Misiło, Eugeniusz
Wojewódzki Urząd Informacji i
Propagandy w Olsztynie (1945-1947)
Komunikaty Mazursko-Warmińskie nr 1, 55-85
Eugeniusz M isïlo
WOJEWÓDZKI URZĄD INFORMACJI I PROPAGANDY
W OLSZTYNIE (1945— 1947)
S ta n w ie d z y o p o w o je n n ej h isto rii w o jew ó d ztw a olsztyńskiego, m im o p ro w a d zo n y c h od diuższego czasu s y s te m aty c zn y c h b a d a ń jes t ciągle n ie z a d o w a la ją c y *. L u k i dotyczą zwłaszcza działalności n i e k tó ry c h in sty tu c ji a d m i n is tra c y jn y c h czy .też społeczno-politycznych, sw oistych e fe m e ry d o lszty ń skiego życia politycznego, kończący ch sw ój ż y w o t po k ilk u la ta c h i n te n s y w nej działalności. I n s ty tu c je p r z e jm u ją c e w s p a d k u z a k re s y ich k o m p eten cji, często z m ien ian e w ra z ze zm ie n ia ją c y m i się w y m o g a m i w a r u n k ó w działania, zac ie ra ły pozostaw ione śla d y niszcząc z będną już d o k u m en ta cję.
E w id e n tn y m p rz y k ła d e m jest W ojew ódzki U rz ąd In fo rm a c ji i P r o p a g a n d y w O lsztynie (dalej W UIiP), c en tra ln e ogniw o ówczesnego sy s te m u p ro p a g an d o w e g o w o je w ó d ztw a o ls z ty ń s k ie g o 2, przed k tó r y m w la ta c h 1945— 1947 postaw iono szczególnie odp o w ied zialn e zadanie. W p rz ec iw ie ń stw ie do urzęd ó w in fo rm a cji i p ro p a g a n d y in n y ch w ojew ództw , W U IiP w O lsztynie — poza k ilk o m a d ro b n y m i w z m ia n k a m i — nie doczekał się żadnego o p ra c o w a n ia “. P o d ję ta tu ta j p ró b a a n alizy działalności W U IiP pozw oliła n a u stalen ie licznych fa k tó w zm u s za ją c y ch do m o d y fik a cji n ie k tó r y c h poglądów , szczegól nie w sferze działalności p olitycznej i p r o p a g an d o w e j w okresie re fe r e n d u m i w y b o ró w do S e jm u U staw o d aw czeg o oraz co do n ie k tó ry c h dziedzin ówczes nego życia k u ltu ra ln eg o .
W p r a c y ograniczono się do p rz e d s ta w ie n ia s t r u k t u r y o rg an izacy jn ej, za d a ń oraz ich realizacji przez U rz ąd i jego oddziały p ow iatow e.
P rz y jęc ie ta k ie j koncepcji d y k to w a ły w głó w n ej m ie rze ograniczone ro z m ia ry a r ty k u ł u i niek o m p letn o ść a k t w y tw o rz o n y c h przez W UIiP.
I
P rz e o b ra ż en ia społeczne i p olityczne po w y zw o len iu d o k o n y w a ły się początkow o w w a r u n k a c h ostrej w a lk i klasow ej. P ro ces d o p ro w a d ze n ia do św iadom ości społeczeństw a istoty u stro ju , k tó r y m iało budow ać, w y m a g ał in te n sy w n y ch , z ak ro jo n y c h na szeroką sk a lę d z iałań p ro p a g an d o w y c h . O d r e d a f c c j i ; A r t y k u ł j e s t f r a g m e n t e m p r a c y m a g i s t e r s k i e j ł i a p i s a n e j w Z a k ł a d z i e H i s t o r i i W y ż s z e j S z k o ł y P e d a g o g i c z n e j w O l s z t y n i e w 1977 r o k u n a s e m i n a r i u m d r . S t a n i s ł a w a Ł a ń c a . 1 P o r . , T . F i l i p k o w s k i , S t a n b a d a ń n a d d z i e j a m i s p o ł e c z n y m i i g o s p o d a r c z y m i W a r m i i i M a z u r w 3 0 - l e c i u P R L , K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e ( d a l e j K M W ) , 1975, n r 4, s s . 505—519. 2 N a z w a — w o j e w ó d z t w o o l s z t y ń s k i e — z o s t a ł a w p r o w a d z o n a 29 m a j a 1946 r o k u d l a j e d n o s t k i a d m i n i s t r a c y j n e j d o t e g o c z a s u z w a n e j O k r ę g i e m M a z u r s k i m . W t e k ś c i e o b i e t e n a z w y u ż y w a n e s ą p r z e m i e n n i e , c o d y k t o w a n e b y ł o p r z e d e w s z y s t k i m w z g l ą d a m i p r a k t y c z n y m i . 3 Z . K a n d z i o r a , D z i a ł a l n o ś ć W o j e w ó d z k i e g o U r z ę d u I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y w P o z n a n i u I I 1945— I V , w : M a t e r i a ł y p o m o c n i c z e d o h i s t o r i i d z i e n n i k a r s t w a P o l s k i L u d o w e j , 1976, z. 6; H . K r z y ż a n o w s k a , D z i a ł a l n o ś ć U r z ę d u I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y w o j e w ó d z t w a w a r s z a w s k i e g o , K o m u n i k a t y M a z u r s k o - W a r m i ń s k i e , 1981 n r 1 (151)
56 Eugeniusz M is il o
N a k s z ta łt sy s te m u p ro p a g an d o w e g o w Polsce znaczący w p ły w w 'y w arly p rz esła n k i polityczne. P ro p a g a n d a , ja k ą zaczął p ro w a d zić obóz lewicy, m u siała u w zględnić istniejący, n ie ja k o odziedziczony po p o p rz ed n ich o k re sac h sta n św iadom ości społecznej. O d d ziały w an ie p r o p a g a n d y leg a ln ej i n iele g a ln e j opozycji w y m a g ało szybkiej realizacji p rz ec iw d zia ła ń w k ie r u n k u g w a ra n tu j ą c y m p o z y sk a n ie sprzym ierzeńców ' dla now ego u stro ju . P o w stan ie i ew o lu cja s y s te m u p ro p a g a n d y d o k o n y w a ły się n iejak o ró w n o leg le do p r z e obrażeń polskiego s y s te m u p a r ty jn e g o i były, p odobnie ja k tenże, re z u lta te m w a lk i p o lity czn ej prow'adzonej przez lew icę 4.
J u ż w t r a k c ie w y z w a la n ia ziem polskich u tw o rz o n o p ierw sze, p o d s ta w o w a ogniwo s y s te m u p ro p a g an d o w e g o — R e so rt In fo rm a c ji i P ro p o g a n - d y — fu n k c jo n u ją c e w r a m a c h P K W N od w rz eś n ia do k ońca g ru d n ia 1944 ro k u 3. 31 g r u d n ia 1944 ro k u , n a m ocy u s ta w y o p o w o ła n iu R ządu T y m czasowego, R eso rt In fo rm a c ji i P r o p a g a n d y przek ształco n o w M in isters tw o In f o rm a c ji i P ro p a g a n d y 6.
Z aró w n o co do m e to d pracy , ja k i f o rm o r g a n iz ac y jn y ch M in is ters tw a In fo rm ac ji i P ro p a g a n d y (dalej M liP) nie istn ia ły żad n e trad y c je . W szelkie s c h e m a ty o rg a n iz ac y jn e in n y c h m in iste rstw , stosow ane p rz ed 1939 r o k iem czy też po w y zw o len iu , nie były od p o w ied n ie d la tego r e s o rtu . S t r u k t u r a o rg a n iz ac y jn a i m eto d y działania, szczególnie w p o c zą tk o w y m okresie, w y n ik a ły z p o sz u k iw a ń n ajle p szy c h w a ria n tó w , po części czerp an ia ze wzorów , rad ziec k ich i fra n c u s k ic h m in is te r s tw i n f o r m a c j i7.
M liP w założeniach i w realizacji codziennej działalności stanow iło cen t r a ln e ogniwo s y s te m u p ro p ag an d o w eg o . Jak k o lw d ek n a k re ś lo n a s t r u k t u r a o r g a n iz ac y jn a i zak res k o m p ete n cji nie pozw oliły n a objęcie zasięgiem w s zy s tk ich in sty tu c ji p r o p a g a n d o w y c h organizacji społecznych i m łodzieżow ych, p a r tii p olitycznych o raz W ojska Polskiego, to je d n a k M liP przez cały okres działalności o p iera ło się n a nich, u z u r p u ją c sobie jednocześnie p r a w o do p o zycji głów nego k o o rd y n a to r a w szelk ich p o czy n ań p ro p a g an d o w y c h .
