"Studia Warmińskie" T. 4, 1967 : [recenzja]

Koziełło-Poklewski, Bohdan

"Studia Warmińskie" T. 4, 1967 :

[recenzja]

Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 157-160

RECENZJE I OMÓWIENIA

S tu d ia W a r m iń s k ie , t. 4, W a rm iń s k ie W y d a w n ic tw o D ie c e z ja ln e , O lsz ty n 1967, ss. 570.

N o w y , c z w a r ty z k o le i to m „ S tu d ió w W a r m iń s k ic h ” p rz y n o s i in n y n iż d o ty c h c z a s p o d z ia ł z a w a rty c h w n im a rty k u łó w . O b o k d z ia łó w R o z p r a w y o ra z R e c e n z je i o m ó w ie n ia z n a jd u je m y n o w y : M a te r ia ły . W p o szc z eg ó ln y ch d z ia ła c h s z u k a m y a rty k u łó w d o ty c z ą c y c h d z ie jó w n a sz e g o re g io n u i o n e b ę d ą p rz e d m io te m n in ie js z e g o o m ó w ie n ia . D o k u m e n ty z a c h o w a n e w A rc h iw u m D ie c e z ji W a r m iń s k ie j w O ls z ty n ie p o z w o liły b p o w i J a n o w i O b ł ą k o w i w r o z p ra w ie p t. S p r a w a in w e n ta r z a b is k u p s tw a w a r m iń s k ie g o p o p r z e jś c iu Ig n a c e g o K r a s ic k ie g o d o G n ie zn a o d ­ tw o rz y ć s ta n in w e n ta rz a b is k u p s tw a w a rm iń s k ie g o w o w y m o k re s ie . „P o t r a n s l a c j i b is k u p a n a in n ą s to lic ę lu b p o je g o ś m ie rc i — p isz e a u t o r — k a p i ­ tu ła k a te d r a ln a w e F o m b o r k u p rz e jm o w a ła p o d s w ó j z a rz ą d m a ją tk i, z am k i i p a ła c e b is k u p ie w r a z z ic h in w e n ta rz e m , b y je p o te m p rz e k a z a ć n a stę p c y . Z a p o d s ta w ę do p rz e ję c ia m a ją tk u b is k u p s tw a s łu ż y ł sp is, d o k o n a n y w czasie p o p rz e d n ie g o w a k a n s u . W ó w czas p rz e d s ta w ic ie le k a p itu ły , p rz y w s p ó łu d z ia le s p a d k o b ie rc ó w z m a rłe g o lu b p e łn o m o c n ik ó w o d c h o d z ą c e g o d o in n e j d ie c ez ji, s p o rz ą d z a li d o k ła d n ą in w e n ta r y z a c ję w sz y s tk ic h d ó b r z ie m sk ic h , z a b u d o w a ń b is k u p ic h i p rz e d m io tó w w n ic h s ię z n a jd u ją c y c h . O b o w ią z k ie m k a p itu ły w c za sie w a k a n s u b y ło p rz e c h o w a ć w ła sn o ś ć b is k u p s tw a w s ta n i e n i e n a r u ­ szo n y m i zd ać p ro to k o l a r n ie n o w o m ia n o w a n e m u b is k u p o w i”. P o p re k o n iz a c ji K ra s ic k ie g o w 1795 r. n a a rc y b is k u p s tw o g n ie ź n ie ń s k ie , l u s t r a c j ą z o sta ły o b ję ­ te : L i d z b a rk W a r m iń s k i — z a m e k i o ra n ż e r ia , D o b re M iasto , S m o ła jn y , F r o m ­ b o r k o ra z k a p lic e w z a m k a c h i p a ła c a c h b is k u p ic h w J e z io r a n a c h , O rn e c ie i S a m u le w ie . Z l u s tr a c ji w y n ik a , że w o k re s ie rz ą d ó w K ra s ic k ie g o n a W a rm ii z a s z ły n ie k o rz y s tn e z m ia n y w s ta n i e in w e n ta r z a b is k u p s tw a . W p ra w d z ie K r a ­ s ic k i n ig d y n ie m ia ł o p in ii z a p o b ie g liw e g o g o s p o d a rz a , a le s łu sz n ie te ż z w ró ­ c ił a u to r u w a g ę n a to , że w ty m p rz y p a d k u n ie p o n o s i o n w ie lk ie j w in y . T e n ie k o rz y s tn e z m ia n y n a s tą p iły b o w ie m p rz e d e w s z y s tk im n a s k u te k z m ia n p o lity c z n y c h — p ie rw s z e g o ro z b io ru P o ls k i i w c ie le n ia W a rm ii do p a ń s tw a p ru s k ie g o . To w ła ś n ie w y d a rz e n ie w p ły n ę ło u je m n ie n a p o ło ż e n ie s p o le c z n o - -g o s p o d a rc z e i k u l t u r a l n e W arm ii.

