trwałych itp. Krajowa baza surowcowa obejmuje 8 złóż, którycł). łączne zasoby ocenia się na kilka milionów ton. Oprócz tych złóż znane jest kilka miejsc
występowania skał zawierających znaczne ilości ska-leni, które są obecnie przedmiotem •badań. Krajowe surowce Skaleniowe wykazują znaczną zawartość żelaza, które wpływa ujemnie na jakość wyrobów
powodując zabarwienie czerepu, szkła lub występo
wanie tzw. muS7Jki.
Prawadrone dotychczas próby laboratoryjne wzbo-gacania krajowych surowców skaleniowych nie zostały
jeszcze zakończone. Planowany rozwój wydobycia surowców skaleniowych opiera się głównie na złożach
rejonu Strzeblowa. Pomimo bardzo poważnego (prawie 2-krotnego) planowanego wzrostu produkcji krajowej w 1970 r. w stosunku do produkcji osiągniętej w 1963 r. zakłada się, iż import skalenia utrzyma się na znacznym poziomie, ponieważ niska jakość surowca krajowego ogranicza możliwość zastosowania go ·do produkcji wysokich gatunków c~rami•ki szlachetnej,
przemysłu szklarskiego i elektrotechnicznego. Jak więc
z tego wynika, możliwość ma'ksymalnego ograniczenia importu związana jest z zagadnieniem opracowania metod pozwalających na odpowiednie wzbogacenie i uszlachetnienie krajowych surowców s·kaleniowych.
Jod l Brom
W kraju nie prowadzi się obecnie produkcji jodu i bromu, mimo istnienia odpowiedniej bazy zasobowej w postaci złóż solanek zawierających znaczne ilości
tych pierwiastków. Solanki występujące w rejonie
SUMMARY
The artiole deals with the problem of poss1bility of deoreasmg the dmport af deficient minerał raw materia1s to w1hich lbelong: crude odl, iron ores, potash salts, ores of Tare metais and phoophorites. The pro-blem of considerable decrea&ng of im,por;t of
mine-rał ·raw materials is mainJy connected with the . possi-bilities of increasing the .resources of these raw ma-teriail.s. Aocording ·to ·this, it 'is necessary to begin or to intensify the explait:ation of the borne minerał
raw mater1als, which may replace the expensive
im,ported · ones, and to eonduet the ·new planned prospecting works in the perspective areas of the COU•ntry.
A short ·review made in the present paper shows that the base of resources provides the possibiJity of restrictirng or even of complete eliminating the import of some minerał rraw materials.
Dębowca i Lapczycy zawierają 40-110 mg/l jodu, 120-240 mg/l ;bromu, 700-2000 mg'/1 magnezu oraz 100-190 mg/l NaCI. Technologia odzysku jodu z so-lanek jest opracowana, jednak zagadnienie rentownej produkcji jodu uwaT\Ullkowan.e jest koniecznością
roz-wiązania .pełnej utylizacji ługów odpadowych
zawiera-jąeych brom i magnez.
•
•
•
Przedstawiony powyżej krótki przegląd bazy zaso-bowej powyższych surowców mineralnych, !których udział w imporcie surowców niemetalicznych odgrywa
dość poważną rolę, wskazuje, że baza zasobowa stwarza realne możliwości ·bardzo znacznego ograni-czenia, a nawet w niektórych .przypadkach całkowi
tego wyeliminowania importu tych surowców.
Przeprowadzona analiza ekonomiczna tego zagadnie-·
nia wskazuje również na celowość podjęcia lub zwięk
szenia wydobycia omawianych surowców mineralnych. Jednak warunkiem koniecznym, umożliwiającym
reali-zację wzrostu produkcji do poziomu pozwalającego na pokrycie potrzeb gospodarki narodowej, jest przede wszystkim urealnienie perspektyw bazy surowcowej przez udokumentowanie odpowiedniej ilości zasobów w kategoriach .przemysłowych.
Również ważnym czynnikiem decydującym o możll wości maksymalnego ograniczenia importu magnezytu, kaolinu i skalenia jest zagadnienie ukończenia prac
doświadczalnych nad ustaleniem ekonomicznie uzasad-nionych metod wzbogacania i uszlachetniania surow-ców ze złóż krajowych.
