Ginter Dzierżon
Przeszkoda występku (kan. 1090 §§
1-2 KPK)
Ius Matrimoniale 11 (17), 79-89
2006
Ius M atrimoniale 11 (17) 2006
Ks. Ginter Dzierżon
Przeszkoda występku (kan. 1090 §§ 1-2 KPK)
1. Wstęp
Ż y c ie lu d z k ie je s t je d n ą z n a jc e n n ie js z y c h w a rto śc i. S tą d te ż P r a w o d a w c a k o śc ie ln y s ta je w o b r o n ie te g o d o b ra w ró ż n y c h o b s z a ra c h życia sp o łe c z n e g o , w ty m ró w n ie ż w sfe rz e życia m a łż e ń sk ie g o . O d z w ie rc ie d le n ie tej p ra w d y z n a jd u je m y m .in . w re g u la c ja c h d o ty czący ch p rz e s z k o d y w y stę p k u (k a n . 1090 K P K ). O tó ż w n o r m ie tej U sta w o d a w c a p o sta n o w ił: K to z e w z g lę d u n a z a w a r c ie m a łż e ń stw a z o k r e ś lo n ą o so b ą , z a d a je ś m ie r ć j e j w s p ó łm a łż o n k o w i lu b w ła s n e m u , n ie w a ż n ie u s iłu je z a w r z e ć m a łż e ń s tw o (§ 1). N a s tę p n ie zaś d o d a ł: N ie w a ż n ie r ó w n ie ż u s iłu ją z a w r z e ć m a łż e ń s tw o ci, k tó r z y p o p r z e z fiz y c z n y lu b m o r a ln y w s p ó łu d z ia ł s p o w o d o w a li ś m ie r ć w s p ó ł
m a łż o n k a (§ 2).
N a m a rg in esie należy p o d k reślić, iż an alo g iczn e u jęcie tej p rz e sz k o dy w ystęp u je w k an. 807 K K K W sch1.
W lite ra tu rz e k anonistycznej p rzy tacza się ró ż n o ra k ie ra cje p rz e m a w iające za w p ro w a d z e n ie m te g o ty tu łu p raw n e g o . K an o n iści p o d e jm u jący te n w ą te k zw racają uw agę, iż P raw o d aw ca w p rzy to czo n y m k a n o n ie z je d n e j stro n y staje w o b ro n ie życia lu d zk ieg o 2, z drugiej zaś p r a g n ie o n ch ro n ić św iętość życia m a łże ń sk ieg o 3. In n i n a to m ia st p o d k r e ślają, iż tytuł te n zn alazł sw oje m iejsce w k a ta lo g u p rz e sz k ó d ze w zglę d u n a m ożliw ość p o w sta n ia sk a n d a lu 4.
1 Szerzej na ten temat zob. D. Salachas, De matrimonio, w: Commento al Codice dei Ca noni delle Chiese Orientali, pod red. P. Pinto, Città del Vaticano 2001, s. 679.
2 Zob. F. Bersini, Il diritto canonico matrimoniale, Torino 1994, s. 86.
3 Zob. F. Aznar Gil Derecho Matrimonial Canónico, t. 1, Salamanca 2001, s. 423. 4 Zob. P. Pellegrino, Gli impedimenti relativi alla dignità dell’uomo nel matrimonio canoni co, Torino 2000, s. 115-116; P. Moneta, Il matrimonio, w: Il diritto nel mistero della Chiesa, Roma 1992, s. 212.
N ależy je d n o c z e śn ie d odać, iż n o rm aty w n e u jęcie tej przeszkody w K o d ek sie Ja n a P aw ła II z 1983 r. zn aczn ie o d b ie g a o d teg o , k tó re w ystępow ało kodyfikacji P io - B enedyktyńskiej z 1917 r.5 P raw o d aw ca b o w iem w k an. 1075 K P K u w ydatnił ta k ż e zn aczen ie cudzołóstw a. O tó ż w myśl ów czesnych ro zw iązań p rz e sz k o d a w ystępku m o g ła ró w n ież p o w stać w w yniku cu d zo łó stw a p o łą c z o n e g o z o b ie tn ic ą w zajem n e g o zaw arcia zw iązku m ałżeń sk ieg o p o śm ierci m ałżo n k a, b ą d ź też cu d zo łó stw a zw iązanego z u siło w a n iem zaw arcia m ałżeń stw a naw et cyw ilnego, a ta k ż e cu d zo łó stw a złączo n eg o z m a łżo n k o b ó jstw em d o k o n an y m p rz e z je d n ą ze stro n 6.
