Międzynarodowa integracja gospodarcza - potencjalne statyczne efekty na rynku towarowym

Pełen tekst

(1)Iilllf 601 w. Marek Maciejewski. Międzynarodowa integracja. gospodarcza - potencjalne statycme efekty na rynku towarowym 1. Wprowadzenie Każda umowa miedzynarodowa, która prowad zi do os ł abienia barier dla dwustronnej lub wielostronnej wymiany handlowej. może spowodować pojawienie s ię na objętym nią obszarze okreś l onyc h efektów ekonomicznych. Polegaj" one na przekształceniach zarówno struktury handlu zagranicznego,jak i SlfUk lury produkcji dóbr i us lug . W sferze mi ędzyn arod owych obrotów towarowych ujawniają się wówczas dwa pod stawowe zj awi ska, nazywane stat ycznym i e fektami int egracj i. Chodzi tu o efek t kreacji i e fekt przesunięcia handlu . Powstają one bezpośrednio po ut worzeniu unii celnej lub strefy wol nego handlu . Oba te efekty mogą zrcszlq wystąpić na sk ute k wprowadzenia jakichkolwiek pre ferencji celnych, nawet bez (warzenia ugrupowania integracyjnego.. 2. Efekt kreacll handlu Efekt kreacji wyraża s i ę wc wzroście wolumenu wzajemnych obrotów handlowych krajów tworz ą cych strefę wolnego handlu lub unię ce lną , w wyniku usun i ęcia cel i innych barier w handlu między krajam i ugrupowania oraz. pozostawienia ce l w stosunku do krajów trzecich w strefie wolnego handlu bądż wprowadzenia wspólnej zewnę trznej taryfy celnej w unii celnej!. Efekt kreacji wymiany powstaje w rezultacie wykorzystania r óż ni c w kosz.tach produkcji I. /lttc!-:racja europejska. pod red. A. Marszałka. Wydawnictwo Uniwersytetu. t9l)7 . s.56.. Łódzkie go.. UxJi.

(2) Marek mi ędz y. producentam i krajów libe ralizujących obrot y handlowe. Zniesienie cel powoduje o bniżenie cen towarów importowanyc h z krajów należą cyc h do unii lub strefy o wysokość stawki celnej , zwię.kszając w len sposób ich konkurencyjn ość w stosunku do dostawców spoza ugrupowania. jak równie ż w stosunku do towarów mi ejscowyc h. W tej sytuacji niektóre lowary zaczynają by ć importowane przez kraje będące cz ł o nkami ugrupowan ia z innego kraju w c h od zącego w jego s kład . mimo że wcześniej taki import ni e m i a ł miejsca bąd i wys t ę pował w ograni czonych rozmiarach. Powoduje to fak t, że cena rodzimego dobra o bję tego protekcj" ce lną by la ni ższa ni ż cena lego samego dobra pochod z.!cego od ka żd ego zagranicznego doslawcy pow i ęk szona o cło. W rezultacie więc ,jeś l i po zni esieniu cel w ramac h ugrupowania koszty produkcji oraz ceny tych samych towarów w krajach członk owsk i c h będ ą z róż ni cowan e, Illoz,e 10 doprowadzić do przes u n ięcia popytu w s t ro n ę producentów o n i ższyc h kosztac h wYlwarza nia . W konsekwencji zaczni e zanikać droż sz a produkcja w kraju, który dotychczas nie import owa ł, gdyż przestanie d zia ła ć ochrona wytwórców produkujących mni ej efektyw nie. Prowad z i ć la będz i e do powstania nowych strumieni handlu, a w efekcie do zwię k sze ni a pod z i ału pracy i bardziej efektywnego rozmieszczenia zasobów produkcyjnyc h wśród cz ł onków ugrupowan ia. Droga produkcja w jednym kraju zostani e zastqpiona importem od tallszego producenta kraju partnerskiego , zgodnie z uk ł ade m prlewag komparatywnych2 . Pod zial pracy spow odowan y efektem kreacji handlu może p r zyją ć c harakter mi ę d zyga łęz i owy lub wew nąl r zgałęz i owy. Międ zyg ał ęz i o w y podzial pracy to specja li zacj:1 w poszczególnych g ałę ziach produkcj i, a w ew n<ltrzga l ęziowy w tych samyc h ga l ęz iac h , al e w produkcji różn yc h towarów, ich asortymentów. częsc i , zes po ł ów, podz es połów . Obie formy specja lizacj i oznaczaj" p opraw ę efe kt ywnosci produkcji i l e pszą alokację zasobów. Liberali zacja handlu prowudz:,ca do specja li zacji międ zyg ałęzi owej stwarza jednak większe problemy dostosowawcze gos podare k do warunków wolnego hand lu n i ż zmiany wewnqlrzga ł ęz io we. zwłaszcza w krajach o relatywni e wysokich koszlach produkcji. Specjali zacja wewną t rzgałęziowa nie poc iąga za sobą zaniechania wylwarlania prlCZ part nerów różnorodnych prod uktów s kł adającyc h s ię na poszczególne gał ęz i e, lecz z m i a n ę struktury ich produkcji w ramach tyc h samych prze m ys łów. Rozwój specjali zacji międ zyg ałęziowej wiąz,e s ię nato miast z k o n i ecz n ośc i., przeprowadzenia w gos podarce znaczniejszych zmian strukturalnyc hJ • NegaIywnym ic h skutki em m oże być upadek ca ł yc h gałęzi produkcyj nych i związa ne z tym konsekwe ncje spoleczne w postaci wzrostu bezrobocia, a co za tym idzie wysokiego kosztu przekwalifikowania pracowników. Efe kl kreacji ha ndlu przyj muje jedn<l z dwóc h postaci: zastąpie n ia przez import dotychczasowej produkcji krajowej lub wprowadzenia na rynek towarów 2 E. Synowiec. Teoria il/legracji gospodarczej: potencja/ne efekty IW rynku IOwarowym. Wspólnoly Europejskie . Biuletyn Informacyjny JK iCHZ t997. nr 2. l J. Kundcm, LJberaliwcja obraM", gospodarczych w ~·trefllch wolnego hamllu. Wydawnictw o Uniwersytetu Wrocławsk i ego. Wroc ł aw 1996. s. 82..

