Wymogi kapitałowe wobec zakładów ubezpieczeń działu II w świetle dyrektyw unijnych

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 778. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. 2008. Krystyna Ciuman Katedra Finansów. Wymogi kapitałowe wobec zakładów ubezpieczeń działu II w świetle dyrektyw unijnych 1. Wprowadzenie Zakłady ubezpieczeń są instytucjami zaufania publicznego i dlatego szczególnie ważny jest problem ich wypłacalności. Stąd wymóg, by posiadały one środki własne o charakterze gwarancyjnym, który dotyczy zarówno etapu rozpoczynania działalności, jak również etapu jej prowadzenia. Istotne zmiany dotyczące wymogów kapitałowych wobec zakładów ubezpieczeń zostały wprowadzone w Polsce w 2003 r., w celu dostosowania regulacji prawnych do dyrektyw Unii Europejskiej1. Celem niniejszego artykułu jest: – zaprezentowanie wymogów kapitałowych dotyczących ubezpieczycieli działu II, – ukazanie kształtowania się kapitałów własnych w Polsce w dziale II ubezpieczeń w latach 1994–2005, – próba oceny rozpatrywanych zjawisk. 2. Minimalny kapitał gwarancyjny, margines wypłacalności, kapitał gwarancyjny Zakład ubezpieczeń rozpoczynający działalność musi mieć środki własne w wysokości minimalnego kapitału gwarancyjnego. Znajomość wielkości minimalnego kapitału gwarancyjnego jest również istotna w trakcie prowadzenia 1. Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 marca 2002 r..

(2) Krystyna Ciuman. 74. działalności ubezpieczeniowej, gdyż wtedy zakład ubezpieczeń obowiązany jest posiadać środki własne w wysokości nie niższej niż margines wypłacalności, a jednocześnie nie niższej niż minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego2. Minimalny kapitał gwarancyjny jest wielkością stałą, wyrażoną w euro. Wysokość minimalnego kapitału gwarancyjnego uzależniona jest po pierwsze od formy organizacyjno-prawnej ubezpieczyciela, a po drugie, od działów i grup w jakich prowadzona jest działalność ubezpieczeniowa. Ubezpieczyciele w Polsce mogą prowadzić działalność ubezpieczeniową wyłącznie w formie spółki akcyjnej lub towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych. Dla towarzystw ubezpieczeń wzajemnych przewidziane zostały bardziej liberalne warunki kapitałowe niż dla spółek akcyjnych. Minimalny kapitał gwarancyjny towarzystwa ubezpieczeń wzajemnych może być o 25% niższy niż w spółce akcyjnej, co jest związane z tym, że w spółkach akcyjnych nie ma możliwości dopłat do składek, a w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych możliwości takie istnieją. W ubezpieczeniowych spółkach akcyjnych obowiązuje system składki stałej, natomiast w towarzystwach ubezpieczeń wzajemnych stosowany jest zwykle system składki korygowanej3. W pierwszym przypadku składka ustalana jest z góry i jej wysokość jest ostateczna, natomiast w systemie składki korygowanej składka płacona na początku okresu ubezpieczenia ma charakter zaliczkowy i po upływie danego okresu (gdy znana jest już liczba i wielkość szkód) jest ona korygowana stosownie do faktycznego przebiegu szkodowości. Jeśli szkodowość była wyższa niż przewidywano, ubezpieczający mają obowiązek dopłacić do wpłaconych już składek, jeśli natomiast była niższa, to ubezpieczyciel zwróci ubezpieczającym część składek. Skoro więc stosowany jest system składki korygowanej, to w okresach zwiększonej szkodowości można wykorzystać dopłaty do składek, nie obawiając się, że wysokość środków własnych o charakterze gwarancyjnym okaże się niewystarczająca. W przypadku gdy ubezpieczyciel prowadzi działalność w kilku grupach ubezpieczeń, minimalny kapitał gwarancyjny jest równy najwyższemu z kapitałów gwarancyjnych dla poszczególnych grup (a nie ich sumie). Jeśli zakład ubezpieczeń prowadzi działalność w formie spółki akcyjnej, to minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego dla działu II zależy od grup ubezpieczeń i może wynosić równowartość w złotych 200 000 euro, 300 000 euro, 400 000 euro (przed 1995 r. od 5 mld do 10 mld starych zł). Jeśli udział zbioru składki przypisanej z tytułu ubezpieczeń kredytu przekroczy 4% zbioru składki pozostałych grup tego działu lub zbiór składki przypisanej z tytułu ubezpieczeń kredytu w każdym z 3 ostatnich. Ustawa z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. 2003, poz. 1151, art. 146.. 2. Wymienione systemy opisał J. Szpunar, Ubezpieczenia gospodarcze, WSE, Poznań 1972, s. 101–102. 3.

