Ekonomiczne efekty działalności bezpośrednich inwestorów zagranicznych w Polsce

Pełen tekst

(1)1. Czesława. Pilarska. Kuledra MIkroekonomii. Ekonomicme efekty działalności bezpośrednich inwestorów zagranicmych w Polsce 1. Wprowadzenie Transformacja w krajach Europy Środkowowschodniej zbiegła się w czasie z ogromnym wzrostem międzynarodowych powiązali kapitałowych w gospodarce światowej. Tendencje globalizacyjne polegające na zacieśnianiu wzajemnych powiązall handlowych, inwestycyjnych i produkcyjnych między gospodarkami różnych krajów przyczyniają się do tworzenia jednolitego rynku światowego'. Dzięki niezwykle szybkiemu rozwojowi infrastruktury komunikacyjnej i informacyjnej oraz postępującej liberalizacji handlu międzynarodo wego stała się możliwa na niespotykaną dotąd skalę ekspansja gospodarcza transnarodowych korporacji. Korporacje te w poszukiwaniu nowych rynków zbytu czy też tańszych czynników wytwórczych dokonują bezpośrednich inwestycji poza granicami własnego kraju. W literaturze ekonomicznej bezpośrednie inwestycje zagraniczne (BIZ) określane są najczęściej jako forma długoterminowych lokat kapitałowych wywołujących trwały wpływ na zarządzanie działalnością produkcyjną przedsię biorstwa zlokalizowanego w innym kraju niż kraj stałego osiedlenia inwestora i osiąganie zysków z tego tytułu. Bezpośrednim inwestorem zagranicznym może być osoba fizyczna, prywatne lub Pallstwowe przedsiębiorstwo, rząd, grupa osób fizycznych lub prawnych, które posiadają przedsiębiorstwo bezpośredniej inwestycji. Przedsiębiorstwem bezpośredniego inwestowania jest takie przedsiębiorstwo, w którym zagraniczny inwestor bezpośredni ma co najmniej 10% akcji zwykłych (tzn. udziału w kapitale) lub uprawnienia do 10% praw głosu na walnym zgromadzeniu I. A.. Zon~ka ,. Kil globalizacji ? Przemiany Ul korporacjach Irtlmwarollowych; \V gosp(}(llIl'ce. flVialolVej, PWN, Warszawa 1998, s. 20..

(2) I. Czeslawa Pi/w'ska. akcjonariuszy, lub w inny sposób posiada efektywny wplyw na. zarządzanie. przedsiębiorstwem' . Bezpośredni e inwestycje. zagraniczne polegają m.in. na: przejmowaniu udzialów w firmie zagranicznej, budowaniu za granicą przedsiębiorstwa od podstaw i wyposażaniu go w kapital zakladowy (inwestycje typu greenfield) , zakladaniu filii za granicą oraz tworzeniu za granicą oddzialów'. Do BlZ zalicza się również przepływy kapitałowe, które obejmują: ud zia ł inwestora bezpośredniego w reinwestowanych zyskach', zakupy netto (wartość zakupów pomniejszona o sprzedaż) przez inwestora bezpośredniego udziałów przedsię biorstwa, pożyczek i instrumentów dłużnych oraz wartość pożyczek wewnętrz nych udzielonych przez inwestora bezpośredniego'. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne budzą w Połsce szereg kontrowersji. Z jednej strony istnieją nadzieje związane z nowymi technol ogiami i dobrze platną pracą, z drugi ej zaś występują obawy przed napływem obcego kapitału związane "wykupywaniem" majątku narodowego i zepchnięciem Polaków do rołi taniej siły roboczej'. Wiełe nieporozumień i uprzedzeń jest efektem niewielkiej roli,jaką BIZ odgrywaly w poprzednim systemie gospodarczym. Brak większych doświadczei\ i wiedzy na temat przeplywu kapitalu w fonni e BIZ wplywa na pojawienie się negatywnych opinii' i niezauw ażanie korzyści , jakie ze sobą niosą. Argumenty za i przeciw BlZ są przedmi otem analiz ekonomicznych i sporów, gdyż stanoWili jeden z najważniejszych elementów dyskusji nad wzorcami rozwoju gospodarczego' .. 2 OECD Benchmark Dcfillition of Foreign Diree( In veslment , ThinJ Edition, OECD. Paryż 1996, ,. 8. JOddział (braJlch) wy s tęp ow ać. jest firmą nic posiadającą odrcbnej osobowości prawnej, która może w formie tzw.permalle1lt establishment, biura (represelltaliva ojfice) lub spółki typu. joillt velLfure. Por.: Model monitorowania napływu bezpośre dnich illwestycji zagranicznych do Polski. Raport nr 5, PAIZ, Warszawa 1998,5.1 4. 4 Reinwestowane zyski SIł to zysk i, których nic wyplacono w poslaci dywidendy, lecz ponownie zainwestowano w rozwój firmy. s Model monitorowania .... s. 14. fi J. Winiecki, Foreiglllnvestmellf il/ ctlslern Europ /!: Expectatiolls, TrelU/S, Policies, F.1.T.. Discussion PapcI' 1996, nr 3, s. l. 7. Por.: AK. Wróblewski, S(/'f/sZIle plelliądec, "Polityka" 1999, nr 29, ,. 61. za potencjalnie ważny czynnik przyspieszenia wzrostu gospod;nczcgo. Teza. R BIZ uznawane są. ta umacniana jest dziCki rozwojowi tzw. teorii wzrostu endogenicznego. W teorii lej. podkreślana. jest rola kapitaluludzkiego ludzkiego, pozytywnych efektów zewnętrznych (externalities) i tzw. efektów przenikania (spillovers) oraz uczcnia się przez praktykę (leamil/g hy dO;lIg), Por.: Bez~ pośredn ie inwestycje i kredyty zag/,{/lficZlle, Raport nr 18 Rady Spolcczno~ Gospodarc zcj przy. Radzie Ministrów, Warszawa 1996, s. 15; Z. Wysokińska, pośrednich lIa konkurencyjność ekJpol'tu,. Wpływ. zagranicznych inwestycji. bez~. "Ekonomista" 1996, nr 2, s. 205-224 oraz B. Fiedor, BilalIs platIIiczy i wzrOSt gospodarczy: perspektywa długookresowll, Mnteriały z konrcrcllcji nt.: BilalIs płatniczy Polski - wyzwania , zagrożen ia, JYI'E, Warszawa 11 grudnia 1998 r..

