oxides hoth on the proces1s of pr·oductton of ICemen~bs and on thei1r te•chnical prop.erties. Ag,g.res·si.on of al-kalies in r·elation to certain a.g.gregaJte1s in .concrete and resulting allkaline corrosion ·O·f concrete seg-menbs and ·buildings resU'ltin,g ,from tihi's aggres'Si·On
are illus,tra~ted. It is found that the (producltion of law-.alkaline cements makes H poss1ble to elimina:te corr~osion of concrete cau~ed by alkalies, and thus to make optimal use otf a wide arrey of arrtJficial a@gre-ga:tes.
PE310ME
B cTaThe rrpe.u.cTaBJieH sorrpo·c rn;eJIO"·IHOCTM u;eMeH-TOIB, C KOTOiphiM H€IIOCpep;CTBeHHO CBH3aHa B03M02K-HOC'Tb J1CTIOJib30BaHMH ,D;JIH ITpOH3BO,D;C'T'Ba 6eTOHa p;p0-6JieHHOJ1: KpOIIIK'lil cop;ep:marn;eJ1: KOMTrOHeHTbl
peaKTUB-Hbl€ IIO OTHOIIIeHHM K 3JieMeHTaM ITO.U.rpyiiiihi KaJil1H. BhiKa3aHo, "!TO rn;eJIO,D;Hhie OKMCJ1 HBJIH:EOTCH Heo6xo,n;M-MhiM KOMIIOHeHTOM IIOpTJiaH,D;Il;€'MeHTHOrO KJIHHKepa, HO IIPH IIO•MOID;M T€'XHOJIOrM"'e'C'KMX onepau;MJ1: B03M02K-HO YB€'JIM"'€HM€ MJI:J1 yMeHbiiieHJ;re KOJIJ1qeCT'Ba rn;eJioqej;i B u;eMeH'I'e. OrrMOOHO o•rpMu;aTeJih'HOe BJIMJIHM<e rn;eJioq-HhiX OIKJ1:CEJ1: KaK Ha CaM IIPOI.l;€'CC IIpOM3BO·~CTBa u;e-Me"HTa, TaK M Ha ero T€'XHJ1q€'CKMe CBOJ1:CTBa.
ITpep;-CTa'BJieHO arpeCM:BHOe' ~eMCTBJi1€ lll;eJIOqeJ1: ITO O 'THO-IIIeHH'M 'K H€KIQTOpOJ1: KlPOlllK€ 'B 6eTOHe M BhrTeKa:EOII.l;aH H3 3TOrO ,ZJ;€MCTBMH lll;eJIOqHaJI K'Opp03111H: 3JI€MeHTOB
H 6eTOHOBhiX 3.n;aHJ.f.i1:. Y cTaHOBJieHo, qTo rrpOU31BO.U.CTBO u;eMeHTOB C HM3Kl1iM COAep:maHMeM rn;eJioqeJ1: II03'BOJIH€T 3J!JfMMHupoBaT Koppo3M:EO 6eTOHOB Bhi3B•aHHYID rn;eJio-qaMM M ,D;€JI,aeT B03M02KHhiM pall;M:OHaJihHOe J.11CIIOJib30-BaHM€ IIIMlpOKOrO a'C'COPT'MM€HTa ~p06JI8HHO·J1: KpOIIIK'lil.
GRZEGORZ RACKl, TOMASZ ZAPAŚNlK
Uniwersytet śląski, Uniwersytet Warszawski
UWAG
I
O TEKTONICE UTWORÓW
DEW01~SKICH SYNKLINY GAŁĘZICKIEJ
--lntens)'lwna eksploatacja surowców· rwęg:lanowy·ch
dlą .!Potrzeb ibiałągo ,zągłę'bia w SW 'Części Gór Ślwię
toiklf'Zyskich. dos,tarcza wciąż nowych danyrc,h o budo-wi·e geol·ogiczn.ej te;go; jakby się. mo;gło wydawać, do.:.. orze pó:tna'nego obszaru: ·I tak np. !bardzo interesu-jące_ okaząły się obsęrwa·c::j.e !Pfzeprowad:zone w po-łudniowym skrzydle sy:ruklipy .gałęzickiej (ibolechowi-ckfej v.-,g P. Filono.wicza - 16, 8) w nowym. kamienio-łomie "J?~wka",. znajdującym się na Gór1ze Łgawej (Radkowskiej), o.}\:. l knn na E od s·:wsy K·i,elce ~ Kra-kól\y {ryc. l) .. W kamienio·Łomie tytrn, tW obrębie
utwo-rów
górnego dewonu a.utorzy •st1wimd:zlili występowani'e skompliko,wanej . ,strefy tekt"onkznej, która jest przedmiotem niniej!Size:gD artykułu.
STRATYGRAFIA
W :ka.mieniołomi'e · "Jailwka" odsłaniają się utwo-rY dewonu górneg•o, wykształcone w .facji charakte-rystycznej dla chęcińsko-,zbr.zańskiego regionu fa.cjal-nego {26). Wy,stępują·ce tu ,utworry .(rryc. 2 - l) .dają s·ię 1Sitosuniko·wo łaJtiwo .skorelować z dobriZe
pozna-nym (23, 24) p.rofiilem dewonu o:ko1liic Kowa.U (lfyc. 2 - II). Podstawę k'or·elacji stTaltygraficzne.j stano-w:iła fauna kanadantorwa (17).
