Założenie dworsko-parkowe w
Dziadkowicach
Biuletyn Szadkowski 5, 179-188
2005
*
Roman Kopacki
ZAŁOŻENIE DWORSKO-PARKOWE
W DZIADKOWICACH
Do XVII w. szlachcic-rycerz wznosił swoją siedzibę
z myślą o jej funkcjach obronnych. Wiek XVII to okres, kiedy
tenże właściciel przemienia się stopniowo w szlachcica-ziemianina,
tzn. utrzymuje się głównie z gospodarowania na roli, a mniej z
wypraw wojennych.
Jednym ze znaków nowego okresu w architekturze i
kształtowaniu siedzib szlacheckich było dzieło wydane w 1659 r.,
którego autorem był prawdopodobnie Łukasz Opaliński, marszałek
nadworny i koronny. *
1 Propozycje w nim zawarte są bardzo
nowoczesne i odbiegają od wcześniej panującej tendencji
dominacji funkcji obronnej dworów. Autor zaleca natomiast te ich
atrybuty, które trwać będą do czasów nam współczesnych: symetrię
i wydłużony kształt (plan prostokąta a nie kwadratu), dziedziniec
przed frontem, a także by były parterowe.
Ponad 200 lat później temat dworów podejmuje Zygmunt ks.
Czartoryski *
i 2. Autor tak pisał o pożądanej architekturze polskiego
dworu: „Dwory wiejskie zatem nie w górę i na dół, lecz poziomo,
wzdłuż i wszerz, rozpościerać się mają. A jeżeli zdarzy się, że nie
wszystko na jednym piętrze się zmieści, wtenczas lepiej jest, zamiast
drugiego piętra dawać z czasem, wedle potrzeb skrzydła lub
oficyny"
Ilu właścicieli i budowniczych polskich dworów znało dzieła
Ł. Opalińskiego oraz Z. ks. Czartoryskiego i stosowało się do ich
rad - tego nie wiadomo. Pewne jest natomiast, iż druga połowa
XVII w. przyniosła nowe spojrzenie na kształt i funkcje polskiego
Roman Kopacki jest doktorantem w Katedrze Zagospodarowania Środowiska i Polityki Przestrzennej Uniwersytetu Łódzkiego.
1 Licząca 32 strony książka nosi tytuł: Krótka historia budownicza dworów,
pałaców, zamków podług nieba i zwyczaju polskiego; była skierowana do bogatych i dostatnich panów, którzy zamierzali budować swoje siedziby na wsi. 2 Jego dzieło O stylu krajowym i budownictwie wiejskim ukazało się w 1896 r.
d w o ru . U w id o c z n ia się tutaj id e o lo g ia sarm aty zm u , w e d łu g której d w ó r m a b y ć sy m b o le m u m ia ru i sk ro m n o śc i, ale zarazem p o w in ie n p o d k re śla ć k u lty w o w a n e p rz e z p o k o le n ia p o lsk ie tra d y c je szlach eck ie. W ie js k a sie d z ib a m a b y ć o s to ją sz c z ę śc ia w z a ciszu d o m o w y m , z d a la o d k o sm o p o lity c z n y c h k o n flik tó w w ie lk ie g o św iata, m a b y ć w a ż n y m e le m e n te m szlach eck iej w o ln o śc i i sta ro p o lsk ie g o o b y czaju .
S arm aty zm b y ł p o d s ta w ą całej ep o k i b a ro k u , n a to m ia st je g o z a ło ż e n ia w y w a rły b a rd z o d u ży w p ły w n a k sz ta łto w a n ie się ó w c z e sn e g o ż y c ia d w o rsk ieg o . Je g o w p ły w y w id o c z n e b y ły a ż do p o ło w y X IX w . S arm aty zm p rz y c z y n ił się ta k ż e do w y k sz ta łc e n ia w k o ń c u X V III w . ty p o w o p o lsk ie g o d w o rk u szlach eck ieg o .
Z ie m ia sz a d k o w sk a to o b s z a r n ie z w y k le a tra k c y jn y p o d w z g lę d e m h isto ry c z n y m i a rc h ite k to n ic zn y m , z liczn y m i k o śc io ła m i o ra z z a ło ż e n iam i d w o rsk im i. Jed n y m z n ic h j e s t istn ie ją c e p o d z ie ń d z isie jsz y zało ż e n ie d w o rsk o -p ark o w e, p o ło ż o n e w e w si D zia d k o w ic e w g m in ie S zad ek (rys. 1).