(3) Ekonomiczne efekty dzialalno.iei. bezpośrednich. inwestorów .... 2. Korzyści ekonomiczne zwiqzane z BIZ w Polsce. I. obecności q. BIZ stanowią najbardziej pożądaną formę dopływu kapitału zagranicznego do Polski, ponieważ w przeciwiei\stwie do innych źródeł zewnętrznego finansowania: pożyczek czy kredytów nie powodują wzrostu jej zadłużenia zagranicznego", a ponadto towarzyszą im (oprócz napływu kapitału) dodatkowe elementy ważne dla rozwoju gospodarczego, m.in.: przepływ technologii, know-how, zarządzania oraz dostęp do nowych rynków. Bezpośrednie inwestycje zagraniczne dokonywane glównie przez korporacje międzynarodowe są jednym z najważniejszych kanałów międzynarodowego transferu nowoczesnej technologii"'. Jedną z miar nowoczesności technologii i urządzeń jest ich wiek. Przeprowadzone w Polsce badania" na próbie 846 przedsiębiorstw z udziałem kapitału zagranicznego wykazały, że około 63% z nich stosowało urządzenia i technologie, których wiek mieścił się w przedziale od 1 roku do 5 lat, przy czym przeważały technologie sprzed roku. Ponad 1/4 badanych przedsiębiorstw (28,6%) wykorzystywała urządzenia sprzed 10 lat. Najwięcej nowych technologii i urządzei\ (nie starszych niż rok) stosują firmy z udziałem kapitału kanadyjskiego (86,7%), brytyjskiego (71,9%), austriackiego (70,7%) i amerykańskiego (70,5%). Najnowsze technologie wprowadzają na polski rynek inwestorzy zagraniczni działający w takich branżach jak: informatyka (94,1 %), wydawnictwa i poligrafia (83,3%), hotele (78,3%) oraz produkcja maszyn i Ul'ządzel\ (73,5%). Wśród zagranicznych inwestorów produkujących zaawansowane technologicznie wyroby należy wymienić m.in. amerykai\ską firmę Motorola, niemiecki Siemens oraz szwedzko-szwajcarski koncern ABB. Koncern ten otrzymał w 1999 r. nagrodę prezydenta RP dla najlepszego inwestora zagranicznego. Wyroby o wysokiej technologii produkują także zakłady przemysłu motoryzacyjnego: Fiat, Daewoo, Generał MotOl's oraz Isuzu. Pojawienie się znanych i wielkich koncernów w Polsce jest niezmiernie ważne dła gospodarki między innymi ze względu na tzw. efekt mnożnikowy. Połega on na tym, że wielki koncern inwestujący w Polsce pociąga za sobą ogromną liczbę firm współpracujących i kooperujących, które w takiej sytuacji również muszą zainwestować w naszym kraju. Tak było w przypadku jednego z dostawców General Motors, który zainwestował w Krośnie w fabrykę amortyzatorów 30 mld USD, ponieważ General MotOl's zainwestował wcześniej. 9 K. Przybylska, Czynniki determil/ujące przyplyw zagranicznych inwestycji bezpo.fl'ednich do Polski, "Ekonomista" 1998, nr 2-3, 5,328, III E, Czerwienice, Zagra1liczne inwestycje bezpośrednie w gospodarce krajów wysoko I'Ozwi· /lię/ycll, Zeszyty Naukowe, Prace doktorskie i habilitacyjne, Zeszyll11' 105, AE w Poznaniu, Poznali. 1990, s. 45. II Al/aliza wpływu inwestycji zagranicznych /la polską gospodark~, PAIZ, Warszawa 1996 oraz 1. Błuszkowski, J, Garlicki ,Inwestorzy zagra1liczni IV Polsce, PAIZ, Warszawa 1997..

(4) I. Czeslawa Pilarska. Ponadto, jak wynika z badaI\ Banku Światowego, największym magnesem przyciągającym bezpośrednie inwestycje do danego regionu są już tam zrealizowane inwestycje zagraniczne l2 . Jedną z większych trudności, na jakie napotyka Polska w okresie transformacji, jest obciążenie gospodarki nie tylko niekonkurencyjnymi przedsiębior stwami, lecz całymi niekonkurencyjnymi gałęziami przemysłu. Zagraniczni inwestorzy, wchodząc do polskich firm , przełamują wewnętrzne bariery konkurencyjności tych firm. Wnosząc kapitał, często nieznane w Polsce nowoczesne technologie, kwalifikacje, nowoczesne metody zarządzania, organizacji, dystrybucji i marketingu zwiększają ich konkurencyjność. W rezultacie przy udziale korporacji międzynarodowych możliwa staje się restrukturyzacja poszczególnych niekonkurencyjnych branż, co w konsekwencji przyczynia się również do zwiększenia konkurencyjności całej polskiej gospodarki. Przykładów restrukturyzacji całych gałęzi przemysłu przy pomocy korporacji międzynarodowych jest na świecie wiełe. Jednym z nich jest przemysł samochodowy w Wielkiej Brytanii, który będąc w zastoju lub nawet kryzysie stał się pod wpływem japot\skich BIZ konkurencyjnym przemysłem eksportowym tego kraju. Wpływ kapitalu zagranicznego na polską gospodarkę nie ogranicza się tylko i wyłącznie do przedsiębiorstw z udziałem tego kapitału, lecz przez efekt odbicia wpływa również na przedsiębiorstwa krajowe. Wymóg konkurencyjności wywołuje w polskich przedsiębiorstwach pozytywne zmiany, pobudza unowocześnienie potencjału produkcyjnego, stymuluje wprowadzanie nowych technologii oraz zmian w zarządzaniu. Na przykład inwestycje francuskiej firmy Danone w Polsce wymusiły znaczną poprawę jakości polskich produktów mleczarskich oraz rozszerzenie gamy oferowanych towarów. Bardzo istotne jest również to, że polskie przedsiębiorstwa szybko się uczą od firm z udziałem kapitału zagranicznego i w większości przypadków w ciągu kilkunastu miesięcy są w stanie przyswoić sobie nowości produkcyjne, takie jak: nowe opakowania, nowe formy sprzedaży, nowe zasady funkcjonowania sieci sprzedaży itp. Przedsiębiorstwa te osiągają coraz wyższy poziom jakości reklamy i promocji, coraz częściej uczestniczą w targach i wystawach. Oznacza to, że w walce o klienta konkurenci krajowi wzorem zagranicznych podmiotów zaczynają upowszechniać agresywną i dynamiczną strategię marketingową. Porównywanie danych mikroekonomicznych przedsiębiorstw polskich z przedsiębiorstwami z udziałem kapitału zagranicznego wskazuje, że przedsiębiorstwa z udziałem kapitału zagranicznego osiągają o 20-30% korzystniejsze podstawowe wskaźniki. Dotyczy to w szczególności wskaźnika wartości produkcji sprzedanej do liczby zatrudnionych lJ, udziału eksportu w calości produkcji, sprawności organizacji produkcji, wydajności pracy itp. p, Apanowicz, lllweslycyjlle pe/pe/ul/m mobile, "Rzeczpospolita" 26 listopada 1997 r. Podmioty gospodarcze z udziałem kapitału zagranicznego objęte specjalnym badaniem przez GUS osiągnęły w 1995 r. 154 tys. zł prlychodów ze sprzedaży produktów i towarów przypadających 12. 13.