W d a lsz y m c ią g u a u to r p rz e d s ta w ił w y n ik i l u s t r a c j i o ra z p e r t r a k t a c j e p rz e d s ta w ic ie li k a p itu ły z a rc y b is k u p e m w s p ra w ie o d r e s ta u r o w a n ia r e z y ­ d e n c ji b is k u p ic h i u z u p e łn ie n ia in w e n ta rz a . T r z e b a p o d k re ś lić , że m im o lic z ­ n y c h d łu g ó w K ra s i c k i z a s to s o w a ł s ię w z n a c z n y m s to p n iu do ż ą d a ń k a p itu ły d o ty c z ą c y c h o d n o w ie n ia b is k u p ic h b u d y n k ó w m ie s z k a ln y c h i u z u p e łn ie n ia b ra k ó w w in w e n ta rz u . N ie z m ie r n ie i n te r e s u ją c e je s t s p o s tr z e ż e n ie a u to r a d o ty c z ą c e z aso b ó w b ib lio te k i b is k u p ie j i a rc h iw u m . D o c za só w K ra s ic k ie g o in w e n ta r z a m i n ie o b e jm o w a n o z b io ró w b ib lio te c z n y c h i a r c h iw a ln y c h . D o p ie ro p o tr a n s l a c j i K ra s ic k ie g o do G n ie z n a z a in te r e s o w a n o się p o r a z p ie rw s z y t ą s p r a w ą , ja k 157

b o w ie m p rz y p u s z c z a li k a n o n ic y , b ib lio te k a b is k u p a „z p e w n o śc ią z a jm u je n ie p o ś le d n ie m ie js c e ” w in w e n ta rz u . P r z e w id y w a n ia te s p r a w d z iły się. K a n o ­ n ic y w ie d z ie li ró w n ie ż , że K ra s ic k i w y a sy g n o w a ł p o w a ż n e s u m y n ie ty lk o n a k s ią ż k i, a le te ż n a u p o rz ą d k o w a n ie i o p ra w ie n ie d o k u m e n tó w a r c h i w a l ­ n y c h . D z ię k i te m u w ła ś n ie d o k u m e n ty t e z a c h o w a ły s ię do n a sz y c h czasów . I to je s t je d n a z n a jw ię k s z y c h z a s łu g K ra sic k ie g o w c za sie je g o rz ą d ó w n a W arm ii.

K s. A lo jz y S z o r с w d a lsz y m c ią g u z a j m u je się s y tu a c ją W a rm ii w o k r e ­ sie rz ą d ó w b is k u p a A n d rz e ja C h ry z o sto m a Z a łu sk ie g o . T y m ra z e m , w r o z p r a ­ w ie p t. Z d zia ła ln o ś c i k o ś c ie ln e j b is k u p a A n d r z e ja C h r y z o s to m a Z a łu s k ie g o na W a r m ii (1698— 1711), p o ś w ię c ił u w a g ę d z ia ła ln o ś c i Z a łu s k ie g o , ja k o rz ą d c y d ie c ez ji.