1 m a rc a 1945 roku, m in is te r In fo rm a c ji i P ro p a g a n d y na p o d sta w ie d e k r e t u P K W N i w p o ro z u m ie n iu z M in is te rs tw e m A d m in is tra c ji P u b liczn ej w y d a ł ro zporządzenie o u tw o rz e n iu o rg an ó w M in is te rs tw a In fo rm a c ji i P r o p a g a n d y I i II i n s t a n c j i s. Z ak ład a ło ono tw o rzen ie n a t e re n ie d z iałan ia o rg a
W a r s z a w a 1975, B i b l i o t e k a I n s t y t u t u D z i e n n i k a r s t w a i N a u k P o l i t y c z n y c h U W , W/20/1Q75, m a s z y n o p i n ; E . P o n c z e k , D z i a ł a l n o ś ć k u l t u r a l n o - o ś w i a t o w a W U l i P w Ł o d z i , I I - V J 1 1 1945 r . w : Z e s z y t y N a u k o w e U n i w e r s y t e t u Ł ó d z k i e g o , 1977 s e r i a I , n r 23, s . 59—79. 4 S . K u ś m i e r s k i , P r o p a g a n d a p o l i t y c z n a F o l s k i e j P a r t i i R o b o t n i c z e j w l a t a c h 1944— 1948, W a r s z a w a 1976, s . 37. 5 D e k r e t K r a j o w e j R a d y N a r o d o w e j z 7 w r z e ś n i a 1944 r o k u . D z i e n n i k U r z ę d o w y R z e c z y p o s p o l i t e j P o l s k i e j ( d a l e j D z . U R P ) , 1944, n r 4, p o z , 20. O z a k r e s i e d z i a ł a n i a i o r g a n i z a c j i R e s o r t u I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y . 6 D z U R P , 1944, n r 19, P O Z . 99, S . 1. 7 A r c h i w u m A k t N o w y c h ( d a l e j A A N ) , M i n i s t e r s t w o I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y ( d a l e j M l i P ) , 60, k . 6— 13. S t a t u t o r g a n i z a c y j n y M l i P . S t r u k t u r a o r g a n i z a c y j n a t u ż p r z e d l i k w i d a c j ą M l i P p r z e d s t a w i a ł a s i ę n a s t ę p u j ą c o : G a b i n e t M i n i s t r a , B i u r o P o p u l a r y z a c j i P l a n u O d b u d o w y G o s p o d a r c z e j , D e p a r t a m e n t S p o ł e c z n o - W y c h o w a w c z y , D e p a r t a m e n t P r a s y , D e p a r t a m e n t P r o p a g a n d y , D e p a r t a m e n t A d m i n i s t r a c y j n o - F i n a n s o w y , B i u r o P r z e d s i ę b i o r s t w , B i u r o P e r s o n a l n e , S a m o d z i e l n y W y d z i a ł I n f o r m a c y j n y . B i u r u P r z e d s i ę b i o r s t w p o d l e g a ł y : P o l s k i e R a d i o , P o l s k a A g e n c j a P r a s o w a „ P A P " , P a ń s t w o w e P r z e d s i ę b i o r s t w o „ F i l m P o l s k i ” , C e n t r a l n y Z a r z ą d Z a k ł a d ó w G r a f i c z n y c h , P a ń s t w o w y I n s t y t u t W y d a w n i c z y , A g e n c j a P r o p a g a n d y A r t y s t y c z n e j , P o l s k i e B i u r o P o d r ó ż y „ O r b i s ” i i n n e m n i e j s z e i n s t y t u c j e . 8 D z U R P , 1945, n r 7, p o z . 32, R o z p o r z ą d z e n i e m i n i s t r a I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y w p o r o z u m i e n i u z M i n i s t e r s t w e m A d m i n i s t r a c j i P u b l i c z n e j z l m a r c a 1945 r o k u .
nów a d m in is tr a c ji ogólnej I in stan c ji — oddziałów in fo rm a cji i p ro p a g an d y , zaś na szczeblu II in s ta n c ji — u rzęd ó w in fo rm a c ji i p ro p a g an d y .
O ddziały in fo rm a c ji i p r o p a g a n d y o b e jm o w a ły zasięgiem obszar p o w ia tu i b y ły bezpośrednio p o d p o rz ąd k o w a n e u rzęd o m in fo rm a cji i p r o p a g an d y , k tó re z kolei s ta n o w iły b e zp o ś re d n i o rg a n w y k o n a w c zy m in is te r s tw a n a t e r e n ie w o jew ó d ztw a a. W zależności cd lo k aln y c h p o trze b p rz ew id zian o możliwość tw o rz en ia g m in n y c h i d zielnicow ych o ś ro d k ó w p ro p a g a n d y p o d p o rz ą d k o w a n y c h u rzęd o m i oddziałom. W p r z y p a d k u O k rę g u M azu rsk ieg o nie s t w i e r dzono ani jednego takiego p r z y p ad k u . T łu m a cz y to z b y t m a ła liczba ludności p olskiej w s to s u n k u do w y m o g ó w w ielostopniow ej ro zb u d o w y r e s o r tu m ającej sw oje u zas ad n ien ie je d y n ie w r e jo n a ch P o lsk i o dużej gęstości zalu d n ien ia. W O k rę g u M a z u rs k im a k c ja osadnicza dopiero się rozpoczynała i m im o iż już w sie rp n iu 1945 ro k u w bilansie lu d n o ścio w y m w y ra ź n ie p rz ew a ż ała ludność polska, było jej znacznie m n ie j niż w in n y c h re jo n a c h ziem o d z y sk a n y c h l°.
W obec tak iej s y tu a cji osiągnięciem było z o rg an izo w an ie W U IiP w Ol sztynie już w k w ie tn iu 1945 r o k u u . 22 k w ie tn ia p r z y b y ła z W ars z a w y do O lsztyna 12 osobowa g r u p a o p e rac y jn a z p rz y szły m n a cz eln ik ie m U rzęd u M a ria n e m P olońskim . W U IiP w O lsztynie po w s tało po dw ó ch m iesiącach od chw ili w y d a n ia ro z p o rz ą d ze n ia m in is tra I n fo rm a c ji i P ro p a g a n d y , co w skali ogólnopolskiej s taw iało go na o sta tn im m iejscu.
Z o rg an izo w an ie g r u p y o p e rac y jn e j n a s tąp iło w W arsz a w ie w m a r c u 1945 roku, p odobnie ja k w p rz y p a d k u ekip in n y ch resortów , k t ó r e m iano w ysłać do O k rę g u M azu rs k ieg o l2. W yjazd sta ł się m ożliw y d o piero w k w i e t niu, po z o rg an izo w an iu m iejscow ej ad m in istrac ji. C złonkow ie gru p y , b ez p o śred n io po p rz y b y c iu do O lsztyna, do k o n ali podziału p rz y w iez io n y c h m a te ria łó w p r o p a g a n d o w o -d e k o ra c y jn y c h m iędzy d ziałające już u rz ęd y 13.
N a siedzibę U rz ęd u p rzeznaczono b u d y n e k p rz y ul. D ąb ro w szczak ó w ” . K ie ro w n ictw o U rzęd u o b jął M a r ia n P oloński, u ż y w a ją c y w o ficjalnej n o m e n k la tu r z e dla o k re ślen ia z ajm o w an eg o sta n o w isk a t y tu ł u naczeln ik a. Do chw ili ro zw iązan ia W UIiP, naczeln icy zm ieniali się trz y k ro tn ie . W g r u d n i u 1945 ro k u po p rzejściu M a ria n a Polońskiego do p r a c y w M liP jego obow iązki p rz e ją ł Tan Dębski, s p r a w u ją c tę fu n k c ję do g ru d n ia 1946 ro k u 15. O s ta tn im n a cz eln i k iem b y ł M a rian Rogowski, k tó r y o b jął stan o w isk o z d n iem 7 g ru d n ia 1946 ro k u lc.
W o jew ó d zk ie u rz ęd y in fo rm a cji i p ro p a g a n d y należąc do g r u p y u rzędów a d m in is tra c ji niezespolonej p o d leg ały w y łączn ie M liP. T a k i s ta n p r a w n y dla u rz ęd ó w ziem o d z y sk a n y ch t r w a ł jed y n ie przez d w a tygodnie. 14 m a rc a
W o j e w ó d z k i U r z q d I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y w Olszt yni e 57 9 I b i d e m . 10 S . Z y r o m s k i , P r o c e s y m i g r a c y j n e w w o j e w ó d z t w i e o l s z t y ń s k i m w l a t a c h 1945— 1949. O l s z t y n 1971, s . 55. 11 A A N , M l i P , 157, k . 14— 15. S p r a w o z d a n i e D e p a r t a m e n t u P o l i t y c z n o - W y c h o w a w c z e g o z a k w i e c i e ń 1945 r o k u . 12 A A N , M l i P , 167, k . 5—6. S p r a w o z d a n i e B i u r a P e r s o n a l n e g o z a m a r z e c 1945 r o k u . 13 A A N , M l i P , 138, k . 13. S p r a w o z d a n i e W U I i P w O l s z t y n i e z a k w i e c i e ń 1945 i o k u , 14 W U I i P z a j m o w a ł p o m i e s z c z e n i a w b u d y n k u , n a p a r t e r z e k t ó r e g o m i e ś c i ł a s i ą p ó ź n i e j . . K s i ę g a r n i a R o l n i c z a ” . D o j e s i e n i 1945 r o k u w m i e j s c u k s i ę g a m i z n a j d o w a ł a s i ę d r u k a r n i a U r z ę d u . 15 „ W i a d o m o ś c i M a z u r s k i e ” , 1945, n r 8. 16 A A N , M l i P , 157, k . 127. D e k r e t m i n i s t r a I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y L . d z . 4636/46 o p r z y d z i e l e n i u k i e r o w n i c t w a W U I i P w O l s z t y n i e z d n i a 7 g r u d n i a 1946 r o k u M a r i a n o w i R o g o w s k i e m u .
58 Eugeniusz M i s i l o
1945 ro k u R a d a M in istró w p rz y ję ła u c h w ałę zm ien iającą w p r z y p a d k u r e s o rtu in fo rm a cji i p ro p a g a n d y w cześniejsze ro zp o rząd zen ie z d n ia 1 m a r c a 1945 ro ku, p o d p o rz ą d k o w u ją c p rzejściow o u rz ęd y in fo rm acji, p odobnie jak i inne u rz ęd y a d m in is tra c ji niezespolonej, in s ty tu c ji U rzędu P e łn o m o c n ik a Rządu R P ” .
A zatem , W U IiP w O lsztynie już w chw ili p o w s ta n ia by l org an izacy jn ie z w iąz an y z U rzędem P ełn o m o c n ik a R z ąd u R P na O k ręg M azurski. Zależność sp ro w ad z ała się p rz ed e w s zy s tk im do sfe ry o rg a n iz ac y jn ej i finansow ej, chociaż re so rto w o n a d al obo w iązy w ała ścisła podległość wobec M liP.
P rz y jęc ie m o d elu sce n tra liz o w a n ej w ład zy a d m in is tra c y jn e j, w yposażenie jej w szeroki z a k re s u p ra w n ie ń , było w ty m t r u d n y m okresie, w p rz y p a d k u ziem odzyskanych, założeniem ze w szech m ia r słusznym , d y k to w a n y m p o trze b ą chwili. Z nacznie gorzej p rz e d s ta w ia ła się realizacja i eg zek w o w an ie u c h w a ły na co dzień. N a jw ięc ej k o n tro w e rs ji w z b u d za ły zag a d n ie n ia fin a n sowe. U rząd P ełn o m o c n ik a R ząd u został zobow iązany do f in an s o w an ia d z ia łalności W UIiP, fig u ru ją ce g o w jego s t r u k t u r z e jak o W ydział In fo rm a c ji i P r o p a g a n d y ls. E g zek w o w an ie p r z y ję ty c h przez U rz ąd P e łn o m o c n ik a R ządu obow iązków tr w a ło jed y n ie do sie rp n ia 1945 roku, z o g ran iczen iem ich za k re s u w yłącznie do k w estii kosztów u tr z y m a n ia p e rso n elu . J e d y n ą p o w a ż n iejszą s u b w en c ję stanow iło sfin a n so w a n ie t r a n s a k c ji z a k u p u polsk ich czcio n e k do d r u k a r n i W U IiP 1!l. W sz y stk ie pozostałe w y d a tk i W U IiP p o k r y w a ł w e w ła s n y m z ak re sie z niew ielk ich dochodów u z y sk iw a n y ch z d r u k a r n i , w id o w isk t e a tra ln y c h , itp.