(5) Ekollomiczne efekty działalności. bezpośrednich. inwestorów .... I. Jak wynika z danych GUS", na koniec 1998 r. wśród podmiotów wykazywanych w rejestrze Regon odnotowano 37 355 podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego, co stanowi 12,6% ogółu zarejestrowanych jednostek gospodarki narodowej. Wartość kapitału podstawowego spółek z udzialem zagranicznym wyniosła na koniec 1997 r. 27 438,9 mln zł, w tym kapitał zagraniczny stanowił wartość 21 662,9 mln zł (na koniec 1996 r. kapitał podstawowy wynosił 18712 ,3 mln zł, w tym kapital zagraniczny 14384,6 mln zl). Według danych GUS napływające do Polski BIZ odpowiadały w 1998 r. ponad 6% wartości PKB wobec 4,6% w 1997 r. Udzial BIZ w wartości PKB w 1998 r. wzrósł więc o 1,4% w porównaniu z rokiem 1997 . Jednakże na tle pail stw Unii Europejskiej BIZ w Polsce odgrywają ciągle jeszcze niewielką rolę w gospodarce. Przykładem może być tutaj Irlandia , w której firmy z udzialem kapitału zagranicznego wytwarzają około 30% dochodu narodowego". Innym pozytywnym skutkiem 110pływu BIZ do Polski jest ich korzystny wpływ na rynek pracy. W latach 1993-1996 firmy z udziałem kapitału zagranicznego zwiększały rozmiary zatrudnienia . Przyrost netto zatrudnienia w tym sektorze wyniósł około 200 tys. osób, tj . około jednej czwartej przyrostu zatrudnienia w gospodarce w badanym okresie". Na koniec 1997 L'. spółki z ud ziałem kapitału zagranicznego zatrudniały 682,8 tys. osób, tj . 12,5% ogółu pracujący ch we wszystkich przedsiębiorstwach, które złożyły sprawozdanie bilansowe (w roku 1996 w tego typu spółkach pracowało 525,9 tys. osób, co stanowiło 10% ogółu pracujących) ". Wydajność pracy w spółkach z udziałem kapitalu zagranicznego mierzon a przychodami na jednego zatrudnionego była w 1997 r. ponad dwukrotnie wyż sza od wydajności w sektorze publicznym. W znacznym stopniu jest to zw iązane z efektywniejszym gospodarowaniem czynnikami pracy niż ma to miejsce w przedsiębiorstwach z kapitałem polskim'". Na uwagę zasługują działania firm z udziałem kapitału zagranicznego na rzecz podwyższania kwalifikacji zawodowych lokałnych zasobów pracy. B1Z powiązane z nową technologią, lepszą organizacją produkcji i zbytu, wymagają podniesienia umiejętności pracow ników i kadry kierowniczej oraz wprowadzania nowych metod z arządzania. W pierwszych latach działmi inwestorów, na jednego pnlcuj'jCcgo I wobec 7 1,5 tys . zł w sektorze publicznym i 87,2 lys . zl wc wszystkich podmiotach. Por. Z. Fiejka, ZagratticZ1lc inwestycje bcz/w":,.cd,,ie li zlI/rudnicnie; place, rw:] Kapiud wgraniemy w Po lsce. Wa/'t/llki c!Z;lllall;a, poci reel. Z. Sadowskiego, PTE, Warszawa 1999. s. 243-244. 11\ lmveslycje zagran;cZllc Ul Pol.~ce. IKCH Z. WarSi',IlWll 1999. s . 9, IS Por.: B. Liberska, CZyl/lliki prz.yciągające zagrnnicZ/lc inlVestycje bClpoJred/lic [w:] Kapitol zagral/iemy ... s. 48. Iii Z. Fi ejkn, op. cit .. s. 249. 17 Dzialal"o,~ć spófek z m!z.ia!cm kapilafu zagrał/iell/ego IV /997 roku, GUS. Warszawa 199H, S. 9. IM l. Wojtul cwicz, Napływ inwestycji 'lagl'llllicl/I)'ch, "Rynki Zagraniczne" 1999, nr 4, s. 4. I.

(6) I. Czeslawa Pilarska. według badań przeprowadzonych przez PArZ , prawie 80% wszystkich firm zagranicznych w Połsce prow adziło szkolenia zawodowe w kraju lub w którejś ze swoich filii dla własnych pracowników. Przykładanie dużej wagi szkolet\ przez firmy z udziałem kapitału zagranicznego potwierdzają również najnowsze badania PArZ. w 1997 r. niemał wszyscy najwięk si inwestorzy zagraniczni przeprowadzili szkołenia swoich pracowników, podnosząc ich kwalifikacje". Ni ektóre firmy utworzyły centra szkołeniowe, np. koncern ABB utworzył niedaleko Warszawy Centrum Rozwoju Kadr ABB Uest to jedno z siedmiu istniejących na świecie). Szczególnie ważnym czynnikiem, świadczącym o rosnącym znaczeniu w naszej gospodarce firm z kapitałem zagranicznym , jest ich rosmlCY ud ział w przychodach ogółu podmiotów. W 1997 1'. przychody z działałności spółek z ud ziałem kapitału zagranicznego wynosiły 195,1 mld zł i stanowiły 22% przychodów wszystkich podmiotów, które złożyły do GUS statystyczne sprawozdania biłansowe. W porównaniu z rokiem 1996 oznacza to wzrost o 2%, natomiast z ł995 wzrost o 6,6%. Nakłady inwestycyjne spó łek z ud zia łem kapitału zagranicznego wy nosiły w 1997 l'. 24,5 mld i stanowiły 40,2% nakładów inwestycyjnych wszystkich podmiotów, które złożyły sprawozdania bilansowe"'. Ponad 65% z tych przedsiębiorstw poniosło wydatki inwestycyjne na pozyskanie majątku trwałego w Polsce. Majątek trwały należący do spółek z udziałem kapitału zagranicznego na koniec 1997 l'. stanowi! wartość 66203,7 mln zł (w 1996 r. 40559,6 mln zł), tj.l5% majątku ogółu przedsiębiorstw składających bilans. Inwestycje w rzeczowy majątek trwały przyczyniają się do wzrostu majątku produkcyjnego w kraju, jego modernizacji, a także dzięki tym inwestycjom mogą pow s tawać nowe obiekty. Z analizy statystyk połskiego handlu zagranicznego na podstawie dokumentów celnych (SAD) wynika, że spółki z udziałem kapitału zagranicznego wykazują większą orientację proeksportową niż podmioty wyłącznie z polskim kapitałem. W 1998 r. wartość eksportu spółek z udziałem kapitału zagranicznego wyniosła 13,5 mld USD, co wobec 11,0 mld USD w 1997 r. oznacza wzrost o 22%. Ich udział w eksporcie ogółem w 1998 l'. wzrósł w porównaniu z rokiem 1997 o 4,9% i wynosił w 47,9%. Wyroby i usługi eksportowane z Polski znałazły odbiorców przede wszystkim w dziewięciu krajach Unii Europejskiej (w Niemczech, Holandii, Francji , Wielkiej Brytanii, we Włoszech, Danii, Austrii, Bełgii), w USA oraz czterech państwach Europy Środkowowschodniej (w Rosji, Republice Czeskiej, na Ukrainie i Litwie). Większe możliwości eksportowe spółki z kapitałem zagranicznym wynikają z wyższej jakości i konkurencyjności międzynarodowej wyrobów produkowanych przez te firmy oraz z możliwości wykorzystywania zagranicznych kanałów zbytu i nowoczesnych metod marketingu.. P. Apanowicz, Informacje. Dalie PA/Z. W tym roku rekord może zoslm} pobity, "Rzeczpo1998 r. 20 Imveslycje zagrallicY/e .. . , s. l J . 19. spotita" 29 kwietnia.