(3) Wymogi kapitałowe wobec zakładów ubezpieczeń…. 75. lat obrotowych przekroczy równowartość w złotych 2 500 000 euro, to minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego powinna wynosić równowartość w złotych 1 400 000 euro4. Rozpatrując powyższe kwestie, należałoby wskazać zmiany ujęte w Rozporządzeniu Ministra Finansów z 28 listopada 2003 r. w sprawie sposobu wyliczania wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego dla działów i grup ubezpieczeń5. Jeżeli zakład ubezpieczeń prowadzi działalność w formie spółki akcyjnej, to minimalna wysokość kapitału gwarancyjnego dla działu II wynosi – w zależności od grup ubezpieczeń – równowartość w złotych 2 000 000 euro lub 3 000 000 euro. Wymienione kwoty minimalnego kapitału gwarancyjnego podlegały będą indeksacji na takich samych zasadach jak bazowe wielkości składek i odszkodowań obowiązujące przy obliczaniu marginesu wypłacalności. Również termin wejścia w życie nowych przepisów, jak i możliwość stosowania w okresie przejściowym przepisów obowiązujących wcześniej jest analogiczny jak przy obliczaniu marginesu wypłacalności. Należałoby podkreślić, że wymogi dotyczące wysokości minimalnego kapitału gwarancyjnego w dziale II ubezpieczeń istotnie wzrosły (nawet dziesięciokrotnie). W trakcie prowadzenia działalności ubezpieczeniowej wysokość środków własnych o charakterze gwarancyjnym, zapewniająca zakładowi ubezpieczeń wypłacalność, uzależniona jest od rozmiarów jego działalności, nie można zatem poprzestać na wielkości określonej z góry. Wylicza się więc – opierając się na określonych wzorach – margines wypłacalności. Margines wypłacalności w dziale II ubezpieczeń liczony jest na bazie składek oraz na bazie odszkodowań i ostatecznie marginesem wypłacalności jest większa z wyliczonych wielkości6. Margines wypłacalności obliczany jest więc na bazie składek z ostatnich 12 miesięcy oraz na bazie przeciętnej rocznej kwoty odszkodowań z ostatnich 36 lub 84 miesięcy albo z okresu całej działalności, gdy zakład ubezpieczeń prowadzi działalność krócej niż odpowiednio 36 lub 84 miesiące.. 4 Rozporządzenie Ministra Finansów z 14 grudnia 1990 r. w sprawie określenia środków własnych, sposobu wyliczenia i wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego dla każdego rodzaju ubezpieczeń oraz działalności reasekuracyjnej, Dz.U. 1990, nr 89, poz. 525, Dz.U. 1993, nr 1, poz. 4, Dz.U. 1995, nr 127, poz. 606. 5. Dz.U. 2003, nr 211, poz. 2060.. Sposób obliczania marginesu wypłacalności zawarty jest w Rozporządzeniu Ministra Finansów z 14 grudnia 1990 r. w sprawie określenia środków zaliczanych do środków własnych, sposobu wyliczenia i wysokości marginesu wypłacalności oraz minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego dla każdego rodzaju ubezpieczeń oraz działalności reasekuracyjnej (Dz.U. 1990, nr 89, poz. 525 z późn. zm.). 6.