S y tu a c ja p ogorszyła się w e w rz eś n iu 1945 roku, k ied y to pełnom ocnik rz ą d u na O k ręg M azurski ogran iczy ł dotacje fin an s o w e d la U rzędu, z w ra c a jąc jednocześnie u w a g ę na konieczność d efin ity w n eg o zw iązania się w ty m zakresie z M liP 2<>.
Do p ro b lem ó w fin a n s o w y c h dołączyły się coraz częstsze p r z y p a d k i j a s k r a wo n ieró w n eg o tra k to w a n ia p erso n elu W U IiP p rz y p rz y d ziała ch ap ro w iza - c y jn y c h p r z y z n a w a n y c h p ra c o w n ik o m U rzęd u P ełn o m o c n ik a Rządu. „ Je s te ś m y ja k g d y b y in tru z e m , k tó r y w d a r ł się do cudzego d o m u ” — p isał naczelnik W U IiP w O lsztynie M a ria n P o l o ń s k i 21. M nożyły się n arze k an ia , że „O k ażd y m a r n y p rz y d ział pół litra m le k a dla p r a c o w n ik ó w trze b a walczyć, ale w ża d e n sposób n ie m ożna «upilnow ać» p a trio tó w z U rz ę d u P ełn o m o c n ik a R ządu, k tó rz y zaw sze się czymś w y k rę cą i nie d a d z ą ”
P ro b le m y w z b u d za jąc e ty le sp o ró w i n iep o ro z u m ie ń zostały d e fin ity w n ie ro z w iąz an e w g r u d n i u 1945 r o k u 23. Od tej chw ili W U IiP w O lsztynie u s a m odzielnił się w pełni, ta k pod w zględem fin an s o w y m , ja k i o rg a n iz ac y jn y m , p o d leg ając w y łączn ie M liP.
W p ierw szy c h m iesiącach działalności W U IiP nie m ia ł jeszcze odpow
ied-17 F . S o k o ł o w s k i , z b a d a ń n a d a d m i n i s t r a c j ą O k r ę g u M a z u r s k i e g o 1945— 1947, К M W , 1974, га- 3, s . 294. 1Б M a z u r s k i D z i e n n i k P e ł n o m o c n i k a R z ą d u H P , 1945, n r 1, s . 1—9. 19 W o j e w ó d z k i e A r c h i w u m P a ń s t w o w e w O l s z t y n i e ( d a l e j W A P O ) , W U I i P , II/2 65 /2 , k . 5. P i s m o n a c z e l n i k a W U I i P d o M l i P z 2 w r z e ś n i a 1945 r o k u , 20 I b i d e m . 21 W A P O . W U I i P . II /285/ 2, k . 8. P i s m o n a c z e l n i k a W U I i P d o m i n i s t r a I n l o r m a c j i i P r o p a g a n d y z 19 w r z e ś n i a 1945 r o k u , 22 I b i d e m . 23 W A P O , W U I i P , 11/285/1, k . 38; S p r a w o z d a n i e z d z i a ł a l n o ś c i . W U I i P w O l s z t y n i e z a o k r e s 1— 31 g r u d z i e ń 1945 r o k u d o W y d z i a ł u O r g a n i z a c y j n e g o U r z ę d u P e ł n o m o c n i k a R z ą d u R P .
W o j e w ó d z k i Ur z qd I n f o rm a c j i i P r o p a g a n d y w Olszt yni e 59 nio u n o rm o w a n e j s t r u k t u r y o rg an izacy jn ej. Ł ącząc zalecenia m in is te rs tw a o raz re aln e możliwości w łasne, w głów nej m ie rze k a d ro w e, p rz y ję to w e w n ę tr z n y podział n a w ydziały: polity czn o -w y ch o w aw czy , p r o p a g a n d y i in-fo r m a c y jn o - p r a s o w y 24. Dopiero w czerw cu 1Ö45 ro k u m in is te r In in-fo rm ac ji i P ro p a g a n d y w y d al zarz ąd z en ie u s ta la jąc e jed n o litą s t r u k t u r ę o rg a n iz ac y jn ą w s zy s tk ic h w o jew ó d zk ich u rz ęd ó w in fo rm a cji i p r o p a g a n d y 25. W m y śl z a rząd zen ia U rząd sk ła d a ł się z czterech w ydziałów : ogólnego, polity czn o -w y - chowaw czego, p ro p a g a n d y i in fo rm a cy jn o -p ra so w e g o . O stateczn y k s z ta łt s t r u k t u r z e o rg a n iz ac y jn ej W U liP n a d a l o k ólnik B iu ra O rg an izacy jn eg o M liP z 2 p a źd z ie rn ik a 1946 rek u , u s ta la ją c y podział na pięć w ydziałów : Organiza cyjny, a d m in is trac y jn o -fin a n s o w y , społeczno-w ychow aw czy, p ro p a g a n d y i in- fo rm a c y jn o -p ra s o w y 26.
W w y n ik u p a źd z ie rn ik o w e j reo rg a n iza cji ro z b u d o w an o p rz e d e w s zy s tk im pion o r g a n iz a c y jn o -a d m in is tra c y jn y , sk ła d a ją c y się z w y d z iałó w o rg a n iz a cyjnego i ad m in istrac y jn o -fin a n so w e g o . U tw o rz o n e trz y n o w e re fe r a ty : p la n o w a n ia i k o o rd y n a cji, i n s tr u k to r s k i i tr a n s p o r tu . R e o rg an izacja b y ła p o d y k to w a n a d ą że n ie m do u tw o rz e n ia silnego i p rężnego zaplecza o rg an izacy jn o - -gospodarczego w y d ziało m o d p o w ied zialn y m za p ro w a d z e n ie bezp o śred n iej p r a c y p o lity c zn o -p ro p a g an d o w ej w tere n ie , szczególnie z u w a g i n a zbliżające się w y b o ry do S e jm u U staw odaw czego.
W ydział o rg a n iz ac y jn y k ie r o w a ł całością p ra c U rzęd u i oddziałów p o w ia to w y c h 2I. R e f e r a t p lan o w an ia i k o o rd y n a c ji o d p o w iad ał za organizow anie, k o n tro lo w an ie i in s tru o w a n ie od d ziałó w po w iato w y ch , z b ie ran ie in fo rm a cji 0 sta n ie bezpieczeństw a i n a s tr o ja c h w tere n ie . O rg a n izo w a n iem k u r s ó w i n s tr u k to r s k ic h dla k ie ro w n ik ó w i p e rso n elu p o w ia to w y ch oddziałów in fo rm a cji 1 p ro p a g a n d y z ajm o w ał się r e f e r a t in s tru k to rs k i. S zeroko ro z u m ia n ą s p ra w o zdawczość p ro w a d ził r e f e r a t spraw o zd aw czy . P r z y s p o rz ąd z a n iu s p ra w o z d ań w y s y ła n y c h n a stęp n ie do M liP w y k o rz y s ty w a n o r e la cje oddziałów p o w ia to w y c h oraz in fo rm a cje do sta rcz an e przez org an izacje społeczne i s to w a rz y szenia 28. W szystkie o rg an izacje i sto w arzy szen ia społeczne zobow iązano do system atycznego in fo rm o w a n ia U rzęd u i jego oddziałów o w szelkiej d z ia łal ności, m ającej jak ik o lw iek zw iązek z p ro p a g an d ą , a p rzed e w s zy s tk im o z a m ie rze n iac h o rg a n iz o w a n ia z ew n ę trz n y c h w y s tąp ień , zjazdów , zlotów o w s zy stk ich p la n o w a n y c h k u rs a c h , szkoleniach, itp. fo rm ac h działalności. U rz ąd za strzeg ł sobie p ra w o do k o n tro lo w a n ia i k o o rd y n o w a n ia p o czynań m ają cy c h co ko lw iek w spólnego z d ziałalnością in fo rm a cy jm o -p ro p ag a n d o w ą o w y d ź w ięk u p olitycznym . W szczególnych p rz y p a d k a c h m ó g ł n a w e t zakazać ich realizacji. Na spraw ozdaw czość położono z n aczn y n acisk w o k re s ie przed w y b o rczy m . W U liP w Olsztynie, oprócz s p ra w o z d ań m iesięcznych, s k ła d a ł do M liP re la cje
24 W A P O , z e s p ó ł U r z ę d u P e ł n o m o c n i k a R z ą d u R P n a O k r ę g M a z u r s k i ( d a l e j : U P R ) , 39, k . 7— 9, S t r u k t u r a W U l i P w O l s z t y n i e z 2 m a j a 1945 r o k u . 25 A A N , M l i P , 706, k . 1— 7. B i u l e t y n O r g a n i z a c y j n y M l i P n r 1 z c z e r w c a 1945 r o k u . 26 W A P O , W U l i P , II/265/1, k . 39— 42. P i s m o B i u r a O r g a n i z a c y j n e g o M l i P z 2 p a ź d z i e r n i k a 1946 r o k u d o n a c z e l n i k ó w w o j e w ó d z k i c h u r z ę d ó w i n f o r m a c j i i p r o p a g a n d y . 27 A A N , M l i P , 655, k . 64, 76, 116, 125; S p r a w o z d a n i a W U l i P w O l s z t y n i e ' z a o k r e s m a j - - s i e r p i e ń 1945 r o k u , k . 78. S p r a w o z d a n i e z a s t y c z e ń 1947 r o k u . W y d z i a ł e m O r g a n i z a c y j n y m o d 21 l i p c a 1945 r o k u k i e r o w a ł a K r y s t y n a K o p y s t y ń s k a , o d d e l e g o w a n a d o O l s z t y n a z M l i P . W s t y c z n i u 1947 r o k u f u n k c j ę t ę p r z e j ą ł K a z i m i e r z L e w a n d o w s k i . 28 A A N , M l i P , 23, k . 10. Z a r z ą d z e n i e M l i P z 20 p a ź d z i e r n i k a 1945 r o k u .
60 Eugeniusz Misit o
dek ad o w e, a n a k ilk a n a ś c ie d n i p rz e d d a tą w y b o r ó w — m e ld u n k i dzienne w fo rm ie telefonogram ów .
