab. R. Puchała
3 Katedra Edukacji dla Bezpieczeństwa, Wydział Bezpieczeństwa Narodowego,
Akademia Sztuki Wojennej w Warszawie Kierownik: dr I. Urych
Celem pracy była ocena całodziennych racji pokarmowych na podstawie analizy jadłospisów z dwóch wybranych oddziałów Straży Granicznej. Wartość energetyczna oraz podaż białka i węglowodanów w zaplanowanych racjach po-karmowych różniły się pomiędzy badanymi oddziałami. Wszystkie analizowane posiłki zostały prawidłowo zaplanowane, jednak charakteryzowały się małym urozmaiceniem produktów.
Słowa kluczowe: sposób żywienia, jadłospisy, Straż Graniczna. Key words: nutrition, menus, Border Guard.
Straż Graniczna (SG) jest jednolitą, umundurowaną i uzbrojoną formacją, której zadaniem jest ochrona granicy państwowej, kontrola ruchu granicznego, jak rów-nież zapobieganie i przeciwdziałanie nielegalnej migracji (1). Z uwagi na specyfi kę służby, utrzymanie prawidłowego stanu zdrowia, m. in. poprzez prawidłowy sposób żywienia, wydaje się być szczególnie istotne dla funkcjonariuszy. W Straży Gra-nicznej nie istnieją normy żywienia, a zasady wyżywienia funkcjonariuszy reguluje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie przypadków otrzymywania przez funkcjonariuszy SG wyżywie-nia oraz norm tego wyżywiewyżywie-nia. Załącznik 1 do rozporządzewyżywie-nia zawiera kryteria dla szkolnej normy wyżywienia „SZ”, które zostały ustalone w oparciu o zalecaną
dzienną ilość i rodzaj grup produktów żywnościowych (2). Zatem racje pokarmowe planowane w żywieniu zbiorowym funkcjonariuszy SG powinny być zgodne z obo-wiązującymi zasadami zdrowego żywienia dla osób dorosłych (3).Ze względu na brak dotychczasowych badań dotyczących oceny żywienia funkcjonariuszy Straży Granicznej w Polsce, celowe jest podjęcie badań w tym zakresie. Celem pracy była ocena całodziennych racji pokarmowych na podstawie analizy jadłospisów z dwóch oddziałów Straży Granicznej.
MATERIAŁ I METODY
Materiał do badań stanowiły jadłospisy z dwóch wybranych oddziałów Straży Granicznej (OSG), zebrane w sezonie zimowym 2018–2019 r. Jadłospisy w obydwu placówkach zostały zaplanowane zgodnie z zasadniczą, szkolną normą wyżywienia „SZ” (2). Analizie poddano 10-dniowy jadłospis z pierwszego oddziału SG (OSG 1) oraz 5-dniowy jadłospis z oddziału drugiego (OSG 2). Do oceny ilościowej zapla-nowanych racji pokarmowych wykorzystano dane z programu MAPI Jadłospis 2, w którym wartość energetyczna zaplanowanych racji pokarmowych, jak również ilości białka, tłuszczu, węglowodanów, wapnia, żelaza, witaminy A i witaminy C zostały obliczone w oparciu o dane dotyczące zawartości składników odżywczych w produktach opracowane przez Instytut Żywności i Żywienia. Następnie obliczono procentowy udział energii z białek, tłuszczu i węglowodanów w całkowitej war-tości energetycznej całodziennych racji pokarmowych. Podaż wybranych witamin i składników mineralnych została porównana z aktualnie obowiązującymi normami żywienia człowieka na poziomie EAR (średniego zapotrzebowania w grupie) oraz RDA (zalecanego spożycia) (3). Porównanie wartości energetycznej oraz podaży wybranych składników pokarmowych w jadłospisach z obu oddziałów wykonano w programie STATISTICA ver. 13 (StatSoft, Polska) za pomocą testu U Manna--Whithney’a, przyjmując poziom istotności α=0,05.