PrzedSitawiany :profil (ryc. 2 - l) jest niepełny ze WZig~lęidu ma WJ!Istępu1jące w omawianym kamienio-łomie lfedulk•cje tektonic,zne. Naj·stars>ze ogni1wo lito-stratygraficzne stanowią .gruboła.wkowe 1i masywne wapienie ebromattopoToidowo--korralowcowe, na~leżą1ce w większoś·ci najprawdopodobniej do najniżls,zego franu (kom!Pleksy A-C, ryc. 2 - l) i hędą.ce kontynuacją wapieni ż}'lwetu, występujących dalej na S o\faz w nieczynnym wyrobi:sklU na W od ·omawiane.g.o kamie-niołomu .(ryc. 1). Ortwarty probilem sitanowi bu jed-nak, podob'nie jak ;i w okolicach Kowali jednoznacz-ne przeprowadzenie granicy między dewonem środ kowym i górnym (por. 12, 24, 8).
Wyżej w profiJ,u .wyJstępuje seria ma•rg.lista o nie-wielkiej miąższośd, zawie~rająca plf.z€1Wodni zespół ra-mienionogów z Phlogoiderhynchus polonicus (Roe""Y1er) \VIska·z,u:jąrcy na dolnof,rański wiek osadów (komnlerk'S D, lfyC. 2). Nad tym zespołem znajdują 1sie gruboławi cowe wapienie ldeit·rytyczne od.porwialdaiace komipleks·om E-G, 'WYdzielonym w Kawali IPrZe!Z M. S~uilczewlskie g.o (23, 24). Wyżej występują ·charakterystyczne, głów nie bruna,tno-c?Jerrwone wapienie i łu!Dki marg·lilste wyŻ'szego f1ranu, odpo.wiadaiące ikomiplek:so,wi H w Kowali (23, 24, po>r. ry•c. 2). W obrębie naj1wyż:s.zej części .te,g1o zespoŁu (kompleks H~) przebiega najplfalW-dopodobniej grranica fran - famen. ..
UKD 551.243:551.734.5 :622.353.1l,Jaźwica "( 438.132-23) Naj1rpłodlszym o.gni:wem 1liltolo,gi·cznym dewonu, od-słaniającym się 1W ;kamieniołomi·e ,,Jaźwica", jest mo-noltonny zespół jprzeławi•cają,cy.ch 1się w 1różnY1ch pro-porcjach wap~eni i. łu!Pków margliistych wyżs:zego fa-menu t(kOql\Ple'ks I). . . . . .
. W .siosunklll ·do profilu przekopu ko-lejowego Ko-wa:la, ·Opisanego przez M. .Sz,ul•c:zewtskiego · (23~ · 24}, odległ~go o >ok. 4 km na E, n!i.e IStw'terdzn:tfO znacz_; niej!szych różni·c facjalnych.· Jedy1nie iW obrębie sto-sunikowo. rmon:o,tonn·e.go komrpleks:u H sbwimdz.ono tu
wyraźną trój1q1zielność wY,wołaną w głÓwnej_·. mierze
poja1wieni·em się chalfakoterJ71Sity.cznej 1seri·i malfglistej
z _fa;uną ramieniono,gów, gąbek· furzemionikowych i
ko-rali {trzlw. ,gąblkowa facja franu; 19). Taką s-erię mar-glistą !S•twierdzono jednak w inny,ch odsłonięciach tej ezęś1ci synk:li':ny gałę,zi~oldej, np. iW kamieniołomie·
"W:ola" (17).
Z porwadu znac:Gnego ·zaanga_żowania tekto!lli:cznego Ultwo.rów górnodewoń1ski1ch w rejtonie "Jaźwicy" nie mo.:żma wykluc·zyć •również 1pew:nych ?Jmian miąż·szości poszc?Je.gólnJ!ICh !kompleksów między :omawianymi pro-filami.
TEKTONIKA
vV
kamieniołomie "JaŹiwica" istnieją obecn~·e dwa poziomy ek'Sploatacyj:ne (ryc. 1). W wyższej, obec-ni•e nieczynnej częśd wyr·obi·ska, na WJschodni·ej ścia nie widoczne jest poz,iome nasunięcie, 'Wzdł1uż któlfe;o niż-ej leżące margHste ut:wory wyżis1ze.g1o fame-nu (ikom-plek:s l) kontaktują z na1sunietymi na n'e lfóżnymi og-!I1ilwami f1ranu i najniższego famenu {rY'c. 3). Te ostat-nie znajdują się w po·zycji odwróconej i są sqnie zlu:s:kowane. Upady wapieni i łupków kom!pleksu I .są połiudiniowe 'i mają niewielkie Waif·to,ści. W obręb}€ tego ogni1wa s.t•wie,rdzono występowanie fałdów rwle-czeniowych (ry.c. 4).Wyżej opLsana strefa nas,unięcia stanowi półno·cne (zrzucone) skrzydło uskoku, występującego w połud niowej części Ś·ciany 'Wiscihodniei · wyra.bi·ska (:rv•c . . 3). Powierz.ohlnia tego ruskoku ma bieg 120-135° i upad 60-70° SW. W st.ref,i.e ·u1skoku wystepują liiczne lu-stra tektoniczne, zminerali!z,owane kalcytem i galeną. Rysy .śliZlg·O!We ·są Ztgodne z unadem lu:s1ter.