(3) Międzynarodowa'. do tej pory na nim nie sprzedawanyc h. Te odmiany efektu kreacj i określa s i ę odpowiednio jako efekt kreacji zastępującej i rozszerzające/o Kreacja rozszerzaj~lca oznacza uzupe lni enie oferty towarowej na danym rynku o nowe pozycje, natomiast kreacja za s tępując a prowadzi do p rzejęc i a częśc i lub c ało śc i rynku przez dostawców zagranicznych. Te dw ie odm ian y efektu kreacj i powodują odmienne n as t ę ps t wa gospodarcze na rynku kraju im portera. Kreacja zastępująca postępuje kosztem producentów obecnych j u ż na danym rynk u. tworząc zagrożenie dla utrzymania s ię dotychczasowej skali produkcji i i s tni ejącej li czby miejsc pracy, prowadząc do obni że nia s ię aktywn ośc i gospodarczej podmiotów funkcj o nującyc h na tym rynku. Kreacja zastępująca przynosi równi eż na s tęp stwa pozytywne. W wypadku import u ś r odków wytwarzania powod uje obn i żkę kosztów produkcj i, a w wy padk u ś rodków spozyc ia ~ o szczę dnośc i w bud że tach gospodarstw domowych. Kreacja rozszerzająca nie powod uje podobnych sk utk ów wtórnych. Jednakie, zwlaszcza w krótkim okresie, gdy ł<l czn y popy t w gospodarce pozostaj e w przy bli że n iu na ni e zmi e ni onym poziomic, moż e poś red ni o zagroz i ć pozycji dostawców obec nych już na dan ym rynku. Prowa d zić będzie bow iem do rywalizacji o dochody nabywców międ zy prod ucentami już obec nym i na danym rynku a producentami, którzy wzbogacaj ą o fertę towarową na tym rynku o swoje produk ty. Kon se kw e n cją kreacji hand lu s ą dwa efekty: efekt produkcyjny i efe kt konsu mpcyjny. Efekt produkcyjny zw ią za n y jest z z:l stąpi e n i em mniej efektywnej produkcji w krajac h członkowskich tmi s zą p rodukcją z kraj ów part nerski ch po utwor.leniu ugrupowania . Nastę puje poprawa alokacji zasobów , zwię k sza s i ę również e fek ty w n ość alokacyj na. związana z przemieszczani em zasobów produkcyjnych od droższyc h do lati szych dziedzin wytwa rzania. W kraju mniej erektywnym zasoby produkcyjne s ą uwa lniane z produkcji ant yimport owej i mag,! b yć lepi ej wykorzystane w innych dziedzin ac h wytwarzania , w ramach danej ga łęzi lub poza nią. Efekt kon sumpcyjny kreacji handlu związany jest natomiast z zas tąpieniem dobra droż szego na rynku. pochodz<lcego z prOdu kcji krajowej. dobre m taJlszy m, pochodząc y m z im portu z kraju partne rskiego. Można go zd e fin i o wa ć ja ko wzrost calkowi tej kon sumpcji produktu w wyniku spadku cen krajowych do poziomu ceny unii celnej lub strery wolnego handlu j. Przy danym poziomi e dochodów nom ina lnych kon sumen ci uzys kują moż l i wość zakupu wi ę k szej ilości prod uktów po bardziej konkurencyj nych cenac h. Si ł a odd z i ał ywa nia efektu kreacj i handlu u z al eż n iona jest od kilku czynni kÓw b • Pierwszym z nich jest elas t yczność cenowa popytu w kraj u, który dotychczas nic importowa ł danego towaru . Poz iom tej elastyczności okreś l a ć będz i e ~ LJ . Jasiński. Analiz(1 integracji. Przygotowania do członkostwa Polski IV Ullii EIlTOpt'jskiej. Zigguart. Warszawa t998.s. t4. ~ A. Zielińska.G!r,:OOcka. Wprowadzenie do ekonomii międzynarodowej. Teoria hal/d/II i polityki hlllullowej. Wyda wn ictwo Uniwe rsytetu Gdańskiego. Gdańsk 1997. s. 217. 6 K. Mich ał owska-Gorywoda. A.J. Klawe. Z. Zimny, E/lropejska W.~l'óIIlOla Gospollarcz.a. ZtlloŻell ill. rzeczywistość. perspektywy. PWE. Warszawa 1981. s. 137-138..

(4) Marek Maciejewski. bow iem si l ę oddziaływania redukcji barier celnych. a więc i cen w imporcie, na zmiany popytu na towary pochod zące z danego kraju. Efekt kreacji będz i e tym większy, im elas t yczność: będ zie w i ększa, przy danej e la s t yczności zaś im wyż sze były stawki cel ne między krajami unii celn ej lub strefy wol nego handlu przed utworzeniem ugrupowania i im większe są różnice w kosztach produk cji danego dobra w poszczególnych krajach ugrupowania j. W i e lk ość elastyczn ości cenowej popytu ma znaczenie przede wszystkim dla efektu konsumpcyjnego kreacji handlu. Skala efektu kreacji handlu uwarunkowana jest również poziomem elastycz n ości cenowej podaży w kraju eks portującym oraz w kraju importującym. Wielkość tego wskaźni k a ma znaczenie przede wszystkim dla efek tu produkcyj nego kreacji handlu. Im wyższa jest elastyczność cenowa podaży w kraju tailszego producenta , tym silniejszego na l eży s i ę spodziewać wzrostu eksportu do kraju part ne rskiego po zniesieniu barier celnyc h. Z kolei przen iesienie zasobów krajowych z obszarów nieefektywnej produkcji , a więc poprawa alokacji zasobów w kraju importera. uzależnione jest wysokośc i ą cenowej elas tycznośc i podaży kraju importera. Im jest ona wyższa, tym szybc iej krajow i producenci dostosują się do zmian konkurencyjnych spowodowanych zniesieniem oc hrony cel nej. Si la efekt u kreacj i hand lu zależy rów n ież od utrzymywania s i ę różnicy w kosztach i cenac h między partnerami liberalizujący mi wymianę handlową . Droż szy producent krajowy może bowiem obniżyć swe ceny elimin uj.lc w ten sposób prz ewagę konkurencyjn ą dostawców zag ran icznyc h. Istotne jest również 10 . ja ka część efektu obniżk i cel jest pr.lenoszona na ceny dla ostatecznych konsumentów. Część korzyści cenowej związanej z obniż k ą cel mogą bowiem przejm ować eksporterzy i (lub) importerzy narzucając wyższą marię zyskul. W konsekwencji może to zn i we l ować znaczeni e ob ni żki cel dla poziomu cen na ryn ku krajów importujących z krajów partnersk ich unii ce lnej czy strefy wolnego handlu . Oczyw i ście, wybór strategi i dzia lania przez efektywniejszych eksporterów nic jest calkow ic ie swobodny. Zależy on w istotnej mierze od charakteru dóbr. będqcych przedmiotem wywozu i związanej z Iym pozycji na ryn ku odbiorców oraz kanałów dystrybucj i. W wypadku wielu ogniw po średniczących i braku kontroli nad ce ną dla finalnego odbiorcy eksporter może nie mieć żadnej szansy aktywnego wykorzystani a redukcji cel.. 7. E. Synowiec. 0(1. cit.. KUmow)' o wolnym IllIndlll ze Wsp61notall1i Europejskimi Orli: krajf//ni EFTA i CEFTA i lIZJ;odnienia Rundy Umgwajskiej. Skutki dlll polskiego Iwndlu zagranicznego. pod red. E. Kawcc-. kicj-Wyrl.ykowskicj. rKiCIIZ. Warszawa 1995, s. 134..