A n d rz e j C h ry z o sto m Z a łu s k i, w y b ra n y b is k u p e m w a rm iń s k im z p o ru c z e n ia k ró la A u g u sta II w 1698 r., w ła d z ę n a W a rm ii o b ją ł fa k ty c z n ie d o p ie ro po 16 w rz e ś n ia 1699 r. O k re s b y ł ja k n a jb a r d z ie j n ie s p r z y ja ją c y . P r z e z c ały p r a w ie czas s p ra w o w a n ia rz ą d ó w p rz e z Z a łu s k ie g o w d ie c e z ji w a rm iń s k ie j to c z y ła s ię w o jn a p ó łn o c n a ; o k u p o w a ły ją n a p r z e m ia n w o js k a s a s k ie i s z w e d z ­

k ie. S a m z aś Z a łu s k i, s e n a to r R z e c z y p o sp o lite j, s tr o n n ik A u g u s ta I I , p o p a d a ł w k o n flik ty p o lity c z n e . W k ró tc e po w y b u c h u w o jn y m u s ia ł u c h o d z ić p rz e d S z w e d am i. N a s tę p n ie zaś, z p o le c e n ia sw e g o p r o te k to r a A u g u s ta I I , z o sta ł a re s z to w a n y p o d z a r z u te m z d r a d y s ta n u . N ie c ie sz y ł s ię te ż z a u f a n ie m w R zy m ie i p rz e b y w a ł w o d o s o b n ie n iu w A n k o n ie . T a k w ię c z n a c z n ą część czasu , ja k o b is k u p w a r m iń s k i sp ę d z ił z k o n ie c zn o śc i, a le n ie r a z i z w ła sn e g o w y b o ru , p o z a g ra n ic a m i d ie c e z ji. N a jc z y n n ie j d z ia ła ł w p ie rw s z y c h la ta c h r z ą d ó w d ie c e z ją , tz n . d o 1704 r., c zy li c h w ili w ta rg n ię c ia S z w e d ó w n a W a rm ię . W o k re s ie ty m p rz e p ro w a d z ił w iz y ta c ję w sz y s tk ic h d e k a n a tó w i w ię k sz y c h p a r a fii, k o n s e r w o w a ł k o śc io ły i b r a ł c z y n n y u d z ia ł w ż y ciu d ie c e z ji. W o k re s ie je g o n ie o b e cn o śc i d ie c e z ją z a rz ą d z a li, m ia n o w a n i p rz e z n ieg o , a d m in is tra to rz y : Ż ó r a w s k i, N y cz i — n a jc z ę ś c ie j — K u n ig k . Z a łu s k i u tr z y m y w a ł z n im i s ta ł y k o n ta k t p rz y p o m o c y ró ż n e g o r o d z a ju p is m o k ó ln y c h , lis tó w p a s te rs k ic h i z a rz ą d z e ń . C h a r a k t e r y s ty c z n e je s t p rz y ty m , że p r z e p la ta ły s ię w n ic h s p r a w y r e lig ijn e ze s p ra w a m i p o lity c z n y m i. D a je się to z a u w a ż y ć z w łasz cz a w jeg o ro z p o rz ą d z e n ia c h . B isk u p , k a n c le r z R z e c z y p o sp o lite j, p o lity k , w c ią g a ł sw o ich d ie c e z ja n w ra d o ś c i i k ło p o ty p o lity c z n e całeg o k r a j u . I n f o r m u ją c ic h n p . o ś m ie rc i w y so k ic h d y g n ita rz y p a ń s tw o w y c h , o m a ją c y c h się o d b y ć lu b szczę­ ś liw ie o d b y ty c h p o s ie d z e n ia c h s e n a tu , o g ro ź b ie in w a z ji s z w e d z k ie j itp . u ś w ia d a m ia ł W a rm ia k o m — j a k to s łu sz n ie p o d k r e ś lił a u to r — że są o b y w a te ­ la m i R z e c z y p o sp o lite j, że m a ją o b o w ią ze k p a m ię ta ć o n ie j. I t a k n p . w je d n y m z ro z p o rz ą d z e ń , 17 p a ź d z ie rn ik a 1699 r., n a k a z a ł w c a łe j d ie c e z ji m o d litw y d z ię k c z y n n e z o k a z ji o d z y sk a n ia K a m ie ń c a i p o d p is a n ia p o k o ju z T u r c ją . In n y m zn ó w ro z p o rz ą d z e n ie m , 21 s ie r p n ia 1701 r., n a k a z a ł m o d litw y w in t e n ­ c ji r o z d a r te j w o jn ą d o m o w ą L itw y i z a ż e g n a n ia g ro ż ą c e j in w a z ji s z w e d z k ie j. W y m ie n iłe m te d w a p rz y k ła d y , s p o śró d w ie lu in n y c h c y to w a n y c h p rz e z a u to ra , b y w y k a za ć , j a k s p r a w y p o lity c z n e o d b ija ły s ię w d z ia ła ln o ś c i Z a łu s ­ k ieg o , ja k o b is k u p a w a rm iń s k ie g o . S z c ze g ó ln ie j e d n a k c ie k a w e s ą p ro to k ó ły p o w iz y ta c y jn e b is k u p a . W je d n y m z n ic h , d o ty c z ąc y m k o ścio ła k a te d r a ln e g o w O ls z ty n ie , w ś r ó d w ie lu r ó ż n o r a ­ k ic h z a le c e ń , n a k a z a ł k s ię ż o m n ie z a n ie d b y w a ć k a z a ń w ję z y k u p o ls k im „ g d y ż w ie lu lu d z i, z w łasz cz a p o w sia c h , w c a le n ie z n a n ie m ie c k ie g o ”. D o d a jm y tu , że tr o s k a o lu d n o ś ć p o ls k ą w d ie c e z ji z n a la z ła sw ó j w y ra z m . I n . w o d b u d o ­ w a n iu i w y p o sa ż e n iu w O rn e c ie k a p lic y p o ls k ie j z b u d o w a n e j je sz c z e p rz e z b is k u p a K ro m e ra , ja k te ż w in te r w e n c ji w s p ra w ie n a b o ż e ń s tw w k a p lic y je z u ic k ie j w Ł a b u c h a c h p o d B isk u p c e m .