Południowe sik1rzy!dł.o uskoku (.wi,sza,ce) iwolfZą gru-boła,wkowe wapienie strromat·oporoido· w'O-(koralowoo-we, których IU:paldy w ,stlfefie przYJuskokowej .są pra-wie z,godne z u;padem uskoku, natomia1st w kierun:ku p.ołudniowym zm.ieniają s'ię one wachlarz1owato - z
południ'o1Wych .Pif:ze;z ,pionowe aż ido północnych, prze-chodząc z położenia ;odwróconego w poło·żenie nor
-N
t
1 km
Ryc. 1. Szkic lokalizacyjny kamieniołomu ZK
"Jaź-wica".
l - dolny poziom eksploatacyjny, 2 - górny poziom
eksploatacyjny, a - ściana, której fragment
przedsta-wiony jest na ryc. 5, b - wschodnia ściana wyrobiska
przedstawiona na ryc. 3, c - fragment północnej ściany
wyrobiska przedstawiony na okładce.
Fig. 1. Location map of Jaźwica quarry.
l - lower exploitational level, 2 - upper exploitational
level, a - wall, the fragment of which is shown in Fig.
5, b - eastern wall of the quarry, shown in Fig. 3, c
fragment of northern wall, shown on the cover.
malne. Minimalną amplitudę nasunięcia w kierunku
pólnocnym m·ożna sza·cować na co najmniej 150 m.
Około 70 m 1na W od ściany wschodniej, w zała
maniu śdany północnej góru1ego po!z,iomu
eksploata-cyjnego, 1widoczny jest fałd leżący (patrz ryc. na
o-kładce, 1ryc. k), o orienta·cji osi 115/8 S, stanowiący
prawdopodobnie jedynie fragment !Większej sta:'uktury
faŁdowej. Fałd lten nie znajduje pr.zedł:użenia na
u-przednio opisanej ścian1e wschodniej, z.e IWLZ!g<lędu na
istnienie ,usko·kiu poprzecznego.
vV obrębie kamieniołomu wyróżnić można kilka
drugo;rzędny;ch 1Stref 1uskokowych, który1ch obecność
dodatkowo komplikuje -sytua.Cję ~tekt·oniczną. Na
wschodniej ścianie dolnego poziomu ek1sploatacyjnego
(por. ryc. l) występują dysharmonijnie sfałd01wane
wapienie i łupki mar,gliste kompleksu H (ryc. 5),
znajdują·ce s~ię w położen~iu odwrróconym i ogólnie
za-padające pod znac:onym lkątem w kierunku południ·o
wym. Należy więc sądzić, ·iż WYistępujący w do·lnej
części wschodniej ściany górnego poziomu
eksploa-ta.cyjnego kompleks I o.dd:zi,elony jeSit od kom,pleksu
H, widocznego w dolnym pozi:omie eksploatacyjnym,
jeszcze jedną powierz·chnią lllasunięcia, której
obec-ność będz1ie można udoku:mento,wać dop·iero w mia::rę
postępu eksploatacji.
TŁO REGIONALNE
Sytuacja tektoniczna obserwowana w
kamienialo-roLe "Jaźwica" wynika z kontynua·cji w kierunku
.za-chodnim pra1wie równoleżnikowej strefy nasunięcia,
stwierdzonej rprzez P. Fi1onowicza (4-6, 8) od
Kowa-H na wschodz1ie .do Góry Łga:wej na ·zachodzie. Autor
ten wielokrrvtnie podkreślał waryscyjski wiek 'tej .s·
tife-fy oraz ,południowy kierunek transportu
tektonicz-nego.
W kamieniołomie "Jaźwica" istnieje mażliiwaść
jednoznaczmego ustalenia wieku pow.stania tego na·
su-nięoia, a.Lbowiem w IPÓłnocno-;za.chodniej części
wyro-biska występu,ją brekcje i zlepieńce cechsztyńskie.
Jednak ~obecnie ,sto.s:unek utworów cechsztyński·ch do
zaburzonych 1utworów dewonu nie Jest ,jasny, głównie
z ,powodu 1złego stanu odsłonięcia.
a
[!li]b
§§lc
E3
d~ e~ (m)o
II
.
I.
?
H3
fł$j
H2a
?
•~
l z F~ l 2E
c Q)E
C'd c ctlRyc. 2. Profil litostratygraficzny utworów dewońskich
występujących w kamieniołomie "Jaźwica": I
wed-ług G. Rackiego (17) i jego korelacja z profilem
prze-kopu kolejowego Kowala - II według M.
Szulczew-skiego (23, 24).
A - I - kompleksy litologiczne, a - wapienie
stromato-poroidowo-koralowe (słabo lub nieuławicone), b -
wa-pienie ziarniste (różnoławicowe), c - wapienie mikrytowe
(cienko i średnioławicowe), d - wapienie margliste (cienko
i średnioławicowe), e - łupki margliste z poziomami
konkrecji i gruzłów wapiennych, f - łupki margliste.
Fig. 2. Lithostratigraphic section of Devonian rocks
displayed by the Jaźwica quarry: I after G. Racki
(17) and its correlation with Kowala railway cutting
section - II after M. Szulczewski (23, 24).
A - I -lithological complexes, a - stromatoporoid-corai
limestones (weakly bedded if ever), b - grainy limestones
(varying in bedding), c - micritic limestones (thin- and
medium-bedded), d - marly limestones (thin- and
medium--bedded), e - marly shales with horizons of calcareous
nodules and clots, f - marly shales.