U staw o d aw ca w o bow iązującej kodyfikacji n ie przy zn ał w alo ru p ra w n e g o p rzy to czo n y m fig u ro m (kan. 1090 K P K ). A lb o w iem z fu n k cjo n u jąceg o u jęcia n o rm aty w n eg o zn ik n ę ła k w estia cudzołóstw a, k tó ra z p u n k tu w id zen ia h isto ry czn eg o była e le m e n te m bazow ym trz ech pierw szych fig u r p rzeszk o d y m ałz o n k o b ó jstw a7.
F. A z n a r G il uw aża, iż P raw o d aw ca celow o n ie przy zn ał zn aczen ia p ra w n e g o cu dzołóstw u, aby tym sp o so b em n ie p o m n a ż a ć ilości m a ł żeństw niew ażnych8.
Z d a n ie m U . N a v a rre te, ro zw iązan ia z aw arte w now ym K o d ek sie z 1983 r. zn aczen ie u prościły in te rp re ta c ję te g o ty tu łu p raw n eg o . W e w spółczesnej k an o n isty ce p rz e d m io tu sp o ru n ie stan o w ią ju ż kw estie zw iązane z p o jm o w a n ie m n o rm aty w n eg o o k re śle n ia u siło w a n ie za w a r cia m a łże ń stw a . P o n a d to , w śró d k a n o n istó w n ie toczy się rów nież p o le m ik a dotycząca w sp ó łzależn o ści zach o d zącej p o m ięd zy cu d zo łó stw em a m ałzo k o b ó jstw em 9
W K o d ek sie z 1983 r. zostały skodyfikow ane je d y n ie dw ie figury p rzeszk o d y w ystępku. Pierw sza z n ic h w iąże się z d o k o n a n ie m p rz e stęp stw a o c h a ra k te rz e indyw idualnym (k an . 1090 § 1 K P K ) z a istn ie n ie n a to m ia st drugiej figury u za le ż n io n e je s t o d w sp ó łu d ziału b ą d ź to fizycznego lu b te ż m o ra ln e g o o só b w czynie p rzestęp czy m (k an . 1090 §
1 K P K ).
5 Zob. R. Puza, Katholisches Kirchenrecht, Heidelberg 1993, s. 360.
6 Zob. F. Bączkowicz, F. Baron, W. Stawinoga, Prawo kanoniczne, t. 2, Opole 1958, s. 232 233. Szerzej na ten temat zob. W. Góralski, Małżeństwo (kan. 1055-1165), w: Komentarz do Kodeksu Prawa Kanonicznego, t. 3, Lublin 1986, s. 249.
7 Pellegrino, dz. cyt., s. 102. 8 Aznar Git dz. cyt., s. 421.
9 Zob. U. Navarrete, Aetas (can. 1083) raptus (can. 1089), crimen (can. 1090), w: Diritto matrimoniale canonico, t. 1, Città del Vaticano 2002, s. 412.
P o d ejm u jąc szczegółow ą an alizę ro zw iązań zaw artych w kan. 1090 §§ 1-2 K P K p rag n ie m y sk o n cen tro w ać swą uw agę n a następujących w ą tk ach tem atycznych, zało żen iac h g eneralnych, fo rm a c h w ystępku, ź ró d ła c h p o c h o d z e n ia przeszkody, a tak ż e n a zasad ach dyspensow ania.
2. Założenia generalne
Z asygnalizow aliśm y już, iż w k an. 1090 K P K zostały skodyfikow ane dw ie p o sta c ie p rzeszk o d y w ystępku. O tó ż p ierw sza z n ich dotyczy p rz e stę p stw a o c h a ra k te rz e indyw idualnym (kan. 1090 § 1 K P K ), d ru g a n a to m ia st w iąże się ze w sp ó łd z ia ła n ie m w p rz e stę p stw ie 10. T rafnie zauw ażył K. L ü d ick e, iż dyspozycja za w a rta w k an. 1090 § 1 K P K p o siada c h a ra k te r prew encyjny, fig u ra n a to m ia st u ję ta w k an. 1090 § 2 K P K p o sia d a c h a ra k te r rep resy jn y 11.
P o d d a ją c w stęp n ej an alizie tre ść p rzytoczonych reg u lacji należy stw ierdzić, iż w w ym ienionych fig u rac h w ystęp u ją p ew n e elem en ty w spólne.
P raw o d aw ca b o w ie m z je d n e j stro n y p o sta n o w ił, iż śm ie rć p o w in n a z o sta ć z a d a n a w sp ó łm ałżo n k o w i, z d ru g iej zaś stro n y z p u n k tu w i d z e n ia p ra w a su b sta n c ja ln e g o m u sia ło b y d o jść d o d o k o n a n ia p r z e stęp stw a.