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
Analizowane jadłospisy uwzględniały trzy posiłki: śniadanie, obiad i kolację. Wartość energetyczną oraz zawartość wybranych składników pokarmowych w ca-łodziennych racjach pokarmowych przedstawiono w tab. I. Pomiędzy badanymi oddziałami stwierdzono różnice istotne statystycznie (p<0,05) w wartości energe-tycznej oraz podaży białka i węglowodanów w zaplanowanych jadłospisach. Ponad-to rozkład energii z makroskładników w OSG 2 był bardziej zgodny z zaleceniami Instytutu Żywności i Żywienia (białko 10–20%, tłuszcze 20–35%, węglowodany 45–65%) (3) niż w OSG 1.
W dostępnym piśmiennictwie brak jest danych dotyczących oceny wyżywienia funkcjonariuszy SG. Biorąc pod uwagę podobieństwo w szkoleniu żołnierzy i peł-nieniu służby w jednostkach wojskowych i jednostkach SG, uzyskane w badaniach wyniki można jedynie porównywać z danymi dotyczącymi żywienia zbiorowego żołnierzy. Porównując wartość energetyczną racji planowanych w żywieniu
funk-cjonariuszy SGz racjami stosowanymi w żywieniu żołnierzy, wykazano że uzyskana w niniejszym badaniu wartość energetyczna całodziennych racji pokarmowych była niższa o 29% (OSG 1) i o 12% (OSG 2) od wartości energetycznej całodziennych racji pokarmowych planowanych w żywieniu zbiorowym słuchaczy Wyższej Szko-ły Ofi cerskiej Sił Powietrznych (WSOSP) w Dęblinie (4248 kcal) (4). Rozkład energii z makroskładników w obu z analizowanych oddziałów Straży Granicznej był w mniejszym stopniu zgodny z obowiązującymi zakresami wartości referencyj-nych niż u studentów z Dęblina (białko 15%, tłuszcze 33%, węglowodany 52%). Zawartości analizowanych witamin (A i C) oraz składników mineralnych (wapń i żelazo) były zgodne z obowiązującymi wartościami referencyjnymi zarówno na poziomie normy EAR jak i RDA (za wyjątkiem podaży wapnia w OSG 1) (3). Ta b e l a I. Wartość energetyczna oraz zawartość wybranych składników pokarmowych w planowanych całodzien-nych racjach pokarmowych dwóch Oddziałów Straży Granicznej
Ta b l e I. Energy value and content of selected nutrients in planned daily food rations of two Border Guard Units
Badany składnik Odział X ± SD Me Min ÷ Max p
Wartość energetyczna (kcal) OSG 1 2997 ± 76 2984 2856 ÷ 3136 0,003* OSG 2 3733 ± 252 3666 3508 ÷ 4216 Białko (g) OSG 1 100 ± 18 92 80 ÷ 137 0,006* OSG 2 145 ± 11 151 126 ÷ 157 Tłuszcze (g) OSG 1 153 ± 11 153 127 ÷ 171 0,806 OSG 2 166 ± 28 156 141 ÷ 220 Węglowodany (g) OSG 1 309 ± 22 297 284 ÷ 357 0,003* OSG 2 449 ± 35 444 414 ÷ 508 Wapń (mg) OSG 1 864 ± 219 930 432 ÷ 1163 0,298 OSG 2 1071 ± 318 1028 695 ÷ 1640 Żelazo (mg) OSG 1 21 ± 2 21 17 ÷ 24 0,096 OSG 2 19 ± 2 18 17 ÷ 22 Witamina A (mg) OSG 1 2285 ± 537 2265 1538 ÷ 3348 0,426 OSG 2 2077 ± 455 1897 1630 ÷ 2905 Witamina C (mg) OSG 1 207 ± 69 197 126 ÷ 320 0,298 OSG 2 251 ± 76 267 143 ÷ 358
Białko (% energii) OSG 1 13 ± 2 12 10 ÷ 18 0,159
OSG 2 15 ± 2 15 13 ÷ 17
Tłuszcze (% energii) OSG 1 46 ± 3 45 39 ÷ 50 0,017*
OSG 2 38 ± 4 38 33 ÷ 45
Węglowodany (% energii) OSG 1 41 ± 3 40 38 ÷ 46 0,032*
OSG 2 47 ± 4 46 41 ÷ 53
* Różnice istotne statystycznie, Test U Manna-Whithney’a, α=0,05