D w ó r p o ło ż o n y j e s t n a p o łu d n io w y z a c h ó d o d d ro g i w o jew ó d zk iej n r 473 n a o d c in k u S zad ek —Ł ask, w z n aczn y m o d d a le n iu o d niej (ok. 1,5 k m ), p rz y b o czn ej d ro d ze p ro w ad zącej do lasu . O d sk ręcającej w k ie ru n k u z a c h o d n im d ro g i do k o lo n ii O g ro d zim p ro w a d z i śc ie ż k a (ok. 50 m ) do p o d jazd u .
P ie rw sz a w z m ia n k a o w si w ź ró d ła c h p isa n y c h p o ja w ia się w z a p isce sądow ej z 1386 r., w której w y m ie n io n o n a z w „
„ D z ia th c o u ic z ”. Z 1421 r. p o c h o d z i w z m ia n k a o ó w c z e sn y m
w ła śc ic ie lu d ó b r - n ie ja k im „ P e lk a de D zia łk o w ic e ”.3
W ie ś D zia d k o w ic e w X V I w . b y ła w ła s n o ś c ią szlach eck ą. W e d łu g reg. p o b . ó w c z e sn e g o p o w ia tu S zad k o w sk ieg o , w ieś p o sia d a ła 6 z a g ro d n ik ó w i 2 ła n y 4.
3 Karta ewidencyjna zabytków architektury I budownictwa, oprac. E. Szelągowska, 1992.
4 A. Pawiński, Źródła dziejowe, t. XII: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. I: Wielkopolska, Warszawa 1883.
Rys. 1. Położenie dworu w Dziadkowicach.
Źródło: opracowanie własne na podstawie A .A. Leopold, Rzpiszew - rys historyczny, „Biuletyn Szadkowski” 2002, t. 2.
W 1885 r. w ie ś lic z y ła 11 d o m o stw i 135 m ie sz k a ń c ó w . F o lw a rk z a jm o w a ł p o w ie rz c h n ię 1027 m ó rg , w u
ży tk o w a n iu ziem i
p r z e w i a ł y zaś g ru n ty orn e i o g ro d y (327 m ó rg ) o ra z la sy (634 m ó rg )5.D o b ra d z ia d k o w ic k ie p rz e c h o d z iły p rz e z r
ęce
w ie lu w ła śc ic ie li.6 P ra w d o p o d o b n ie p ie rw o tn y m w ła śc ic ie le m d w o ru w ra z z m a ją tk ie m b y ł W a le ria n K a rsz e w sk i, k tó ry sp rz e d a ł d o b ra w 1820 r. Ja n o w i N e p o m u c e n o w i W sto w sk ie m u . K o le jn y m w ła śc ic ie le m m a ją tk u je s t F ra n c isz e k H a ła sz k ie w ic z 7, p o k tó ry m p rz e z k o le jn e la ta w p o d z ia ła c h sp a d k o w y c h d z ie d z ic zą je g o d zieci. N a p o c zątk u X X w . n ie ru c h o m o ść n a b y w a W ła d y sła w M ak a rc z y k
- d z ie d z ic sąsied n eg o m a jątk u P rz a tó w i w o k resie m ię d z y w o je n n y m sp rzed aje ją
S tan isław o w i L ip k o w sk ie m u 8. P o d czas II w o jn y św iato w ej m a jątk ie m a d m in istro w a li N iem cy . W 1946 r. d o b ra z o sta ły p rz e jęte p rz e z S karb P a ń stw a n a m o c y d e k re tu o refo rm ie ro ln ej. N ie ru c h o m o śc ią w im ie n iu p a is tw a ad m in istro w a ły w ład ze m ia sta i g m in y S zadek, n a to m ia st z b rak u a lte rn a ty w y w y d z ie rż a w iły d w ó r Jó zefie C iesielsk iej. W 1980 r. S karb P a ń stw a z b y w a n ie ru c h o m o ść ak tem k u p n a -sp rz e d a ż y n a rzecz A lfre d a i S ta n isław y K u k ie łó w 9, ci z k o le i za ś w 1996 r. w ak cie d a ro w iz n y p rz e k a z u ją d w ó r A n d rz e jo w i i B eacie B art- S ołtysiak. Jeszcze w ty m sa m y m ro k u n ie ru c h o m o ść n a b y w a B o le sła w L e w a n d o w sk i i p o z o sta je o n a w je g o rę k a c h p rzez k o le jn e 7 lat. W 2003 r. n o w y m i w ła śc ic ie la m i d z ia d k o w ic k ie g o d w o ru z o sta li m a