W pierw szej z w ym ienionych p rz e sła n e k zo stał o k reślo n y status o fiary p rz estęp stw a. O tó ż U staw o d aw ca w k an. 1090 §§ 1-2 K P K p o stanow ił, iż śm ierć p o w in n a być z a d a n a b ą d ź to m ałżonkow i, b ą d ź też w spółm ałżonkow i. O zn acza to w ięc, iż w m o m e n c ie d o k o n a n ia p rz e stęp stw a o so b a ta m u siałab y p o zo staw ać w zw iązku w ażnym 12. A zate m p rz e sz k o d a w ystępku n ie w ystąpiłaby w ów czas, gdy stw ierd zo n o by niew ażność m ałżeń stw a, b ą d ź te ż jeśli spotkalibyśm y się ze zw iązkiem m n iem an y m (k an . 1061 § 3 K P K )13.
Z a sy g n alizo w aliśm y ju ż , iż su b sta n c ja ln ie p o d ję te d z ia ła n ie p o w in n o być czy n em p rz e stę p c zy m . P rz e sz k o d a m a łż o n k o b ó jstw a je s t p rz e s tę p s tw e m p rzec iw ta k c e n n e m u d o b ru ja k im je s t życie czło w ie
10 Aznar Gil dz. cyt., s. 421.
11 Zob. K. Lüdicke, Heiligungsam: Ehe, w: Münsterischer Kommentar zum Codex luris Canonici, pod red. K. Lüdicke, t. 4, Essen 1985-, ad 1090 nr 4.
12 Bersini, dz. cyt., s. 85. 13 Aznar Gil dz. cyt., s. 421.
k a (k an . 1397 K P K )14. Z d a n ie m J. Syryjczyka, u m y ś ln e i b ezp ra w n e p o z b a w ie n ie ży c ia c z ło w ie k a [...] n a le ży d o n a jc ię ż szy c h p r z e s tę p s tw k o -
ś c ie ln y c h15.
A z a te m z p u n k tu w id zen ia p ra w a k a rn e g o p o p e łn io n y czyn p o w i n ie n sp e łn ia ć w a ru n k i o k tó ry ch m ow a w k an. 1321 § 1 K P K 16. Z d r u giej zaś stro n y należy p o d k reślić, iż p rz e sz k o d a o k tó rej m ow a w kan. 1090 K P K po w staje w yłącznie w ściśle o k reślo n y ch okolicznościach. To znaczy, skutki p ra w n e n a stę p u ją jed y n ie w ów czas, gdy czyn p rz e s tę p czy zo stał d o k o n an y , tzn. d o p ro w a d z o n o d o śm ierci osoby, k tó rą z a m ie rz a n o zam o rd o w ać. A z a te m w sensie negatyw nym , ta k ic h w a ru n ków n ie spełn iło b y u siło w an ie p o p e łn ie n ia z ab ó jstw a17, zabójstw o chy b io n e 18, b ą d ź te ż w y stąp ien ie zg o n u n a s k u te k innej przyczyny, np. w sk u te k n ie u d o ln e g o d ziałan ia le k a rz a 19.
W reszcie należy d odać, iż zaistn ie n ie tej p rze szk o d y n ie je s t u z a le ż n io n e o d p łci p rz e stę p c y (p rzestęp có w ). A lb o w iem P raw odaw ca w k an. 1090 §§ 1-2 K P K n ie o k reślił płci o só b d o k o n u jący ch czynu p rz e stęp czeg o . P osiłkuje się o n p rz e c ie ż o k re śle n ia m i o c h a ra k te rz e g e n e ra ln y m typu: 1) K to z e w zględu n a za w a rcie m a łże ń stw a z o kreślo n ą osobą, za d a je ś m ie r ć je j w s p ó łm a łż o n k o w i lu b w la s n e m u [...], a ta k ż e 2)
n ie w a żn ie u siłu ją za w r z e ć m a łż e ń s tw o ci [...]. O zn acza to zatem , iż m ał- zo n k b ó jstw a m ogliby d o k o n a ć zaró w n o m ężczyzna, ja k i k o b ie ta 20.
3. Formy malżonkobójstwa
N ad m ien iliśm y ju ż wyżej, iż w k an. 1090 §§ 1-2 K P K zostały skodyfi- k o w an e dw ie p o sta c ie p rzesz k o d y w ystępku, tzn. pierw sza z n ich d o ty 14 Bersini, dz. cyt., s. 86. Zob. także. J. Syryjczyk, Kanoniczne prawo karne. Część szczegól na, Warszawa 2003, s. 169; J. Banares, Comentario al can. 1090, w:: Comentario exegético al Código de Derecho Canónico, pod red. A. Marzoa, J. Miras, R. Rodriguez - Ocana, t. 3, Pamplona 1996, s. 1195.