X – średnia, SD – odchylenie standardowe, Me – mediana, Min – minimum, Max – maksimum OSG – Oddział Straży Granicznej
Pokrycie zapotrzebowania na witaminy A i C oraz wapń w planowanych racjach pokarmowych dla żołnierzy stwierdzili również Pudło i współpr. (5). Podobnie jak, w badaniach wyżywienia żołnierzy prowadzonych przez Hyżyka i współpr. (6), pomimo uzyskania zadowalającej oceny jakości jadłospisów, stwierdzono w nich następujące błędy żywieniowe:
• zbyt małe urozmaicenie pod względem rodzaju warzyw dodawanych do śniadań i kolacji (ogórek, pomidor, papryka, rzodkiewka) oraz podawanie owoców jedy-nie jako dodatek do obiadu,
• zbyt małe urozmaicenie produktów zbożowych podawanych w posiłku obiado-wym – zdecydowana przewaga posiłków z ziemniakami,
• niewystarczająca częstotliwość podawania mleka i jego przetworów.
Jako zalety analizowanych jadłospisów należy podkreślić przede wszystkim łącz-ną ilość w planowanych racjach pokarmowych warzyw i owoców (powyżej 400 g codziennie) oraz urozmaicenie sałatek lub surówek planowanych w postaci obiadu, jak również podawanie pieczywa razowego i mieszanego do śniadań i kolacji.
Podobnie jak w badaniach innych autorów wprowadzenie niewielkich zmian w omawianych jadłospisach pozwoliłoby wyeliminować istniejące błędy oraz uroz-maicić posiłki (4, 5, 6,7). Zwiększenie różnorodności planowanych w jadłospisach produktów spożywczych poprzez zwiększenie możliwości dostarczania organizmo-wi niezbędnych ilości nie tylko węglowodanów, tłuszczu, białka, organizmo-witamin, skład-ników mineralnych, czy błonnika pokarmowego, ale przede wszystkim wielu sub-stancji aktywnych biologicznie (np. fi tosterole, polifenole), wpłynęłoby korzystnie na stan zdrowia tych osób i wspomagało utrzymywanie prawidłowej masy ciała. W ostatnich latach, podobnie jak w populacji ogólnej, nadmierna masa ciała coraz częściej obserwowana jest również wśród funkcjonariuszy służb mundurowych, np. żołnierzy (8, 9) i policjantów (10, 11). Ponadto, dodatkową korzyścią z poprawy jakości jadłospisów planowanych w żywieniu zbiorowym funkcjonariuszy Straży Granicznej, będzie utrwalanie prozdrowotnych nawyków żywieniowych promują-cych prawidłowy sposób żywienia tych osób także po zakończeniu służby.
WNIOSKI
1. Wartość energetyczna zaplanowanych całodziennych racji pokarmowych, jak również podaż białka i węglowodanów w badanych Oddziałach Straży Granicznej były zróżnicowane i wynosiły odpowiednio dla energii OSG 1: 2997±76 kcal/d i OSG 2: 3733±252 kcal/d białka OSG 1: 100±18 g/d i OSG 2: 145±11 g/d oraz węglowodanów OSG 1: 309±22 g/d i OSG 2: 449±35 g/d.
2. Zawartości wybranych witamin (A i C) oraz składników mineralnych (wapń i żelazo) w jadłospisach były zgodne z obowiązującymi wartościami referencyjny-mi w obu oddziałach zarówno na pozioreferencyjny-mie normy EAR jak i RDA (za wyjątkiem podaży wapnia w OSG 1).
3. Celowym jest urozmaicenie dobieranych produktów spożywczych podczas planowania jadłospisów, ze szczególnym uwzględnieniem większej różnorodności warzyw i owoców oraz częstszego występowania produktów zbożowych, zwłaszcza z pełnego przemiału w obiadach.