PE310ME
B CTaTbe paccMaTpHBaiOTCJI npo6JieMbl COKpaiQeHJoiJI' JfMIIIOpTa Ae~THbiX BHAOB MHHepaJibHOrO CbtpbJI, K KOTOpbiM <Yl'HOCJITCJI HeQ>Tb, PYAbi menroa H peA-KHX MeTaJIJIOB, KaJimi!Hbie COJIH, cpoccpopwrbi. Cepbe3-Hble BOOMO:!KHOCTH yMeHbmeHHJI HM;J;IOPTa :3THX noJie3-HbiX HCKOnaeMbiX onpeAeJIJIIOTCJI, rJiaBHbiM o6pa30M, nepcneKTHBaMH yBeJIHąeHJfJI OTeąecTBeHHO~ CbtpbeBO~
6a3bi. B CBJI3H c :3THM B03HHKaeT Heo6XOAHMOCTb pa3-BWrHJI AOObNJf TaKMX. BHAOB <YreąecTBeHHbiX DOJie3HbllC JfCKOnaeMbiX, K<YrOpbie MOryT ycneWHO 3aMeiqaTb ~o
porOCTOJIIQee HMDOPTHoe Cblpbe, a TaJOKe ~aJibHe~
mero DJiaHOMepHoro ·pa3BHTHJI DOHCKOBbiX pa60T B nepcneKTHBHbiX pa~oaax IToJibiiiM.
Jh KpaTKoro o63opa, npHBe~eHHoro B CTaTbe,
cne-.zzyeT, 'iTO CyiQecTByroT peaJibHbie B03MO:!KHOCTH
3Ha-ąwreJibHOrO orpaHHąeHHJI H ~a:m:e DOJIHOro HCKJIIOąe
HHJI HeKOTOpbiX BH~OB. DOJie3HbiX HCKOIIaeMbiX.
ZYGMUNT KOWALCZYK
kkademia GórniczO-Hutnicza
UWAGI DO
BAD~GEOLOGICZNO-GEOFIZYCZNYCH
RYBNICKIEGO
OKRĘGU WĘGLOWEGONA JEDNYM z ostatnich posiedzeń Państwowej
Rady Górnictwa po referacie Pelnomocnika Rządu do Spraw Odgazowania Rybniekiego Okręgu W ęglo
wego w czasie dyskusji poruszono wiele interesujących zagadnień związanych z tym problemem. Podane w tym artykule uwagi stanowią u2'JUII)ełnienie tej
·dyskusji.
Jest zrozumiale, iż tak wielika inwestycja jak budowa Rybnickiego Okręgu W ęgiowego w nietypo-wych dla polskiego górnictwa warunkach geologicz-no-górniczych, przede wszystkim ze w.ZJględu na silną gazonośność górotworu karbońskiego, wymagała
iPOd-jęcia wielu badań, tym bardziej iż pewne
dośw.iadcze-260
nia i informacje dotyczące eksploatacji w gazonośnym
górotworze, można było jedynie uzyskać z kopalni "Silesia" i "Brzeszcze".
W przypadku ROW ZJlokalizowanego w południowej
części rejonu rybniCikiego przede wszystk1m ze w~ę du na to, iż górotwór nie jest naruszony żadną eksploatacją, sprawa wspomnianych badań jest szcze-gólnie ważna nie tylko dla mających powstać tam
kopalń, lecz również dla polskiego górnic.twa w ogóle.
Lączy się to bowiem z możliwością uzyskania wielu
interesujących mfonnacji, ważnych dla nauki oraz techniki i dotyczących nie tylko gazonośności góro-tworu.