15 Syryjczyk, dz. cyt., s. 170.
16 Aznar Gil dz. cyt., s. 421. Szerzej na temat prawnokanonicznego rozumienia przestęp stwa zob. Z. Suchecki, Le sanzionipenali nella Chiesa, t. 1, Liberia Editrice Vaticana 1999, s. 49-68; F. Nigro, De subiecto poenalibus sanctionibus obnoxio, w: Commento al Codice di Di ritto Canonico, pod red. P. V Pinto, t. 1, Città del Vaticano 2001, s. 766-768.
17 Zob. J. Castańo, LegislaciAn matrimonial de la Iglesia, Salamanca 1994, s. 216. 18 Góralski, dz. cyt., s. 250.
19 Pellegrino, dz. cyt., s. 106. 20 Aznar Gil dz. cyt., s. 422.
czy m ałlżo n k o b ó jstw a o c h a ra k te rz e indyw idualnym , d ru g a n a to m ia st w iąże się p rz e stę p stw e m po w stały m n a sk u te k w sp ó łu d ziału osób.
3.1. M ałżo k o b ó jstw o o c h a ra k te rz e indyw idualnym
F ig u ra u ję ta p rz e z P raw o d aw cę w k an. 1090 § 1 K P K p o sia d a ściśle o k re ślo n ą ch arak tery sty k ę, tzn. 1) m ałzo n k o b ó jstw o p o w in n o być d o k o n a n e w celu zaw arcia m ałżeń stw a z o k re ślo n ą oso b ą; 2) o fia rą czynu p rz e stę p c ze g o p o w in ie n być w łasny m a łż o n e k lub te ż w sp ó łm ałżo n ek osoby z k tó rą spraw ca czynu p ra g n ie zaw rzeć zw iązek m ałżeński.
P rzy to czo n e ju ż p rz e sła n k i d o m ag ają się je d n a k d alszego u szczegó łow ienia.
Stw ierdziliśm y, iż je d n y m z zasadniczych e le m e n tó w analizow anej fo rm y m ałżo n k o b ó jstw a je s t z a m ia r zaw arcia m ałżeń stw a. W k o n se kw encji w ięc p rz e sz k o d a n ie p o w stałab y w ów czas, gdyby p rz e stę p c a w m o m e n c ie d o k o n a n ia czynu n ie p o sia d a ł takiej in ten cji21. O znacza to zatem , iż ta k ie z a m ie rz en ie p o w in n o zo sta ć p o w zięte b ą d ź to p rz e d d o k o n a n ie m p rz e stę p stw a lub te ż w m o m e n c ie d o k o n a n ia czynu prze- stęp czeg o 22. N a stęp stw jurydycznych n ie spow odow ałoby w ięc po d jęcie decyzji co do zaw arcia m ałżeń stw a p o d o k o n a n iu p rz e stę p stw a 23.
Z d ru g iej stro n y n ależy p o d k re ślić , iż p rz e s z k o d a ta n ie w y stą p iła by ró w n ie ż w tedy, gdyby p rz e s tę p s tw o z o sta ło b y d o k o n a n e z innych m otyw ów . W lite r a tu rz e p rz y ta c z a się ró ż n o ra k ie pow ody, ta k ie ja k np . n ien aw iść, złość, z e m stę 24, a ta k ż e z a m ia r ro z e jśc ia się m a łżo n k ó - w25. T ra fn ie zauw ażył K. L ü d ic k e , iż w ta k ie j sytuacji n ie w y stąpiłaby p rz e s z k o d a w y stęp k u , lecz p rz e sz k o d a w ęzła m a łż e ń sk ie g o (kan. 1085 K P K )26.
W tym m iejscu należy je d n a k zauw ażyć, iż an alizo w an a p rz e sła n k a n ie w yczerpuje całej zło żo n o ści z ag ad n ien ia. U staw o d aw ca bow iem w sfo rm u ło w a n iu kan. 1090 § 1 K P K p o stan o w ił, iż z a m ia r zaw arcia m ałżeń stw a p o w in ie n dotyczyć o k reślo n e j osoby27. A z a te m n astęp stw
21 Pellegrino, dz. cyt., s. 107; Bańares, Comentario al can. 1090, dz. cyt., s. 1194. 22 Bersini, dz. cyt., s. 85.
23 Pellegrino, dz. cyt., s. 107; Bańares, Comentario al can. 1090, s. 1194. 24 Pellegrino, dz. cyt., s. 107; Aznar Git dz. cyt., s. 422.