(4) 76. Krystyna Ciuman. Okres 84 miesięcy stosuje się, gdy co najmniej 50% składek w ostatnich 12 miesiącach przypada na ryzyko burzy, gradu, mrozu lub ubezpieczenie kredytu. Przyjmujemy następujące oznaczenia: S – suma przypisanych składek brutto z ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji czynnej w okresie ostatnich 12 miesięcy (lub w okresie całej działalności, gdy zakład ubezpieczeń prowadzi działalność krócej niż rok), S1 – suma przypisanych składek (jak w ujęciu S) do wysokości nie przekraczającej równowartości w złotych 10 mln euro, S2 – suma przypisanych składek (jak w ujęciu S) w części przekraczającej równowartość w złotych 10 mln euro, H – współczynnik reasekuracyjny. Z pewnym uproszczeniem można powiedzieć, że współczynnik reasekuracyjny to stosunek odszkodowań na udziale własnym ubezpieczyciela przypadających na ostatni rok do sumy odszkodowań ubezpieczeniowych. Współczynnik reasekuracyjny informuje, jaką część odszkodowań ubezpieczeniowych brutto przypadających na ostatni rok stanowią odszkodowania na udziale własnym ubezpieczyciela. Jeżeli S ≤ równowartość w złotych 10 mln euro, to: MWS = 18% S1 50%, gdy H < 50%, MWS = 18% S1 H, gdy H ≥ 50%. Jeżeli S > równowartość w złotych 10 mln euro, to: MWS = ( 18% S1 + 16% S2 ) 50%, gdy H < 50%, MWS = ( 18% S1 + 16% S2 ) H, gdy H ≥ 50%. Wprowadzimy jeszcze oznaczenia: OD1 – przeciętna suma odszkodowań do wysokości równowartości w złotych 7 mln euro, OD2 – przeciętna suma odszkodowań w części przekraczającej równowartość w złotych 7 mln euro. Wówczas, jeśli OD ≤ równowartości w złotych 7 mln euro, to: MWOD = 26% OD1 50%, gdy H < 50%, MWOD = 26% OD1 H, gdy H ≥ 50%. Jeśli OD > niż równowartość w złotych 7 mln euro, to: MWOD = ( 26% OD1 + 23% OD2 ) 50%, gdy H < 50%, MWOD = ( 26% OD1 + 23% OD2 ) H, gdy H ≥ 50%. Wielkość marginesu wypłacalności zależy zatem od wielkości składek brutto lub od wielkości odszkodowań (stanowi bowiem określoną ich część) oraz od współczynnika reasekuracyjnego (zależnego od wielkości reasekuracji biernej). Reasekuracja bierna pozwala zmniejszyć wymogi dotyczące wielkości środków własnych nawet o połowę..