(5) Między //arodo\l'a. 3. Efekt. .. przesunięcia. handlu. Efekt prze s unięcia handlu zw iąza n y jest ze zmianą dotychczasowych kieru nków handlu , s powodowaną li bera li zacją przepływów towarowych wew n ą trz ugrupowania integracyjnego , a dy s krymina cj ą w stosunku do krajów trzec ic h. Erekt ten oznacza zastąpie ni e dostaw od bardziej efektywnych producentów z krajów trzecich dostawami od mniej efektywnych producentów z krajów partnersk ich strefy wolnego handlu lub unii celncj, których konkurencyjność wzrosla na skutek zniesienia wewnętrznych barier handlowycW W tcn sposób na stę puje prz cs unięci e handlu od producenta o ni ższyc h kosztach wytwarzania w kraju lrzccim do droższego wytwórcy z kraju będącego cz ł o nki e m ugrupowani a integ racyjnego. Wystarczy bow iem , aby różni ca w kosztach wytwarzania międ zy producentem z kraju partnerskiego a producen tem pozostający m poza ugrupowaniem nie przekraczała wy soko śc i cła , które na l eży u i śc i ć wprowadzając towar na obszar ugrupowania, aby doprowadzić do prz esu n ięcia popytu w stronę producentów z kraju partnerskiego unii celnej czy slrefy wolnego handlu. W rezult aci e efekt p r zesu nięci a handlu wyraża się w z więk sze niu ud zia łu krajów n ależących do ugrupowania w handlu globalnym krajów czlonkowskich tego ugrupowania oraz w zmniejszeniu udział u krajów trzecich, w wyniku przes unię c ia s i ę żróde l zakupu określonych towarów III . Przcs uni ~cie handlu może prowadzić do skutk ów negatywn ych, odcz uwanyc h zarówno przez krajc cz ł on kow skie unii cel nej czy strefy wol nego handlu , jak i przez kraje trzec ie ". Powod uje bowiem pogorszenie e fek t yw no śc i aloka cyjncj w gospodarce św iatowej w wyniku zmia ny struktury geografi cznej handl u, a w i ęc przesunięcie zasobów w kierunk u mniej efek tywnych producentów z krajów cz łonk owsk i c h ugrupowania integracyjnego. Z punktu widzenia krajów trzec ic h efekt prze s unięc i a będzie zawsze niekorzystny, prowad ząc do utraty m oż liwo ści eks portowych. Z pun ktu widzenia gospodarki św iat owej oznacza to z awężen i e rynku zbytu dla krajów o wysoki ej e fekt yw n ośc i , z wią zanej z przewagami komparatywnymi i konkurencyj nymi , a więc eli minacj ę korzyśc i , które prL)'nosi wy miana w warunkac h wolnego handlu. Przejawia s ię to przede wszystkim wzroste m kosztów importu ponoszonych przez konsume ntów, którzy za importowane towary mu szą pła c i ć ceny wyżs ze od cen na rynk u św iatowy m . Kraj będący cz ł o nki em ugrupowania integracyj nego może jednak od na l eżć w efek c ie przesunięcia pewne elementy pozytywne , je ś li uwzględni efckt konsumpcyjny tego zjawiska wyra żający s i ę relatywn ym wzrostem dochodu konsumenta wskutek obniżek cen będącyc h rezu ltatem zniesienia celll . 9 z. Wy sokiriska. Międzynarodo wa integraLja regiol1alnll ~ aspekt)' teortl)'cvre i empir)'cV1c • •. Ekonomista" t995. nr 5-6.. 10 P. Bożyk. MiędZ)'Iw rm[owa inteGracja gospodarcza Iw:] Mirdz)"Iw /"odowe J/osl/llki gospodara.e. pod red. A . B1H.tnikowskicgo i E. K aweckiej-Wyrl.ykowskicj, PWE, Warszawa t997. s. 28 t . 11 A. ZieJiris ka -G Ję bocka. op. cit .. s. 218. 11 E. Synowice. op. cit..

(6) Marek W tym wypadku bowiem liberalizacja handlu c hociaż nie prowadzi do przesunię c ia zak upów w kierunku najtań szego dostawcy, to j edn ak czyni cenę zaku pu niższą w stosunku do stanu sprzed eliminacj i barier celnych. W efekcie droższy, ponieważ obciążo ny cłami import z krajów trzecich zas t ępowany jest przez tańsze dostawy z kraju wc h odzącego do unii celnej czy strefy wolnego handlu. Sila efektu prlesunięcia zależy oc! kilku czynników, m.in. od cenowej elastyczno śc i popytu w kraju importującym i e l astyczności cenowej p od a ży w kraju eksport ującym • W im większym bowiem slopni u konsumenci w kraju importera zareag \lją na z mianę cen zm i aną źród ła zak upu , a dostawcy z kraju pozoslaj,!cego poza ugrupowaniem zareagują ograniczeniem eksportu na rynek tego ugrupowania, tym większy wpływ na zmianę geograficznej st ruktu ry handlu mie ć będzie efekt przesunięcia. S ił a j ego oddziaływania uzależnionajesl równi eż od wysokośc i stawki celnej w imporc ie z krajów pozostających poza ugrupowaniem . Przesunięcie hand lu n as tąpi przede wszystkim wówcza s, gdy cła zew n ętrzne krajów należących do stre fy wolnego handlu lub wspólne zew nętrzne cła kraj ów unii ce lnej pokrywają r óżnice w kosztach między producentami krajów cz łonkowskich i krajów trzecich . Skala efektu przesunięcia handlu zal eży rów ni eż od reakcji dostawców z krajów trzecich na zmia n ę konkuren cyjno śc i ich towarów w wymianie z krajami członkow ski mi ugrupowan ia integracyjnego. C hodzi lu przede wszystki m o ich możliwośc i dostosowawcze w zakresie polityki cenowej. a więc o możliwość obniżki cen w celu utrzymania s ię na rynku zintegrowanych krajów. Należy jednak pam i ętać o ogranicze· niac h c iążącyc h \V tym zak resie na podmiotach gospodarczych. szczegól ni e wobec pow szec hno śc i stosowania polityki antydumpingowej . lJ. 4. Bilans efektu kreacll I pn:esunl~cła handlu Libe ralizacja handlu prowadzi zarówno do efektów pozytywnych,jak i negatywnych , powodując o kreś l one korz yści i straty na rynku krajów integrują cyc h s ię . Z jednej strony erek t przesunięcia handlu , uwa żany za negatywny efek t liberali zacji, prowadzi nic tylko do ograniczenia eksportu krajów nic należą cyc h do ugrupowania , ale także do realokacji zasobów i lo częs t o w kierunku zwiększającym koszty produkcji, czy li zmniejszającym efek tywno ść wykorzystani.\ zasobów. Z drugiej strony kreacja handlu czyni produkcję bardz iej ere ktywm}, ponieważ wzrost wymiany na s tępuj e w wyniku substytucji produkcji droższego wytwórcy krajowego tańsz;:j produkcją z kraju partnerskiego. Przez porównanie wielkośc i e fek tu p r zesu nię c ia handlu z wie l ko śc i ;:1 e fekt u kreacji ocen ia s ię efekt netto liberalizacji. J eś l i wielkość efektu kreacji handlu pr zewyższ a wielkoś ć e rektu pr zes unię c i a. to strefa wolnego handlu lub unia celna powinna wywrzeć pozytywny wpływ na gospodarki krajów integ rującyc h się zarówno w sens ie dostę pu do tatlszego źródła zaopatn:enia,jak i wła śc iwej IJ. K. Micha!owska-Gorywoda. A.J. Kla we. Z. Zimny. 0l" cil .. s. 138..