25 Lüdicke, dz. cyt., ad 1090 nr 2. 26 Tamże.
p raw n y ch n ie p o w o d o w ałab y pow zięcie in ten cji g en e ra ln e j co do z a w arcia m ałżeń stw a z bliżej n ie o k re ślo n ą o so b ą 28. P rz e stę p c a w ięc w m o m e n c ie d o k o n y w an ia czynu p o w in ien p ra g n ą ć zaw rzeć zw iązek m ałż eń sk i z w dow ą p o zam o rd o w an y m m ężu, b ą d ź te ż z w dow cem po zam o rd o w an ej żo n ie29.
W an alizie in te re su ją c e j nas kw estii n ie m o żn a p o m in ą ć jeszcze je d n e g o w ątk u , zw iązanego z je d n o stro n n y m c h a ra k te re m p o d ejm o w an ej decyzji. O tó ż w analizow anej h ip o te z ie n ie je s t rzeczą k o n ie c z n ą wy stą p ie n ie p a k tu m iędzy stro n a m i co do przyszłego m ałżeń stw a. W ia d o m o już, iż kw estia w sp ó łu d ziału osó b w d o k o n a n y m p rze stę p stw ie z o stała u ję ta w sfo rm u ło w an iu k an. 1090 § 2 K PK . A z a te m p rz eszk o d a m ałz o n k o b ó jstw a zaistn iałab y ta k ż e w tedy, gdy d ru g a stro n a byłaby n ieśw iad o m a p o p e łn io n e g o p rz e stę p stw a 30, b ą d ź te ż w yrażałaby sp rz e ciw co d o p la n o w a n e g o czynu p rz e stę p c ze g o 31.
N ie do k o ń ca m o ż n a zgodzić się z o p in ią w y rażoną p rz e z P. P ellegri no, w myśl k tó rej p rz e stę p stw a m o głaby d o k o n a ć ró w n ież o so b a tr z e cia32. Taki sposób in te rp re ta c ji n ie je s t zgodny z b rz m ie n ie m k an. 1090 § 1 K PK . W reg u lacji tej b o w iem U staw o d aw ca p o stan o w ił k to ze w zględu n a za w a rcie m a łże ń stw a [...] z a d a je ś m ie r ć je j w s p ó łm a łż o n k o w i lu b w ła s n e m u . W ydaje się, iż P P elleg rin i d o k o n a ł szerokiej in te r p r e ta cji dyspozycji zaw artej w p rzep isie. O tó ż ta k i sposób w ykładni n ie k o re sp o n d u je z z a ło żen iam i g e n eraln y m i co d o sp o so b u in te rp re ta c ji ustaw , zaw artym i w k an. 18 K PK . W p ro w a d z o n a p rz e z P raw odaw cę p rz e sz k o d a w ystępku je s t typow ą u staw ą o g ran ic zającą sw ob o d n e wy k onyw anie u p ra w n ień . A z a te m zg o d n ie z zam ysłem U staw odaw cy ta k a te g o ria u staw p o w in n a p o d le g a ć ścisłej in te rp re ta cji.
3.2. M a łzo n k o b ó jstw o p o w sta łe w w yniku w sp ó łu d ziału osób P raw o d aw ca w k an. 1090 § 2 K P K skodyfikow ał d ru g ą fig u rę p rz e szkody w ystępku. P rzypom nijm y, p o stan o w ił o n n ie w a żn ie ró w n ie ż
usi-28 Pellegrino, dz. cyt., s. 105.
29 Pellegrino, dz. cyt., s. 107; Banares, Comentario al can. 1090, dz. cyt., s. 1194. 30 Pellegrino, dz. cyt., s. 107.
31 Pellegrino, dz. cyt., s. 107; Banares, Comentario al can. 1090, s. 1194.
32 Pellegrino, dz. cyt., s. 107. Autor ten stwierdził: „[...] e non è neppure necessario che il crimine sia compiuto personalmente da coniugicida, il quale puó farlo realizzare da una te- rza persona [...]”.
tują za w r z e ć m a łż e ń s tw o ci, k tó rzy p o p r z e z fiz y c z n y lu b m o ra ln y w sp ó ł u d z ia ł sp o w o d o w a li śm ie rć w s p ó łm a łżo n k a .
Z auw ażam y, iż U staw o d aw ca w przytoczonej h ip o te z ie uw ydatnił w a lo r w sp ó łd ziała n ia o só b w czynie p rzestępczym .
P o d e jm u ją c szczegółow ą in te rp re ta c ję b rz m ie n ia tej n o rm y n a w stę p ie należy zauw ażyć, iż w jej dyspozycji n ie p ojaw iło się o k re śle n ie in tu itu m a tr im o n ii, w y stęp u jące w fig u rze u jętej w k an. 1090 § 1 K PK .
W tym przy p ad k u pow staje w ięc w ątpliw ość praw na, k tó rą m o żn a by łoby sform ułow ać za p o m o c ą pytania: czy w drugiej p o staci przeszkody m ałżonkobójstw a z a m ia r zaw arcia m a łże ń stw a je st e le m e n te m istotnym ?