(5) Wymogi kapitałowe wobec zakładów ubezpieczeń…. 77. Jeśli chodzi o regulacje prawne dotyczące obliczania marginesu wypłacalności, ujęte we wspomnianym wcześniej Rozporządzeniu Ministra Finansów z 28 listopada 2003 r., to należy stwierdzić, że zasada obliczania marginesu wypłacalności na bazie składek oraz na bazie odszkodowań pozostała taka sama, ale pięciokrotnemu zwiększeniu uległa bazowa wielkość składek (odszkodowań), z których oblicza się 18% (26%). W przypadku składek wielkość ta wzrosła z 10 mln euro do 50 mln euro, a w przypadku odszkodowań z 7 mln euro do 35 mln euro. Do obliczania wielkości współczynnika reasekuracyjnego bierze się pod uwagę kwoty odszkodowań (odpowiednio skorygowane) nie z ostatnich 12 miesięcy, jak dotychczas, lecz z 36 miesięcy. W przypadku gdy margines wypłacalności obliczony na dany dzień jest niższy niż margines wypłacalności obliczony na analogiczny dzień roku poprzedniego, dla ustalenia wysokości obowiązującego marginesu wypłacalności należy obliczyć stosunek wielkości rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia według stanu na dzień, na który obliczany jest margines wypłacalności do wielkości rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia według stanu na dzień następny po analogicznym dniu roku poprzedniego. W obliczeniach wykorzystuje się dane dotyczące rezerw po uwzględnieniu udziału reasekuratora. Omawiany stosunek wpływa na wielkość marginesu wypłacalności tylko wówczas, gdy jest on mniejszy od 1. Margines wypłacalności nie może być bowiem niższy niż iloczyn marginesu wypłacalności obliczonego na analogiczny dzień poprzedniego roku oraz wielkości zaprezentowanego stosunku. Należałoby jeszcze zwrócić uwagę na to, że nowe regulacje prawne dotyczące obliczania marginesu wypłacalności nie są identyczne dla wszystkich grup ubezpieczeń. W dziale II ubezpieczeń w przypadku ubezpieczeń grup 11, 12, 13 przy obliczaniu marginesu wypłacalności bierze się pod uwagę półtorakrotność określonego wcześniej procentu składek lub odszkodowań. Zakłady ubezpieczeń prowadzące wymienione ubezpieczenia powinny mieć wyższe środki własne o charakterze gwarancyjnym. Z kolei jeśli zakład ubezpieczeń prowadzi ubezpieczenia choroby, to przy obliczaniu marginesu wypłacalności określony procent składek lub odszkodowań zmniejsza się do 1/3 w sytuacji, gdy zakład stosuje dla ubezpieczenia choroby metody właściwe ubezpieczeniom na życie i jednocześnie spełnione są wymienione w ustawie dodatkowe warunki. Przyjęte rozwiązanie zakłada, że jeśli procentowy wzrost europejskiego indeksu cen konsumpcyjnych od 20 marca 2002 r. do 20 września danego roku byłby mniejszy niż 5%, to obowiązujące bazowe wielkości kwot składek i odszkodowań nie ulegają zmianie, jeśli natomiast procentowy wzrost europejskiego indeksu cen konsumpcyjnych wynosiłby 5% lub więcej, to nastąpiłoby propor-.