(7) Ekonomiczne efekty działa/no.ici. bezpośrednich. inwestorów .... I. Omawiając korzyści związane z napływem BIZ do Polski nie można pominąć roli jaką odgrywają w procesie urynkowienia gospodarki. Chodzi tu nie tylko o udział inwestorów zagranicznych w tworzeniu instytucji rynkowych. (banki, firmy consultingowe, ubezpieczeniowe, instytucje antymonopolowe, ochrony praw konsumenta, sprawny aparat skarbowy itp.), ale również o to, że inwestorzy zagraniczni wywierają silną presję na rządzących w kierunku odbiurokratyzowania gospodarki i poprawy infrastuktury prawnej" w naszym kraju. Dostrzec też należy wpływ BIZ na kształtowanie się kultury i świadomo ści rynkowej w Polsce, polegającej m.in. na umacnianiu szacunku dla własno ści prywatnej w naszym kraju, zmianie stosunku do pracy i płacenia podatków, a także zwiększeniu poczucia odpowiedzialności za konsekwencje prowadzonej działalności gospodarczej. Kluczową sprawą dla transformującej się polskiej gospodarki jest udział inwestorów zagranicznych w procesie prywatyzacji. Zdaniem G. Kołodki mię dzy zakresem i tempem prywatyzacji a wielkością kapitału zagranicznego w transformujących się gospodarkach występuje silna korelacja i dodatnie sprzężenie zwrotne. Im szybciej majątek paJlstwowy zostanie sprywatyzowany, tym wcześniej do gospodarki napłynie kapitał zagraniczny. Jeśli takiej prywatyzacji towarzyszą stałe postępy w rozwoju instytucjonalnym i stabilizacji finansowej, to znacząco przyczynia się ona do wzrostu gospodarczego". W 1999 r. dochód z prywatyzacji w budżecie państwa oszacowano na 6,9 mld zł. Do września tego roku wpływy z prywatyzacji były wyższe niż w poprzednich latacll. Przede wszystkim dzięki sprzedaży akcji banków: krakowskiego BPH (nabywcą został Bayerische Hypo- und Vereinsbank, deklarujący chęć przejęcia 66% udziałów), Pekao SA - sprzedano 52,9% akcji banku o wartości 4,3 mld zł (pakiet nabyło konsorcjum UniCredito ltaliano S .P.A. i Alianz Aktiengesellschaft) oraz Banku Zachodniego - irlandzki Allied Irish Bank za 2,3 mld zł nabył 80% akcji tego banku, deklarując, że na inwestycje przeznaczy 850 mln zł. Jak wynika z danych Ministerstwa SkaJ·bu Pmlstwa, od 1990 do kOl\ca 1996 r. bezpośrednim inwestorom zagranicznym sprzedano 89 przedsiębiorstw pm\stwowych, przy czym biorąc pod uwagę wielkość zakupionych akcji lub obję tych udziałów, aż 67 z nich to inwestorzy strategiczni, przejmujący faktyczną kontrolę nad sprywatyzowanym przedsiębiorstwem". Badania sondażowe prze21 Z prac naukowych Instytutu Badali nad Gospodarką RynkowI) wynika, że przez ostatnie kiJ~ lat wszystkie kraje Europy Śroclkowowschodniej zmicniły swój status ustawodawczy. Ich systemy regulacyjne Zb1i7,yły się do krajów Unii Europejskiej czyniąc je bardziej zrozumiałymi i przyjaznymi dla inwestorów zagranicznych. Rosja jest jedynym wyj11tkiem w tym wzgl~clzie, Największe postępy w dostosowywaniu prawa do wymogów Unii Europejskiej poczyniły Czechy, a za nimi znajdują się Polska i Węgry. Por.: Filldillg GWII Roml Polmul Joills T/re G/obal Market, Business and Ecollomy Year Book, De Warsaw Voicc 1997, s. 66. 22 Q,W. Kołodko, Ekollomia i polityka tran.\formacji, Poltcx, Warszawa 1999, s. 290, 23 B. Durka, Wpływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych na poprawę kOllkurel1cyjl/o,fci polskiej gm1Jodarki [w:] Bezpo,vredl1ie inwestycje zagraniczne w Polsce, pod I'cd, Z. Olcsińskic~ go, PTE, Warszawa 1998,s. 155-156. kanaście.

(8) I. Czesława. Pi/arska. prowadzone przez PArZ wskazują na zainteresowanie inwestorów zagranicznych w Polsce. Inwestorzy zagraniczni czekają na prywatyzację wielkich monopolistów: sektora paliwowego , energetycznego, hutniczego, a także przemysIu zbrojeniowego. Bi orąc pod uwagę wszystkie wyżej wymienione potencjalne i rzeczywiste korzyści z napływu BIZ do Polski, należy stwierdzić, że stanowią one ogromną szansę dla naszej gospodarki. Dzięki BIZ Polska może zmniejszyć dystans rozwojowy, który dzieli nas od wysoko uprzemysłowionych państw Europy Zachodniej. Czy będzie umiała skorzystać z tej szansy zależy od wielu czynników, przede wszystkim od rozsądnej polityki ekonomicznej państwa. Należy bowiem pamiętać o tym, że inwestycje zagraniczne mogą, ale wcale nie muszą być w każdym przypadku korzystne dla kraju przyjmującego. Skrajnym tego przejawem jest sytuacja, kiedy napływowi BIZ towarzyszy transfer zasobów netto za granicę, co ilustruje szereg przykładów krajów Ameryki Łacińskiej. Taka sytuacja występuje, gdy istnieją duże różnice w poziomach rozwoju gospodarczego między partnerami, a pat\stwo prowadzi politykę pełnej swobody w dziedzinie importu kapitału" . A zatem inwestycje zagraniczne winny być traktowane jako okreśłone narzędzie ekonomiczne, które w zależności od tego, w jaki sposób zostanie wykorzystane może przynieść pozytywne lub negatywne rezultaty. W sprzyjających warunkach inwestycje te mogą stanowić remediuin na wiele schorzeń gospodarki, jednakże przy nieprzestrzeganiu określonych reguł mogą gospodarce zaszkodzić". prywatyzacją. 3. Potencialne zagrożenia dla Polsklzwlqzane z Inwestyclamlzagranlcznyml W przypadku, gdy BIZ wpływają do kraju słabiej rozwiniętego, a takim krajem jest Polska mogą pojawić się następujące zagro żenia: Unikanie płacellia podatków przez inwestorów zagranicznych. Urzędy podatkowe pobierają podatki od zysków wypracowanych przez firmę na terenie danego kraju. Aby płacić jak najniższe podatki , korporacje ukrywają własne zyski poprzez ustałanie cen, po których dobra i usługi są sprzedawane wewnątrz korporacji (tzw. cen transferowych). Dotyczy to komponentów, półproduktów oraz aktywów intelektualnych związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej przez cały koncern. Manewrując odpowiednio wysokością tych cen firma ma możliwość przetransferowania zysków do kraju o niższej stopie podatkowej" . BezpoJrcdllie inwestycje i kredy/y ... , s. 95. E. Mqczyńska, Bezpośrednie inwestycje zagranicZ/lc, Czynliiki dynamizujące: ,~wialowe j lokalnc Materiały z konferencji nt.: BiJalIs plalniczy ... , s. 3. 26 J.R.l-lincs, Jr. E. Ricc, Fiscal Paradise: Foreigll Tax HavcIIs and American BusilIess, "Qu'rtcrly JOllrn,1 or Economics" 1994, nr 109, s. 153- 160. 24. 25. I.