łż e ń stw o B o ry s Ł a w re n iw i H a lin a K u z ie m sk a - Ł a w re n iw . O b ecn ie n ie ru c h o m o ść p o z o sta je n a d a l w ich w ład an iu .Istn ie jące o b ecn ie d w o ry w g m in ie S zad ek re p re z e n tu ją styl k la sy c y sty c z n y . C ech am i w sp ó ln y m i ty c h b u d o w li je s t to , iż są one 5 Morga jest dawną jednostką powierzchni, używaną w rolnictwie od XIII w., której wielkość nie była stała. W XVI w. w Polsce posługiwano się przeważnie morgą chełmińską = ok. 5985 m2 (= 0,5985 ha). W Królestwie Polskim morga
nowopolska równa była ok. 5599 m2 (= 0,56 ha). Poza tym używane były także
morga pruska duża =0,5755 ha oraz morga pruska mała = 2500 m2 (= 0,25 ha). 6 Księga Wieczysta majątku Dziadkowice, KW 10414, Sąd Rejonowy w Zdu
ń
skiej Woli.7 Traci on majątek w 1842 r. w wyniku przymusowego wywłaszczenia, będącego konsekwencją postawienia dóbr Dziadkowickich na licytację publiczną w Trybunale Cywilnym Guberni Kaliskiej.
8 Dobra majatku Dziadkowice liczyły przed wojn
ą
674 ha. 9 Tamże.m u ro w a n e z ceg ły n a za p ra w ie w ap ien n ej, o ty n k o w an e, p o d p iw n ic z o n e , o p a rte n a rz u c ie p ro sto k ąta. P o d s ta w o w ą fiz jo n o m ic z n ą ró z n ic ą m ięd zy d w o ram i ziem i S zadkow skiej je s t ich w ie lk o ść i to o n a p ro w a d z i w k o n se k w e n c ji do d alszeg o z a o strz a n ia k o n tra stu m ięd zy nim i. D w o ry w P ru sin o w ic a c h i R z e p isz e w ie s ą duże, p iętro w e, n a to m ia st w D z ia d k o w ic a c h je s t n ie w ie lk i, p a rte ro w y (rys. 2).
Rys. 2. Dwór w Dziadkowicach (widok części frontowej)
Źródło', rysunek autora
D w ó r w D z ia d k o w ic a c h p o w sta ł w p ierw szej p o ło w ie X IX w. W cześn iej istn ia ł je g o p o p rzed n ik . M ó w i o ty m k ró tk i o p is za w a rty w In w e n ta rz u d ó b r w si D z ia d k o w ic e z 1758 r.: „D w ór
n o w o p o sta w io n y , ale tylko p o ło w ą g o n ta m i p o b ity ... o kien p ię c io r o ”10. T e n ż e in w e n ta rz d o sta rc z a o p is u ro z p la n o w a n ia stareg o z a ło ż e n ia dw o rsk ieg o : „ W ych o d zą c n a p o d w ó r z e d w o rsk ie
w r o ta sta re d w a ...słu p y p o u g n iw a ły [ ...] id ą c o d w r ó t n a p r a w ą r ę k ę c h le w ik i c zte ry [ ...] o c zw o rg u d rzw ia c h [ ...] p r z y tych
ch le w ik a c h k a r m n ik p u sty . Id ą c o d tych ch lew ikó w B r o w a r e k Stary... d rze w o p o p r u c h n ia łe i p o g n iłe [...] c a ły ten B r o w a r e k z g ru n tu z ły [...] o kn a w d re w n o p o b ite ; z a tym B ro w a re m p r z y p a s te r n ik u d o su sze n ia sło d ó w je s z c z e n ie zły d ra n ic a m i p o b ity d a ch p o p r a w y p o tr z e b u je Id ą c o d teg o [...] d w ó r n o w o p o s ta w io n y [...] Id ą c o d d w o ru sto d o ła [...] sta ra z ła u w r ó t o b o jg a d o za m y k a n ia k u n y że la zn e ze sk o b la m i i d w ie m a ko ło tk a m i [...] O b o ra o d w o jg u w r ó t d rze w o w tej o b o rze p o g n iłe , ta k i p o s z y c ie z g ru n tu złe o ko ło tego p o d w ó r z a o g ro d ze n ia p r a w ie nie m a m ie jsc a m i ty lk o p r z ę s ła k a w a łk a m i". W dalszej części w y m ie n io n e z o sta ły ta k ż e k u ź n ia i
karczm a.