U z u p e łn ie n ie m o m a w ia n e j r o z p ra w y k s. S z o rc a je st, z am iesz cz o n y p rz e z teg o ż a u to r a w d z ia le M a te r ia ły t e k s t ła c iń s k i: A r tic u li iu r a ti A . C. Z a łu s k i E p isc o p i W a r m ie n sis . O d c h w ili sw e g o p o w s ta n ia W a r m ia (n ie m y lić z d ie c e ­ z ją w a rm iń s k ą ! ) p o s ia d a ła d w ie w ła d z e : b is k u p a , k tó r y rz ą d z ił 2/3 j e j o b sz a ru o ra z k a p itu łę k a te d r a ln ą rz ą d z ą c ą p o z o sta ły m o b s z a re m . Z a c h o d z iła w ię c k o n ie c z n o ść s p re c y z o w a n ia z a k r e s u o b u ty c h w ła d z i ic h w z a je m n e g o s to s u n ­ k u . N a p o d s ta w ie s ta t u tó w k a r d y n a ła C o m m e n d o n e z 1572 r. o p ra c o w a n o tzw . a r tic u li iu r a ti, k tó r e k a ż d y n o w o w y b ra n y b is k u p w a r m iń s k i m u s ia ł z a p rz y - sięg ać. B y ły to sw e g o ro d z a ju p a c ta c o n v e n ta n o rm u j ą c e w z a je m n e s to s u n k i b is k u p a i k a p itu ły . W d ie c e z ji w a r m iń s k ie j o d g r y w a ły o n e p o w a ż n ą ro lę i k a ż d e ic h n a ru s z e n ie o d b ija ło się f a ta ln ie w ży ciu s p o łec z n y m . A r ty k u ły ta k ie z a p r z y s ią g ł te ż b is k u p Z a łu s k i 16 w rz e ś n ia 1699 r.