(9) Ekonomiczne efekty dzialalności bezpośrednich inwestorów",. I. o tym, że spółki z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce mogły stosować. ceny transferowe, świadczy fakt, iż w 1997 r, uzyskały one znacznie mniej korzystne wyniki finansowe niż wszystkie podmioty składające bilans, Zysk brutto wykazało 50% spółek z udziałem kapitału zagranicznego, podczas gdy dla ogółu podmiotów składających bilans takich jednostek było ok, 66%, Przyczyną słabszych wyników finansowych podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego mogły być oczywiście większe wydatki ponoszone w związku z rozruchem (wymiana majątku produkcyjnego, zmiana organizacji pracy, wydatki związane z reklamą itp,), mogła być również niesprzyjająca sytuacja zewnętrzna (kryzys w Rosji i krajach azjatyckich), jednakże z pewnością nie dotyczyło to wszystkich firm, Zatem nie da się całkowicie wykluczyć możli wości stosowania przez duże koncerny technik, które pozwalają na ujawnianie zysków nie tam, gdzie one powstają, ale tam, gdzie się to opłaca, Szczególne kontrowersje budzą wyniki finansowe firm związanych z przemysłem motoryzacyjnym w Polsce, Ubiegły rok był rekordowy pod względem sprzedaży nowych samochodów, natomiast ich producenci zamiast zysków odnotowali potężne straty (Generals MotOl'S stratę w wysokości 98,6 mln zł, Ford Poland 60,8 mln zł, Honda Poland 10,7 mln zł, a nawet Fiat Auto Poland 9,8 mln zł, choć sprzedał w Polsce najwięcej samochodów)", W 1998 roku straty wykazały również tak duże firmy z udziałem kapitału zagranicznego w Polsce jak: Lever, Thompson, Nestle, British Petroleum, Statoil czy Coca-Cola'". Zagrożenia dotyczące obrotów zagranicznych: pogarszanie się salda bilansu handlowego i płatniczego. W spółkach z udziałem kapitału zagranicznego występuje bardzo silna tendencja do zwiększania importu. Jest ona znacznie silniejsza niż w przedsiębiorstwach krajowych, W 1998 l'. wartość importu podmiotów zagranicznych zwiększyła się z 21,1 mld USD do 25,1 mld USD, tj. o 18,9%, Ujemne saldo wymiany towarowej tych podmiotów w 1998 r. wynosiło 11,6 mld USD wobec 10 mld USD w 1997 l'. i stanowiło 61 ,6% deficytu handlowego Polski. Bardziej niepokojąca od samej wielkości importu wydaje się być jego struktura oraz fakt, że znacznej importochłonności podmiotów zagranicznych nie odpowiada równie wysoka skłonność do eksportu, Otwarta i dynamicznie rozwijająca się gospodarka może kreować wysoki popyt na import, rzecz w tym, że w przypadku Polski jest to głównie import zaopatrzeniowy (ok. 60%), w mniejszym stopniu konsumpcyjny (ok. 20%), a w najmniejszym inwestycyjny (ok. 15%). Tak wysoka skłonność do importu ze strony inwestorów zagranicznych nie wynika zatem z potrzeby modernizacji i rozbudowy potencjału produkcyjnego wpływającego na poprawę konkurencyjności produkowanych w Polsce wyrobów, a ze zwiększania produkcji bieżącej, a więc z zapotrzebowania na surowce, półprodukty, części zamienne i podzespoły, Należy zaznaczyć, że A, Grzeszak, Gra IV dziada, "Polityka" 1999, nr 23, s, 60-62, " Por.: Pi~ćsetka Palityki'98, dodatek do "Polityki" 1999, nr 22,. 27.

(10) I część. Czesława. Pilat'ska. firm z udziałem kapitału zagranicznego, szczególnie w przemyśle transportowym, komputerowym, a także elektronicznym ma charakter montowni, oznacza to, że nie z ajmują się one produkcją, a jedynie montażem gotowych podzespołów pochodzących w całości z importu, Im więcej jest firm tego typu w gospodarce, tym większy jest popyt na import zaopatrzeniowy. Import zaopatrzeniowy oddzialuje pozytywnie na bieżące procesy gospodarcze poprzez lepsze wykorzystanie istniejącego potencjału produkcyjnego połskiej gospodarki, jednakże nie wpływa na procesy rozwojowe, nie przyczynia się on bowiem do zmiany tradycyjnej struktury gospodarki. Rozwój przemysłu zaawansowanej technologii w Polsce można osiągnąć jedynie d zięki zwięk sze niu importu inwestycyjnego. Niewielki udział tego importu sprawia, że pod stawę eksportu Polski s tanowią głównie surowce i wyroby nisko przetworzone, natomiast z zagranicy sprowadzamy towary wymagające wysokich nakładów, a więc kapitałochłonne oraz zaawansowanej technologii przede wszystkim: maszyny i urządzenia, chemikalia, artykuły spożywcze, celulozę, papier, wyroby z gumy i tworzyw sztucznych oraz sprzęt elektroniczny. Zagrożenia ze strony firm Z udzialem kapitału zagranicznego dla przedsię biorstw krajowych. Istnieje ryzyko ustanowienia przez firmę zagraniczną lokalnego monopolu przez stopniowe wyeliminowanie konkurencji ze strony firm krajowych, dzięki okresowemu stosowaniu zaniżonych cen. Tak dzieje się m.in. w przypadku otwierania dużych supermarketów, które osłabiają pozycję ekonomiczną polskich dystrybutorów. Kapitał zagraniczny, wkraczając we wszelkiego typu handel hurtowy i detaliczny, wypiera z rynku rodzimych producentów, korzy stając z ich koniunkturalnej słabości spowodowanej transformacją gospodarki. W momencie gdy drobni kupcy likwidują swoje skłepy pozbawieni konkurencji, wlaściciele dużych supermarketów mogą ustalać ceny z odpowiednio korzystną marżą. Zagroienia IV dziedzinie nauki i techniki. Zagrożenia w tej dziedzinie mogą pojawić się na skutek tego, że korporacje międzynarodowe prowadzą badania naukowe przede wszystkim w swoich macierzystych krajach. Do pm\stw przyjmujących kapitał zagraniczny napływają więc jedynie rezultaty tych badatl w postaci nowoczesnych technologii, Może to doprowadzić do redukcji bądź w skrajnych przypadkach zaniku rodzimego zaplecza naukowo-badawczego. Firmy zagraniczne nie są na ogół zainteresowane ani w rozwijaniem na gruncie polskim własnego zaplecza badawczo-rozwojowego, ani zlecaniem zamówietl na prace z tego zakresu firmom i ośrodkom krajowym. Związane jest to m.in . z tym, że kapital zagraniczny w Polsce właściwie nie jest zaangażowany w inwestycje dotyczące przemysłu wysokiej techniki, czyli tego rodzaju przemy sIu , który jest najsilniej s przężony z funkcjonowaniem zaplecza B+R. Spółki z udziałem kapitału zagranicznego dynamizują rozwój produkcji głów nie w przemysłach konsumpcyjnych, a więc takich, w których ze względu na charakter technologii zapłecze B+R nie występuje w szerszej skali..