(6) Krystyna Ciuman. 78. cjonalne zwiększenie bazowych kwot z zaokrągleniem w górę do wielokrotności 100 tys euro. Zakłady ubezpieczeń, które uzyskały zezwolenie na prowadzenie działalności ubezpieczeniowej przed 1 stycznia 2004 r. mogą do 31 grudnia 2006 r. wyliczać wysokość marginesu wypłacalności według przepisów obowiązujących wcześniej. Jeśli zaczną stosować nowe przepisy, to nie mogą już powrócić do obliczania marginesu wypłacalności według wcześniej obowiązujących przepisów. Znajomość marginesu wypłacalności oraz minimalnego kapitału gwarancyjnego stanowi podstawę do ustalenia wysokości kapitału gwarancyjnego. Kapitał gwarancyjny jest bowiem równy większej z następujących wielkości: 1/3 marginesu wypłacalności, minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego7. Jeśli środki własne zakładu ubezpieczeń są niższe niż margines wypłacalności, ale jednocześnie nie niższe niż kapitał gwarancyjny, to taki zakład może jeszcze prowadzić działalność po przedłożeniu na żądanie organu nadzoru planu przywrócenia prawidłowych stosunków finansowych. 3. Charakterystyka kapitałów własnych w dziale II ubezpieczeń w latach 1994–2005 Kapitały własne ubezpieczycieli działu II w badanym okresie – poza 1997 r. (rok powodzi), zawsze rosły zarówno w ujęciu nominalnym, jak i realnym (tabela 1). W 2005 r. kapitały własne działu II w ujęciu realnym były 24,6 razy większe niż w 1994 r. Szczególnie duży wzrost kapitałów własnych nastąpił w 1999 r. (po dokapitalizowaniu PZU SA) oraz w latach 2004–2005 (również w wymienionych latach na wzrost kapitałów własnych wpłynął głównie wzrost kapitałów PZU SA). Z kolei kapitały podstawowe ubezpieczycieli działu II, będące częścią kapitałów własnych, w latach 1994–2005 systematycznie rosły w ujęciu nominalnym i realnym (poza 2005 r., kiedy nastąpił niewielki spadek kapitałów podstawowych w ujęciu realnym). Wzrost kapitałów podstawowych w badanym okresie był wolniejszy niż wzrost kapitałów własnych (tabela 2). Kapitały podstawowe ubezpieczycieli działu II w ujęciu realnym były w latach 2004–2005 prawie 5 razy większe niż w 1994 r. O wielkości relacji kapitałów podstawowych do kapitałów własnych informują dane zawarte w tabeli 3. W latach 1994–1996 kapitały podstawowe stanowiły (średnio) prawie 90% kapitałów własnych ubezpieczycieli działu II. Występowanie zdecydowanej dominacji kapitałów podstawowych jest charakterystyczne dla młodych rynków ubezpieczeniowych. W latach 1997–1998 wystąpiła sytuacja nietypowa, gdyż kapitały podstawowe przewyższały kapitały własne. W 1997 r. relacja Ustawa z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. 2003, poz. 1151, art. 146.. 7.

(7) 19,9. 11,8. 1996. 1998. 1,9. 3,5. 2004 2,1. 0,8 2,6629. 2,6081. 2,5199. 2,4999. 2,4533. 2,3254. 2,1121. 1,9684. 1,7606. 1,5323. 14479,9. 11563,8. 7077,9. 6311,9. 4954,7. 3860,3. 2102,6. 821,4. 375,7. 407,8. 316,5. 221,0. Kapitały własne w dziale II (w mln zł). 5437,64. 4433,80. 2808,80. 2524,86. 2019,61. 1660,06. 995,50. 417,29. 213,39. 266,14. 247,65. 221,00. Kapitały własne w dziale II w ujęciu realnym (w mln zł). 24,6047. 20,0624. 12,7095. 11,4247. 9,1385. 7,5116. 4,5045. 1,8882. 0,9656. 1,2043. 1,1206. 1,0000. Dynamika realnego wzrostu kapitałów własnych w dziale II do 1994 r.. Źródło: Biuletyny PUNU za lata 1995–2001; Roczniki Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych za lata 2002–2005; obliczenia własne.. 2005. 2003. 5,5. 2002. 2001. 10,1. 7,3. 14,9. 2000. 1999. 1997. 1,2780. 1994. 27,8. 1,0000. –. Rok. 1995. Wskaźnik o podstawie stałej 1994 = 1,00. Wskaźnik inflacji (w %). Tabela 1. Kapitały własne ubezpieczycieli działu II w latach 1994–2005. Wymogi kapitałowe wobec zakładów ubezpieczeń… 79.