P o p ra c a c h k s. W ła d y sła w a P i w o w a r s k i e g o , p r z e d s ta w ia ją c y c h s y t u a ­ c ję k a to lic y z m u w p o łu d n io w e j W a rm ii, z a m ie sz c z o n y c h w trz e c h p o p rz e d n ic h to m a c h „ S tu d ió w W a r m iń s k ic h ” , o trz y m a liś m y n o w ą p r a c ę z z a k r e s u s o c jo ­ lo g ii. O ile j e d n a k k s. P iw o w a rs k i s k o n c e n tr o w a ł się n a b a d a n i u osób d o ro s ły c h , o ty le k s. W ła d y sła w T u r e k w r o z p r a w ie p t. R o la d u s z p a s te r z a w p r z y g o to w a n iu do s a k r a m e n t u m a łż e ń s tw a w i e j s k i e j m ło d z ie ż y p o z a s z k o ln e j (na p r z y k ła d z ie w y b r a n y c h p a r a fii d ie c e z ji w a r m i ń s k i e j ), z a j ą ł s ię m ło d z ie ż ą w ie js k ą . T y t u ł r o z p ra w y s u g e r u je n a m w p ra w d z ie , że c h o d zi je d y n ie o k w e ­ s tię p rz y g o to w a n ia te j m ło d z ie ż y do m a łż e ń s tw a i w y p ły w a ją c ą s tą d r o lę d u s z p a s te rz a , a le tre ś ć p r a c y d a je n a m o b ra z s to s u n k u te j m ło d z ie ż y do s p ra w r e lig ii i w ia ry . A u to r p r z y z n a je b o w ie m , że p o to , b y o d p o w ie d z ie ć n a p o s ta ­ w io n e w t y tu le r o z p ra w y p y ta n ie „ k o n ie c z n e je s t je sz c z e z b a d a n ie a k tu a ln e g o s ta n u r e lig ijn o - m o ra ln e g o m ło d z ie ż y i w y ła n ia ją c y c h się z n ie g o p o trz e b d u s z p a s te r s k ic h w k o n k r e tn y c h g ru p a c h m ło d z ie ż y p o z a s z k o ln e j”. A u to r o p a rł się n a d w o ja k im m a te r ia le : fa c h o w e j l i t e r a t u r z e p r z e d m io tu z a ró w n o p o ls k ie j j a k i z a g ra n ic z n e j o ra z n a m a te r ia le e m p iry c z n y m u z y s k a n y m p rz y p o m o c y a n k ie t śro d o w isk o w y c h , ja k te ż o so b isty c h w y w ia d ó w z p o szc z eg ó ln y m i d u s z ­ p a s te rz a m i.

B a d a n ia m i e m p iry c z n y m i o b ją ł a u to r d z ie w ięć p a r a f ii d ie c e z ji w a r m iń s k ie j, k ie r u ją c się p o c h o d z e n ie m ic h m ie s z k a ń c ó w . T a k w ię c p o d d a ł b a d a n io m m ło ­ d z ie ż trz e c h p a r a f i i z a m ie s z k a ły c h p r z e w a ż n ie p rz e z lu d n o ś ć a u to c h to n ic z n ą ; trz e c h p a r a f ii, w k tó ry c h w ię k sz o ść s ta n o w ią p rz y b y s z e z w o je w ó d z tw c e n t r a l ­ n y c h o ra z tz w . a k c j i „W ”, w re s z c ie — tr z e c h p a r a f ii z a m ie s z k a ły c h p rz e z p rz e s ie d le ń c ó w zza B ugu.

O d p o w ie d z i n a a n k ie tę p o z w o liły a u to ro w i p r z e b a d a ć p o s ta w ę re lig ijn o - -m o r a l n ą m ło d z ie ży , je j p o g lą d y n a m a łż e ń s tw o c h rz e ś c ija ń s k ie o ra z — w z w ią z k u z ty m — w sk a z a ć n a p o trz e b y w z a k r e s ie p rz y g o to w a n ia je j do m a łż e ń s tw a .

J a k w y n ik a z p rz e p ro w a d z o n y c h p rz e z a u to r a b a d a ń , o g ó ln y po zio m p r a k ­ ty k re lig ijn y c h w ś r ó d b a d a n e j m ło d z ie ż y n ie je s t w y so k i. J e ż e li p rz y ty m u w z g lę d n i się f a k t, że b a d a n io m p o d d a n a z o s ta ła m ło d z ie ż w ja k iś sp o só b z w ią z a n a z K o śc io łe m , b o u c z ę s z c z a ją c a r e g u la r n ie lu b m n ie j r e g u la r n ie n a n a b o ż e ń s tw a n ie d z ie ln e , to tr z e b a s tw ie rd z ić , że g d y b y b a d a n ia m ia ły c h a r a k ­ t e r b a rd z ie j re p r e z e n t a ty w n y , a w ię c g d y b y o b e jm o w a ły c a łą m ło d z ie ż b a d a ­ n y c h p a ra fii, w ó w cz a s s ta n p r a k t y k r e lig ijn y c h o k a z a łb y s ię jesz c z e n iż sz y .' W y n ik i b a d a ń p o z w o liły a u to ro w i n ie ty lk o p r z e d s ta w ić i o m ó w ić is tn ie ją c ą w ś r ó d b a d a n e j m ło d z ie ż y s y tu a c ję , a le ró w n ie ż s fo rm u ło w a ć s z e re g is to tn y c h w s k a z a ń d o ty c z ą c y c h p r a c y d u s z p a s te r s k ie j w ś r ó d t e j m ło d z ie ży .