(11) Ekonomiczne efekty dzialalności bezpośrednich inwestorów .... I. Brak zainteresowania ze strony inwestorów zagranicznych nowoczesnymi dziedzinami wytwarzania sprawia, że zarówno w przemysłach wysokiej technologii,jak i w działalności zaplecza B+R występują objawy regresu". Wydaje się, iż bez interwencji państwa w kierunku motywowania inwestorów zagranicznych do inwestowania w nowoczesne dziedziny wytwarzania, a także bez zwiększenia nakładów na rozwój zaplecza B+R przezwyciężenie tego regresu będzie zadaniem trudnym do zrealizowania. Brak odpowiedniej polityki dotyczącej ochrony przemysłów wysokiej techniki oraz zaplecza B+R może rodzić zagrożenia dla rozwoju innowacyjności, a co za tym idzie konkurencyjności polskiej produkcji. Zagrożenia związane z zanieczyszczeniem środowiska. Koncerny między narodowe mogą stosować praktyki "wypychania" za granicę tzw. brudnych technologii, które prowadzą do zanieczyszczenia środowiska naturalnego w kraju przyjmującym kapitał zagraniczny. Ma to miejsce wówczas, gdy w kraju goszczącym obowiązują mniej restrykcyjne przepisy dotyczące ochrony środowiska niż w macierzystym kraju korporacji. Obok inwestycji proekologicznych podejmowanych przez inwestorów zagranicznych zdarzają się przypadki przenoszenia do Polski przestarzałych technologii, które są już niedozwolone w krajach macierzystych korporacji bądź takich, których nie będzie można wykorzystywać w przyszłości'''. Nierównomierne rozmieszczenie inwestycji zagranicznych w Polsce. Negatywnie należy ocenić nierównomierne rozłożenie przestrzenne inwestycji zagranicznych w Polsce. Kapital zagraniczny konsekwentnie omija te obszary Polski, które mają slabo rozwiniętą infrastrukturę techniczną, komunikacyjną i bankową oraz są obciążone relatywnie wysokim bezrobociem, natomiast preferuje duże aglomeracje miejskie, w których infrastruktura jest dobrze rozwinięta, a bezrobocie nie stanowi znaczącego problemu. Największa koncentracja inwestycji zagranicznych według danych PArZ występuje w województwie mazowieckim - 461 firm zlokalizowało na terenie tego województwa swoją działalność. Następne miejsca zajmują województwa: śląskie (264 firmy) i wielkopolskie (227 firm). Najmniej inwestorów zagranicznych przyciągnęły województwa: lubuskie, opolskie i podlaskie.. 29 A. Karpiński, Ocena wpływu kapitalII zagranicznego lIa strukllll'ę przemysłową [w:] Kapital z"gl't/llicZ/ly ... ,s.141-176. 3U D. Walewska, Magia wielkich liczb, Raport o inwestycjach zagranicznych IV Polsce,. "Rzeczpospolita" 1998. 71ipea. s. 12..

(12) I. Czesława. PiJarska. Tabela I. Lokalizacja największych inwestorów zagranicznych w Polsce Liczba lokalizacji. Województwo. 461 264 227 159 144 113 106 79 76 52 49 45 45 42 36 31. Mazowieckie Śląskie. Wielkopolskie Dolno śląsk i e. Pomorskie Łódzkie Małopolskie. Kujawsko-Pomorskie. Zachodniopomorskie Lubelskie Podkarpackie Świętokrzyskie. Wmmillsko-Mnz.urskie Luhuskic Opolskie Podlaskie. Żródło: The List oj Major ForeiglllnveJtors in Poland, 30 Junc 1999. PAJZ.. Pomimo i stniejąc ych zagrożeń, trzeba mieć św iadomość, że BIZ są dla dalszego rozwoju gospodarczego Polski. Niedobór wlasnego kapitalu, konieczność przeprowadzenia restrukturyzacji, brak własnego zaplecza naukowo-badawczego sprawia, że nie mamy wyboru, musimy zabiegać o jak największy napływ kapitału w postaci BIZ do kraju. niezbędne. 4. Stan. bezpośrednich. Inwestycji zagranicznych w Polsce. Według najnowszych danych zebranych przez PaIlstwową Agencję Inwestycji Zagranicznych (PAIZ) do dnia 30 czerwca 1999 r. zainwestowano w Polsce 31988,7 mln USD, a zobowiązania inwestorów wzrosły w tym czasie do 12929,4 mln USD. Wartość globalna inwestycji zagranicznych w Polsce, włą czając w to nie tylko duże firmy z listy PAIZ, ale również te firmy, których inwestycje są poniżej l mln USD, jest szacowana na poziomie 35 507,5 mln USD. Tak wysoka wartość inwestycji zagranicznych w dwóch oslatnich łatach w naszym kraju, spowodowała, że Polska po raz drugi znalazła s ię na czele listy krajów Europy Środkowej i Wschodniej, wyprzedzając Węgry, Rosję i Czechy. W 1998 r. zainwestowano w Polsce rekordową wartość 10 mld USD. Wedlug szacunków zachoclnich ekspertów, po 2000 r. polskiej gospodarce potrzebny będzie napływ inwestycji zagranicznych na poziOlnie 12-15 mld USD rocznie". 31. Inwestycje zagttllJiclIlC ...• s. 21..

(13) I. Ekonomiczne efekty dzialalllości bezpośrednich inwestorów .. .. Polska Węgry. Rosja. Czechy. ~::tJlllll-. Rumunia ~ Chorwacja. Ukraina Słowenia. Estonia Łotwa Słowacja. Litwa Bułgaria. o. 5. 10. 15. Rys. l. Regionalne skumulowanie wielkości w latach 1990-1999 (w mld USD). 20. bezpośrednich. 25. 30. 35. inwestycji zagranicznych. Żródło: opracowanie wl8snc na podstawie Business Celllral Europe. kwieciell 1999.. Mimo potencjalnych trudności z wchłonięciem takiej ilości bezpośrednich inwestycji zagranicznych przez gospodarkę polską, istnieją w tej dziedzinie bardzo duże możliwości. Wskazują na to doświadczenia Węgier, Estonii czy Słowenii, w których to krajach wielkość inwestycji bezpośrednich w przeliczeniu na jednego mieszkańca jest wielokrotnie wyższa niż w Polsce. Wielkość skumułowana bezpośrednich inwestycji zagranicznych w 1998 roku w przeliczeniu na jednego mieszkalIca wynosiła w Polsce zaledwie 793 USD, podczas gdy na Węgrzech 2205 USD, w Estonii 1312 USD, fi w Słowenii 1200 USD. W pierwszej połowie 1999 l'. napłynęło do Polski 4,9 mld USD w postnci BIZ. Można zatem sądzić, że wielkość pozyskanych inwestycji w tym roku będzie równie wysoka, jak w roku ubiegłym. Przyczyn tak znacznego napływu inwestycji zagranicznych szczególnie w dwóch ostatnich latach należy upatrywać m.in. w stabilizacji gospodarki, stalym i wysokim wzroście gospodarczym", powrocie Polski na międzynuro dowe rynki finansowe, w prywatyzacji m.in. przemysiu tytoniowego, gumowego, telekomunikacji, kontynuowaniu prywatyzacji banków komercyjnych, gdzie doszlo do dużych transakcji z udziałem kapitalu zagranicznego. WizemJ2 Dominujący wśród ekonomistów pogląd, że inwestycje zagraniczne pod1.}żają za wzrostem gospodarczym, znajduje istotne potwierdzenie w Ill-.lypadkll Polski. Por, U, Kopeć, Bezpa.vrcdnie inwestycje zagraniczne \li gospodarCe! .1wialowej i w krajach Ellropy Śl'Otlko\V()MWscJlOdlliej,. IKCnZ, Warszawa 1998,s. 187..