(8) 19,9. 1994. 1996. 1,9. 3,5. 2004. 2,1. 0,8 2,6629. 2,6081. 2,5199. 2,4999. 2,4533. 2,3254. 2,1121. 1,9684. 1,7606. 1,5323. 1,2780. 1,0000. 2512,7. 2488,1. 2177,0. 2020,8. 1863,8. 1588,5. 1311,7. 947,5. 674,2. 391,3. 265,3. 190,8. Wskaźnik o podstawie Kapitały podstawowe stałej 1994 = 1,00 w dziale II (w mln zł). 943,60. 953,99. 863,92. 808,35. 759,71. 683,11. 621,04. 481,36. 382,94. 255,37. 207,59. 190,80. Kapitały podstawowe w dziale II w ujęciu realnym (w mln zł). 4,9455. 4,9999. 4,5279. 4,2366. 3,9817. 3,5802. 3,2549. 2,5229. 2,0070. 1,3384. 1,0880. 1,0000. Dynamika realnego wzrostu kapitałów podstawowych w dziale II do 1994 r.. Źródło: Przegląd dziesięciolecia. Rozwój ubezpieczeń w Polsce w gospodarce wolnorynkowej, PUNU, s. 141; Biuletyny PUNU za rok 2001; Roczniki Ubezpieczeń i Funduszy Emerytalnych za lata 2002–2005; obliczenia własne.. 2005. 2003. 5,5. 2002. 2001. 10,1. 7,3. 11,8. 14,9. 2000. 1999. 1998. 1997. 27,8. –. Rok. 1995. Wskaźnik inflacji (w %). Tabela 2. Kapitały podstawowe ubezpieczycieli działu II w latach 1994–2005. 80. Krystyna Ciuman.

(9) Źródło: jak do tabeli 2; obliczenia własne.. Relacja kapitałów podstawowych ubezpieczycieli działu II do kapitałów własnych ubezpieczycieli działu II (w %). Relacja kapitałów podstawowych ubezpieczycieli działu II do oszacowanego marginesu wypłacalności działu II (w %). Relacja kapitałów własnych ubezpieczycieli działu II do oszacowanego marginesu wypłacalności działu II (w %). Oszacowany margines wypłacalności ubezpieczycieli działu II (w mln zł). Wyszczególnienie. 86,3. 59,1. 83,8. 65,3. 78,0. 406,0. 323,1 68,4. 1995. 1994. 96,0. 65,7. 68,5. 595,2. 1996. 1998. 1999. 2000. 2001. 2002. 2003. 2004. 2005. 179,5. 79,7. 44,4. 115,4. 79,2. 68,7. 62,4. 97,0. 155,4. 41,1. 105,4. 256,2. 37,6. 110,9. 294,3. 32,0. 109,8. 342,9. 30,8. 108,6. 349,5. 21,5. 114,8. 533,6. 17,4. 110,1. 634,4. 845,8 1196,0 1352,6 1506,5 1679,9 1840,5 2005,3 2167,0 2282,6. 1997. Tabela 3. Charakterystyka oszacowanego marginesu wypłacalności ubezpieczycieli działu II w latach 1994–2005. Wymogi kapitałowe wobec zakładów ubezpieczeń… 81.

(10) 82. Krystyna Ciuman. kapitałów podstawowych do kapitałów własnych była równa 179,5%. W wymienionym roku ujemne kapitały własne miał największy ubezpieczyciel działu II. W 1998 r. kapitały własne PZU SA były już dodatnie, jednakże relacja kapitałów podstawowych do kapitałów własnych nadal przekraczała 100% i wynosiła 115,4%. Z kolei w 1999 r. kapitały podstawowe stanowiły większość kapitałów własnych (62,4%), a w następnych latach relacja kapitałów podstawowych do kapitałów własnych sukcesywnie malała z 41,1% w 2000 r. do 17,4% w 2005 r. Od 2000 r. kapitały podstawowe przestały dominować w strukturze kapitałów własnych. Wymóg posiadania środków własnych nie niższych niż margines wypłacalności dotyczy każdego z ubezpieczycieli danego działu, a nie wszystkich ubezpieczycieli łącznie. Jednakże ze względów poznawczych można oszacować wielkość marginesu wypłacalności łącznie dla ubezpieczycieli działu II przy danej liczbie składek brutto oraz wypłaconych odszkodowań. Wielkość tę uzyskamy, mnożąc określoną część składek przez współczynnik reasekuracyjny, a następnie mnożąc określoną część odszkodowań przez współczynnik reasekuracyjny. Z pewnym uproszczeniem przyjmijmy, że w przypadku obliczania