D z isie jsz y d w ó r w D z ia d k o w ic a c h z a jm u je p o w ie rz c h n ię 340 m 2, je g o k u b a tu ra za ś w y n o si 850 m 3 n . O p a rty j e s t n a rzu cie p ro sto k ą ta , d w u trak to w y , o d stro n y p ó łn o cn ej tra k ty d zieli n ie w ie lk ie p ro sto k ą tn e p o m ie sz c z e n ie b o czn ej sieni. G łó w n e w e jśc ie (od stro n y p o łu d n io w o -w sc o d n ie j) zło żo n e z czte re ch sto p n i k a m ie n n y c h , w y p u k ły c h sch o d ó w , z n ajd u je się n a osi d w o ru , do k tó reg o p ro w a d z i g a n e k (rys. 3).
D rzw i fro n to w e s ą p o d w ó jn e , d w u sk rz y d ło w e z żela z n y m i k la m k a m i, p o trz y p ro sto k ą tn e p ły c in y o p ro filo w a n y c h k ra w ę d z ia c h w sk rzy d le z ew n ętrzn y m . W e w n ę trz n e sk rz y d ła b y ły g ó r ą p rz e sz k lo n e . O d w e jś c ia n a w p ro st je s t p rz e jśc ie do d aw n eg o sa lo n u n a rzu cie p ro sto k ą ta , o b e c n ie w tó rn ie p o d z ie lo n e g o n a d w a m n ie jsz e p o m ie sz c z e n ia śc ia n k ą d ziało w ą. N a lew o o d sieni z n ajd u je się duże p o m ie sz c z e n ie sk o m u n ik o w a n e z m n ie jsz y m , n a ro ż n y m , o d stro n y o g ro d u . Z k o le i n a p ra w o o d sieni j e s t w ejście do m ałeg o p o m ie sz c z e n ia , sk o m u n ik o w a n e g o z n iew ielk im , n a ro żn y m . O d stro n y o g ro d u i ta ra su , n a o si b u d y n k u , z n a jd o w a ły się d rzw i p ro w a d z ą c e do salonu: p o d w ó jn e , d w u sk rzy d ło w e, w e w n ę trz n e g ó r ą p rz e sz k lo n e . W ele w a c ji p ó łn o cn ej m ie śc iło się w e jśc ie do m ałej sieni, g d zie b y ły d rzw i do zach o d n ie g o , n a ro ż n e g o p o m ie sz c z e n ia i w e jśc ie n a stry ch p rz e z p ro sto k ą tn y o tw ó r w stro p ie; n a ro żn e p o m ie sz c z e n ie ró w n ie ż by ło sk o m u n ik o w a n e z d a w n y m salo n em . W e jśc ie do p iw n ic z n a jd o w a ło się p o d p o d e ste m sch o d ó w w e le w a c ji p ó łn o cn ej. 11
Rys. 3. Plan parteru dworu w Dziadkowicach
Źródło: opracowanie własne na podstawie Karty Ewidencyjnej zabytków architektury i budownictwa, oprac. E. Szelągowska, 1992
G a n e k d w o ru w D z ia d k o w ic a ch k ry ty je s t d asz k ie m d w u sp a d o w y m o ra z p o s ia d a ty m p a n o n (rys. 4) n a p a rze k o lu m n jo ń s k ic h , k tó ry c h ślim aczn ice m a ją k sz ta łt z w in ię ty c h p o śro d k u p e rg a m in ó w . W w e w n ę trz n y m p o lu tró jk ą tn e g o fro n to n u w id n ie je stiu k o w e tzw . „oko o p a trz n o śc i”12, o k tó ry m ta k p isa ł w 1898 r. w
R o c zn ik u K ra k o w sk im A d o lf S tern sch u ss: „S y m b o l n a d a ją c y s ię ze w sze c h m ia r n a g o d ło dom u, n a d któ ry m m a c z u w a ć ”. T ró jk ątn e
„ o k o ” w p ro m ien istej g lo rii ujętej w w ią z k i p o s ia d a w c e n tru m m o ty w liry 13. M a ją c n a w z g lę d z ie sy m b o lik ę h e ra ld y c z n ą, m o ż n a p rz y p u sz c z ać , że p ie rw o tn y b u d o w n ic z y i w ła śc ic ie l d w o ru - b ęd ąc o s o b ą o p a n o w an ą, c e n ią c ą sp o k ó j, m e d y ta c ję i p o e z ję
-12 Oko opatrzności przeniknęło do chrześcijaństwa z wierzeń egipskich, jest to tzw. „oko Horusa”(w trójkącie). Horus był dla Egipcjan dzieckiem bogów, niebieskim sokołem wznoszącym się ponad wszystko. Opiekował się faraonami. W architekturze symbol ten umieszczany był na elewacjach, jako wyobrażenie Opatrzności. Wewnątrz trójkąta umieszczone było otwarte oko, z jego zaś wierzchołków i boków wybiegały promienie.