P. FiU.onowi·oz zauważył również (6, 8), iż
synkli-na gałęziicka na oma.wianym odcinku .wylka~zuje
budo-wę a'symetry,cz.ną, o łagodnym i słabo !Zaburzonym
skir.zydle IPÓłnocnym oraz .bardziej 'Stromym,
poprze-cinanym uskokami 'POp::rzecznymi, a loka1rnie .silnie
pofaŁdowanym sk1rzydle południo:wym 1(por. 2, 3).
Pa-dobną a!symetTię opisał D. Sobolew (19) z obsza<ru
syn-klinorium kieleck·o-łagowskiego, wyka·zując jedno·cze·ś
nie, że !z,rÓiżni•cowanie to jest rvv ·znacznej mierze
wy-nikiem obocznych zrrnia:n liiolog.icz:ny,ch u:tworóiW
de-wońskich wy:s1tępującyc-h ·W synklinorium.
Obser;wacje a1utorów Wlskazują, że również w
syn-klinie gałęzkkiej wy:stę!Puje analogkzna zależność-.
Podlczas s·edymentacji oJSadów ,g·órnego dewonu, przez
ohsza!f obecnej synkliny gałęzkk1iej biegła granica
dwóch regionów facjalny:ch: kieleckiego 1i 'chęciń!sko
-zbir:zańskiego {26). SY'tuacja rt;a znalazła
odlzwierciedle-ni·e w o•stry.ch kontrrasta·ch ,liftologiczny.ch, wyiStępują
cy,ch pomiędzy UJt:wo:rami górnodewoń1skimi półno•cne go i poŁudnio,weg·o :skrzydła 1synkliny gałęzickiej. W
skrzydle północnym występują ,znacznej mrl.ąższości
(rzędu 600-800 m; poLL 12), przeważnie nieuławi'cone i gruboła,w1co.we wapienie
stromatoporoidowo-kora-lowco.we regionu kieleckiego, które w kierunku
po-łudniowym 1W 'znacznym stopniu 'Są za,st~pow.ane przez serię cienkoławkowych wapieni i łupków mag.lis'tych, o miąż,swśd przekiraczają,cej zaiPewne 200 m.
Dla~ego t·eż jest ,ocz}'lWLste, ż,e w północnym skrzy-dle synk1liny !ga,łęz,ilokiej d,ominują defo!fmac}e kr,uche,
na,tomiast w ·bardziej podatnych u:twora·ch skrzydła
południowego, obok defo,rmacji krucihy1ch IWyistęp:ują
deforma,cje plastyczne.
Interpre:ta,cję tektoniki utworó,w gónwdewońskich
na obszarze zachodniej części sykliny iki·eleckiej (na
linii Dalnia - ŚluchoiWke) przed:Sita;wił M.
Sr.?:ulczew-ski (25). Zdaniem te.go autora .w czaiSie def·o.rmacji
Ryc. 3. Szkic scwny wschodniej górnego poziomu eksploatacyjnego kamieniołomu "Jaźwica" Jpor.
! ryc. 1).
tektonicz:qych nieuławicone oraz rgru:boławkon,ve wa-pienie południowego skrzydła synkliny krie1eckiej sta~ nawiły :sztywny rblok w :st.osunku do wy·stępującyc.h dalej ku N ma:rg.lirsto-rwapiennych utworów facji ły sogórskiej. Można [przypuszczać, że podobna sytuacj.a
miała mie}s·ce w ro:z;ważanej ·części synkliny gałęzl crkiej, gdrzie znajdują·ce się w rpółnrocne;•j częś·ci synkli-ny gTuboławircowe wapienie facji kieleckiej graniczą
od S z margbsto-,wapiennymi ·utworami facji ·chę Giń.sko-'Zbrzańskiej. Grranike regionów facjalnych os
::t-dbw ,górnodewońrsrkich w .Górach Śrwiętokrzyskkh po-kryrwają ·się z . wgłębnymi nieciągłościami tektoni-cz-nymi, czynnymi w cza,sie /tlrwania sedym·erntacji
(24--26).
-Jak rsię wydaje, srtrr•efy na.sunięć, wyrstępujące · lo-kalnie w Górach ŚiWięt.okrzysbch stanOlwią rzjawiska pochodne rty:ch !Samych grłębokirch SJ1:rref tektoniczynch, będącyoeih jednocześnie grani:cami więkrszych jednostek regionalJnych. Najiprawidopordobniej, nasunięcie ~Y!S~ę~ pu1jące ·W poł:UdniOrwym :skrrzy;d.le rSYn'kliny g.ałęzrl·Ckle] nareży wiąiZać rz tą samą rstrefą tektoniczną, która spowodotwała m. in. diaiPirowe rwyrCirskanie _Hastych -~ tworÓiW kambru, budrUijąrcych jądro antyiklmy chęcm skirej (rpor. .J. Głarzek, ![w]: 9). Różnirce wartości r Uipa-dów rsO:crzyJdła półnarcnegro i IPOłudniorweg.o rozważanej S)'lnkliny należy zatem JWiią;zać II'Ównież z ['Óżną .arktyw-noś<Cią 1tektoni·czną obs:zaróiW' ramowyrch tej ·strukJtury, t;zn. rze wzg1ęidrną stabtlrnością orbs.zaru antykliny dy-miń:skie<j i 1abi1nośoeią obszaru antykUny chęcińskiej.