W y d ział a d m in is tra c y jn o -fin a n s o w y p rz e ją ł k o m p e te n c je ro zb u d o w an eg o po re o rg a n iza cji r e f e r a tu budżetow o-gospodarcżego. Szczególnie w a ż n ą rolą o d g ry w a ła p r o w a d zo n a przez w y d ział a p ro w iza cja p ra co w n ik ó w . P o d s ta w o w ą bolączką b y l ciągły n ie d o s ta te k ś ro d k ó w fin an so w y ch , k tó r e n a w e t po przejściu na b u d ż et M liP s ta le m alały.
W ydział spo łeczn o -w y ch o w aw czy k o n c e n tro w a ł się na p ra c y szkolenio wej, o rg a n iz o w a n iu św ietlic, d om ów k u l tu r y i bibliotek, k tó re w m yśl z ale ceń M liP m ia ły p o w s ta w a ć w w y n ik u w s p ó ln y c h p o c zy n a ń W U IiP i t e r e n o w y ch in stan c ji in n y ch z a in te re s o w a n y c h r e s o r t ó w 29. R e f e r a t szkoleniow y o rg an izo w ał k u r s y o te m a ty c e społeczno-politycznej oraz sp e c ja ln e k u r s y d la p re le g e n tó w i a k ty w is tó w w ybo rczy ch . R e f e r a t św ietlicow y zobow iązany by ł do p ro w a d ze n ia stałej e w id en cji św ietlic i d o m ó w k u ltu r y , z a o p a try w a n ia ic.h w do stęp n e w y d a w n ic tw a św ietlicow e i m a te ria ły p ro p a g an d o w e , z a t w i e r dzenia p ro g ra m ó w k u rs ó w ś w ie tlic o w y c h 3". W jego gestii leżało w y d a w a n ie zezw oleń na tw o rz en ie św ietlic, m ógł też d ecydow ać o ich likw idacji. Z a k ła d ał i bezp o śred n io n a d z o ro w a ł p ra cę św ietlic p o d leg a jąc y ch W U IiP i o d d zia łom p o w iato w y m , tzw. św ietlic „p o w sz ec h n y c h ” .
P o d s ta w o w e z ad a n ie w y d z iału p r o p a g a n d y s p ro w ad zało się do p r o w a d z e nia i k o o rd y n o w a n ia wszelkiego ro d z a ju działalności o zasięgu m a s o w y m 31. G łó w n y m ośro d k iem in sp irac ji b y ł r e f e r a t a k cji m aso w y ch , p r o w a d zą c y a k cje o c h a r a k te r z e d oryw czym , np. siew ną, żniw ną, pomocy W arszaw ie, p o m ocy zd em o b ilizo w an y m żołnierzom lub a k cje o c h a r a k te r z e perio d y czn y m , ja k choćby rocznic, ś w ią t p a ń stw o w y c h . P rz e p ro w a d z a ć je m ia ł w ścisłej w s p ó ł p ra c y ze s tro n n ic tw a m i politycznym i, z w iąz k am i zaw odow ym i, o rg a n iz ac jam i m łodzieżow ym i i s p o łe c z n y m i32. W p o ro z u m ien iu z p a r tia m i p o lity czn y m i i w o jsk iem o rg an izo w ał i w yposażał w m a te ria ł a g ita c y jn y b ry g a d y p r o p a gan d o w e p rzeznaczone do k o n k r e tn y c h a k cji politycznych. W ydziałow i p r o p a g an d y p o d p o rz ąd k o w a n o ró w n ie ż p ra c ę k in objazdow ych, cieszących się szczególnie dużą p o p u larn o ś cią w ś ró d m ieszk ań có w w si i m a ły c h m iasteczek. P r o p a g a n d ą w izualną, o p ra w ą a r ty s ty c z n ą akcji i im p re z p o lity c zn o -p ro p a gan d o w y ch , u s ta w ie n ie m try b u n , rad io fo n izacją i te m u p o d o b n y m i czynnoś ciam i z a jm o w a ł się r e f e r a t a rty s ty c z n o -d e k o ra c y jn y .
N a jb a rd z ie j r o z b u d o w an y w całej s t r u k t u r z e o rg a n iz ac y jn ej b y l W y dział In fo rm a c y jn o - P r a s o w y W U IiP. P ro file m s w y m w y ra ź n ie s k ła n ia ł k u p r a com w y d a w n ic z y m i k o lp o rta żo w i p r a s y as. G ro m a d ził ró w n ie ż w y d a w n ic tw a
29 A A N , M l i P , 65, k . 139. S p r a w o z d a n i e W U I i P w O l s z t y n i e z a 1945 r o k . W y d z i a ł e m S p o ł e c z n o - W y c h o w a w c z y m d o m a r c a 1946 r o k u k i e r o w a ł L e o n a r d G e m b a l , p e ł n i ą c j e d n o c z e ś n i e o b o w i ą z k i k i e r o w n i k a r e f e r a t u t e r e n o w o - o r g a n i z a c y j n e g o . W m a r c u k i e r o w n i k i e m w y d z i a ł u m i a n o w a n o k p t . J e r z e g o S z y s z k o . O d w r z e ś n i a 1946 r o k u f u n k c j ę t ę p e ł n i l i : C z e s ł a w R y c h l i k - • d o l i s t o p a d a 1946 r o k u i W ł a d y s ł a w N i k o n ó w — d o k w i e t n i a 1947 r o k u . 30 A A N , M l i P , 22, k . 1, 2. R o z p o r z ą d z e n i e m i n i s t r a i n f o r m a c j i i p r o p a g a n d y z 1 m a r c a 1945 r o k u . 31 A A N , M l i P , 304, k . 1—23. S p r a w o z d a n i e W U I i P w O l s z t y n i e z a o k r e s s i e r p i e ń - l i s t o p a d 1945 r o k u . F u n k c j ę k i e r o w n i k a W y d z i a ł u P r o p a g a n d y p e ł n i l i : m a j 1945 r o k u — w r z e s i e ń 1946 r o k u — J a n D w o r a k , o d w r z e ś n i a 1946 r o k u — Z y g m u n t N i k o n ó w . 32 A A N , M l i P , 161, k . 210. I n s t r u k c j a M l i P z 29 m a j a 1945 r o k u . 33 A A N , M l i P , 304. k . 1—23. S p r a w o z d a n i e W U I i P w O l s z t y n i e z a o k r e s s i e r p i e ń - l i s t o p a d 1‘4 5 r o k u . D o s i e r p n i a 1945 r o k u W y d z i a ł e m I n f o r m a c y j n o - P r a s o w y - m k i e r o w a ł A n t o n i D u k a t . O d w r z e ś n i a j e g o o b o w i ą z k i p r z e j ą ł P i o t r B r o n i k o w s k i , p e ł n i ą c y j e d n o c z e ś n i e f u n k c j ę a d m i n i s t r a t o r a „ W i a d o m o ś c i M a z u r s k i c h ” .
S T R U K T U R A O R G A N I Z A C Y J N A URZĘ DU I N F O R M A C J I I P R O P A G A N D Y W O L S Z T Y N I E ( C Z E R W I E C 1945 — P A Ź D Z I E R N I K 1946) Woje wó dz ki Urząd Informacji i Propa gan dy w O ls z ty n ie 6 1 l i ó d l o : A A N , M I P , s y g n . 706. B iu l e ty n O r g a n i z a c y j n y N r .
S T R U K T U R A O R G A N I Z A C Y J N A W O J E W Ó D Z K I E G O URZĘDU I N F O R M A C J I I P R O P A G A N D Y 62 E u g e n iu s z Mis il o > Q Z ид < < 0 N G * ? < & 0 X CU Ź r ó d ł o : W A P O , W o j . U r z ą d . , s y g n . II/265/1. Z a r z ą d z e n i e M i n i s t e r s t w a I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y z 2 p a ź d z i e r n i k a 1946
W o j e w ó d z k i Ur z ąd I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y w Olszt yni e 63 re g io n a ln e u k a z u ją c e sią n a W arm ii i M a z u ra c h od ch w ili w yzw o len ia, z obo w ią zk iem p rz esy ła n ia do M liP c o ty godniow ych ocen p r a s y pod w zględem u k ie ru n k o w a n ia ideologicznego i lite rac k ie g o oraz sposobu i n te r p r e to w a n ia ró ż n y ch i a k t ó w i w y d a rz e ń 31. Szczególną tro s k ą otaczano w y d a w n ic tw a w ła s ne, za co czyniono o d p o w ied zialn y m r e f e r a t w y d a w n icz y 35. W U IiP w O lszty nie z ra cji p o siad an ia w ła s n e j d r u k a r n i m ógł w y d a w a ć d r u k i p o tr z e b n e do akcji in f o rm a cy jn o -p ro p a g an d o w y c h , a p rz ed e w s zy s tk im w ła s n y org an p r a sow y „W iadom ości M azu rsk ie ” — p ierw sze r e g io n a ln e czasopism o po
w yzw oleniu. W y d ział i n f o rm a c y jn o -p ra s o w y p ro w a d ził k o lp o rta ż w ła sn y c h w y d a w n ic tw a tak ż e czuw ał n a d k o lp o rta że m lew icow ej p ra s y cen traln e j, z z a d a n ie m ja k najw ięk szeg o n asy c en ia t e r e n u w o je w ó d z tw a M.
Zasadniczo za k o lp o rta ż p r a s y o d p o w ied zialn a była a g en d a M liP S pół d zielnia „ C zy teln ik ”, n ies te ty nie w y w ią zu ją ca się o d pow iednio z n ałożonych obow iązków . W U IiP w O lsztynie p o d ją ł więc decyzję p rz ejęcia k o lp o rtażu , w szczególności „W iadom ości M a z u rs k ic h ”, za p o ś re d n ictw e m sw oich o d d ziałów po w iato w y ch , tw o rz ąc w ty m celu h u r t o w e p u n k t y k o l p o rta ż u m iesz czące się najczęściej w siedzibach oddziałów, n ierz ad k o bezpośrednio na d w o rc ac h k o lejo w y c h 37.
In te r e s u ją c e przedsięw zięcie po d jął r e f e r a t histo ry czn y . W połow ie w rz e ś nia 1945 roku, zain icjo w an o ak cję g ro m ad z en ia d o k u m e n tó w św iadczących 0 polskości W a rm ii i M azur, o m eto d a c h g e rm a n iz a cji ty ch ziem. O ddziałom p o w ia to w y m polecono, b y p rz y s tą p iły do po szu k iw an ia, g ro m ad z en ia i zabez pieczania gazet polskich, d ru k ó w , opisów ś la d ó w k u l tu r y p o lsk iej w z a b y t kach, s ta r y c h śp ie w n ik ó w ludow ych, w y d a w n ic tw o b ra zu jąc y c h e k sp an sję niem iecką, ja k ró w n ież pism , d r u k ó w i z arząd zeń doty czący ch akcji g e rm a - n i z a c y j n e j 38.