13 Lira od najdawniejszych czasów była symbolem boskiej harmonii i harmonijnego ładu we wszechświecie, jak również muzyki i poezji.
u m ie sz c z a jąc w ła śn ie tak i sy m b o l, w y ra z ił p ro ś b ę do B o g a o o p ie k ę i ze sła n ie h arm o n ijn e g o ła d u n a sw o je o g n isk o dom ow e.
Rys. 4. Trójkątny fronton wejścia głównego
Źródło', rysunek autora
Z a k o lu m n am i s ą p ila stry o p ro filo w a n y c h kap itelach . W elew acji fro n to w ej dw oru, p o o b u stro n a c h o d g a n k u z n ajd u je się p a ra okien. N a to m ia st w elew acji zach o d n iej (o d stro n y o g ro d u ) ró w n ie ż s ą p o d w a o k n a p o o b u stro n ach tarasu , w ty m je d n o o b e c n ie zam u ro w an e. P o la o tw o ró w o k ie n n y c h d w u d zieln e, tró jp o z io m o w e , sz e śc io p o d z ia ło w e z p ro filo w a n y m u g óry m o ty w e m ćw ie rć w a łk a; sto la rk a m a lo w a n a f a r b ą o le jn ą w k o lo rze b rą z u i w rz o su - p o s ia d a ją o b e c n ie ju ż słab o z a ry so w a n e ław y. E le w a c ja fro n to w a p o n a d to o d z n a c z a się b o n io w a n ie m w ty n k u n a n a ro ż n ik ach . N a to m ia st e le w a c ja o g ro d o w a p o s ia d a ła ta ra s ze sc h o d am i o trz e c h sto p n iach o ra z n is k ą b a lu strad ę; o b a e lem en ty b y ły m u ro w a n e z cegły. W d w u k o n d y g n acy jn ej elew acji p o łu d n io w ej p o d d a sz e w y d z ie lo n e je s t p a sm e m gzym su.
W ch w ili obecnej p ó łn o c n a i do p o ło w y z a c h o d n ia śc ia n a d w o ru s ą ro z e b ra n e aż do fu n d am en tó w . T rw a ją ro b o ty re w a lo ry z ac y jn e . Je sz c z e p rz e d ro k ie m o d stro n y frontow ej d w o ru w id o c z n e b y ły w m u rz e g o łe cegły p o z b a w io n e tynku. O b ecn ie
sto jąc a c z
ęść
b u d y n k u j e s t w d uży m sto p n iu o ty n k o w a n a i
p o b ie lo n a , k o lu m n y i g a n e k p rz y b ra ły p ie rw o tn y k ształt. B u d y n e k d w o ru k ry ty j e s t d a c h e m n a c z ó łk o w y m , n a to m ia st je g o z e w nętrz n y m e le m e n te m je s t d a c h ó w k a c e ram iczn a. Z o b ie k tó w
d a w n eg o z a łoże n ia p o z o sta ł je d y n ie d w ó r, k a p lic z k a (z fig u rką
M atk i B oskiej w e w nątrz ), stu d n ia o ra z p o ło
żo ne n a p ó łn o c n y
w sc h ó d o d d w o ru p o z o sta łości d a w n eg o b u d y n k u g o sp o d a rc z e g o
w fo rm ie fu n d a m e n tó w 14. Po w o jn ie z a b u d o w a n ia fo lw arczn e z o sta ły z n iszczo n e. P ark , o g ró d o ra z sad z o sta ły w y c ięte. P rzez te re n d a w n e g o z a łoże n ia (k o n k retn ie - p a rk u o d d z ie la ją ce g o d w ó r
o d fo lw ark u ) p rz e p ro w a d zo n o d ro gę lo k a lną.