P ró b u ją c rozw iązać za istn ia łą tru d n o ść p rag n iem y p o w o łać się na reguły in te rp re ta c y jn e z a w a rte w k an n . 14 i 18 K PK . O tó ż w myśl pierw szej zasady, w w ą tp liw o ści p r a w n e j u sta w y n ie o b o w ią zu ją n a w e t u n ie w a żn ia ją c e i u n ie zd a ln ia ją ce.
N ależy zauw ażyć, iż p re z e n to w a n a p rz e sz k o d a je s t typow ą ustaw ą u n iew ażn iającą (k an . 10 K P K ). O z n acz a to zatem , iż w tym p rzy p ad k u ów h ip o tety czn y w ym óg n ie p o sia d a łb y zn a czen ia p raw n eg o .
N ależy je d n o c z e śn ie d o d ać, iż p o m o cn y m w ro zw iązan iu p o w sta łych w ątpliw ości staje się ró w n ież n aw iązan ie do p rzytoczonych ju ż wy żej re g u ł in te rp retacy jn y ch skodyfikow anych w k an. 18 K PK . P rzy p o m nijm y, w m yśl tych zasad ustaw y o g ra n icz ające sw o b o d n e w ykonyw a n ie u p ra w n ie ń należy in te rp re to w a ć w sposób ścisły. Jeśli z a te m te r m in ze w zględu n a za w a rcie m a łże ń stw a n ie zo stał zaw arty w b rzm ien iu kan. 1090 § 2 K PK , to tym sam ym n ie u p ra w n io n ą byłaby w ykładnia szero k a p rzy zn ająca w a lo r p raw n y te m u o k reślen iu .
Z d a n ie m U . N a v a rre te , w ystępujący w n o rm ie b r a k te g o p o ję c ia nie w ynika z p rz eo czen ia, lecz je s t n a stę p stw e m św iadom ej decyzji p o d ję tej p rz e z K o n su lto ró w p o d cz as p ra c n a d rew izją K o d e k su z 1917 r.33
F. B ersin i zastan aw ia jąc się n a d racjam i praw nym i p rzem aw iającym i za ta kim ro zw iąza n iem stw ierdził, iż w zajem n a w sp ó łp ra c a fizyczna lub m o ra ln a osó b je s t p rz e stę p stw e m n a tyle ciężkim , iż Praw odaw ca p o d ją ł w tej sytuacji decyzję o w p ro w ad ze n iu przeszkody, u z n a ją c je d no cze śn ie za n ie k o n ie c z n e w p ro w ad ze n ie d o d a tk o w e g o w ym ogu d o ty czącego z a m ia ru zaw arcia m ałżeń stw a34.
33 Navarrete, dz. cyt., s. 413-414.
34 Bersini, dz. cyt., s. 85-86. Autor ten stwierdził: „La mutua colaborazione fisica o morale nell’uccisione del coniuge è il dilito cosî grave che invalida il matrimonio tra i due anche se non avevano l’intenzione di contrarre tra di loro matrimonio”.
R e a su m u ją c należy stw ierdzić, iż p rz e sz k o d a w ystępku pow stałaby w ów czas, gdyby po p e łn ia ją c y prz e stę p stw o n ie p o sia d a ł in ten c ji za w a r cia zw iązku m ałżeń sk ieg o . Innym i słowy, z am iar zaw arcia m ałżeń stw a n ie je s t e le m e n te m isto tn y m an alizow anej figury35.
K o n ty n u u ją c w ykładnię k an. 1090 § 2 K P K pow inniśm y jeszcze sk o n cen tro w ać swą uw agę n a kw estii n o rm aty w n eg o zn acz en ia o k r e ślen ia fiz y c z n y lu b m o ra ln y w sp ó łu d zia ł.
O tó ż w myśl o p in ii J. B a n a re sa , z p u n k tu w id zen ia p ra w a su b sta n cjaln eg o ze w sp ó łd ziała n iem m am y do czynienia w tedy, gdy u obydw u stro n istn ieje p o z n a n ie o ra z a p ro b a ta celow ości d ziałan ia. W k o n s e kw encji więc, jeśli co n ajm n iej je d n a ze stro n byłaby n ieśw iad o m a p o p e łn ia n e g o czynu, b ą d ź te ż w yrażałaby d e z a p ro b a tę lub te ż n ie p o d ję łaby w sp ó łp racy p rzynajm niej n a sposób m oralny, to w ted y n ie m o żn a byłoby m ów ić o n astę p stw a c h jurydycznych, o k tó ry ch tra k tu je P ra w o daw ca w k an. 1090 § 2 K P K 36.