marginesu wypłacalności na bazie składek mnożymy średnio 17% zbioru składek przez współczynnik reasekuracyjny, a przypadku obliczania marginesu wypłacalności na bazie odszkodowań mnożymy średnio 25% odszkodowań (w danym roku średnia wielkość odszkodowań z ostatnich 3 lat) przez współczynnik reasekuracyjny. Także z pewnym uproszczeniem przyjmijmy, że współczynnik reasekuracyjny jest relacją odszkodowań na udziale własnym ubezpieczyciela (uzyskanych po odjęciu od odszkodowań brutto udziału reasekuratorów w wypłaconych odszkodowaniach) do odszkodowań brutto. Tabela 3 zawiera charakterystykę oszacowanego w ten sposób marginesu wypłacalności. W badanym okresie zawsze wyższy był margines wypłacalności obliczony na bazie składek. Relacja kapitałów własnych ubezpieczycieli działu II (kapitały własne stanowiły większość środków własnych) do marginesu wypłacalności ubezpieczycieli tego działu w latach 1994–1998 była zawsze niższa niż 100% i wynosiła najmniej 44,4% w 1997 r., a najwięcej 78,0% w 1995 r. W latach 1994–1998 w dziale II ubezpieczeń słabość kapitałowa PZU SA wpłynęła decydująco na zaniżenie omawianej relacji. Dopiero po dokapitalizowaniu PZU SA relacja kapitałów własnych do marginesu wypłacalności w dziale II ubezpieczeń przekraczała zawsze 100% i rosła od 155,4% w 1999 r. do 634,4% w 2005 r. Rozpatrując z kolei relację kapitałów podstawowych zakładów ubezpieczeń działu II do oszacowanego marginesu wypłacalności zakładów ubezpieczeń tego działu należy stwierdzić, że w latach 1994–1999 była ona zawsze niższa niż 100% i sukcesywnie rosła od 59,1% w 1994 r. do 97,0% w 1999 r. W latach 2000–2005 zaprezentowana relacja przekraczała zawsze 100% i kształtowała się różnie,.

(11) Wymogi kapitałowe wobec zakładów ubezpieczeń…. 83. a zatem najniższa była w 2000 r. i wynosiła 104,5%, a najwyższa była w 2004 r., kiedy to osiągnęła wielkość 114,8%. 4. Podsumowanie Ze sposobu obliczania marginesu wypłacalności w dziale II ubezpieczeń wynika, że zależy on po pierwsze od tego, ile zakład ubezpieczeń przyjął na swoją odpowiedzialność (określony procent składek z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji czynnej lub określony procent odszkodowań z tytułu ubezpieczeń bezpośrednich i reasekuracji czynnej – jako konsekwencja przyjętej odpowiedzialności), a po drugie od tego, w jakim stopniu podzielił się on przyjętym do ubezpieczenia i reasekuracji ryzykiem z reasekuratorem (co jest mierzone wielkością współczynnika reasekuracyjnego. Zwiększanie reasekuracji biernej wpływa na obniżanie wielkości współczynnika reasekuracyjnego do momentu, gdy odszkodowania na udziale własnym stanowią nie mniej niż 50% odszkodowań brutto. Zwiększanie działalności zakładów ubezpieczeń (mierzone wielkością składek), a także zwiększanie wielkości współczynnika reasekuracyjnego (od 50% do 100%) pociągnie za sobą wzrost wymogów odnośnie do wysokości środków własnych o charakterze gwarancyjnym. Należałoby dodać, że skokowe zwiększenie zbioru składek może powodować większe zapotrzebowanie na środki własne niż zwiększenie współczynnika reasekuracyjnego, gdyż współczynnik ten będzie liczony na bazie odszkodowań z 36 miesięcy, a nie, jak dotychczas, na bazie odszkodowań z 12 miesięcy. Gdyby zmniejszyły się rozmiary działalności zakładu ubezpieczeń i (lub) zmniejszył się współczynnik