W dzi~i~ie badań geofizycznych, a szczególnie metod seJ~Icznyc'h, grawimetrycmych i geoelektrycz-nych nalezałoby na podstawie materiałów uzyskanych z istn~ejących otworów badawczych określić m.in.
d€1PresJę wypełnioną utworami oraz główne dyslokacje. Bardz? ws~aza~e byłoby również dolkonanie głębokiego
sondaro seJSimcznego w dwóch głównych ikierunkach np.: półllloc-porudnie i zachód-wschód a dla badań · głębOkiej •tektonilki . -: głębokości występowania
utwo-rów osadowych (ustalenia głębokości występowania
utworów k.rystalicznyc.h) i określenie rzeczywistyt:h
prędkości orazchodzenia się fal sejsmicznych w nie-naruszonym górotworze. Sprawa ta łączy się również
z •badaniaini wstrząsów na terenie Górnego Sląska. Bardzo istotne są również 'badania związane ze
ziniennością stopnia geoterinicznego i skonfrontowanie go z !Pewnymi zjawiskami geologicznymi i górniczyini. Istnieje już bardzo pokaźny materiał obserwacyjny jaki dały pomiary temi>eratury prowadzone w otwo~ ra<:h wiertnioczych oporowymi termometrami elektrycz-nyini •. Pomiary nie były prowadzone z zamiarem
określenia stopnia geotermicwego, bo wymagałoby to doprowadzenia .płuC2lki wiertniczej do stanu pierwot-nej równowagi teriniczpierwot-nej, czyli do zrównania tellliPe-ratury ~łuczki z temperaturą Skal, niemniej bardzo istotny Jest fa~t, iż wsżystkie temperatury płuczki
w otworach były wykonywane w zbliżonych warun-kach i jednakowo dokładnie. Dlatego też należałoby
w kiilku otworach .pomierzyć temperaturę IPlucziki przy odpOwiednio dtugiej stójce, a wię-c przy ustalo-nym reżi.Inie cieplnym w otworze wiertniczym. Byłoby
prawdopodobnie możliwe statystyczne określenie
wiel-kości poprawki korygującej temperatuorę w dotychczas pomierzonych otworach wiertniczych. Sprawa badań
geotermicznych oprócz a~ektu naukowo~badawczego
ma również duże znaczenie ,praktyczne. Nałeży bowiem zauważyć, iż w poludniowej części Górnego Sląska
wstępna analiza wyników badań geotermicznych
wy-kazała nieregularny przebieg stopnia geotermicznego
związanego z tektoniką (mały stopień geoteriniczny
w strefie siln~h dyslokacji).
_uogólnienie powyższego wniosku w sensie. wysuwa-ma prognoz, dotyczącyt:h •lokalizacji głównych
za-burzeń tektonicznych, wymagałoby dokonania bardzo wnikliwej · analizy materiałów geotel'llpicznych na oblszarach o znanej tektonice, a przede wszystkim w głównych rejonach zaburzeń tektoniemych i to nie tY'lkO w ROW. Powinniśmy się zainteresować analizą
stopnia geotermicznego w nawiązaniu do specyfi<:z-nego obrazu zmian w serii karbońskiej sposobu
roz-pływu strumienia ciepła, płynącego całym przekrojem skalnym. Znajomość wielkości stopnia geotermicznego i jego przebieg w górotworze są również bardzo ważne
dla celów wentylacyjnych i charakterystyki stopnia komfortu pracy w kopalni. Z badań St. Plewy dkazalo
się, iż cieplna oporność właściwa naszych węgli · ka-miennych jest uzależniona od ich stopnia uwęglenia
z czym wiążą się zmiany zachodzące w natężeni~ struinienia cieplnego, a tym samym stopnia geoter-micznego. Ten wynik powinien nas zobligować do
podjęcia bardziej szczegółowych badań. ·
J!ladania '?~bieg~ stopnia geotęrmicznego powinny
PÓJŚĆ rówmez w kierunku ustalenia, czy istnieje
za-leżność między przebiegiem geoizoterm a gazonośnoś cią. Wiadome jest ·bowiem, iż poważną rolę w procesie migracji metanu w gómtworze ·ku powierzchni od-grywają S'Lczeliny i· dyslokacje tektoniczne, gdzie .głównie wyst~uje wolny metan. Stąd ciekawa byłaby
konfrontacja geoizoterm z izoliniaini metanu co powinno wykazywać pewną zgodność ich an~alii.