(7) alokacji zasobów. Je ś l i natomiast w i elkość efektu p r zesunięcia jest w i ększa ni ż efeklu kreacj i. 10 wtedy straty z tytulu obn i że nia obrotów mi ędzy krajami czlo nkowsk imi ugrupowania a krajami trzecimi mogą być w i ększe n iż korzyśc i ze wzrostu obrotów między partnerami I" . O tym , j akie skutki integracji pr zew a żą, decyduje w iele czy nników. Jednym z nic h jest struktura produkcj i krajów integrujących się. Dwa kraje m ogą być bowiem komp lement arne lub konku rencyjne. Przy komplementarnych struktu rach produkcji k o r zyśc i z li bera lizacji handlu mi ędzy tymi krajami nie mogą być du że, po n ieważ kraje te naj prawdopodobniej w wysokim stopn iu specj alizowllł y s i ę w wytwarzaniu różnych rodzaj ów dóbr. Zniesienie barier handlowyc h ni e spowoduje w tym wypadku kreacji nowyc h strumieni handlu . a więc nie wpł y ni e na zmiany w strukturze produkcji tych krajów i rea l o k acj ę zasobów. J eś l i natomiast produ kcja każdego z tych krajów stanowi potencjalną konkurencję d la drugiego . prawdopodobna j es t specj ali zacj a w produktach , które dany kraj może prod uk ować naj lepi ej i najtaniej. a zatem korzyści z liberali zacj i obrotów handl owych będ'l w tym wypadku istotne l1 • Im bardziej konkurencyjne S'I zatem wzg l ę d em siebie gospodarki krajów członkowskich ug ru powan ia in tegracyjnego, tym korzyśc i z utworzeni a strefy wolnego handlu i uni i celnej są wyższe, poniewa ż wzmacni a to efekt kreacji handl u. W śród warunków s prlyjających nadwyżce kreacji handlu nad przes unięciem handtu nale ży wymienić równ i eż s ka l ę różnic w kosztach produkcji pr.le m ys ł ów oc hranianych cła mi przed utworzeniem unii celnej czy strefy wolnego ha nd lu. Im w i ększe są te różnice , tym w i ększe szanse specja li zacji prod ukcyj nej . a więc rów ni eż korzyści plynqce z kreacji nowyc h strumieni handlu I" . Warunki e m os iqgania korzy ści z udz ia lu w ugrupowaniu integracyj nym jest zatem posi:Idanie taki ch dziedzi n produkcji, w któryc h dan y kraj uzyskuje przewagę komparatywną w stos unkach z inn ymi krajami. W sytuacji zaś wyrównanego pozio mu kosztów produkcji na obszarze krajów cz łonkow s k ic h ugrupowania. zniesie ni e barier celn yc h nie wp lyn ie na poprawę a lokacji ś rodków. może natomi ast doprowadzić do przesunięcia handlu od dos tawców zew n ętrznyc h w kierunk u mniej e fektywnych dostawców z krajów partnerski ch. Gospodarcze ko nsekwencje liberalizacji obrotów determin owane s;:1 rówll nież rozmi arami ugrupowania integracyjnego . Im więcej krajów będzie w nim uczes t n i czyć. tym le psze będq perspektywy podziału pracy między nimi. Nowe st rumi eni e hand lu zm i e rzać będq w kierun ku optymalizacji wymi any na zi ntegrow,mym obszarze, wykorzy s t ując potencj al produ kcyj ny najefektywniej szych 14. J. Kun dera, op. Cil., s. 85.. Molle. Ekonomik(l inlcgrl/cji el/ropejskiej. Teorit/. prl/krykt/. polil)'ka, Fundacja Gospodarcza NSZZ "Solidarność", Gdańsk 1995. s. 94. 16 W.M . Orłowski, Dmg(l do El/rop)'. Mtlkroekollomia wslrpo\\'olli(l cia Ullii Eu ropejskiej. Studia i Prace. Zakllld B adań Statystyczno- Ekonomicznych GUS i PAN. Warszawa 1996. s. 186. 17 R.E. Cavcs. J .A. Frankel. R.W. Jones. flamleI i fi/UIIIJ'c lIIir(hynomdo\\'c, PWE, Warszawa 1998. s. 353. IS W ..

(8) Marek. partnerów w wytwarzaniu określonego rodzaju dóbr w celu zaspokojenia popytu ca ł ego ugrupowania . O tym. na ile zniesienie barier celnych poprawi efekt yw ność gospodarowan ia państw czło nk owskic h ugrupowania integracyjnego. decyduje również poziom taryf ce ln ych sprzed liberalizacj i obrotów . 1m wyższe były cia wyjściowe partnerów wymiany, tym wię k sza towarzyszyła im n ieefektywność oraz tym większe będą sku tki dla dobrobytu tyc h pansIw wyni kajqce ze zniesienia ceł l ' . Spowod uje ono bowiem sil ny impul s s łu żący pobudzeniu nowyc h strumien i wymiany, dając sza n sę na wy korzystani e nowyc h warunk ów konkurencji na zintegrowanym rynku, a w efekcie doprowadz i do bardziej efekt ywnej alokacji zasobów. Nieznaczna tylko redukcja ce ł , a więc zlibe ralizowan ie obrotów z niskiego pu ł apu obciąże n celnych. ni e zawsze sk ł oni partnerów do zmiany kierunku handlu przy uwzg l ędn i e niu dodatkowych kosztów towarzyszących wejściu na nowy rynek zbytu. Trzeba uwzględnić rolę. jaką w wymianie towarowej z zagra ni cą odgrywają koszty transportu i koszty transakcyjne. Im koszty te są niższe. tym większe korzyści mogą płynąć z ustanowienia unii celnej czy strefy wolnego handlu . St<)d tworzenie ugrupowań integracyjnych liberalizują cych wymianę towarową za leca ne jest dla krajów sąsiedzk i c h . Tylko bowiem w tym wypadk u potencjalne korzyśc i wyn i kające ze zniesienia barier celnych nic zostaml zniwe lowa ne przez wysokie koszty transportu towaru na rynek kraju pan ncrskiego.. 5. Efekty Integracll dla wy.lany towarowel Polski. z Unlq Europelskq W lit eraturze zwraca się uwagę na lo, że warunkiem osiągnięcia obustronnych korzyści z udziału w ugrupowaniu integracyj nym jest integracja krajów będqcych w podobnym stad ium rozwoju gospodarczego. Gdy warunek ten ni e jest spe łni o n y. liberalizacja handlu wewnqlrz tego ugru powania grozi naru szeniem równowagi bilansu płatni czego kraju s łab szego i wymaga wprowadzenia mechanizmu kompensowania korzyści i strat w ugrupow aniu integracyj nym, i! także uruchomienia pomocy gospoda rczej'9. Decydujące znaczenie ma mi ę dzyga łęziowy charakte r oddziaływan i a efektu kreacj i handlu. Kraj pozostajiJcy na niższym pozio mic rozwoju gospodarczego. produkujący w sposób mniej e fekt ywny i cechujący się ni skq konkurencyjnośc i ą oferty eksportowej znajdzie s i ę w trudnej syt uacj i gos podarczej po zlibera li zowani u do s tępu do swojego rynk u. Wolny hande l podda bowiem ostrej weryfikacji każdą z branż produk cyj nych pod kqlem ich dostosowania do funk cjonowania na zlibera lizowanym obszarze gos poda rczym . Nowe strumieni c hand lu, czer piąc e ż ródł o dostaw 18 1. Borowiec. K . Wilk, TelJria i pmk/yka I!lIrupej.1"kiej in/egmcji gospodarczej. Wydawnictwo AE wc Wrocławiu. Wrocław 1997. s. 64. 1~ Z . Wy sokińska.. op. cit..