P.odoibną genezę, zrwiązaną .z rrozlam·em ,świętokrrzy skim .(14, 16, 10), mają prawidopodobnie :faŁdy o~alone i. strefy · nasunięć wielokrotni·e O!Pi.SY!Warne z polnoc-nej .części synklinodum kielecko-lagoWisikiego - np. fałd śl,uchowi.cki czy też nasunięcie w o.koli:ca,ch Ła gowa. (19, 20, 1-3, 13, 7, 11).
. Wyżej przerdrstawi-ona interpretacja :z~odna jest z obserwarcjami H. S:tilloe.go {21, 22) orraz znanymi pow-szeehni.e bada111iami modelowymi A. Sanfo[-da (18) i O. Wargenhretha (27), z .kitórrYJCh wynirka, irż na obsza-ra,ch platformowych ruchom 1piono!Wym mogą tr
awa-rzyszyć uskoki odwrrócone·, przechod.zą·ce cz.ę,sto w lo,. ka.lne po·ziome nasunięcia i związane z nimi fałdy
o-balone (15). · .
, Tak więc, uo.gó.l.niają·c wyżej prz·edstawioną zależ ność sty·lu tektroniki od wykształcenia fa·cjalnego na-leży przypuszczać, iż w podobnych strefach górnode-wońskiich regionów farcjalny1ch obszaru świętokrzy skiego występowały podobne prawtdłowości w rozwo-ju tektonircznym. Dla tego też należy p['zypomnieć Vimiro.serk !Wyn1kający pośredni·O z prrac D. Sobolewa (19, 20), iż .symetrry;czny p'lan facjalny dewonu śrwięio kr:zyJskiego {24~26) jest zgodny tz .symetrJ~cznym · sohe-matem rstylu tektonicznego rurtworów dewońskich, przy •C'ZYiffi "OŚ .sym·etrii" rW obu pr.zypadika,ch stanowi obszar anitykliny dyrmińsk,iej.
ZAKOŃCZENIE
Warrys.cyjskli 1Wie!k zarburzeń rW południowym skr.ży dle synkliny gałęzkk:iej, określany na podstawie pośrednich i niedostatecznie udokumentrowan~ch roz-w.a:żail (np. 6, 8) nie jes.t udowod:nrony, a w.1ele ~o·b serwarcj-i Wlska:zruj·e, że do pow:stania podobny.ch : struk-tur rtektonicznyrch IP['ZJ!Czyn.iały .się młodsze rruchy
gó-g - żywet, f - fran, a - famen. A_ - I - . kor:1pleksy litologiczne (por. ryc. 2 I), l - wyrazne uław1ceme, 2
-osypiska, 3 - główne uskoki i nasunięcia, 4 - podrzędne
uskoki i nasunięcia.
Ryc. 4. Fałdki wleczeniowe na wschodniej ścianie kamieniołomu (por. ryc. 3).
Fig. 4. Drag folds displayed by eastern wall of the
.quarry (see Fig. 3).
ktonic:znych (14, 16, 10, J. Głazek [w]: 9), ragranicza-jących pierwotne 1strefy facjalne, a następnie jedno-stki s1truktluralne.
Dalszy postęp prac rgó!l'niczych w ka,rnieniołomie "Jaźwirca" w p.ółnocnej częśd dolnego po;ziomu eks-ploatacyjnego rUiffi0Żrl1wi zapew.ne jednoznaczną inter-pretację kóntaktlu zaburzonych uJtlworów dewońskich Ż prokifywą perrmską, co !POWinno o,statecznie wyjaśnić wiek tyrch .defolffila.cji. Dla,tego też obserwacje pro-wadzone w tym kamieniołomie mają du:żle znaczenie dla iroz:umienia tektoniki .utJworów dewońskich w Góra·ch Swiętokr'zy1s.kirch i konieczne jest dalsze pro-wadizenie syrstema1tyczny·ch badań tektonicznych w miarę IPOSJt·ępu eksp.loaJtareji. .
Wyrsrt.ępujący na góifnym rpoziomie ·eksplroatacyjnym frag1ment fałdu leżące,g·o 1(.patrz xyc. na okładce) nie-wiele ulstęp1uje znanemu fałdowi śluctłwwickiemu, to-też autorrzy proponują lUrtworzenie rezerwatru geologi-cznego JW ,tej rczęśrei wy['obLska. Ni·e powinno tro w za-sadzie koliidować z p['owadlz.eniem dalszej ekspl, oata-cji 1~órnkzej, a powrstałarby w ten spo,sób nowa atrak-cja naukoiwa o dużym znarczeniu dla II'ozważań nad rO'zrwojem tektonicznym obszaru świętokrzyskiego.
LITERATURA
1. C z a r n ·o ·c rk i J. - Stratygrafia i tektonika Gór S:więrtokrży:srkirch. Pr. To!W. Nauk. Warsz. 1919 z. 28.
2. Czar n o ck i J. - Ogólna mapa rgeol·o.gicr:zma Fol-ski, ark. 4 - Kieke. 1938.
3. C z ar n o ck li J. - ;Przewodnik XX Zjazdu Fol-skiego Towarzys,twa Geologie~nego w Górach święt·oktrzyskich
w
1947 r. Rocz. Pol. Tow. GeoL 1948 t. 17.4. F i 1 o n ·O w i c z P. - Szcze.gółorwa maJPa geol•o-giczna Po1ski, ark. Morrarwica. Arch. Inst. Geo1. 1965.
