JANINA LIPIŃSKA, KRYSTYNA OPRZĄDEK
O C E N A Z A W A R T O Ś C I M E T A L I W W A R Z Y W A C H Z S IE D L E C K IC H O G R O D Ó W D Z IA łK O W Y C H
ASSESSMENT OF METAL CONTENTS IN THE VEGETABLE FROM SIEDLCE GARDENS
Zakład Chemii Ogólnej Instytutu Chemii Wyższa Szkoła Rolniczo-Pedagogiczna
08-110 Siedlce, ul. 3 maja 54 Kierownik: prof, dr hab. W. Zalewski
Metodą A A S oznaczono zawartość Cu, Zn, Cd i Pb w warzywach uprawianych w latach 1986-1988 oraz w roku 1990 w ogródkach działkowych Siedlec. Za pomocą analizy wariancji stwierdzono istotne różnice w zawartości oznaczanych pierwiastków pomiędzy gatunkami badanych warzyw. Nie stwierdzono nadmier nych ilości pierwiastków szkodliwych w warzywach.
WSTĘP
W ostatnich latach problem ochrony środow iska natu raln eg o n ab iera coraz w ięk szego społecznego znaczenia. W wyniku emisji przemysłowych, kom unalnych i k o m u nikacyjnych w prow adzane są do środow iska coraz większe ilości substancji zan ie czyszczających. Szczególne niebezpieczeństw o stanow ią m etale ciężkie. W stosunku do groźnych społecznie m ikrobiologicznych skażeń żywności, wywołujących natychm ias towe zatrucia, skażenia chem iczne m ają tę specyfikę, że ich skutki bardzo rzadko prow adzą do ostrych zatruć. M ogą natom iast wywoływać stany chorobow e z dużym przesunięciem czasowym. Z e względu na powyższą specyfikę należy upew nić się, czy poziom toksycznych m etali pobieranych z przeciętnie spożywaną żywnością, jest n a tyle bezpieczny, że nie zagraża skutkam i chorobowym i. W ogólnej ocenie n arażen ia należy m ieć na uw adze wszystkie potencjalne źródła związków szkodliwych tj. pow ietrze, w odę, glebę oraz żywność. N ajwiększe ilości m etali, aż 80% dostają się do organizm u w raz z pożywieniem poprzez przew ód pokarm owy. Szacunkow a ocena p o brania m etali w racjach pokarm ow ych wskazuje, że ponad 30% toksycznych związków dostarczają warzywa [1, 4, 8].
C elem podjętych bad ań było oznaczenie zaw artości Cu, Z n, Cd, i Pb w warzywach pochodzących z ogródków działkowych Siedlec i ocena badanych warzyw pod wzglę dem spełniania ustaw odaw stw a krajowego podanych w Z arządzeniu M ZiO S.
MATERIAŁ I METODYKA
Do badań wytypowano następujące warzywa: sałatę, kapustę, pomidor, marchew oraz piet ruszkę (nać i korzeń). Próbki warzyw pobrano w latach 1986-1988 oraz w roku 1990 z trzech ogródków działkowych Siedlec położonych w różnej odległości od dzielnicy przemysłowej miasta. Pobrane do oznaczeń próbki warzyw przygotowano i mineralizowano na sucho [17]. Do oz naczania metali zastosowano metodę ASA wykonując pomiar bezpośrednio w mineralizacie (Zn), lub po uprzedniej ekstrakcji z APDC (Cu, Cd, Pb) [15]. Oceny stopnia zanieczyszczenia warzyw dokonano opierając się na obowiązujących w Polsce wymaganiach określonych Z a rządzeniem Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej [7]. W celu statystycznego opracowania wyników dla każdego z pierwiastków zastosowano analizę wariancji jego zawartości w warzy wach oraz obliczono wartość NIR(o,os) wg testu Тикеу'а [10].
WYNIKI I ICH OMÓWIENIE
N iniejsza p raca je st wynikiem b ad ań zaw artości m etali w 314 próbkach warzyw upraw ianych w trzech ogrodach działkowych Siedlec. U zyskane wyniki p o d an o w za łączonych tabelach I-IV .