Z fizycznym w sp ó łd z ia ła n ie m spotykam y się w ów czas, jeśli osoby p o d e jm u ją c e d z iałan ie stają się spraw cam i m a terialn y m i p rzestęp stw a. W sp ó łd z ia ła n ie zaś m o ra ln e w ystąpiłoby w tedy, gdy osoby te zleciłyby k o m u ś in n e m u d o k o n a n ie p rzestę p stw a , p o d b u rz a ła b y do d o k o n a n ia te g o czynu37,
W reszcie należy d o dać, iż a u to ra m i fo rm aln y m i lub in ten cjo n aln y m i czynu z je d n e j stro n y p o w in ien być je d e n z m ałżonków , z drugiej zaś m o głaby być n im ró w n ież in n a o so b a 38.
4. Źródło pochodzenie przeszkody
K an o n iści w zasad zie są zg o d n i w tym , iż p rz e sz k o d a w ystępku p o c h o d zi z p ra w a pozytyw nego. Innym i słowy, zo sta ła o n a w p ro w ad zo n a d o k a ta lo g u p rz e sz k ó d p rz e z P raw o d aw cę k o śc ieln eg o 39.
W ydaje się, iż z a sad n o ść tak ieg o stanow iska w ynika z w nioskow ania d edukcyjnego. S am P raw o d aw ca b o w iem u w ydatnił w sposób w yraźny m ożliw ość dyspensow ania. A lb o w iem w p rz y p a d k u zaistn ie n ia p r z e
35 Navarrete, dz. cyt., s. 412.
36 Bańares, Comentario al can. 1090, dz. cyt., s. 1194. 37 Bersini, dz. cyt., s. 85.
38 Aznar Gil dz. cyt., s. 422-423.
szkody w ystępku k o m p e te n c ję ta k ą p o sia d a S tolica A p o sto lsk a. (kan. 1078 § 2, n. 2 K P K ).
W tym m iejscu należy p rzy p o m n ieć, iż z definicji legalnej dyspensy zaw artej w k an. 85 K P K w ynika, iż d yspensa je s t niczym innym ja k ro z lu ź n ie n ie m ustaw y czysto kościelnej. O zn acza to z atem , iż n ie m ożna p o d ją ć tak iej decyzji w o d n ie sie n iu d o dyspozycji w ypływ ających b ąd ź to z p ra w a n a tu ra ln e g o lub te ż p ra w a B ożego pozytyw nego. O zn acza to z a tem , iż p rz e sz k o d a o k tó rej m ow a w k an. 1090 §§ 1-2 K P K p o c h o dzi z pozytyw nej in terw en c ji U staw odaw cy.
Jeśli w ięc p rz e sz k o d a m ałż o n k o b ó jstw a p o c h o d z i z p ra w a pozytyw n ego, to dyspozycje zaw arte w k an. 1090 §§ 1-2 K P K dotyczą tych w szystkich, k tó rzy p o d le g a ją u staw o m kościelnym , a w ięc katolików (k an n . 11, 1059 K P K )40.
T rafnie zauw ażyli A . A b a te o ra z F. B ersini, iż p o d czas w ystąpienia w ystępku o c h a ra k te rz e indyw idualnym je s t rzeczą k o n ieczn ą aby p o p ełn iający p rz e stę p stw o był k ato lik ie m 41. W p rz y p a d k u zaś po jaw ien ia zjaw iska w sp ó łu d ziału osó b w p rze stę p stw ie w ystarczy aby p rzy n aj m niej je d n a z osó b w spó łd ziałający ch była k a to likiem 42.
W k onsekw encji w ięc p rz e sz k o d a n ie p o w stałab y w ów czas, gdy w m o m e n c ie p o p e łn ia n ia p rz e stę p stw a a u to r czynu n ie byłby k a to li kiem . C o w ięcej, zaistniały sta n faktyczny n ie uległby zm ianie, gdyby o so b a ta p rzy stąp iłab y n a stę p n ie do K o ścio ła k ato lick ieg o 43.
5. Zasady dyspensowania
P rzeszk o d a w ystępku p o sia d a c h a ra k te r trw ały, tzn. u stę p u je w raz z upływ em czasu44. S tą d te ż o so b a lub te ż osoby d o tk n ię te tą p rz e sz k o dą n ie m ogłyby w ażn ie zaw rzeć m ałżeń stw a jeśli n ie uzyskałaby dys pensy.
Z asygnalizow aliśm y już, iż w p rz y p a d k a c h zw yczajnych w ład zę dys p en so w a n ia p o sia d a S tolica A p o sto lsk a (k an . 1078 § 2, n. 2 K PK ).