(9) u ba rd ziej efektywnych partnerów handlow ych , wyprą z rynku produ ce nt ów krajowych zgodnie z podstawowy mi zasadami efektu kreacj i handlu i przesuwaniem zasobów w kierunku ich efektywniejszego wykorzystan ia . Doprowadzić to m oże do upadku c ały c h , c hronionyc h dotąd, ga ł ęzi produkcyjnyc h. wzrost u bezrobocia i probl emów s połecz nych w kraju niedostosowan ym do warunków wol nego handlu . Wzajemne relacje poziomu gos podarczego intcgruj'lcych się krajów , jak rów ni eż skala dokonywanej między nimi wymiany narzucają odpowi edni" me t odę liberali zacji obrotów. Tworz'lc s trefę wolnego handlu lub unię ce lną , jej cz ł o nk ow i e mo gą bowiem dokonywać liberali zacji obrotów albo stopniowo. a lbo jednorazowo. Jednorazowe zni es ienie ograniczeń wy mi any m oże na s tą pi ć zasadniczo tylko między partnerami nie różni'lc y mi s ię znacznie poziomem rozwoju i takimi, których obroty wzajem ne nie są zbyt duże , jak to by lo np . w stre fi e wol nego handlu m i ędzy Izraelem a USA . Ki edy natomiast znoszenie barier handlow ych obejmuje du ży wolumen obrotów, ca łkowita ich liberalizacj a zwykle poprzedzona jest okresem pr zej śc i owy m. który w wypadku liberaliza cji handlu międ zy gos podarkami o podobn ym poz iomi e rozwoju jest zazwyczaj jednakowy dla wszystki ch partnerów. Tak było np . przy tworzeniu strefy wolnego handlu międz y WE a krajami EFTA. gdzie libe ralizację obrotów poprzedzo no 4.5- rocz nym okresem przej śc i owy m :!!I, W wypad ku krajów różni'lcych sit;: poziomem rozwoju gospodarczego liberali zacj i obrot ów dokonuje się na to miast w sposób asy metryczny, g d yż spowolnieni e tego proces u może ułatwi ć gospod arce kraju s łabi ej r ozwiniętego dostosow anie s ię do warunków wolnej konkurencji . R óż n icowan i e okresu przej śc i owego mo że polegać na d łu ższy m harmonogramie liberalizacji lub odroczeniu terminu rozpoczęc ia znoszenia cel przez jednego lub kilku partnerów, Zasadę tę zastosow.mo m. in . w Układz i e Europej skim między Pol s k ~] a \VEl'. Wspólnoty wpro· wa dził y zasa dni cz ą li beralizację importu towarów przemy s łowy c h z Pols ki w momencie wejścia w życ i e Umowy przejściowej , tj. I III 1992 r.. znOSll]C c:1łk ow i c i e cła na wszystkie towary nie wymienione w doląc zo ny c h do umowy z:d"cznikach. W efekcie Wspólnota , j u ż w mome nc ie wej śc ia w życ i e Umowy przejściowej, z nio s ła cła na ok. 45.6% wartośc i importu polskich wyrobów pn::ernys ł owyc h (w cenach z 1992 r.)<l. Polska uczy niła to samo dla 28,7 % wart ośc i jej importu z krajów Wspólnoty. Pozos tałe artykul y, uznane za bardziej wrażliwe. liberalizowane by ł y wol niej. W wypadku Polski proces liberalizacji J, Ku ndera. op. cit .• s . 41-42 . li W 1990 T.. li więc u progu stowarzyszenia Polski z WE. PKB w Polscc mi jednego mieszkańca wynosił 1630 USD i był nii..szy od osiąganego ~rednio w WE ok. 10 razy. natomiast IV stosunku do krajów najni żej zaawansowanych pod tym wzg!i;dem w WE. takich jak Portu galia czy Grecjaok. 35-4 razy (por. M .C. B łaszczyk. Z. Wysokiliska, Układ o .1'lo\\·llrZ)'.1':.elliu Po/ska - Wsprillloty Europejskh·. Kit'nUlki Iiberali:'lIcji lIbrmolV IllIlId/fI\vych. " Ruch Prawniczy. Ekonomiczny i Socjologlczny"I992.z.3). !! Unia ElUlI{Jl'jska. /llIegracjll Pol.1'ki Z Uniq Europejski/. pod red . E. Kaweckicj- Wyrlykow~kiej i E. Synowiec. IK iCHZ. Warsza wa 1996. s. 381. :!{I.

(10) Marek rozpoczął się nawet później. ponieważ dopiero w 1995 r. Utworzenie strefy wol-. nego handlu wyrobami przemysłowymi zaplanowano na początek 2002 r. , wraz ze zniesieniem przez Po l skę cia na samochody. Wspólnota zaś znios ł a ostatni e cła w imporcie tekstyliów i odzieży z Po lski I I 1997 r. , IE!.t o mi asl ograniczenia ilo śc i owe z początkiem 1998 r. Takie rozwiązanie liberalizacji obrotów mia lo umo ż liwi ć gospodarce pol skiej przygotowanie s ię do funkcjonowania w warunkach wolnej konkurencji. a w szczególności s łu żyć miał temu trzyletni okres dostosowawczy w latach 1992- 1995 , kiedy Po lska zlibe ralizowała dos tęp do swego rynku przede wszystkim sprzętu inwestycyjnego. który mial ułat w i ć i przy s pieszyć modernizację polskiej gos podarki. Skala asymetrii była j edn;lk zbyt skromna i nie w pełni uwzględnia l a przewagę konkurencyjną producentów wspó lnotowych. Nie stwarzała również producentom polskim dostatecznie silnych bodiców do wzrostu ek sportu . Na/eiy bowiem pamięta ć o tym. że poprawa dos tępu do rynku UE d ł a towarów. w których Polska miała najwi ę k szy poten cjał i przew agę komparatywl1l} (jak artyku ł y rolne, wyroby tek slylno-od z i eżowe . stalowe i chemiczne, które ł ącznie s t anowiły ok. 50% polskiego eksportu do UE) przebiegala w sposób najwolniejszy, nie pozwalając na pe ł ną rea li zację pol skich mo ż liwo ści eksponowyc hll . Jak wspomniano, o skali wzajemnych korzy śc i z libcralizllcji obrotów decyduje wysokość stawek celnych obowiązujących prled ich zniesieniem. Im są one wyższe, tym wię cej zyskuj'} dostawcy tow,l rów na dany rynek z chwilą wyel iminowania ce ł i w większym stopniu kreowane s'I nowe strumienie han dlu. Tymczasem przeciętny poziom ceł importowych we Wspólnocie b y ł niski (3-5 %) , natomiast stop ie ll protekcji celnej polskiego rynku by ł w przededniu wej śc i a w życ ie Umowy przej śc i owej dużo wyższy. Przeciętne cło w taryfie wyn os ił o bow iem ok. l4%l' . I stnia ła więc wyrażna asymetria w do s tępi e do rynku w odnies ieniu do ochrony taryfowej, a tym samym także asymetria moż liwyc h do uzyskania korzyści j u ż w pierwszej fazie likwidacji barier celnych . Efekty liberalizacji w latach n as tępnych - wraz z redukcją stawe k celnych byly coraz mniej sze. Polscy eksporterlY korzyslaj'Icy z bezcłowego d os t ępu do rynku UE nie zyskali tyle na zniesie niu ce ł , ile eksporterzy unijni sprzedaj<}cy towary na rynku polskim. Stąd zniesienie bari er celnych, choć róż ni e rozłożone w czas ie. d awa ło w l aśnie dostawcom z UE silniejszy impuls cenowy dla ski erowania towarów na polski rynek. Istol<l zarówno e fektu kreacj i, jak i przesunięc i a handlu jest to, że likwidacja barier celnych zwię ksza konkurencyjność ce n ową part nerów w stosunku do dostawców z krajów nie należących do ug ru powa nia. W tym miejscu nal eży ocenić znaczenie liberalizacji obrotów między P olską a UE na tl e procesów liberali zacyjnyc h handlu świa towego . Dla polsk ich towarów, które korzystaj'} 2l E. Kawccka- Wyrlykowska. Polska II' d/"Odt.e do Unii Ellrol,ejskiej, PWE. Warszawa 1999, s.55-56. l4 E. Kawccka-Wyrlykowska. KrJ/!.iek\\"('l1 cje Uktadll (} stow(lrzyszenill t. WE dla Polski. Wspólnoty Europejskie, Biulclyn tnformacyjny tK iCHZ 1992 , nr 3..