T a b e l a I . Zawartość miedzi w świeżych warzywach, mg/kg Contents of copper in vegetables, mg/kg fresh weight
NIR(0,05) zawartości cynku dla gatunków warzyw - 0,81 LSD(o,o5) contents of zinc for kind of vegetables - 0,81
T a b e l a I I I . Zawartość kadmu w świeżych warzywach, mg/kg Contents of cadmium in vegetables, mg/kg fresh weight
NIR(o,os) zaw artość ołow iu dla gatunków warzyw - 0,048 LSD(o,o5) co n te n ts o f lead o f kind o f vegetables - 0,048
*) - Pgw ~ poniżej granicy wykrywalności *) - pgw - u n d e r d etec tio n lim it
Z aw artość badanych m etali w warzywach przedstaw ia się następująco:
M i e d ź . W ykazano isto tn e różnice w zaw artości m iedzi m iedzy gatunkam i b a danych warzyw. Największe, różniące się istotnie zaw artości m iedzi oznaczono w k o rze niu i naci pietruszki (średnio odpow iednio 1,029 mg/kg św. m. i 0,880 mg/kg św. m.). W warzywach z siedleckich ogrodów działkowych stw ierdzono niskie poziom y m iedzi. Ż a d n a z badanych p ró b ek nie przekraczała dopuszczalnej zaw artości tego pierw iastka, podanej w Z arządzeniu M inistra Z drow ia i O pieki Społecznej [7]. N aw et m aksym alne zaw artości tego pierw iastka w korzeniu pietruszki (2,353 mg C u/kg św. m .) i naci pietruszki (2,341 mg Cu/kg św. m.) były dw ukrotnie niższe niż dopuszcza w spom niane
Z arząd zen ie. O znaczone zaw artości m iedzi są kilkakrotnie niższe od podaw anych przez innych autorów [3, 9] dla warzyw pochodzących z terenów"m iejskich. O trzym ane wyniki k o resp o n d u ją z uzyskanymi dla warzyw upraw ianych na obszarach rolniczych (woj. siedleckie) [16].
C y n k . Stw ierdzono istotne różnice w zaw artości cynku między gatunkam i warzyw. Spośród badanych warzyw największe stężenia cynku stw ierdzano w naci pietruszki. W arzywa charakteryzow ały się niew ielką zaw artością cynku. Jedynie dla naci pietruszki, 50% próbek, został przekroczony dopuszczalny poziom tego pierw iastka (10 m g Z n/kg św. m.). Ś rednia zaw artość cynku w naci pietruszki osiągnęła dopuszczalną w artość graniczną dla warzyw. P ozostałe warzywa charakteryzow ały się mniejszymi, ale ró ż niącymi się istotnie, poziom am i tego pierw iastka. Porów nując wyniki bad ań własnych z otrzym anym i przez innych autorów dla warzyw pochodzących z działek m iejskich [2, 3, 5, 6, 9, 11] stw ierdzono, że warzywa z siedleckich ogrodów działkowych zaw ierają znacznie m niejsze poziom y cynku.
K a d m . W ykazano istotne różnice w zaw artości kadm u miedzy gatunkam i b a danych warzyw. N ajwiększe poziom y kadm u stw ierdzono w naci pietruszki (średnio 0,015 mg/kg św. m .) oraz w sałacie i marchwi (średnio 0,014 mg/kg św. m .). D o w ar zyw kum ulujących kadm należały: kapusta i pom idory. W 95% badanych warzyw zaw artość kadm u przekraczała 0,03 mg/kg św. m., z czego w 56% p ró b ek zaw artości tego pierw iastka nie przekraczały 0,01 mg/kg świeżego p ro d u k tu . Szczególną uwagę należałoby zwrócić n a m archew ze względu na ilość i pow szechność spożycia, a także podaw anie tego warzywa małym dzieciom . Spośród przebadanych p róbek m archw i 50% spełniało wym agania staw iane warzywom przeznaczonym do produkcji przetw orów dla niem ow ląt i dzieci (0,01 mg Cd/kg świeżego p roduktu).
O ł ó w . W ykazano istotne różnice w kum ulow aniu ołowiu przez różne gatunki warzyw. Najwyższe zaw artości tego pierw iastka stw ierdzono w naci pietruszki, najm niej w pom idorach i kapuście. Tylko w pojedyńczych próbkach warzyw zaw artość ołowiu nie m ieściła się w zakresie uznanym za bezpieczny, a w 73% p ró b ek zaw artości tego pierw iastka nie przekraczały 0,1 mg/kg p roduktu. Spełniały o ne zatem krajow e w ym a gania staw iane p ro d u k to m przeznaczonym do produkcji przetw orów dla niem ow ląt i dzieci. Ś rednia zaw artość ołowiu w warzywach z siedleckich ogrodów , poza nacią pietruszki, je st kilkakrotnie niższa niż dopuszcza Z arząd zen ie M inistra Z drow ia. Z a k resy stw ierdzanych zaw artości ołowiu w warzywach są zbliżone do wyników podaw a nych w piśm iennictw ie krajów zachodnich [12, 13, 14].
WNIOSKI
1. Spośród badanych warzyw największe zaw artości m etali stw ierdzono w naci pietruszki i sałacie, n atom iast najm niejsze w pom idorach i kapuście.
2. W warzywach z siedleckich ogródków działkowych stw ierdzono niskie poziom y m iedzi, znacznie poniżej dopuszczalnych w kraju zawartości.
3. W 50% p róbek naci pietruszki zaw artość cynku była wyższa od dozw olonej dla warzyw. Zaw artości tego pierw iastka w pozostałych badanych warzywach nie budziły zastrzeżeń.
4. W żadnej z badanych p ró b ek nie stw ierdzono wysokich poziom ów kadm u, a p rz e kroczenie dopuszczalnych zaw artości ołowiu stw ierdzono tylko w pojedyńczych p ró b kach warzyw.