A. A n y ż e w s k a, I. B o l c z y k, R. Ł a k o m y, T. L e p i o n k a, E. S z a r s k a, E. M a c u l e w i c z, A. T o m c z a k, J. B e r t r a n d t
QUANTITATIVE AND QUALITATIVE ASSESSMENT OF THE DAILY FOOD RATIONS PLANNED FOR BORDER GUARDS OFFICERS ALIMENTATION IN WINTER SEASON
S u m m a r y
Introduction.Due to the type of work performed, proper nutrition is extremely important for Border Guard offi cers and should contribute to their health and condition.
Aim.The aim of the study was the assessment of food planning in Border Guard units in the winter season.
Material and methods.The ten-day menus from the fi rst Border Guards Unit (BGU 1) and the fi ve--day menus from the second one (BGU 2) were analyzed.
Results.Energy, protein and carbohydrate intake in the BGU 2(3733 kcal, 145 g and 449 g) were signifi cantly higher than in the BGU 1 (2997 kcal, 100 g and 309 g).
Conclusions.Analyzed meals were adequate, however the improvement in the variety of served vegetables, fruits and whole grain products should be considered.
PIŚMIENNICTWO
1. Ustawa z dnia 12 października 1990 r. o Straży Granicznej. Dz. U. nr 78 poz. 462. – 2. Rozporzą-dzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 7 czerwca 2002 r. w sprawie przypadków otrzymywania przez funkcjonariuszy Straży Granicznej wyżywienia oraz norm tego wyżywienia. Dz. U. 2002 nr 86 poz. 783. – 3. Jarosz M. (red.): Normy żywienia dla populacji polskiej – nowelizacja. Wyd. IŻŻ, Warszawa. – 4. Gaździńska A, Kłos A., Bertrandt J., Klossowski M..: Wartość energetyczna i zawartość składników podstawowych w całodziennych racjach pokarmowych słuchaczy Wyższej Szkoły Ofi cerskiej Sił Powietrznych (WSOSP) w Dęblinie. Żyw. Człow. Metab., 2009; 36(1): 215-220. – 5. Pudło E., Syska M., Dawidowicz T.: Ocena zawartości wybranych witamin antyoksydacyjnych oraz wapnia w planowanych całodziennych racjach pokarmowych żołnierzy służby zasadniczej a zasad-ność stosowania suplementacji. Żyw. Człow. Metab., 2009; 36(1): 226-232. – 6. Hyżyk A.K., Krejpcio
Z., Dyba S.: Ocena sposobu żywienia żołnierzy w wybranych jednostkach wojskowych. Probl. Hig.
Epidemiol., 2011; 92(3): 526-529. – 7. Jurikowa J., Pecha P.: Najpopularniejsze grupy żywności spo-żywane przez żołnierzy w zależności od ciężkości pracy. Żyw. Człow. Metab., 2009; 1(36): 221-222. – 8. Smith T.J., Marriott B.P., Dotson L., Bathalan G.P., Funderburk L., White A, Hadden L., Young
A.J.: Overweight and obesity in military personnel: Sociodemographic predictors. Obes. Res. J., 2012;
20: 1534-1538, http://dx.doi.org/10.1038/oby.2012.25. – 9. Reyes-Guzman C.M., Bray R.M.,
Forman-Hoffman V. L., Williams J.: Overweight and Obesity Trends Among Active Duty Military Personnel.
A 13-Year Perspective. American Journal of Preventive Medicine, 2015; 48(2): 145-153. http://dx.doi. org/10.1016/j.amepre.2014.08.033. – 10. Pietraszewska J., Burdukiewicz A., Andrzejewska J., Stachoń
A.: Poziom i dystrybucja otłuszczenia oraz postawa ciała zawodowych żołnierzy i policjantów. Probl.
Hig. Epidemiol., 2012; 93(4): 759-765.
11. Szymańska W., Kłos A., Bertrandt J.: Ocena stanu odżywienia oraz częstotliwości spożywania posiłków wybranej grupy funkcjonariuszy policji. Probl. Hig. Epidemiol., 2014; 95(3): 778-782.