D z iał M a te r ia ły o tw ie ra s tu d iu m k s. J u lia n a W o j t k o w s k i e g o pt . S p r a w y w a r m iń s k ie i k r z y ż a c k ie w e w ło c ła w s k im e g z e m p la r z u p ię tn a s to - w ie c z n e g o w y d a n ia L is tó w K a r d y n a ls k i c h E n e a sza S y lw iu s z a P icc o lo m in ie g o .

W ło c ła w sk i in k u n a b u ł z a w ie ra je d n o z w y d a ń L is tó w K a r d y n a ls k ic h p ó ź n ie j­ szego p a p ie ż a P iu s a II, a p o n a d to n a m a rg in e s a c h i lu ź n y c h k a r tk a c h z n a j d u ją się ta m z a p is k i p o c zy n io n e r ę k ą p ry m a s a J a n a Ł a s k ie g o o ra z B e r n a r d a W a p o w sk ie g o . J e s t ta m ró w n ie ż n ie z n a n y lis t k r ó la Z y g m u n ta S ta r e g o do k ró la w ę g ie rs k ie g o L u d w ik a II, p is a n y w o k re s ie o s ta t n ie j w o jn y k rz y ż a c k o - -p o ls k ie j. T a k w ię c z a w a rto ś ć in k u n a b u łu i l u s t r u j e : s t a r a n i a E n e a sz a S y lw iu - sza P ic c o lo m in ie g o o b is k u p s tw o w a r m iń s k ie w 1457 r .; z a b ie g i p r y m a s a J a n a Ł a s k ie g o w R z y m ie o z a tw ie r d z e n ie u k ła d u p io tr k o w s k ie g o w s p ra w ie o b s a ­ d z a n ia b is k u p s tw a w a rm iń s k ie g o w 1513 r. o ra z m is ję d y p lo m a ty c z n ą H ie ro ­ n im a Ł a s k ie g o w c z a sie w o jn y p o ls k o -k rz y ż a c k ie j z l a t 1519— 1521. W o p a rc iu 0 te n m a te r ia ł a u to r p rz e d s ta w ił szczeg ó ło w o te tr z y z a g a d n ie n ia , a n a m a rg in e s ie ty c h s p r a w w y ja ś n ił d a tę u ro d z in B e r n a r d a W ap o w sk ie g o , k tó r ą z d a n ie m a u to r a n a le ż y p rz e s u n ą ć z 1450 n a 1475 r.

P r z y o k a z ji b a d a ń n a d w s p o m n ia n y m in k u n a b u łe m w ło c ła w s k im a u to r w y d o b y ł z a rc h iw ó w O ls z ty n a , G n ie z n a , G e ty n g i, W a rsz a w y , K ra k o w a 1 U p p sa li w ie le n ie w y d a n y c h d o ty c h c z a s d o k u m e n tó w , k t ó r e d o łą c zy ł, ja k o a n e k s y , do o m a w ia n e g o s tu d iu m . M a te r i a ły t e p o z w o liły m u w in te r e s u ją c y sp o só b n a ś w ie tlić r o lę k a n o n ik a w a rm iń s k ie g o M a u ry c e g o F e r b e r a , ja k o z a u fa n e g o k r ó la Z y g m u n ta S ta re g o o ra z p rz e d s ta w ić s to s u n e k p ry m a s a Ł a s k ie g o do d z ie ła D łu g o sza . W s u m ie c e n n e to s tu d iu m rz u c iło n o w e św ia tło n a w a ż n e s p ra w y z d z ie jó w P o ls k i p ó łn o c n e j w X V i X V I w ie k u .