J . L i p i ń s k a , K . O p r z ą d e k
ASSESSMENT OF METALS CONTENTS IN THE VEGETABLES FROM SIEDLCE GARDENS
S u m m a r y
The purpose of the study was the assessment of the contents of harmful metals in vegetables grown in three gardens in Siedlce. In the years 1986- 1988 and 1990 the contents of copper, zinc, lead and cadmium was determined by the atomic absorption spectrometry. The vegetables like: lettuce, cabbage, tomato, carrot, root and leaves of parsley were studied. The total samples number of vegetables was 314.
The study showed essential differences in the metals levels between investigated vegetables species. It was found that vegetables from gardens in Siedlce, in general, contents less metals such as copper, zinc, cadmium and lead than it allowed by Polish Ministry of Health. A little more lead than permitted for vegetables in Poland it was determined only in few samples of carrot and parsley. In 50% samples of parsley leaves zinc level was higher than 10 mg/kg.
PIŚMIENNICTWO
I. Baryłko-Pikielna N., Tyszkiewicz S.: Chemiczne skażenia żywności. Stan i źródła. Ekspertyza PAN. Warszawa. 1991. - 2. Buliński R., Kot A., Błoniarz J., Koktysz N Badania zawartości niektórych pierwiastków śladowych w produktach spożywczych krajowego pochodzenia. Bromat. Chem. Toksykol. 1986, 29, 21. - 3. Czarnowska K , Gworek B.\ Wpływ zanieczyszczeń miejskich na zawartość metali ciężkich w glebach i warzywach warszawskich ogrodów działkowych. Roczn. Nauk Roln. 1987, 107 (2), 23. - 4. Dutkiewicz Т., Kulka E., Sokołowska D.\ Występowanie pierwiastków śladowych w głównych elementach środowiska okręgów przemysłowych. Bromat. Chem. Toksykol. 1982, 15, 35. - 5. Grodzińska K , Godzik В.: Metale ciężkie w jarzynach z krakowskich ogródków działkowych. Aura 1984, 4, 16. - 6. Marchwińska E., Kucharski R., Gzyl J. \ Wpływ zanieczyszczenia środowiska na wybrane rośliny jadalne i paszowe uprawiane w woj. katowickim. Katowice, 1982. - 7. Monitor Polski: Zarządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej w sprawie wykazu substancji dodatkowych dozwolonych i zanieczyszczeń technicz nych w środkach spożywczych i używkach. 1993 nr 22. poz. 233. - 8. Nabrzyski М., Gajewska R .: Wstępna ocena pobierania rtęci, kadmu i ołowiu na podstawie badań ich zawartości w wy branych grupach środków spożywczych. Konserwatorium „Wartości zdrowotne żywności”, Kra ków, 1981. - 9. Pawlak L.\ Skażenie gleby i roślinności pierwiastkami śladowymi w rejonie MZRiP koło Płocka. Praca doktorska AR Warszawa, 1980. - 10. Trętowski J., Wójcik A.R.: Metodyka doświadczeń rolniczych. Skrypt WSRP Siedlce, 1991.
II. Tyksiński W., Breś W., Gołcz A., KomosaA., Kozik E., RoszykJ.: Zawartość ołowiu, kadmu, cynku i żelaza w warzywach sprzedawanych na terenie Poznania, Biuletyn warzywniczy. Skier niewice, 1989, 121. - 12. Wiersma D., Goor B.J., Veen N.G.: Cadmium, lead, mercury and arsenic concentration in crops and corresponding soils in the Netherlands. J. Agric. Food Chem. 1986, 34, 1067. - 13. Wolnik K A., Fricke F.L., Caper S.G., Brande G.L., Meyer M.W., Salzger R.D., Bonnin E.\ Elements in major agricultural crops in the United States. Cadmium and lead in lettuce, peanuts, potatoes, soybeans, sweet-corn and wheat. J. Agric. Food Chem. 1983, 31 (6), 1240. - 14. Wolnik KA., Fricke F.L., Capar S.G., Meyer M.W., Salzger R.D., Bonnin E., Gaston C.M.: Elements in major raw agricultural elements in carrots, field com. onions, rice spinach and tomatoes. J. Agric. Food Chem. 1985, 33 (5), 807. - 15. Zalewski W., Syrocka K., Oprządek
К., Lipińska J.: Badanie zawartości pierwiastków szkodliwych dla zdrowia w warzywach upra wianych w ogródkach działkowych Siedlec. Roczn. PZH 1987, 38, 331. - 16. Zalewski W., Syrocka K., Oprządek K.\ Zawartość pierwiastków szkodliwych dla zdrowia w warzywach uprawianych w województwie siedleckim. Roczn. PZH 1989, 40, 16. - 17. Zawadzka Т., Wojciechowska- Mazurek М.: Oznaczanie ołowiu i kadmu w środkach spożywczych metodą atomowej spektro fotometrii absorpcyjnej. Wyd. Met. PZH 1984.