O ceniając s t r u k t u r ę o rg a n iz ac y jn ą W U IiP w O lsztynie w jej ostateczn y m k ształcie z p a źd z ie rn ik a 1946 ro ku, n a leży stw ierdzić, iż tr a fn o ś ć d o b o ru ilościowego i jakościow ego poszczególnych ogniw, w s to s u n k u do p ro filu p ra c y tej in s ty tu c ji i z ad a ń jak ie m ia ła w y k o n y w ać , była b ard zo dob ra. W d r a żanie p rz y ję te g o w a r i a n t u organ izacy jn eg o nie szło n ies te ty w p a rze z możli w ościam i zapew nienia, ta k ro z b u d o w an e j s tr u k tu r z e , o d p ow iednich ilościowo 1 jakościow o k a d r .
W m a j u 1945 ro k u W U IiP liczył 24 p ra c o w n ik ó w sk u p io n y c h w w y d z ia łac h p ro p a g a n d y i i n f o r m a c y j n o - p r a s o w y m 39. Do lipca 1945 ro k u sta n z a tru d n ie n ia w zrósł do 48 osób, jed n a k że przez ok res n a jb liżs zy c h dw ó ch lat liczba stałego p erso n elu U rz ęd u n ig d y nie p r z ek ra cz ała 50 o s ó b 40. D obór k a d r y k iero w n iczej i obsadę pozostałych stan o w isk zakończono w większości w y d z iałó w dopiero w połow ie 1946 roku. Ze w zględu n a d e s t r u k ty w n y w p ły w f lu k tu a c ji perso n elu , n ied o s ta tk i k a d r o w e b y ły je d n ą z p o d sta w o w y c h bo lączek W UIiP, nie rozw iązaną do chw ili jego l ik w i d a c j i 41.
Na m iesiąc p rzed d a tą d e fin ity w n e j lik w id a c ji W U IiP, u w zg lęd n iając
34 A A N , M l i P , 706, k . 7. B i u l e t y n O r g a n i z a c y j n y M l i P n r 1 z c z e r w c a 1945 r o k u . 35 I b i d e m . 36 A A N , M l i P 161, k . 150. i n s t r u k c j a M l i P z 6 k w i e t n i a 1946 r o k u . 37 W A P O , W U I i P 11/265, k . 164— 165. I n s t r u k c j a W U I i P d l a p o w i a t o w y c h a g e n t u r „ W i a d o m o ś c i M a z u r s k i c h ” z 1 g r u d n i a 1945 r o k u . 38 W A P O , W U I i P , 11/265/13, k . 34. Z a r z ą d z e n i e n a c z e l n i k a W U I i P z 8 w r z e ś n i a 1945 r o k u . 39 A A N , M l i P , 608, k . 8—9. S p r a w o z d a n i e W U I i P w O l s z t y n i e z a m a j 1945 r o k u . 40 A A N , M l i P , 608, k . 11, 12, 16. S p r a w o z d a n i e W U I i P w O l s z t y n i e z a l i p i e c 1945 r o k u . 41 A A N , M l i P , 306, k . 51— 56. S p r a w o z d a n i e W U I i P w O l s z t y n i e z a 1946 r o k .
64 Eugeniusz Mi si to
zalecenia M liP, podjęto decyzję o ro z w iąz an iu s to s u n k u służbow ego z 23 osobami. Pozostali p ra co w n ic y m ieli być o ddelegow ani do p r a c y w in s t y tu cjach p r z e jm u ją c y c h k o m p e te n c je U rzęd u 15.
P o s ia d a ją c a d e k w a tn ą w s to s u n k u do w y m o g ó w s y tu a cji i z ad ań s t r u k t u r ę o rg a n iz ac y jn ą oraz n ied o s ta tec zn e zabezpieczenie k a d ro w e, działalność W U IiP k o n c e n tro w a ła się w okół k ilk u zasad n iczy ch k ie ru n k ó w :
— k o o rd y n o w a n ia działalności p ro p a g a n d o w e j o rg an izacji społecznych i m łodzieżow ych, W o js k a Polskiego oraz p a r tii p o lity czn y ch blo k u stro n n ic tw d e m o k ra ty c z n y ch ;
— o rg an izo w an ia m as o w y ch akcji i k a m p a n ii p ro p a g an d o w y c h ;
— zw alczania p ro p a g a n d o w e j działalności d e zin teg ra cy jn ej, p ro w a d zo n e j przez leg aln ą i n iele g aln ą opozycję;
— k iero w an ia p r a c ą pod leg ły ch agend, a w szczególności ś ro d k a m i m a sowej in fo rm a cji i r u c h e m w y d a w n icz y m ;
— sp ra w o w a n ia m e c e n a tu n a d r u c h e m k u ltu ra ln o -o ś w ia to w y m .
Nie ro zw iązan e p ro b le m y finansow e, k a d r o w e tudzież w iele in n y ch n e g a ty w n y c h z ja w isk p o ja w ia ją c y c h się p e r m a n e n tn ie od sam ego początku is tn ie n ia W UIiP, w s zy s tk o to w sk azy w ało , iż in s ty tu c ja ta n ie podoła ta k licznym i złożonym zadaniom . N a d an ie części z nich p r io r y te tu stało się m o żliwe jed y n ie kosztem obniżenia poziom u p ra c y w pozostałych dziedzinach. G łów ną fu n k c ją ówczesnego s y s te m u p ro p a g an d o w e g o było u d zielan ie e fe k ty w n eg o w s p arc ia p ro g ra m o w i polskiej lewicy. N ależało u ru c h o m ić d z iałan ia s p rz y jając e zm ian o m św iadom ości społeczeństw a w k ie r u n k u a k ce p to w an ia p rz eo b ra że ń politycznych i społecznych.
Niezbędna b y ła więc ścisła w s p ó łp ra ca w szy stk ich ogniw s y s te m u p ro p a gandow ego. Dążąc do k o o rd y n a cji poczynań, celem uniknięcia wielotorowości i in n y c h d e z in te g ru ją c y c h d z ia łań w czerw cu 1945 roku, na polecenie P r e z y diu m R a d y M in istró w utw o rzo n o n a szczeblu m in is te r s tw C e n tr a ln e K o le gium P ro p a g a n d o w e i jego od p o w ied n ik i w te r e n ie — w o je w ó d zk ie kolegia p r o p a g an d o w e 4S.
P r a c e W ojew ódzkiego K o le g iu m P ro p a g a n d o w eg o w Olsztynie, k tó r y m przew o d n iczy ł od sam ego p o c zą tk u naczelnik W U IiP M a ria n Poloński, p r o w adzone w 1945 roku, ro k o w a ły n a d zieje na u p o rz ąd k o w a n ie d otychczasow ej s y t u a c j i 44. P o w stało k o leg ialn e forum , k tó re mogło być i n s tr u m e n te m k o o r d y n a cji p ra c y politycznej.
N iestety, p r a k ty k a w y k a za ła złudność ty ch nadziei. P o kilk u m iesięczn y m okresie w zględnie d o b re j w spółpracy, n iek o rz y stn e z ja w isk a w olsztyńskim
42 W A P O , W U I i P , II/265/2, lr. 209—215, 217—219. S p r a w o z d a n i e W U I i P z a o k r e s s t y c z e ń - m a r z e c 1947 r o k u . 43 A A N , M l i P , 773, k . 4. P o s t a n o w i e n i a Z j a z d u P r o p a g a n d o w e g o w " W a r s z a w i e z 16 c z e r w c a 1945 r o k u ; p o r . A A N , M l i P , 65. O k ó l n i k n r 6 z 9 s i e r p n i a 1945 r o k u . 44 A A N , M l i P , 306, k . 10. 11. P r o t o k ó ł z z e b r a n i a o r g a n i z a c y j n e g o W o j e w ó d z k i e g o K o l e g i u m P r o p a g a n d o w e g o w O l s z t y n i e w d n i u 28 s i e r p n i a 1945 r o k u . Z e b r a n i e o d b y ł o s i ę w l o k a l u W U I i P . W s k ł a d k o l e g i u m w c h o d z i l i : n a c z e l n i k W U I i P — M a r i a n P o l o ń s k i , k i e r o w n i c y w y d z i a ł ó w W U I i P , k i e r o w n i k w o j e w ó d z k i e g o o d d z i a ł u „ P o l p r e s u ” — r e d , J e r z y P r z y g ó r s k i , k i e r o w n i k w o j e w ó d z k i e g o o d d z i a ł u „ C z y t e l n i k a ” — J a n S w i ę c k i , p r z e d s t a w i c i e l C e n t r a l n e g o Z a r z ą d u Z a k ł a d ó w G r a f i c z n y c h — J e r z y J o r a s z , d y r e k t o r P o l s k i e g o R a d i a w O l s z t y n i e — A d a m B e r w e l d , d y r e k t o r P a ń s t w o w e g o P r e z d s i ę b i o r s t w a „ F i l m P o l s k i ” — S t a n i s ł a w Ł u k a s z e w i c z , K i e r o w n i k U r z ę d u K o n t r o l i P r a s y , P u b l i k a c j i i W i d o w i s k — A d a m M a s i e w i c k i . N a n a s t ę p n e z e b r a n i a b y l i z a p r a s z a n i : W o j e w o d a O l s z t y ń s k i — d r Z y g m u n t R o b e l o r a z p r z e d s t a w i c i e l e p a r t i i p o l i t y c z n y c h i o r g a n i z a c j i m ł o d z i e ż o w y c h , K o m i s j i P o r o z u m i e w a w c z e j O r g a n i z a c j i M ł o d z i e ż o w y c h , r e d a k c j i „ W i a d o m o ś c i M a z u r s k i c h ” , „ G ł o s u L u d u ” , S p ó ł d z i e l n i W y d a w n i c z e j „ Z a g o n ” , I n s t y t u t M a z u r s k i e g o , K u r i i B i s k u p i e j i w o j s k a .
W o j e w ó d z k i Ur zq d I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y w Olszt ynie 65 życiu p o lity czn y m d o p ro w a d ziły z p o czątk iem 1946 ro k u do s ta n u zup ełn ej stagnacji w p ra c a c h K olegium . O sk ali spięć i n iep o ro z u m ie ń św iadczy cho ciażby niem ożność r e a k ty w o w a n ia W ojew ódzkiego K o le g iu m P r o p a g a n d o w e go n a w e t w obliczu zbliżającego się re fe r e n d u m ludowego.