(14) I. Czesława. Pilw'ska. nek Polski jako wiarygodnego partnera wyraźnie utrwaliło członkostwo Polski w OECD oraz starania Polski o przyjęcie do Unii Europejskiej. Pod koniec czerwca 1999 r. do kategorii największych inwestorów zagranicznych można było zaliczyć 750 firm z 35 krajów. Najwięcej inwestorów pochodziło z Niemiec (171). Następne pozycje zajmowali w kolejności: inwestorzy z USA (119) , Włoch (67), Holandii (45), Francji (63), Szwecji (39), Wielkiej Brytanii (32) i Austrii (30). Koncerny niemieckie uplasowały się na pierwszej pozycji biorąc pod uwagę nie tylko liczbę firm, ale także przodują pod względem warto ści zainwestowanego kapitału. Do końca czerwca 1999 r. niemieccy inwestorzy ulokowali w Połsce 6 młd USD, co stanow i 19% skumulowanej wartości inwestycj i powyżej I mln USD w tym czasie. Drugą pozycję zaję ły firmy amerykańskie z inwestycjami szacowanymi na 5 mld USD (15,6% całości inwestycji powyżej lmln USD). Następni byli inwestorzy z Włoch - 3,1 mld USD (9,8%). Dalsze pozycje zajęli inwestorzy z Hołandii - 3 mld USD (9,6%), Francji - 2,5 mld USD (8%) i Wielkiej Brytanii - prawie 2 mld USD (6,2%) - por. tabela 2. Analiza danych PArZ potwierdza fakt koncentracji kapitalu. Pod koniec czerwca 1999 r. prawie 90% ogólnej wartości BIZ pochodziło z krajów OECD (ponad 28,7 mld USD) . Kraje Unii Europejskiej zainwestowały ponad 21 mld USD (66% całości BIZ). Inwestycje z Ameryki Pólnocnej wyniosły 5,3 mld USD (16,7%), natomiast firmy z krajów azjatyckich zainwestowały 1,7 mld USD (5.4%). Największym inwestorem zagranicznym w Połsce na dzieIl 30 czerwca 1999 r. by! włoski koncern samochodowy Fiat, który zainwestował dotychczas w Polsce l 405,2 mln USD w trzy spółki: Fiat Auto Poland SA, Magneti Mareli Poland SA i Teksid Poland SA. Miejsce drugie na Liście zajmuje południowokoreański koncern Daweoo, który zainwestował 1 385,8 mln USD. Na trzeciej pozycji znajduje się holenderska firma United Pan-Europe Communications, która zainwestowała w sektor mediów I 150 mln USD, nabywając udziały w Wizji TV oraz PTK. Miejsce czwarte zajmuje ROA Gazprom z zainwestowanym kapitałem w wysokości I 109,6 mln USD. Piąte miejsce przypadło włoskiej firmie UniCreclito Italiano. Firma ta zainwestowała l 045,3 mln USD w sektor bankowy. UniCredito !tałiano posiada 52,9% udziałów w PKO SA. Miejsce szóste i siódme to również inwestycje w sektor bankowy. Bayerische Hypo- oncl Vereinsbank AG zainwestował w Polsce I mld USD, natomiast Allied Irish Bank PIc 746,7 mln USD, nabywając 60,1 % udziałów WBK oraz 80% Banku Zachodniego SA..

(15) Ekonomiczne i prawne uwarunkowania bezpośrednich inwestycji .... Tabela 2. Wartość zrealizowanych inwestycji zagranicznych powyżej I mln USD w latach 1993-1999 z uwzględnieniem poszczególnych krajów Kmje Niemcy USA. Wiochy Holilndia Francja Wielka Brytania Koncerny międzynarodowe. Korea Poludniown Rosjn Irlandia Austria Szwecja Szwajcaria Dania Norwegia Portugalia Belgia Kanada Japonia Finlandia Chorwacja Australia Czechy Hiszpania Turcja Chiny Liechtenstein RPA. Honkong Singnpur Luksemburg Malczja. 1994. 1995. 1996. 1997. 1998. I pólrocze. 212,0 1028,0 270,0 233,0 177,0 68,0. 386,4 1413,7 365,8 240,4 268,1 112,2. 683,0 1698,0 459,0 408,0 574,0 368,0. I 524,4 2965,6 1223,8 951,7 899,9 509,0. 2104,9 3981,8 1636,3 1213,6 1616,4 1002,0. 5 117,3 4911,2 2037,6 1878,9 2398,9 1929,5. 6073,9 5006,9 3 145,6 3083,9 2562,8 1994,8. 290,0 5,0 20,0 7,0 195,0 71,0 51,0 24,0 42,0. 808,3 5,0. I 101,0 69,0 20,0 47,0 248,0 179,0 196,0 124,0 29,0. 1493,0 184,5 20,0 105,7 315,3 361,3 357,7 238,2 80,1. 1654,0 1077,8 20,0 191,2 660,3 565,8 445,3 306,8 240,0. 1813,1 1412,4 958,0 226,1 758,3 691,5 666,2 558,4 455,8 147,2 156,8 235,6 198,3 191,2 138,0 98,1. 1886,6 1449,8 l 112,2 813,7 768,1 736,7 598,9 508,1 451,1 286,8 281,1 238,5 232,9 200,0 138,0 98,1 67,7 62,3 50,1 45,0 29,5 25,0. 7,0 159,7 86,7 112,0 60,2 46,9. -. -. -. -. -. 38,3 49,3 13,8 21,9. 41,0 72,0 33,0 38,0. 46,5 94,1 32,5 92,9. 115,2 94,8 69,5 137,9 100,0 354,1 2,5 5,0 23,0 25,0 12,3 25,0. 40,0 8,0 18,0. -. -. -. -. 5,0. 6,3. 298,0. 328,1. -. -. -. -. 43,0. 88,0 3,0 25,0. 94,3 23,0 25,0 12,3 25,0. -. 47,0 3,0 25,0. -. -. -. 3,0. 3,4. 3,0. -. -. -. -. -. 13,0 2,0. -. 13,0 2,3. 13,0 2,0. 13,0 2,3. 13,0 2,3. -. -. -. 68,4 62,3 48,0 25,0 29,5 25,0 20,0. -. -. -. 2,3. -. -. 2,0. 2,1. 2,0. 3,6. 3,6. 3,6. 11,6 6,4 6,0 5,7 5,4 4,1 1,5. 2827,0. 4317,8. 6821,0. 12027,7. 17705,4. 27279,6. 31988,7. Tnjwnn Izrael. -. -. -. -. -. 4,9. 6,0. -. -. 6,0 5,7 5,4. -. -. powyżcj. 1 mln USD. Inwestycje poniżej 1 mln USD Ł'lcznn wnrtosć BIZ Żródlo:. 20,0. -. -. Grecja Inwestycje. 1999. 1993. Słowenia. Cypr. I. dane PAJZ.. 3518,8 35507,5.