(11) z liberalizacji handlu w ramach Uk ladu Europejskiego , wprowadzenie w życie postanow ie ll Rundy Urugwaj skiej . a w i ęc redukcja stawek celn ych konwencyjnych. wynikającyc h ze stosowa nia Klau zuli Najwięk szego Uprzyw il ejowani a (KNU). oznacza erozję wolnohandl owego statu su w stos unku do innych dostawców zagranic znych. Zmniej sza s i ę bowiem różnica m ię d zy stawką KNU a s t awką zerową w dosll;pie do rynku zbytu2J • W efekci e zni es ienie barier cel nych w ramac h strefy wolnego handlu traci na znaczeniu , gdyż podobne prefere ncje zys kują również dostawcy spoza u g rupo wania l~ . Prow ad zić to mo że do skierowania dodatkowego popyt u, wywalanego ob ni żką een towarów importowanych. na rynek inn y ni ż kraju partnerskiego , a wię c, w handlu UE z Pol sk;:l, mI rynek inny n iż pol ski . Co więcej, w U kład zie Europej skim , z uwagi na tocz'lce się równolegle rokowania w ramach Rundy Uru gwajski ej , pr zyję t o zasadę. w m yś l której. jeże li w wyniku tych rokowarl cia na ok reś l on e towary u l eg n ą ob n iże niu . to cła o bni żo n e zas t ąpią cł a przyję t e jako wyj śc iowe dla pro gramu liberalizacji importu l1 • Tym sa mym obniżka cel wobec wszystkic h krajów korzystających z KNU powod uje, że na s t ę p uj e szybsza liberali zacja importu ze stref wol nego handlu . p oniew a ż coroczne redukcje stawek celnyc h są większe, ni ż zak ł ada n o w harmonogram ach. Liberali zacja polskiego importu z UE pr ze bi eg ała zatem szybciej. ni ż to pierwotni e za l ożo n o. Z kol ei postanowie nia Rundy Urugwaj ski ej nie miał y tak du żego znaczenia w wypadku przyspieszenia liberali zacji unijnego importu z Polski,jako że sarn Uk ł ad Europejsk i przewidywal zasadniczą libe ra l i zacj ę import u jeszcze przed wej ście m w życ i e pos tanowiell Rund y (porozu mi enie zastal o zawarte w 1994 r. w Marakeszu. a jego postanowi enia obowiązyw ał y od 1995 r.) . Zasad ni czą kwe s t ią w równo r zęd nym wyk orzystaniu redu kcji og rani cze n celnych przez partnerów strefy wolnego handlu jest pozycj a i s iła rynkowa podmiotów gospodarczych funkcjonującyc h na rynkach imeg rujących s i ę kra jów. a więc to, czy w równym stopniu są w stani e za reagować na zmia ny w warun kach dostę pu do rynk u kraju partnerskiego. Faktyczne k orzyści,ja k i e obie strony m ia ł y odn i eść, za l eż ał y bowiem nie tyle od prawnych uregulow:ui tempa libe ra lizacj i obrotów, ile przede wszystkim od umi ejętno ści wykorzyst ania tej libera li zacj i w prakt yce. Tutaj , ponownie , w gorszej sytuacj i znajdowali s ię polscy eks port erzy napotykając wiele wewnętrznych barier og rani cz ają cyc h m oż liw ośc i rozwoju eksportu ,jak zadłu że ni e przed s iębiors tw i ic h mala płyn n ość finan sowa , wysokie o procentowanie kredytów i tym samym wy soki koszt 2~ E. Kawec ka -Wyrzyko wska, Porowmienia Rlf/ldy Urugwajskiej GA7T a f1O:.'/wwwiellia UkllIdu Ellrol,ejskiego dla wyrobów przemys!oll'}'ch. Wspólnoty Europejskie, Biuletyn Info rmacyjny IK iCHZ 1994. nr 10. 26 Szacuje się_ ie po 't.realizowaniu programu ohniiek. przewidzianego postanowieniami Rundy Urugwajskiej, ok . 40% zewnętrznego imponu Unii Europejskiej bę dzie dopuszczone na rynek krajów cz łonk ows k ich bez oociąiania go clcm . por. J. Kund era. op. cit .. s. 75. l7 C . B anasiński. Pod~' llIwowe problemy realizacji Uklmll, Europejskiego IV świetle poslll/Wwieli RUlUly Urugwajskiej GArr .Bibl ioteka Europejska. Urząd Rady Ministrów. Biuro ds. Inlegr.lcj i Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej, Warszawa 1994. s . 9 ..