W znow ienie działalności K o leg iu m n astąp iło d o piero w p a źd z ie rn ik u 1946 roku. P rzy czy n iło się do tego tw o rz en ie p o w ia to w y c h kolegiów p r o p a g andow ych, o p o d o b n ej s tr u k tu r z e , składzie osobow ym i z ak re sie kom petencji, oraz z arz ąd z en ie olsztyńskiego w o je w o d y zobow iązujące m.in. s ta ro stó w do czynnego u d ziału w p ra c a c h kolegiów 4S.
C e n n ą in ic ja ty w ą p o w ia to w y ch kolegiów p r o p a g a n d o w y c h było org an izo w a n ie w y ja zd ó w trzy o s o b o w y ch k o m is ji w teren , celem zap o zn an ia się z w a r u n k a m i życia i p o tr z e b a m i ludności, a p rz ed e w s zy s tk im z b ie ra n ia zażaleń n a szkodliw ą działalność p ra c o w n ik ó w m iejscow ej a d m i n i s t r a c j i 4S. S ta ro s to wie, w p o ro z u m ien iu z p rzew o d n iczący m i p o w ia to w y ch ra d n a ro d o w y c h oraz k i e r o w n ik a m i p o w ia to w y ch oddziałów in fo rm a cji i p r o p a g an d y , zostali zobo w iązan i do o p ra co w a n ia szczegółow ych p la n ó w w y ja zd ó w k o m is ji w teren , na ok res co n a jm n ie j 12 miesięcy, zależnie od lo k aln y c h potrzeb. Z an o to w a n ie nazw is k a i a d re s u osoby w noszącej sk a rg ę oraz n a z w y in sty tu c ji, k tó rej p rz ed staw iciele dopuścili się nadużyć, stanow iło w y s ta rc z a ją c y pow ód do i n te r w e n c ji K o m isji S p ecjaln ej do W alk i z N a d u ży c iam i lu b in n y c h czynników k o n tro li s p o łe c z n e ji7.
Z astój w p r a c y W ojew ódzkiego K olegium P r o p a g a n d o w eg o b y ł jed n ą z licznych r e p e r k u s ji b r a k u płaszczyzny p o ro z u m ien ia m iędzy w o jew ó d zk im i in s ta n c ja m i P P R i P P S , ja k ró w n ież ta r ć m ięd zy W U IiP a U rz ęd e m P e łn o m ocnika R z ąd u m a ją c y c h jeszcze jed e n do d atk o w y , n e g a ty w n y e fek t w po staci b r a k u jak ie jk o lw iek w s p ó łp ra cy z W y d ziałem Społeczno-P olitycznym U rzęd u P ełn o m o c n ik a R P 18.
K ry z y s w spółdziałania P P R i P P S i jego n iew ątp liw e im p lik acje, z n a jd u jące odbicie w s to s u n k u K W P P R do W U IiP, d o p ro w a d ziły do, trw a ją ce g o niem alże rok, k o n flik tu p om iędzy d w o m a p o d s ta w o w y m i o g n iw a m i w o je wódzkiego s y s te m u prop ag an d o w eg o . P odłożem z a ta r g ó w i n iero z u m ie ń by ł o rg a n p r a s o w y W U IiP — „W iadom ości M a z u rs k ie ” , w ty m o k resie je d y n a ga z eta regionu. Pismo, j a k i n aczeln ik W U IiP J a n Dębski, stało się obiektem o stry ch i n i e w y b r e d n y c h a ta k ó w ze s tr o n y K W PP R . Szczególną rolę w ty m względzie o degrał I s e k r e ta r z K W P P R R y sz a rd K alin o w sk i. N ie p rz e b ie ra ją c w sfo rm u ło w a n ia ch i środkach, dążył do z d y s k re d y to w a n ia n a cz eln ik u U rzęd u w oczach opinii olsztyńskiej i przełożonych z M liP, p rz e d s ta w ia ją c p ow ażnie w yp aczo n y obraz jego osoby i p r a c podległej m u in sty tu cji. Ś w iad czy o ty m d o b itn ie n iez w y k le o stra w tonie w ypow iedź: „W yrzućcie go n a w e t dziś, a zostaw cie n a jego m iejsce kogokolw iek lu b zam k n ijcie urząd, niech nie k o m p r o m itu je R z ąd u i sw oich w ła d z ” 4!\
45 O l s z t y ń s k i D z i e n n i k W o j e w ó d z k i , 1946, n r 9, p o z . 129, s . 138. 46 W s k ł a d k o m i s j i w c h o d z i l i p r z e d s t a w i c i e l e p o w i a t o w y c h r a d n a r o d o w y c h , s t a r o s t w i p o w i a t o w y c h o d d z i a ł ó w i n f o r m a c j i i p r o p a g a n d y . 47 W A P O , W U I i P , II/265 /1 , k . 5. i n s t r u k c j a z 30 w r z e ś n i a 1946 r o k u ; p o r . 4. 6—8. O k ó l n i k z 22 p a ź d z i e r n i k a 1946 r o k u . 48 W y d z i a ł S p o ł e c z n o - P o l i t y c z n y U r z ę d u P e ł n o m o c n i k a R z ą d u R P n a O k r ę g M a z u r s k i b y ł j e d n y m z j e g o 22 w y d z i a ł ó w . W z a c h o w a n y c h a k t a c h z e s p o ł u W U I i P i U P R n i e m a ż a d n e j w z m i a n k i d o t y c z ą c e j w s p ó ł p r a c y t e g o w y d z i a ł u z W U I i P . 49 A A N , M l i P , 83, k . 6. S p r a w o z d a n i e z i n s p e k c j i p r z e p r o w a d z o n e j z W U I i P w O l s z t y n i e w d n i a c h 1—4 c z e r w c a 1946 r o k u . K o m u n i k a t y — 5
66 Eugeniusz M/s//o
C elem w y ja ś n ien ia s ta w ia n y c h zarzu tó w , M liP w ciągu m a ja i czerwca p rz ep ro w a d z iło trz y inspekcje. S p ra w o z d an ia w y s ta w ia ją naczeln ik o w i J a n o w i D ębskiem u k ra ń co w o różne opinie, tw o rz ąc p rz y ok azji in te r e s u ją c y obraz p r a c tej in s ty tu c ji. Np. z insp ek cji p rzep ro w a d z o n ej 18 m a ja 1946 r o k u przez p ra c o w n ik a M liP E d w a rd a D ąbrow skiego: „Czy to b y ła P a r t ia (PPR), czy v -се w ojew oda, w ojsko, czy też inne czynniki, w szyscy tw ie rd z ą jedno, że w s p ó łp ra ca z ob. D ębskim je s t n ie u tr z y m y w a n a i tr u d n o ją n a w iąz ać z po w o d u d ziw nej a m b icji ob. Dębskiego. Otóż ob. Dębski u w aża się za człowieka t a k wielkiego, że bez specjalnego zaproszenia niczym się nie in te res u je. Nie u w a ża za stosow ne s a m e m u n a w iązać k o n ta k ty p o trze b n e do d o b re j p ra cy U rzędu, czeka by w szyscy z w rac a li się do niego ja k do w yroczni i posłusznie p o d d a w ali się jego w y ro k o m . W edług mego z d an ia n a jw aż n ie js z ą sp ra w ą , k tó r a a b s o rb u je ob. Dębskiego jes t d z ie n n ik «Now iny M azurskie» („W iado mości M a z u rs k ie ” — E. M.) w y d a w a n e przez U rz ąd In fo rm a c ji i P r o p a g a n d y ” 50. R elacja z inspekcji w d n iach 18—26 czerw ca 1946 ro k u : „P ra co w n ic y m łodzi, n iezdyscyplinow ani, b r a k odpow iedzialnej w iedzy. N aczeln ik p r o w a dzi pracę dobrze. B ra k m u może spraw ności organ izacy jn ej, ale sam dużo p racu je. S ta n o w isk o W ojew ódzkiego K o m ite tu P P R jes t w a d liw e co do N a czelnika. B r a k m iędzy n im i w spółpracy. Z ad a n ia w y k o n a n e w 90%” 5l. P r z e d staw io n e w y cin k i sp ra w o z d a ń o raz f r a g m e n t re la cji H a lin y B ogdańskiej — in s p e k to ra św ietlicow ego i szkoleniow ego M liP — p rz e b y w a ją c e j w W U liP w d n iach 1— 4 czerw ca 1946 roku, c y to w an y dla z ap re ze n to w an e g o s ta n o w i ska I s e k re ta rz a K W P Z P R , są d alece n ieo b ie k ty w n e i n iew y w ażo n e. T ru d n o bez z as trzeżeń p rzy zn ać rację k tó re jk o lw ie k ze stron. Osoby k o n tr o lu ją c e s u g e ro w ały się zbytnio oceną sw oich resp o n d en tó w , nie s ta r a ją c się o k o n f r o n tację tych, n ierz ad k o ciężkich z arz u tó w p erso n aln y ch , z in n y m i źródłami. S tą d ta k duża jed n o stro n n o ść w ypow iedzi, k ra ń co w o ró żn y ch w zależności od źródła inform acji. Osoba naczelnika W U liP jes t w ielce k o n tr o w e rs y jn a . Mo żna b yłoby sfo rm u ło w ać w iele zarzutów , co do cech jego c h a r a k te r u s p r z y ja jących p o w s ta w a n iu z a d ra żn ie ń i niechęci do niego u osób z sfer k ie ro w n i czych. To w łaśnie n a jb a rd z ie j rz u to w ało na oceny in s p e k to ró w M liP. S tw ie r dzić je d n a k że należy, iż w iększa część sukcesów, jak ie zap isał n a sw oim k o n cie W U liP , w y p ra c o w a n a została w ła śn ie za k a d en c ji J a n a Dębskiego, t r w a j ą cej bez m ała cały 1946 rok.
K ry z y s w s p ó łp ra cy pogłębił się po o p u b lik o w an iu w „W iadom ościach M a z u rs k ich ” a r ty k u ł u z opisem m an ifes tac ji 1 M aja w Olsztynie, w k tó r y m do szu k iw an o się g lo ry fik a cji ludzi z kręg ó w legalnej opozycji, a ty m sam y m d y s k re d y ta c ji działaczy P P R i P P S . N aczelnikow i W U liP zagrożono, iż p o w tó rz en ie się p odobnej p u b lik a c ji może dop ro w ad zić do zaw ieszenia p ism a 52.