Istniejącą zależność Iniędzy przebiegiem stref zaburzeń
tektonicznych, a anomaliami izolinii metanu
potwier-dzają badania geochemiczne. Równie ważnym proble-mem jest zależność między kątem głównych spękań
górotworu i kierunkiem wyrobisk korytarzowych
udo-•>
Stanisław iPJewa - WyniOd badań stopnia i gl"adientugeotermi<:znego. ,.Nafta". 1963, nr 9.
stępniających łub przygotowawczych, a odgazowaniem
pokl~du . węgla, czy utworów płonnych w IPrZYIPaclku rozcmama górotworu przekopami i chodnika.Ini.
Ryc. 1. Ryc. 2
Jeżeli Iniędzy kierunkiem k!liważu a kierunkiem wy.rQibiska rozcinającego złoże istnieje kąt ootry a (ryc. 1), to dla odgazowania górotworu w zasięgu tego wyrobiska istnieją gorsze warunki niż w !Przy-padku kąta a roowartego (ryc. 2). W !Przypadku pierwszym (ryc. l) :l!byt wczesne, bliskie IPi'Zodlka prowarlżenie IPrzecin'ki nie jest korzystne, gdyż !Prze-cinka "a" IPOstępuje w nieodgazowanej części pokładu. Natomiast w przypadku drugim (ryc. 2) przecinka "a"
postępuje w odgazowanym przez chodnik pokładzie.
Zagadnienie powyższe należałoby :l!badać w ·różnych warunkach górniczych, a więc przy zmianie szybkości postępu wyrobiska udostępniającego llllb przygoto-wawczego, w przYIPadku różnej wytrzymałości skal i ciśnienia gazu w ró~nych głębokościach, przy różnej grubości nadkładu karbonu, w strefach uskokowych i przy różnej depresji wentylatora. ·
Wreszcie ostatnia ~rawa, to badania wpływu eksploatacji górniczej na powierzchnię. Ze względu na to, iż obszar ROW jest terenem dziewiczym na-leżałoby zaproje~tować i ustabilizować sieć linii obserwacyjnej na powierzchni i w górotworze pod kątem możliwości ustalenia wszelikich parametrów geometrycznych i fizyko-mechanicwych potrzebnych dla obliczania przewidywanych wpływów eksploatacji górniczej. Należy mieć na względzie nie tylko ubytek substancji węglowej i sikały płonnej, lecz również odwodnienie górotworu. Sieć geodezyjna powinna być
uzupełniona stanowiskami tensometrycznymi, przy czym należałoby zsynhronizować •badania obniżania się stropu pewnych wygrodzonych chodników z bada-niami ciśnienia dynamometrami. Na powierzchni na-leżałoby również zastabilizować w !Pewnych miejscach
pochyłomierze. Sieć linii obserwacyjnych powinna być założona również .pod kątem badań zachowania się powierzchni w strefach uskokowych, a przede wszystkim dla ustalenia metodyki obliczania .prze-widywanych odkształceń w strefach przyuskokowych.
Są to jedynie nieliczne z nasuwających się uwag, których realizacja mogłaby wyjaśnić wiele intere-sujących nas zjawisk zarówno z punktu widzenia naukowego i techniczno-ruchowego (co mogłoby przy-czynić się do dalszego opostępu w górnictwie), jak i obardziej .beZ~Piecznej eksploatacji złoża.
SUMMARY
The autbor discusses the problem of necessity to eonduet geological and geophysical investiga.tions in the area of the Rybnik Coal District. The geological-mine oonditions existing in the RCD~Tea, untypical of the Polish mining, above all due to the strong gas oontents in the Carboniferous formation, force to make numerous studies oonnected with this pM-blem.
In the case of the Rybnik Coal Distr.ict situated in the southem part of the RY'bnik region, where the rock complex •bas not so far been disturbed by ex.ploitation, the .problem of the investigations men-tioned above lis very important not only for the future mines, but also for the Polish mining, in gene-rał, this being connected with a possibility to explain vadous oomplicated phenomena, and to obtai·n nu-merous informations important for science, technics of Inine construction anc;l safe exploitation of deposit.