40 Castańo, dz. cyt., s. 216.
41 Zob. C. Lefebrve, De impedimentis dirimentibus in specie, w: Commento al Codice di Diritto Canonico, pod red, P. Pinto, t. 1, Città del Vaticano 2201, s. 646.
42 Zob. A. Abate, Il matrimonio nella nuova legislazione canonica, Roma 1985, s. 122; Ber- sini, dz. cyt., s. 86.
43 Bersini, dz. cyt., s. 86. 44 Tamże.
W p rz y p a d k u zaistn ie n ia p rz e stę p stw a o c h a ra k te rz e pu b liczn y m k o m p e te n c ję ta k ą p o sia d a K o n g reg acja do S praw K u ltu B o żeg o o ra z D ys cypliny S a k ram en tó w . Jeśli n a to m ia st p rz e stę p stw o m iałoby c h a ra k te r tajny, to ta k ą decyzję m ogłaby p o d ją ć P e n ite n c ja ria A p o sto lsk a 45.
Z d a n ie m F . A z n a r G ila, ta k ie o b o strz e n ie w ynika z dw óch p rz e s ła n ek, tzn. ciężkości p rz estęp stw a, a ta k ż e z n ie b ezp ieczeń stw a z a istn ie n ia sk a n d a lu 46.
F. B ersin i zw rócił uw agę, iż b a rd z o tru d n o je s t uzyskać dyspensę j e śli p rz e stę p stw o m iało c h a ra k te r publiczny47. W p rz y p a d k u n a to m ia st czynu p rz e stę p c ze g o o c h a ra k te rz e tajn y m S tolica A p o sto lsk a u d ziela w yłącznie dyspensy z b a rd z o pow ażnych pow odów 48
N ależy je d n o c z e śn ie d o dać, iż w sytuacji z a istn ie n ia n ie b e z p ie cz e ń stw a śm ierci, a ta k ż e w p rz y p a d k u p rzynaglającym n ależało b y z a c h o w ać ro zw iązan ia zaw arte w k an n . 1079-1082 K P K 49. Szczegółow ej om ó w ien ie zasad d yspensow ania p rz e k ra cz a je d n a k zak res te g o o p r a cow ania.
6. Zakończenie
P raw odaw ca w p ro w ad z ają c do k a ta lo g u p rz e sz k ó d p rz e sz k o d ę wy stę p k u sta n ą ł w o b ro n ie ta k cen n ej w arto ści ja k ą je s t życie ludzkie. F u n k c jo n u jącą w system ie k a n o n iczn e g o p ra w a m ałżeń sk ie g o p r z e szkoda m a c h a ra k te r sankcji w zg lęd em spraw y (spraw ców ) p rz e s tę p stwa.
N ależy je d n o c z e śn ie d o d ać, iż w p o rz ą d k u k an o n iczn y m in te rw e n cja U staw odaw cy w tej m a te rii n ie dotyczy w yłącznie instytucji m a łż e ń stwa, lecz dotyczy ta k ż e innych o b szaró w lu d zk ieg o d ziałan ia. P ra w o daw ca b o w iem w p ro w ad ził n iep raw id ło w o ść do p rzyjęcia św ięceń (k an n . 1041, n. 4, 1044 § 1, n. 3 K P K ), a ta k ż e n a k a z a ł w ydalenie czło n k a z in sty tu tu za k o n n e g o o ra z stow arzyszenia życia ap ostolskiego (k an n . 695 §. 1 1, 729, 746 K P K ).
45 Szerzej na ten temat zob. Lüdicke, dz. cyt.,, ad 1090 nr 5. 46 Aznar Gil dz. cyt., s. 424.
47 Bersini, dz. cyt., s. 86. Autor ten stwierdził: „[...] la quale difficilmente suole quando l’uxoricidio èpubblico [...]”.
48 Aznar Gil dz. cyt., s. 424. 49 Tamże.
P rez e n to w a n a p rz e sz k o d a p o c h o d z i z p ra w a pozytyw nego. O zn acza to z atem , iż w iąże o n a w yłącznie k ato lik ó w (kann. 11, 1059 K PK ).
Impedimento del crimine (can. 1090 §§ 1-2 CIC)
Lautore ha compiuto un’analisi delle disposizioni contenute nel can. 1090 §§ 1-2 CIC. Loggetto specifico dello studio sono i seguenti temi: principia fondamnetali, for me dell’uccisione del coniuge, origine dell’impedimento come anche le condizioni del la dispensa.
Dall’analisi risulta che l’impedimento del crimine è di diritto positivo ecclesiastico. Fissando questo impedimento, il Legislatore ha voluto contribuire alla difesa del bene tanto prezioso qual’é la vita umana. Percio questo impediemento possiede carattere di una sanzione nei confronti degli autori del crimine.