W y d aw a n ie przez W U liP „W iadom ości M az u rs k ich ” stanow iło dosk o n ały a tu t w p o w stałej przejściow o rozg ry w ce politycznej. N ależy w ty m m iejscu p rzypom nieć, iż KW P P R w O lsztynie czynił już od dłuższego czasu b ezs k u teczne s ta ra n ia dotyczące s p r a w y w y d a w a n ia w łasnego o rg a n u prasow ego, co w p o w a żn y m stopniu uzależnione było od decyzji M liP. S p rz y jało to p o w s ta w a n iu a tm o sfe ry nieufności, d o p a tr y w a n ia się w k a ż d y m a r ty k u le pró b y
50 A A N . M l i P , 83, k . l . S p r a w o z d a n i e z i n s p e k c j i p r z e p r o w a d z o n e j w W U l i P w O l s z t y n i e 13 m a j a 1947 r o k u . 51 A A N , M l i P , 83, k . 13, 14. S p r a w o z d a n i e z i n s p e k c j i p r z e p r o w a d z o n e j w W U l i P w O l s z t y n i e w d n i a c h 18—26 c z e r w c a 1946 r o k u . 52 A A N , M l i P , 83, k . 2. S p r a w o z d a n i e z i n s p e k c j i p r z e p r o w a d z o n e j w W U l i P w O l s z t y n i e 18 m a j a 1946 r o k u .
W o j e w ó d z k i Ur z ąd I n fo r m a c j i i P r o p a g a n d y w Ol sz ty ni e 67 ośm ieszenia P P R , z d y s k re d y to w a n ia jej w oczach społeczeństw a w o jew ó d ztw a olsztyńskiego.
W iele w y ja ś n ia an aliza s t r u k t u r y przynależności p a r ty j n e j p ra co w n ik ó w WUIiP. W g ru d n iu 1945 roku, n a je d n y m z z e b ra ń o rg a n iz ac ji p a r ty j n e j P P R , k ie ro w n ik r e f e r a tu tere n o w o -o rg a n iz ac y jn eg o L e o n a r d G e m b al w p r z e d s ta w io n y m sp ra w o z d a n iu p o d k reślał, iż: „ n e r w W U IiP z n a jd u je się w jego rę k u i te r e n O k rę g u jes t obsadzony w 70% k ie r o w n ik a m i p o w ia to w y ch od d ziałów in fo rm a cji i p ro p a g a n d y z P P R ” 33. Jeszcze w p ie rw s z y c h m iesiącach 1946 roku, bezpośrednio po odejściu pierw szego n a czeln ik a U rz ęd u — M a r i a n a Polońskiego, członka P P S , p ro p o rc je p rz e d s ta w ia ły się znacznie b a r dziej k o rz y stn ie dla P P R . Na 16 p o w ia to w y ch oddziałów in fo rm a c ji i p r o p a g a n d y 11 k ie ro w n ik ó w należało do P P R (Bartoszyce, B ran iew o , Giżycko, K ę trzy n , L id z b a r k W arm ., M rągowo, Nidzica, Ostróda, P asłęk, Susz, Szczy tno), trzech do P P S (Górowo Ił., M orąg, Węgorzewo), je d e n do SL (Olsztyn) i jed e n b y ł b e z p a r ty jn y (Reszel), p e łn ią cy zresztą tę fu n k c ję przejściow o, w fo rm ie z as tęp stw a 54. W g ru p ie k ie ro w n ik ó w w y d z iałó w W U IiP dw ó ch n a le żało do P P R (wydziały budżeto w o -g o sp o d arczy i polityczno-w ychow aw czy), jed e n do P P S (Wydział P ro p a g a n d y ), jed e n do S L (W ydział I n fo rm a c y jn o - - P r a s o w y ) 55.
W ciągu 1946 ro k u u k ła d sił dotychczas k o rz y s tn y dla P P R uległ p r z e sunięciom. W e w n ą trz W U IiP p o ja w iły się silne ten d e n cje do o b sad zan ia p o w sta ły c h w a k a tó w osobami należącym i do P P S lu b z n ią sy m p a ty z u jąc y m i. Szczególne skłonności do ta k ic h posunięć p r z e ja w ia ł zastępca n a czeln ik a J a n D w o rak , rów nocześnie k ie ro w n ik W y d ziału P r o p a g a n d y W U IiP i członek W o jew ódzkiego K o m ite tu P P S 5C.
U ogólniając ro zw ażan ia na t e m a t p rz y cz y n k ry z y s u d ezorganizującego d ziałalność p r o p a g an d o w ą sił B loku S tro n n ic tw D e m o k raty cz n y c h n ależy zwrócić u w a g ę n a to, że zw aśn io n e s tr o n y r e p re z e n to w a ły głów ne ogniw a w h ie ra rc h ii sy s te m u politycznego i p r o p a g an d o w e g o szczebla wojewódzkiego, a toczone m iędzy nim i sp o ry osiągnęły sw e a p o g eu m w p rz e d e d n iu r e f e r e n d u m ludowego. P o p r z y jrz e n iu się w y n ik o m głosow ania n a te r e n ie w o je w ó d z tw a olsztyńskiego, łatw o dojść do kon k lu zji, iż b y ły one p o śre d n io e fek tem zupełnego b r a k u k o o rd y n a cji poczy n ań p r o p a g a n d o w y c h 67.
F o rm a ln e przezw yciężenie k o n flik tó w m iędzy P P R i P P S n a te re n ie wo jew ó d ztw a olsztyńskiego n a stąp iło dopiero n a n a ra d z ie a k ty w u obu partii, 5 p a źd z ie rn ik a 1946 roku, na k tó rej p rzy jęto k o m p ro m iso w ą u m o w ę w p o d s ta w a c h w s p ó łp ra cy 5S. 53 W A P O , W U I i P , II/265/18, k . 66. P r o t o k ó ł z p o s i e d z e n i a k o m ó r k i P P R W U I i P w d n i u 6 g r u d n i a 1945 r o k u . 54 A A N . М Н Р , 75, k . 139, 140. S p r a w o z d a n i e z i n s p e k c j i p r z e p r o w a d z o n e j w W U I i P w O l s z t y n i e i j e g o o d d z i a ł a c h p o w i a t o w y c h w d n i a c h 27 s t y c z e ń — 3 l u t y 1946 r o k u . 55 A A N , M l i P , 65, k , 56— 67. S p r a w o z d a n i e W U I i P w O l s z t y n i e z a 1945 r o k . 56 A A N , M l i P , 83, k . 2. S p r a w o z d a n i e z i n s p e k c j i p r z e p r o w a d z o n e j w W U I i P w O l s z t y n i e 18 m a j a 1947 r o k u ; p o r . A A N , Z e s p ó ł : M i n i s t e r s t w o Z i e m O d z y s k a n y c h ( d a l e j : M Z O ) , 189, k . 31. S p r a w o z d a n i e s y t u a c y j n e W y d z i a ł u S p o ł e c z n o - W y c h o w a w c z e g o z a o k r e s m a r z e c - g r u d z i e ń 1946 r o k u . 57 E . W o j n o w s k i , W a r m i a l M a z u r y w l a t a c h 1945— 1947. K s z t a ł t o w a n i e s t ę s t o s u n k ó i o p o l i t y c z n y c h . O l s z t y n 1968, s . 162. p r o c e n t g ł o s ó w n i e w a ż n y c h i o d p o w i e d z i n e g a t y w n y c h z n a c z n i e p r z e w y ż s z a ł y ś r e d n i ą k r a j o w ą . W w o j e w ó d z t w i e o l s z t y ń s k i m g ł o s o w a ł o 84,4% u p r a w n i o n y c h , 5, 3% g ł o s ó w u z n a n o z a n i e w a ż n e . T w i e r d z ą c o o d p o w i e d z i a ł o : n a p y t a n i e I — 63 ,9 % g ł o s u j ą - c c y h , n a I I — 72 % , n a I I I — 85,3% . 58 M . S z y s z l a k , z a r y s p o d s t a w o w y c h k i e r u n k ó w d z i a ł a l n o ś c i P P R n a W a r m i i i M a z u r a c h го l a t a c h 1945— 1948. M a t e r i a ł y z s e s j i n a u k o w e j « W ę z ł o w e p r o b l e m y r o z w o j u s p o ł e c z n o g o s p o
-68 Eugeniusz Misi/o
P o s ta n o w ie n ia n a r a d y odczul ró w n ież W UIiP, je d n a k że u je m n y c h k o n sek w en cji d otychczasow ej a tm o s fe ry nie u d a ło się od ra z u w yelim inow ać. A nim ozje zaczęły z an ik ać dopiero w g ru d n iu 1946 ro ku, po objęciu s ta n o w i ska n a czeln ik a u rz ęd u przez M a rian a Rogowskiego, członka P P R 50.
Dziedziną działalności W U IiP, p o c h ła n iając ą n ajw ięcej sił i środków , k o n c en tru ją c ą n a sobie u w a g ę k ie ro w n ic tw a r e s o rtu b y ły m as o w e ak cje i k a m p a n ie in fo rm a cy jn o -p ro p a g an d o w e , szczególnie in te n s y w n ie p ro w ad zo n e w okresie r e f e r e n d u m ludow ego i wyborów? do S e jm u U staw odaw czego. A k ty w n e w łączenie się do p ra c p o p rz ed z ają cy c h r e f e r e n d u m i w y b o ry było zadaniem , k tó r e m u w e w s zy s tk ic h o gniw ach r e s o rtu in fo rm a cji i p ro p a g a n d y n a d a n o b ezw zględny p rio ry te t.
K a m p a n ia p olityczna o zw ycięstw o w r e fe r e n d u m lu d o w y m rozpoczęła się na te re n ie w o jew ó d ztw a olsztyńskiego bezpośrednio po ogłoszeniu u s ta w y K R N w s p ra w ie p rz ep ro w a d z en ia głosow ania Z asadniczy ciężar i odpow ie- działalność za p r a c e p rz y g o to w aw c z e p rz y ję ła n a siebie P P R . O n a też w niosła n a jw ię k sz y w k ła d w p o w o ła n ie K om isji G łosow ania L udow ego, p r z e p r o w a dziła na jw ię k sz ą liczbę w ieców i zebrań, n a d zo ro w a ła a k cję sp ra w d z a n ia list w y b o rczy ch 0I.
W U IiP w łączył się do p ro w a d zo n y c h p ra c w d ru g iej połowie m a ja 1946 ro ku, po o trz y m a n iu szczegółowej in s tr u k c ji o k re ślając e j z ak re s zad ań w e w s p ó ln ej a k cji politycznej °2. W zalecen iach M liP głów ny n a cisk położono n a p ro w a d ze n ie p ro p a g a n d y d ru k o w a n e j, ag ita cy jn o -m a so w ej z szerokim w y k o rz y s ta n ie m śro d k ó w m asow ej inform acji.