reasekuracyjny (w granicach od 100% do 50%), to wpłynęłoby to na zmniejszenie wielkości marginesu wypłacalności obliczanego według zaprezentowanych wcześniej wzorów. Jednakże wymogi co do wysokości środków własnych nie staną się automatycznie niższe. Margines wypłacalności nie może być bowiem niższy niż iloczyn marginesu wypłacalności obliczony na analogiczny dzień poprzedniego roku oraz stosunku wielkości rezerw na nie wypłacone odszkodowania i świadczenia według stanu na dzień na który obliczany jest margines wypłacalności do wielkości rezerw na niewypłacone odszkodowania i świadczenia według stanu na dzień następny po analogicznym dniu roku poprzedniego. Margines wypłacalności ulegnie obniżeniu jedynie wówczas, gdy zaprezentowany stosunek będzie mniejszy od 1. W przypadku gdy omawiany stosunek jest nie mniejszy niż 1 (przyjmuje się wielkość 1), nie nastąpi zmniejszenie wymogów co do wielkości marginesu wypłacalności. Zamieszczone wcześniej wielkości liczbowe pokazują wzrost kapitałów własnych w dziale II ubezpieczeń, zwłaszcza od 2000 r. Wzrost ten nie dotyczył jednak – mniej więcej w takim samym stopniu – wszystkich ubezpieczycieli. Stąd niektóre zakłady ubezpieczeń mogą mieć trudności z koniecznością sprostania.

(12) 84. Krystyna Ciuman. nowym wymogom kapitałowym. Wprawdzie dzięki stosowaniu reasekuracji biernej wymagania co do wysokości środków własnych mogą być zmniejszone nawet o połowę, ale jednocześnie istotnie wzrosły wymogi odnośnie do wysokości minimalnego kapitału gwarancyjnego, a margines wypłacalności nie może być niższy niż minimalny kapitał gwarancyjny. Stąd w małych zakładach ubezpieczeń może wystąpić sytuacja, że marginesem wypłacalności będzie wielkość równa minimalnemu kapitałowi gwarancyjnemu, który jest wielkością stałą. W takiej sytuacji reasekuracja bierna nie będzie sprzyjać zmniejszeniu wymogów co do wysokości środków własnych o charakterze gwarancyjnym. Przyjęte rozwiązania skłaniają zatem zakłady ubezpieczeń do ciągłego zwiększania środków własnych, co w konsekwencji zapewni większe możliwości działania. Pozytywnie należałoby ocenić indeksacje kwot minimalnej wysokości kapitału gwarancyjnego oraz wielkości bazowych przy obliczaniu marginesu wypłacalności – przy wzroście europejskiego indeksu cen 5% i więcej. Dzięki przyjętemu rozwiązaniu zakłady ubezpieczeń nie będą stawały się – wraz z inflacją – relatywnie uboższe w środki własne o charakterze gwarancyjnym. Literatura Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 5 marca 2002 r. Szpunar J., Ubezpieczenia gospodarcze, WSE, Poznań 1972. Ustawa z 22 maja 2003 r. o działalności ubezpieczeniowej, Dz.U. 2003, poz. 1151, art. 146. Capital Requirements with Respect to Non-life Insurance Companies in light of European Union Directives Insurance companies are financial institutions and at the same time institutions of public trust, and therefore must be solvent. In this article, the author discusses current issues concerning minimum guarantee capital, solvency margins, guarantee capital, and also the dependencies and links between these parameters. The author presents figures relating to the internal capital, basic capital, and solvency margin of non-life insurance companies in the years 1994–2004. She also refers to the issue of changes in the area of capital requirements..

(13)