(12) jakichkolwiek inwestycji. Uwidocznił s ię brak infra struktury wspierającej działaln ość ekspo rt ową. a więc niedos konał y system ube z pi eczeń kredytów eksportowych. brak funduszy przezn aczonych na promocję e ksportu. czy siec i porad nictwa szczególnie dla małych i ś redni c h przed s iębiors lw ! . Ponadto polskie firmy nie mia ł y doświadczen i a ani wystarczającyc h środk ów na prowadzenie d z i ałalności marketingowej. która jest szczególnie ni ezbędna w eksporc ie do krajów. w któ rych funkcjon uje dojrzała gospodarka ry nkowa. Trzeba zazna czyć. że konkurencyjność nie przejawia s i ę wyłącznie w aspekcie cenowym. al e również. a może nawet przede wszystkim. jakościowym. co mogło w ni ek tórych wypadkach powodować trudności w s przedaży towarów na rynku wspó lnotowym. szczegól nie w sytuacji niespełniania norm i standardów obow i ązującyc h na rynku UE. Wymien io ne powyżej ograniczenia w partycypacji Po lski w korzyściach. jakie daje libera lizacja obrotów towarowych, wskazujq na przewagę Unii Europejskiej w wykorzystaniu redukcji ce l dla zw ięk sze nia wolumenu eksportu. Liberalizacja obrotów, mimo że zak łada asymetr i ę tempa otwierani a rynków. wplywa na kształtowanie zatem handlu ukie ru nkowanego przede wszystkim na pol ski import, co daje w efekcie ujemne saldo wymia ny lowarowej z UE. Z resztą strona po lska niemal od p oczątk u obowiązywania Umowy p rzej śc i owej zWnJcala uwagę na niesatysfakcjonujące postanow ienia lej umowy i potrzebę szerszego zapewnieni a asymetrii w otwieraniu rynków. w ł aśnie ze wzgh;d u mi deficyt bi lansu handl owcgo 29 • Szac unkowe obliczenia wykonane w początkach obowiązywania Umowy pr zejściowej w IKi C HZ przewidywały przy rost polskiego eksportu z ty t ułu efcktu kreacji na poziomie 64.9 mln ecu. Efekt przesunięc i a handlu na korLYść polskich dostawców oszacowano natomiast na 63.5 mln ecuJO • Łączny przyrost eksportu z t yt ułu poprawy dostępu do rynku WE dla polsk ich e ksporterów mógł zatem wyn i eść 128.4 mln ec u. tj. 2.5% w stosun ku do 1991 r. W latach n astęp n yc h szacowane e fe kty libe rali zacji handlu dawał y mniejsze przyrosty eksportu. gdyż zakres poprawy dostępu do rynku WE był każdorazowo mniejszy niż w pierwszym roku obow i'lzywania Umowy przejśc i owej, a od 1998 r.. po zlibera li zowaniu importu z Polski. przestały występować. Oszacowano. że skumu lowany przyrost eksportu w wy niku d z iałania obu e rek tów m óg ł by wynieść ok. 373.3 mln ecu. tj. 7.8% w stosun ku do 1991 r. Z kolei erekt importowy oszacowano na 1992 r. w wysokośc i 7.8 mln ec u. tj. 0, 1% wartości importu w 1991 r.. a w ięk sze zmiany mialy pojawić się w latach 1 995 ~ 1999. co oczywiście wynikało z harmonogramu libe ralizacj i obrotów. C ałk ow it y 2. 2~. Ocena re(I/iwcji Umowy Pr:ejicioll'ej dotyczqcej h(lnd/u i spraw zwiqwn)'clI Z Iwmllem (I Europejską Wspófl1/J1q Gospodarc:q i Eumpejl·kq Wspólnotą Wrg/o i Stali. pod red . E. Synowicc. Urląd Rady Minimów. Biuro Pclnomocnika R7.ądu ds . Integracji Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej. Warszawa 1994. s. 39-40. 19 E. Kaweck:l.Wynykowska. Polska II' {/mdze rio Unii .... s. 64 . mifd:y Po/ski,. .10. Ibid/'lll. s. 70..

(13) ·, Tabela [. Saldo wymiany wyrobów nierolniczych. między Polską. i Uni". Europejską. w Jatach 1991-1997 (w mln ecu). 1991. 1992. 1993. - 17~8J. - 11005. -2115.3. Źródło : E. K awecka-Wyrl.ykowska. Polska. 199' -1623,[ l\'. 1995. 19%. 1997. -2786.1. - 7062,0. -10367.6. drot/ze do Unii .... s. 85.. efekt kreacji po stronie polskiego importu w latach 1992- 1999 oszacowano na ok. 830 mln eC lI, co stanowi ł oby 12% przyrost importu przemysłowego w stosunku do 1991 r. Wyliczen ia te wskazywały na pojawi en ie siyj uż w 1995 L , czy li w momenc ie gdy Po lska dopiero zaczyn ała ob niżki stawek celnych, i narastanie deficy tu b ilan su handlowego. Tak oszacowany dericyt. obliczony na podstawie kreacji strum ieni handl u w rezultaci e znoszenia barier cel nyc h, za lala [995- 1999 móg ł b y wynieść prawie 670 mln eculi . Należy pami~tać, że te szacunkowe wyliczenia za k ł adają pe ł ne wykorzystanie przez Po l skę preferencji prLewidzianych w handlowej częśc i Układu Europejskiego. a jak wspomniano wyżej. napotyka to wiele ograniczeń. W rLeczywistości, w latach 1992- 1993, gdy najwi ęcej polskich towarów uzy s kało bezcłowy dostęp do rynku WE. nie była zauważa ł na wyraźna kore ł acj a między kalendarzem liberalizacji a dynamiką wzrostu eksportu większości wyrobów przemysłowych. Liberalizacja miala natomiast większe znaczenie po stronie polskiego imponu prl.emyslowcgo z UE. Od 1995 r .. tj. od momentu zasadni czej liberali zacji import u z Uni i, na stąpi l o przyspieszenie wzrostu tego importu. Rok 1995 jest również rokiem pn:elomowym dla polskiego handlu zagranicznego. zapoczqtkował on bowiem gwahowny wzrost dericytu bilansu handlowego Pol ski , a rok póżni ej pojawił s i ~ również dericy t na rachunku obrotów bieżących bilansu płatn i czego. Sytuacja ta nie jest spowodowana wyłącznie poga rszają cy m się sa ldem wymiany z UE (tabel a I).jednak ze względ u na znaczenie Unii w obrotach pol skiego handlu zagranicznego (powy żej 60% ud z iał UE zarówno w polsk im eksporcie, jak i imporcie) saldo to rzutuje na obraz ca łej wymiany Po lski z zagranic:l.. 6 . Uwagi. końcowe. Liberalizacja hand lu między Pol s ką a Unią E u ropej s ką przyniosła pozytywne rezultaty przede wszystk im e kspo rterom z UE. To oni, wykorzyslUjąc sw.] p rzewagę konkuren cyj ną i pozycję na rynku, potraril i lepiej do stosow ać s i ę do zmian w warunkach wymiany, które o t worzyły przed nimi nowe rynki zby tu. Pol scy eksponert.y. ze względu na wiele ograniczeń wewnętrLnych,jak i przyczyn od nich ni ez al eżnyc h , nie mog li w pelni partycypować w korzyściach płynq cyc h z wolnego handlu . l l/bidem.s.7Q-71..