K s. M ik o ła j K a m i ń s k i o p u b lik o w a ł L i s t B e r n a rd a W a p o w s k ie g o do Ja n a D a n ty s z k a , k tó r y s ta ł się d la a u to r a o k a z ją do p r z e d s ta w ie n ia n a ty m tle s to s u n k u D a n ty s z k a do r e f o r m a c ji i M a r c in a L u t r a . K s. A lo jz y S z o r с z a m ie ś c ił z aś A r tic u li iu r a ti..., w s p o m n ia n e ju ż p rz y o k a z ji o m a w ia n ia r o z p r a ­ w y p o ś w ię c o n e j b is k u p o w i Z a łu s k ie m u .

T o m c z w a r ty „ S tu d ió w W a rm iń sk ich '* z a m y k a ją tr z y re c e n z je d o k o n a n e p rz e z k s. M a r ia n a B o r z y s z k o w s k i e g o .

B o h d a n K o z ie lło - P o k le w s k i K a m ila W r ó b l e w s k a , D a w n y p o r tr e t ги z b io ra c h M u z e u m M a z u rs k ie g o w O ls z ty n ie . K a ta lo g w y s ta w y . W stę p d o c zęści h o le n d e rs k ie j — A n n y D o - b r z y c k i e j , p rz e d m o w a — H ie ro n im a S k u r p s k i e g o . O lsz ty n 1965, ss. 48, ilu s tr a c ji 42. M u z e u m M a z u rs k ie w O lszty n ie.

K a ta lo g K . W r ó b l e w s k i e j ja k o w y d a w n ic tw o o k o lic z n o śc io w e , o p u ­ b lik o w a n o w z w ią z k u z w y s ta w ą cza so w ą: D a w n y p o r tr e t w z b io ra c h M u z e u m M a z u rs k ie g o w O ls z ty n ie , u d o s tę p n io n ą w 1965 r . Z o r g a n iz o w a n ie te g o ty p u w y s ta w y b y ło u k o ro n o w a n ie m k ilk u le tn ie j a k c j i z ab e z p ie c z e n io w e j d z ie ł s z tu k i, p ro w a d z o n e j p o w o jn ie n a t e r e n ie w o j. o lszty ń sk ie g o . O b ie k ty o calo n e, c zęsto w n ie o c z e k iw a n y c h o k o lic z n o śc ia ch , z n a jd o w a ły się w b a rd z o z ły m s ta n i e i w y m a g a ły p rz e d w y s ta w ie n ie m p rz e p r o w a d z e n ia ż m u d n y c h i k o s z to w ­ n y c h p ra c k o n s e r w a to r s k ic h .

O m a w ia n a p ra c a u ję ta w fo rm ę k a ta lo g u n a u k o w e g o , m im o iż w y s ta w a z o sta ła d a w n o z a m k n ię ta , m a w a r to ś ć b a r d z ie j t r w a łą . C h o ciaż, ja k a u to r k a z az n a c za n a w s tę p ie , n ie s ta n o w i w y c z e rp u ją c e g o p rz e g lą d u z b io ró w , a p r e ­ z e n t u je ty lk o p e w ie n ic h f r a g m e n t, j e s t p ie rw s z y m k r o k ie m w p ró b ie u s y s te ­ m a ty z o w a n ia n a u k o w e g o o c a lo n y c h z a b y tk ó w m a la r s tw a p o rtr e to w e g o b y łe j p r o w in c ji w s c h o d n io p r u s k ie j, p r ó b ą w y k a z a n ia c ec h w ła śc iw y c h śro d o w isk a i zło żo n y ch p ro b le m ó w f il ia c ji o b c y ch w p ły w ó w n a t e te r e n y . S y g n a liz u je p e w n e z a g a d n ie n ia , k t ó r e w p rz y sz ło śc i s ta ć się p o w in n y p o le m d a lsz y c h b a d a ń . A u to rk a w y su w a d w a g łó w n e z a g a d n ie n ia . P ie rw s z y m je s t p o r t r e t h o le n d e rs k i X V II w ie k u (ze w s tę p e m A . D o b r z y c k i e j ) , b o g a to r e p r e z e n ­ to w a n y n a ty c h te r e n a c h w w y n ik u k o lig a c ji i k o n ta k tó w z a g ra n ic z n y c h