W b e z p ośred n im
o to c z e n iu d w o ru zn ajd u je się k ilk a sta ry c h d rz e w - św ia d c ząc y c h o istn ie n iu p a rk u - o ra z k rz a c z aste z a rośla. Z a c h o d n ią g ra n icę
z a łoże n ia w y z n a c z a ją w sp o só b n a tu raln y , ro s nące w d w ó ch c iąg a c h leszczy n y .W p o łu d n io w o -w sc h o d n ie j c zęści d a w n e g o p a rk u z a c h o w a ła się g ru p a sta ro d rz e w u z d o m in u jący m d
ęb em . P ó łn o c n y k w a rta ł
p a rk u z a jm u je z w a rty d rz e w o sta n , k tó ry o ta c z a n ie w ie lk i staw o o w a ln y m k ształcie. Z b io rn ik o b ecn ie w e w sch o d n iej c zęści je s t z a rośn ięty g łó w n ie p rz e z p a łk
ę sz e ro k o listną o raz trz c in
ę p o sp o litą.
P rzed d w o re m p o stro n ie p o łu d n io w ej r ośn ie g ro c h o d rz e w o
o b w o d z ie 233 cm o ra z k a sz ta n o w ie c b ia ły (obw . 2 8 0 cm ). N a u w a gę
z asłu g u je ró w n ież stary dąb z n a jd u jący się w p o łu d n io w o - w sch o d n iej c zęści p ark u . P o n a d to ro sną tu d w ie lip y d ro b n o listn e, k a sz ta n o w c e b iałe o raz głó g . N ie z w y k ły m o k a z e m p o d aw n y m p a rk u je s t lip a d ro b n o listn a z lo k a liz o w a n a n a p ó łn o c n y w sc h ó d od d w o ru o z rośn i
ęty c h trz e c h p n iach . D rzew o j e s t p o m n ik ie m
p rz y ro d y , je g o o d w ó d w y n o si 505 cm ,śre d n ic a k o ro n y 23 m ,
w y so k ość z aś 26 m .
C zasy św ie tn o
ści z a łoże n ia w D z ia d k o w ic a c h d a w n o o d eszły
w z a p o m n ien ie. D w ó r o b ecn ie m o cn o n a d sz a rp n ięty zęb e m p rz e s z łości, p rz e z la ta z a n ie d b ań i b ra k u z a in te re so w a n ia ze stro n y k o le jn y c h w łaścicieli, w n ie w ie lk im sto p n iu k o ja rz y s ię z d a w ną w ie js ką re z y d e n c ją sz la c h e c ką.
P o z o staje je d y n ie p o k ła d ać n a d z ie ję,że o b ecn i w ła
śc iciele p ro w a d ząc y re m o n t b u d o w li
-14 Istniał do 1992 r. Nie był to jednak budynek związany z założeniem, został wzniesiony w 1943 r.o c a lą od z a p o m n ie n ia i p rz y w ró c ą d aw n e p ięk n o te g o n ie w ie lk ie g o a c z k o lw ie k u ro k liw e g o d w o ru i je g o o to czen ia.
L ite ra tu ra
Castr. Sirad. obl. susc. inser. , AGAD, Warszawa.
D wór polski w X IX w. Zjawisko historyczne i kulturowe, Stowarzyszenie
Historyków Sztuki, red. J. Baranowski, W arszawa 1992.
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego i innych krajów słowiańskich, red. B. Chlebowski, F. Sulimierski, t. I-X IV , W arszawa 1880-1895. Dudziński P., Alfabet heraldyczny, W arszawa 1997.
Karta ewidencyjna zabytków architektury i budownictwa, oprac.
E. Szelągowska, Ośrodek Dokumentacji Zabytków w W arszawie, archiwum W ojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Łodzi, Delegatura w Sieradzu: Dziadkowice, 1992.
Koch W., Style w architrkturze, W arszawa 1996.
Księga Wieczysta majątku w Dziadkowicach p o d nr 24, KW 10414,
W ydział Ksiąg W iczystych Sądu Rejonowego w Zduńskiej Woli. Pawiński A., Źródła dziejowe, t. XII: Polska XVI wieku pod względem geograficzno-statystycznym, t. I: Wielkopolska, W arszawa 1883.