(14) Ma rek Maciejewski. Efe kty libe ra li zacji obrotów przy n o sz ą rów n i eż , za p oś red ni c tw e m handl u, zmian y w e Fe k t y w n ośc i produkcji elim in ując z rynku korzy s tają c e d o t ąd z prote kcj i firm y nieefektywne, prowad ząc do ograni czenia produkcj i. a w e Fekc ie z a g ra ż aj ąc krajowemu zatrudnieniu. Niebezpieczc Ilslwo takie w ys t ę puj e teoretyczni e na rynkach obu i nt eg r ują c yc h s ię partnerów. Jednak w stos unkach handl owych Polski i UE , w sytuacj i gdy ud z ia ł polskich prod ukt ów jest niewie lki w imporc ie ze w n ę trzn y m Unii , za g roże ń tego typu na l eża ł o s i ę spod z i ewa ć wy ł ącz n i e na rynku polskim (wyj <ltk iem m ogą b yć tylko pojedyncze pozycje towarowefl. Trze ba jednak wy ra ź ni e p odk reś l ić, że koszty tego typu zw i ąza n e ze zmiana mi dostosowawczy mi na poJski m rynku b y ł y nieunik nione d ł a p rzezwyc i ęże n ia zacoFania ekonomi cznego i struktura ln ej transFormacj i polskiej gos podarki . Polskie prze d s i ę bi o rs twa ni e poddane presji konkurencj i zagranicznej został y umotywowane do działa l) z m ierzają c ych do poprawy jakośc i wyrobów, tak aby wyroby te m og ł y s pe ł n i ać wymogi konkurencji m i ęd zy n a rodowej . W eFekc ie g roz i ł oby to utrwaleniem przestarza łej stm ktury produkcj i, tymczasem Funkcjonowanie na otwarty m dla zagranicznych producentów rynku wy mag<1 p odjęc i a in westycji moderni zacyjn ych, które um oż l iw ią prod uk cję towarów na wyższy m poziomi e techn icznym i z ape w n ią o b n i ż kę kosztów produkcj i oraz wysok ą jej eFe k t y wn ość. l itera tura BnnasiTiski C .. PO(/.w(llI'owe problemy realiz.acji Ukfadrl Ellropejskiego \I' świe/le Pos/(ulOlVieli Rrmdy Urugwajskiej GA1T, Biblioteka Europejska , UrL.ąd Rady Mi nistrów. Biu ro ds. Imegracji Europejs kiej o raz Po mocy Zagranicznej, Wa rszawa 1994. Blaszczyk M .C., Wyso kiriSka Z., UHal/ o stowarzyszeni/ I'olska - IVspolnOly Europejskie , KierunkI liberali:.acji obrotów hmulfoll'Jch. "Ruch Pra wniczy. Ekonomiczny i Socjologiczny" I992,z.J. Borow iec J .. Wi lk K., Teoria i praktyka ellropejskiej il/lcgracji gospodarczej, Wydawniclwo AE we Wrocł a wiu, Wroc ław 1997. l30żyk P., M ięd:.ynarol/o\\'a imegracja gospoda rcza l w: l M iędzynarol/o\\'e s/oslIlIki gospo(Ia rcu, pod red . A. Budl1iko ws kiego i E. Kaweckiej- Wyrzykowskiej, PWE , Warsznwa t997 , Calles R.E .. Fran kel l .A., Jo nes R .W., Hmldel i fillllllse m iędzynarodowe, PWE , Wnrszawa 1998. Imegracjll ellropejska, pod red , A. M arsza łk a, Wydaw nictwo Uniwe rsytetu Łódzk iego, Łódź 1997. Jas iliski LJ ., A/wliw illlegrllcji. Prz)'golOlI'C/Ilia do cz./oll koSfll·(I Polski w Un ii Europejskiej, Zigguart ,Wa rszawa 1998. Kawecka-Wyrzy ko wska E., Konsekwencje Uk fadu stoll'ar:.yszeniu z IVE dla Polski. Wspólnoty Europejskie, Biuletyn Informacyjny l KiCHZ 1992 , nr 3, Ka wccka- Wyrzykowska E., Polska \I' l/rodze do Unii Ell ropejskiej, PWE. Wa rszawa 1999,. °. '2 IVspd/l/oty Ell ropejl'kie. Stowarzyszenie Po/ski ze IVspó/l/ o/ami E/l ropejskimi, pod red. E K;lweckiej-WyrlY kowkicj i E. Synowicc , IKiCHZ. Wursza wa 1993, s. 295..

(15) Kawed:a-Wyrzykowska E., Poro:,ulllienia Rundy Urugwajskiej GA1T a PO:if(llwwieflia Uk/adu Europejskiego dla wyrobów pr:.emyslowych, Wspólnoty Europejskie, Biulelyn Informacyjny IKiCHZ 1994, nr ID. Kundera J ., Liberaliz(lcja obrotów gospodarcz.ych II' strefach lI'oltlego handlll. Wydawnictwo Uniwersytelu Wroclawskiego, Wroclaw 1996. Mich:tłowska-Gorywoda K., Klawe AJ., Zimny Z., Ellro/Jejsk(l Wspólnota GospollarcZ(l. Zaloienia, r:,.ec:")'lI'istosć. perJpekt)'lI'y, PWE , Warszawa 1981. Molle W., Ekonomika integracji ellropejskiej. Teoria. praktyka, polityka, Fundacja Gospodarcza NSZZ .,So l idarnoŚć", Gdansk 1995. Ocena reoliZlIcji Umowy prujsciowcj l!ot)"cZqcej hand/II i sprali' zwiąwnych z halldlem mifd:;.)' Polską a Ellropejską IVspólnotą Gospoda rczą i Europejską IVspólnotq lVęghl i Siali, pod red. E. Synowiec, Urząd Rad y Ministrów, Biuro Pełn omocni ka Rz ądu ds . Integracj i Europejskiej oraz Pomocy Zagranicznej. Warszawa 1994. Orłowski W.M .. Droga do Europy. Makroekonomia wstf/JOlI'auia do Unii Europejskiej, Studia i Prace. Zakład Bad,u} Statystyczno-Ekonomicznych GUS i PAN. Warszawa 1996. Synowice E .. Teoria illlegracji gOSIJOlla rczej: potencjll/ne efekty na rynku towllwlI')'m, Wspólnoty Europejskie. Biuletyn Informacyjny [KiC HZ [997, nr 2. Umowy o wolnym handlu :"1' WstJólnowmi Europejskimi ora:;. krajami EFTA i CEFTA i lI:gOllnienia Rllndy Urugwlljskiej. Skwki dla polJkiego handlu :agranic:.nego, pod red. E. Kaweckiej-Wyrt.ykowskiej,IKiCHZ. Warszawa 1995 . Unia Europejska. Integracja Polski Z Unill Europejską, pod red. E. Kawec kiej-Wyrą kow s kiej i E. Synowiec, [KiC HZ, Warszawa 1996. IVsp61nOlY Europejskie. Stowarzyszenie Polski :;.e Wspólnotami Europejskimi. pod red. E. K:lweckiej _Wy..-"yl,'Owkiej i E . Synowiec . IK iCHZ . Warszawa 1993. Wysokilbka Z .. Mi(l!zyuarodo\\'a in/egracjll regionalna - aspekt)' teorctyc:;.nc i empirycZIle , "Ekonomista" 1995, nr 5-6. ZieliTiska . Głębocka A., IVprowadzenie do ekonomii mird:;.y/wrodowej. Teoria handlu i polityki handlowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdmiskiego. Gdarisk 1997. International Economic Integration _ Potential Static Effecłs on the Commodities Market. Th is artic[c constitules an allempt to relate the theory or international economic integr:ttion, and especially its slalic effects on the commodities market, to Polanu's integration with the European Union. It opens by present ing and discussing in detail thc c(fects of trade creation and diversion. The articlc defines these concepts as well as the factors dctcrmining the eXlent of their impacl. Next. the author attempts to answer the qucs t iOIl as to what (;lctors limit the effccts ol' trade liberalisatioll on Poland 's commoditics trade with the Europe.m Union as well as whatthe ensuing cOIIsequences are for the Poli sh economy..

(16)