5. F d. l o n o w i ·C z P. - Tektonika okoHc Woli M u-ranowej. Kwart. GeoJ. 1965, nr 4.
-=-~---~
. _,o
--
----~-~:
.l·
·
::~~-.
• ·~ ·~ e..
~~·
::::::.~..
o
10Fig. 3. Sketch of eastern waH of upper exploitational level in the Jaźwica quarry (see Fig. 1).
g - Givetian, f - Frasnian, a - Famennian. A - I
-1ithological complexes (for explanations see Fig. 2 I), l
-clearly marked bedding, 2 - screes, 3 - main faults and
overthrusts, 4 - subordinate faults and overthrusts.
Ryc. 5. Zafaldowanie dysharmonijne wapieni i Łup ków franu - wschodnia ściana dolnego poziomu
eksploatacyjnego (por. ryc. 1).
7. F i l o n o w i c z P. - Uwagi ·O budowie
geologicz-nej antykUny SizydłóiWka. Kwart. Geo1. 1969, nr 3.
8. F i 1 ·O n o w i ·c z P. - Budowa geologi>ctzna połud
niowo-zachodni·ej części Gór śwd.ęt'Otkr·zyskich. (pr.
doktt,o.r'Ska nie puibl.) Ar·ch. Illlst. Geol. 1973. 9. G ą .g o l J., G ł a z.e k J. i in. - Tektonika,
wy-iks·zt.ał·ceni·e i surowce mineralne ·stars1zego
me:oo-zoiku oraJz jego stosunek Ido podłoża
waryscyj-·ski·ego. Ptrzew. XLVIII Zj,azdu P.ol. Tow. Geol.,
·wyd. Geol. 1976.
10. Głaz e k J., Ku 1 e k J. - P.owarytscyjski rozwój
rtekto:nitCZiny obszaru świętok-rzyskiego. Ibidem.
11. Jur ki e w i c z H. - Wgłębna budowa geo,logd.
-czna ·okoHc Ła,gowa. BiuL 'Inst. Geol. 1971 nr 242.
12. Kaź m i er c ,z ak J. - Morpihrogenesis aJnd
sy-stematics of the Devonian Stromatoporoidea from
t·he Holy Oross Mount.ai:nJs, .PolaJnd. Palaeonrt. Pol.
1971 no. 26.
ssw
g?-fA-C
~\\
.
.
l
l
20(m)~
i•: :
o • • •l
- 1
- 2
... " ' - 3""-.. - 4
Fig. 5. Disharmoniealty folded Frasnian limestones and shales - eastern waH at lower exploitationaL
leveL (see Fig. 1).
13. K ·O 't a ń ski Z. - Przewodnrl.k geologLC'my po
Górach świętokrzyskich. 1959.
14. K o w .a l c z e w ski Z. - Główne rysy tektoniki
Gór świętoktTzys!k,ich. Pll'zew. XLIII Zjawu Pol. T·o:w. Goo1. 1971.
15. K'OW al .ski W. R. - Tektonika zachodtnieg.o
.za-koń·czenia antykliny chędńskiej i ottaczającJlch ją
struktur obrzeżenia mezowkZJnego. Rocz. PoL
Tow. Geol. 1975, t. 45, 'Z. l.
16. Ku.t,ek J., Głaz·ek J . - The Ho.ly Cross .area,
Central .P.oland in the Alpine ,cycle. Acta Geol.
Pol. 1972, VIOl. 22, no. 4. ·
17. R a 'c k i G. - Budowa geologiczna i W!Pływ gór
-nict,wa odkr)'lWikoiWego na środowisko rejonu
Sit-ikówlka - Nowd.ny t(pr. magist,erska nie publ.).
Arch. Inst. Geol. Podst. UW, 1976.
18. S a n f o r d A. R. - Analttical and experimental
.study ·of sirople geologie IStructlures. Bull. Geol.
Soc. Am&. 195·9 VIOl. 70.
19, S o b o l ·e w D. - Sriednij cliewon
Kielecko-S.an-rdomirskogo ikrja,ża. Mat. g.eol. Ross. 1909 t. 24.
20. S o b o ,Je rw D. - Ob obs:w:z;;em charakierie
tie'k-ton•iki Kiel,ec'k'O-Sandornirskog.o krja1ża. I'ZJW. war:s.
Polit. Inst. 1910 wyp. 2.
21. S t i 11 e H. - Die .s.axoni.Js·chen Brud1e. Goti:nger
Beitr. Z. Sax. Tektonik N. F. H. 1925, •95.
22. S t i l l .e H. - Bei!trag zur Frag·e der Saxonischen
Zemungen. Nac:hr. Ges. Wiss. 1925.
23. S z u l·c z e w ·s ki M. - Slu:ITijp struc:tures and
tuTbidites in Upper DeVIonian limestotnes o.f the
Holy Cross MJt1s. Ada Geol. PoL, 1968 vol. 18
no. 2.
SUMMARY
A zone <O•f comiPlex tectonic 'def.ormatLons of
Up-per Devonian ·rocks developed in fa'Cies typi.cal of
southern part of t!he Holy Cros,s Mrt1s was found in
a new Jaźwka quOJrry ~Fig. 1). Eas.tern waU of the
qruarry •disiPlays horiz:on:tal o·verthrus•t wi.Jth amplitude
of at leasrt; 150 m, along whioch marly Upper Famen-nian ro>Cik·s ,coniacrt w:itlh various ilinks of ,the Frasnian
and lo,wermos,t Famennian, .thrus.ted over them f<rom
the south {Fig. 3). The q!U·arry waJls also display S·
e-eond-order overibhrU!stts and fau1lt z:ooe.s and numer.ous
:fiolld ,s,tructures {Filgs. 4-5), inc·luding the ·Overturn
fold show-n on the cover.