U w zg lęd n iając lo k aln e możliwości ograniczone ro z m iara m i śro d k ó w fin a n sow ych i technicznych, W U IiP w O lsztynie s k o n c e n tro w a ł się na k o lp o rta żu m a te ria łó w p ro p a g a n d o w y c h i akcji in fo rm a c y jn o -p ro p a g a n d o w e j w ś ró d m ieszk ań có w w o jew ó d ztw a.
A kcję p ro p a g a n d y d r u k o w a n e j pro w ad zo n o do ostatniego d n ia p rz ed gło sow aniem . N a k ła d e m urzędu, w e w łasnej d r u k a rn i, w y d ru k o w a n o 21 tys. p la k a tó w i 120 tys. ulotek, głów nie a g itu jąc y ch do głosow ania „ 3 X t a k” M.
D o cen iając w agę p ro p a g a n d y d ru k o w a n e j ta k szeroko zak ro jo n ej akcji p olitycznej, n aczeln ik W U IiP n a p ro śb ę w o je w o d y olsztyńskiego dr. Z y g m u n ta R obla w y d a ł z arz ąd z en ie realizo w an ia w p ierw szej kolejności zam ów ień na p o trze b y r e f e r e n d u m M.
Oprócz d r u k o w a n ia i k o lp o rto w an ia w ła sn y c h m ateriałó w , U rz ąd o tr z y m a ł do ro z p ro w ad zen ia p o n a d 1608 tys. sztuk ró ż n o ro d n y c h m a te ria łó w p r o p a g an d o w y c h z МИР oraz 50 tys. afiszów, 2 tys. b roszur, 18 tys. p lak a tó w , 500 tys. ulo tek z in n y ch ź r ó d e ł 65.
K o lp o rtaż pro w ad zo n o za pom ocą śro d k ó w tr a n s p o r tu o d d a n y ch do d y
t l a r c z e g o i k u l t u r a l n e g o W a r m i i i M a z u r w o k r e s i e 3 0 - l e c i a P R L » , O l s z t y n 1975, s . 38; t e n ż e , G e n e z a i p r z e b i e g z j e d n o c z e n i a r u c h u r o b o t n i c z e g o w O l s z t y ń s k i e m , w : M a t e r i a ł y z k o n f e r e n c j i t e o r e t y c z n e j «Z j e d n o c z e n i e r u c h u r o b o t n i c z e g o n a W a r m i i i M a z u r a c h » , O l s z t y n 1980, s . 28. 59 A N N , M l i P , 157. D e k r e t m i n i s t r a I n f o r m a c j i i P r o p a g a n d y L . d z . 4636/46 o p r z y d z i e l e n i u k i e r o w n i c t w a W U I i P w O l s z t y n i e z d n i e m 7 g r u d n i a 1946 r o k u , M a r i a n o w i R o g o w s k i e m u . 60 D z U R P , 1946, n r 15. p o z . 105. U s t a w a z 28 k w i e t n i a 1946 r o k u . 61 E. W o j n o w s k i . o p . c i t . , s . 150. K o m i s j ę G ł o s o w a n i a L u d o w e g o p o w o ł a n o 17 m a j a 1916 r o k u . j e j p r z e t v o d m c z a c y m z o s t a ł W a c ł a w G u m i ń s k i ( P P R ) . 62 A A N , M l i P , 24, k . 41— 48. I n s t r u k c j a M l i P z 18 m a j a 1946 r o k u . 63 A A N , M l i P , 103. к 16, 17. S p r a w o z d a n i e W U i P w O l s z t y n i e z 6 l i p c a 1946 r o k u 64 A A N , M Z O , 285, k . 33. P i s m o w o j e w o d y o l s z t y ń s k i e g o d r . Z y g m u n t a R o b l a z 23 m a j a 1P46 r o k u . 65 A A N , M l i P , 103, k . 17. S p r a w o z d a n i e W U I i P w O l s z t y n i e z 6 l i p c a 1946 r o k u .
spozycji W U liP i oddziałów p o w ia to w y ch przez in s ty tu c je p a ń s tw o w e oraz s tr o n n ic tw a p olityczne i w p o w a żn y m sto p n iu za p o śre d n ictw e m g ru p a k t y w istów , często żołnierzy K B W i W O P z b r y g a d o chronno-propagam dow ych £s. Je d y n ie na t e re n ie O lsztyna i m iejscow ości-siedzib p o w ia to w y ch oddziałów in fo rm a cji i p r o p a g an d y , d ziałano w ła s n y m i siłami. T yczyło się to zasadniczo w yłącznie k o lp o rto w an ia u lo te k i broszur, ro z k le ja n ia afiszy i p lak a tó w . Roz syłano tak ż e m a te ria ły do d zia łając y ch już św ietlic i dom ów k u ltu r y . Z organ izo w an o ró w n ie ż w c e n tra ln y c h p u n k t a c h m iast, n a d w o rc ac h kole jo w y ch itp. kioski z m a te ria ła m i p r o p a g a n d o w y m i 67.
P rz e z cały ok res a k cji p o lity c zn o -p ro p a g an d o w ej, p o p rzed zającej r e f e r e n d um , W U liP ro z p ro w ad z ił w w o jew ó d ztw ie łącznie 2319 tys. s z tu k m a te ria łó w p ro p a g an d o w y c h . Z tej liczby 941 350 s z tu k ulo tek , p la k a tó w , afiszów i b r o s z u r p rz ek a za n o M ię d z y p a rty jn e m u K o m ite to w i do s p r a w G losow ania L u d o w ego w Olsztynie 6S. Część m ate ria łó w , tj. około pół m ilio n a ulotek, ro z rz u cono z sam o lo tó w n a d m ia s ta m i w dni św ią tec zn e и . Z naczną liczbę ro zk o l p o rto w a n o za p o ś re d n ictw e m k in a objazdowego, n a licznych w iecach i z e b r a n iac h in f o rm a cy jn o -p ro p a g an d o w y c h , n ierz ad k o n a j a r m a r k a c h 70.
Śred n io n a jed e n p o w ia t p r z y p ad ło około 145 tys. sztu k m a te ria łó w p r o p a g an d o w y c h w ty m : 5620 afiszów, 4231 b ro szu r, 6373 p la k a tó w i 128 750 s z tu k ulotek, co nie było m a łą liczbą, u w z g lęd n iając ówczesną gęstość zalu d n ien ia w o je w ó d ztw a olsztyńskiego 71.
A k cję p ro p a g a n d y d ru k o w a n e j m ia ły w sp ierać in te n sy w n e, z ak ro jo n e na sz e ro k ą skalę, d ziałania in fo rm a cy jn o -p ro p a g an d o w e . W p ra k ty c e , re alizacja a m b itn y c h p la n ó w sp ro w ad z ała się do dw ó ch form : o rg a n iz o w a n ia c y k lu w y sta w p re ze n tu ją c y c h p r o g r a m R ządu Jed n o ści N aro d o w e j oraz a k cji odczytów i p re le k cji p ro w a d zo n y c h w ś w ietlicach i d o m ac h k u l t u r y p o d leg ły ch W U liP .
W y s ta w y — n a te re n ie całego w o jew ó d ztw a z organizow ano ich około 140 — u rz ąd z an e w n a jb a r d z ie j uczęszczanych m iejscach, sk ła d a ły się z fotografii, w y c in k ó w z p r a s y re g io n a ln e j i k ra jo w e j, p la k a tó w i b roszur o b ra zu jąc y c h r e z u lta ty p ierw szy c h lat o d b u d o w y k r a jù . P o d o b n ą treś ć i przeznaczenie, chociaż o m n ie jsz y m ł a d u n k u in fo rm a c y jn y m , m ia ły w y s ta w k i w gablotach i w itr y n a c h sklepów (w su m ie 892) 72.
Do akcji p r o p a g a n d o w y c h włączono tak ż e je d y n e kino objazdow e p r a c u jące n a t e re n ie w o je w ó d ztw a olsztyńskiego, podlegające W U liP . T ylko w czerw cu 194G ro ku, p rz em ie rz ając tras ę długości p o n a d 800 km , k in o do ta r ło do 20 m iejscowości, gdzie p rzed k a ż d y m sean sem k ie ro w n ik kina, p e ł niący z arazem obow iązki p r o p a g an d y s ty , w ygłaszał p re le k cję o te m a ty c e z w ią zanej z r e fe r e n d u m , r o z d aw a ł m a te ria ły p r o p a g a n d o w e 72.
We w siach w o jew ó d ztw a działało 90 g ru p p ro p a g a n d o w y c h zorg an izo
W o j e w ó d z k i Ur z q d I n f o rm a c j i i P r o p a g a n d y w Ol sz ty ni e 69 66 A A N , M l i P , 308, k . 17— 18. S p r a w o z d a n i e W U l i P w O l s z t y n i e z 24 c z e r w c a 1946 r o k u . 67 A A N , M l i P , 103, k . 17. 68 A A N , M l i P , 849, k . 42, 43. W y k a z m a t e r i a ł ó w p r z e k a z a n y c h M i ę d z y p a r t y j n e m u K o m i t e t o w i d / s G ł o s o w a n i a L u d o w e g o w O l s z t y n i e p r z e z W U l i P . 69 A A N , M l i P , 103, k . 17. 70 I b i d e m , k . 16. 71 A A N , M l i P , 103, k . 14— 16. W y k a z m a t e r i a ł ó w d o s t a r c z o n y c h p r z e z W U l i P w O l s z t y n i e d o p o s z c z e g ó l n y c h p o w i a t ó w w o k r e s i e r e f e r e n d u m l u d o w e g o . N a j e d n e g o m i e s z k a ń c a p r z y p a d a ł o 8 s z t . m a t e r i a ł ó w p r o p a g a n d o w y c h . 72 A A N , M l i P , 103, k . 17. S p r a w o z d a n i e z W U l i P w O l s z t y n i e z 6 l i p c a 1946 r o k u . 73 A A N , M l i P , 163, k . 37— 39. S p r a w o z d a n i e R e f e r a t u K i n O b j a z d o w y c h M l i P z a 1946 r o k ; p o r . 851, k . 15— 19. P r o t o k ó ł z e z j a z d u r e f e r e n t ó w i k i e r o w n i k ó w k i n o b j a z d o w y c h w Ł o d z i w d n i a c h 28—29 l i s t o p a d a 1946 r o k u