(16) I. Czesława. Pilarska. Tabela 3. Wykaz 15 największych zagranicznych inwestorów w Polsce. Stan na 30 czerwca 1999 r. (w mln USD) Poniesione Inwestor. nakłady. (mln USD) Fiat Daewoo. United Pan~E urope Communications RAOGazprom UniCrcdito ltaliano Bayerischc Hypo-und Vcreinsbank. Allied Irish Bank Pic EBRD. Metro AG Polish-Americun Enterplise Fund Adam Opel AG ING GrolII' IPC Rccmtsma Cigarettenfabriken GmbH Commcl"zbank AG. Plany inwestycyjne (mln USD). Kraj Wiochy. 1405,2 I 385,8 I 150,0. brak danych. brak danych. Holandia. I 109,6 1045,3 1000,0. 625,8 250,0 500,0. Rosja WIochy Niemcy. 746,7 703,4 598,0 505 ,0 500,0 470,0 465,0 417,1. brak danych. Irlandia. brak danych 650,0 brak danych 200,0 bruk danych 30,0 150,0. Niemcy USA Niemcy Holandia USA Niemcy. 413,1. 180,0. 457,8. Korca. międzynarodowy. Fmncja. Żródlo: jak w tabeli I.. Większość kapitału zagranicznego została zainwestowana w przem yśle. Łącznie w działalność przemysłową do końca czerwca 1999 r. zainwestowano. 1641 9,3 mln USD. Najbardziej atrakcyjny dla inwestorów zagranicznych okaza ł s ię przemys ł spożywczy i tytoniowy (4 564,3 mln USD), następnie przemysł transportowy m.in. dzięki znacznym inwestycjom włoskiego Fiata (3962,2 mln USD) i przemysł papierniczy (1 359,6 mln USD). Firmy zagraniczne zainteresowane były również branżą chemiczną (1 291,2 mln USD),. produkcją sprzętu. elektrycznego i optycznego (1 199 ,4 mln USD), a także przetwórstwem surowców niemetałicznych (917,4 mln USD). Drugim istotnym sektorem, w którym firmy zagraniczne zainwestowały 7185,4 mln USD, był sektor pośrednictwa finansowego. Również handel cieszył się zainteresowaniem wśród inwestorów zagranicznych. Inwestycje w handeł detaliczny, hurtowy i naprawy wyniosły 3120,7 mln USD. Pozostałe sektory charakteryzowały się znacznie mniejszym zaangażo waniem kapitału zagranicznego. Można do nich zaliczyć: budownictwo (1910,6 mln USD), działalność usługową i komunaln ą (1 508,3 mln USD) oraz transport i łączność (743,5 młn USD)..

(17) Ekollomiczne efekty dzia/a/Ilości. bezpośredllich. illlVeslOr6w.". I. Branże, które przyciągnęły najmniej kapitału zagranicznego to: górnictwo i kopalnictwo (61,8 mln) oraz rolnictwo (30,1 mln USD). 5. Wnioski Bezpośrednie inwestycje zagraniczne rozwijają się w Polsce bardzo dynamicznie. Od poczl)tku procesu transformacji, tj. od 1989 r. do połowy 1999 r. inwestorzy zagraniczni ulokowali w ten sposób w naszym kraju ponad 35 mld USD. Efektem tak znacznego napływu BIZ do Polski zwłaszcza w ostatnich latach jest, jak wynika z przeprowadzonej analizy, występowanie zarówno pozytywnych , jak i negatywnych zjawisk gospodarczych. Do pozytywnych należy przede wszystkim zaliczyć: napływ nowoczesnych technologii i urzą dzeń technicznych, wprowadzanie nowoczesnych rozwiązalI w dziedzinie produktów przemysłowych, budownictwa i handlu oraz metod zarządzania, wzrost wydajności pracy, a także bardziej proeksportową postawę podmiotów z udziałem kapitału zagranicznego niż ogółu podmiotów gospodarczych w Polsce. Również nakłady inwestycyjne ponoszone przez spółki z udziałem kapitału zagranicznego, szczególnie w postaci nakładów na wyposażenie, są relatywnie większe w porównaniu z ogółem podmiotów. Negatywne zjawiska to: znaczna skłonność firm z udziałem zagranicznym do importu (szczególnie zaopatrzeniowego), a przez to pogłębianie deficytu handlowego i płatniczego w kraju, stosowanie cen transferowych w rozliczeniach, niewielkie zaangażowanie w produkcję wysokiej techniki, co może prowadzić do redukcji zaplecza B+R, wypieranie z rynku rodzimych producentów poprzez stosowanie zaniżonych cen, nierównomierne rozmieszczenie inwestycji zagranicznych. Aby Polska mogła odnieść w przyszłości większe niż dotychczas korzyści z napływu BIZ, niezbędne jest opracowanie przez rząd długofalowej, aktywnej polityki w tej dziedzinie. Nie chodzi tu bynajmniej o ograniczanie rynku, ale o jego wspomaganie. Dotychczasowe mechanizmy alokacyjne nie skierowały inwestorów zagranicznych w wystarczającym stopniu do przemysłów wysokiej techniki, czyli dziedzin o kluczowym znaczeniu dla stl'l1kturalnej modernizacji polskiej gospodarki. Nie skierowaty również inwestorów do tych obszarów, gdzie ze względu na wysoki poziom bezrobocia inwestycje zagraniczne są najbardziej potrzebne. Dlatego też konieczne są działania na rzecz wł1)czenia inwestorów zagranicznych do realizacji strategicznych celów rozwojowych kraju..

(18) I. CzesłalVa Pi/at'ska. The Economlc Effecls ol Ihe Actlvltles ol Direct Forelgn Investors In Poland In this article, the author discu"e, the inflow or dircct foreign investment (FOl) to Poland . The increase in slIch investmenls has been impressivc over the la5t few years. As a consequence, they are playing an increasingly imporlant role in Ihe ovenlll shape of (he Polish econorny. . In the fil'st part of the article, the authar discusses the benefits arising from the int1ux or foreign capital into Poland. FOl has brought the Polish economy considerable benefits, particularly in the form of nIl inflaw of new technology and technical appliances, the introduction of new forms of production , new goods and serviccs, and the use of modern methods or management, organisation and marketing. Anotller areu where the inflow of FDI into Poland has had a positive impact has beeo the employment market, where it has created new jobs, increased labour productivily, and resulted in meaSlIres aimed at improving employee skills. In later part of the artic1e, the author describes the potenlial and actual dangers accompanying FOl. The basic dangers associated with this phenomenon include: a high import propensity among firms with foreign capital participation, the use of transfer prices in accounts clenring, a law level of high-lech production, and an uneven distribution of foreign investmenls, In the finaI part of Ihe article, the aUlhor Ilnalyses the stałe, dynamics and stl1lcture of the largest foreigll investment projects in Poland as of 30 June 1999. and offers conclllsions based on Ihis analysis ..

(19)