The tectoni<c fea•tures d.isplayed by the Jaźwi<ca
qruarry are related 1to· an almos.t la,t1tuldinal IOV.erthr,us:t
zone continuin,g along a marked par,t of sourt;lhern
limb .o.f t<he Gałętzke syncline. T:he age o·f thalt zone
and direc.tion ·of lteCJt·oni•c tran•s;port o·f .the wlł10Je
s,tru-oture are s.till di.sputable. The Gałęzice ,syndine is
asyunmetrk in .re:sul1t ·O·f di.fferenrt;ia:tion in li.tihology o.f Devonian rociks bu:ildi:ng it as well as d:ifferences in
tectonic adivirty of f.raming areas. The rel:altionsh1p
between the tectoni•cs and lithology o.f the Holy
Cr·os•s M,t•s Devonian i•s de ar. T.he symmetri·c facies di,srt;.riibultioon. of Devon:ian rocks of tthi1s region ts,
the-refore, consts,tent · witt/h s:Ymmetrtcal pa1tltern of their
tec.toni•c style, and the axis of symmetry, Dyrniny
anticline, is ,tJhe same in both ·casets. Over,tthn1s1t :wnes
preseDJt in ,some jplaces in the Holy Crosts Mibs,
pre-sumably <repres.enrt; phenomena g.enetically related to
vertical teetoni.c .fractur.e.s originally deHnea.ting
fa-cie.s regions and, at th.e s1ame time, repres·entting
bo-undaries of higher-order structural units'.
24. S z u l c z e w ski M. - Upper Dev·onion cono-dol1!t•s, stratigraphy and faciaJ developm·enlt i,n .the Holy Cross M;t1s. Ibidem 1971 vol. 21 no. 1.
25. S z .u l1c z e w s-k d M. - Farnennian -T·ournaisian
neptunian dykes and their ·conodont .fauna from
Dalnia iJn the Holy Cross Mts. Lbilde.'TI, 1973 vol.
23 1!10. l.
26. S z u l c z e w ski M. - Główne regiony facjalne
w paleo.zoiku Gór świętokrzy·skJich. Prz. Geol.
1977 nr 8-9.
27. W a g ·e n b re t h O. - Zerrung und Pressung und
ithr Verh~Htnis zueinander in der germano<typen
Tekt·onik. Geologie, 1963 Bd. 10 H. l. PE310ME
B HOBOM KaMeHHOM K•apbepe ".ff3B:t1!l\a" (pMC. l) 6brJIIQ
Orrpe,zJ;eJI'OOO HaX:O:LK,zJ;eHHe CJIO::m:HOM TeK'IiOHWqecKO:ti
30Hbl B BepxHe,ZJ;eB<OHCK:J;1X OCa,D;KaX rrpe,DlCT'aJBJieHHbiX
B cpau;m1 xapaKTep:vtCT'J1:qecKOM AJIH IO~'OM qaCTI1
0BeHTOKIUUCKMX rop (pY.!:C. 2). Ha BOCTO'ł.HO<i1: rpaHI1 Hbipa60TK!M BbLCTyrraeT rOpM30HTaJibHblli Ha,z:J;BIJ1l'
aM-IIJil1:Ty',ll)OM He MeHMe 150 M. B~Jib 3TOrO Ha,z:J;Bl1I'a
Ha-6JIIO,ll)aeTCH KOHTaKT MepreJI<J1!CTbiX oca.ĘKOB BepxHero
cpaMeHa c Ha,n;BY.~:HYT'biMM c rora oca,DJKaMM cppaHa
H caMoro H.IDKHero qyaMe.Ha (pl1!c. 3). B rrpeAeJiax
KaMeHHIQirO Kapbepa HaX:O,llJWTCH TO:LKe HeC'K!OJibKO
BTO-pOCTeneHHbiX 30tH Ha,DJBI1TOB li1 COpiO<OO'B, a TaK::m:e
CKJ]a,zJ;,qaTbie CTPYKTYPbi (pMC. 4, 5), a cpe,z:J;'M HMX
rrpe~cTa<BJieH'HaH Ha o6Jio-~e Jie::m:a~aH CKJia,n;xa.
TeKTO'HI1iqecKaH o6eTaHOBKa Ha6moĘleMaH B
KaMelfi-HOlM Kapbepe ".ff3BMD;a" CBH3aHa C cyrn;eiC'TBOBaHVIeM
llO'ł.'TM IIH1pi0THOM 30Hbl Ha,l]iBliXI'a IO:LKHOro KpbiJia
ra-JI3H3MIJ;KOJ1: CHHK'JIJ1!HaJiu. TaK B03paeT 3TOJ1: 30Hbi, KaK
M HarrpaBJieH'Me TeKTOHY:IqecKOrO TpaHCirOpTa ,z:J;JIH BCe:ti
cTpyKTypbi ,u;o c:vrx rrop eru;e He onpe,n;eJie<Hbi. Aecw-M<eTpJill raJI3H3VIIJ;K'OM CY1HKJI'MHaJIY:I Bb!3B'aHa .
JIJ1TOJIOrli1-qeCKO:t1 pa3HOCTbłO ,ll;6BOHCKMX O'CI(ł,D;KO'B, C'JiarałOID;.MX
3'TY CMHKJIJ1:HaJib M pa3<HOM C'TeiieHbiO TeKTOH:WieCKO:ti
aKT:J;1BHOCTVI ee paMO'!HblX pa:tfOHO<B. CBH3b TeKT'OHJ1K'J1
M JIMTOJIOrMw ,n;eBOIHCKMx OTJio::m:eHVIJ1: B CBeHTOiKIII'I1lC'IG1X
Dopax oo•BceM oqeBU,ll;Ha.. CwMMeTpMqeCIK'Mti: cpau;J1aJib-HbiM IIJiaH OTJIO:LKeHVIH CBeHTOKlll!i!CKO•rO ,llieBJOHa
COrJia-C6H C C!liiMeTp:nqeCKOM exeMOM TeKT10HJ1XH 3T!VIX 0'TJI·
O-::m:enJ1:t1:, c T"eM qro OCbiO C:J;1MMeTpww B o6e:vrx eJiyqaJix
HBJIHeTcH pati:OH ,ll;biMMHhCKO:tf aHT'l1KJIVIHaJI:Mi. ABTOp
npe,z:~;rroJiaraeT, qTQ BcTpeqaeMbre B CHeHTOKIII·:vrcK:vrx ropax 30Hbl Ha,z:J;BY:Ir<O<B rrpe,zJ;CTaBJIHłOT' OOÓOM HTOpMqHOe
HBJiei-l':v1e Be:pT:I1iKaJ1hHbiX TeKTIQIH'IIlqeCKJIIX pa3JIOMO'B
orpaHMql1:Barorn;·:vrx rreptBMq:Hbie cpa.u;MaJibHbie pawoHLI
M ycTaHOBJ1MBaiOID;IIIX rpaHMLJ;.bi 60JibiiiVIX CTpyKTypHbiX
e)Jil11Hl1!LJ;..
P. W. ZARIOKIJ
Uniwersytet Charkowski im. A. M. Gorkiego
O PRZEOBRAZENIU KAOLINITU Z
WKŁADEKKAOLINOWYCH
W
POKŁADACH WĘGLAW S'I'REFIE KONTAKTU Z
INTRUZJ~'\'11MAGMOWYMI
Cora•z <Większą 1uwa,gę badaczy przJ'ICi~ga w
ostat-nich latach zagadnienie przeo1br.ażeń krzemianów
war•stwowych 'w ·hiper.g·enezie, d.iagene:z.ie, katagenezie
i meta.genezie. Problem stanowi charakter i i1s;tota
tych !przemian: czy dokonują się one gŁó:wnie w stałe,j
fazie k;ry,stalicznej, w 1ten spo1sób, że zo:s<tają
.zacho-watne całe bloki s•t.ruk.tJuira.lne z częśdowo obróconymi
fr<ł!gmentarni t.etraedrycznym.i lub oktaedry,cz.rtymi
fa-zy wyjś•ciowej, z moż,li'woś!Cią przemieszczania
katio-nÓiw z jednJ'Ich po,zy.cji na inne, czy też zachodzi
·zja-wiJsk•o 1pseudom·orfi1zaeji, .zwią·zane :z .reakcjami rozpu-szczania i .re1kry1sta!li:zacji {3, 8).
Mo2Jliwo.ść prz·emiany kao.lin1tu w hy:drołys.zczyk,
w •warunka·ch późnej ika:ta,genezy o charakiterz·e
re.gio-na.lnym o-raz meta.g.enezy (.metam·orfi'zm początkowy),
przedstawiono już wcześniej, omarwiają·c p~rzek,sZitałc:e
nia !zachodzące we wlkładkach ikaoliniltowytch z ;pokła
dów węgla (tons1ztajn) w ZagłębilU Donieckim (12-16).
UKD 549.623.91 :552.525:553.94:552.161(1438-14 DZW+477.61/.62)
Anal<ogi·czne rezultaty powod:u:je oddziaływanie na
kaolinit w ta!ki·ch wkładkach czyn~ników lokalnych
-metamoiffi;Zimu ikon:taktoowego, czego przyJkłady
opisa-no z Do·lnoś[ą1s'kieg·o Zagłęlhia ·"'Węgl·oweg.o (17, 18).
Dla na·zwania rtego typu Wlkładek, zmienionych w
wa-r.unkacih metagenezy :Lub metamorfizmu
kontakto·we-g•o, można ,użYiwać :terminu "rrnetatonrszta.jn" (17, 18),
wspomnianego Ó'Uiż w nie:J:~tórych pra·cach .(2).
W maju 1974 r., IW czasie pobytu IW P·ols•ce i
wizy-ty w Do1noś,lą:skim Zagłę'b1u Wę;g,lorwym, po.hrano
pró-bki z wtkładetk kao1iniltowy,ch ~w 'POkładlz.ie 430 (wg
starej nomenklattrury - 30). Próibki iPOhrano nie tyłka
w .s.trefa,ch konta1ktu pokła.du węgaa z ma!
glmatyczny-mi ciałami porfir10wymi, ale ~równi·eż tam, ,grdlzie
pro-cesy kontak,t•owe nie 1zachodziły. Umożliwiło to
p<rze-prowadzenie porównawczy,ch .badań
mineralo.gkzno--chemicznych obyd!Wiu rodzaj-ów próbek, a tym samym
