Maria Grzybowa
Nauczyciel-eksperymentator,
naukowiec, pedagog, pedeutolog :
życie działalność edukacyjna
-działalność twórcza Jana Bohuckiego
(1901-1991)
Nauczyciel i Szkoła 2 (3), 141-145
1997
Maria GRZYBOWA
Nauczyciel-eksperymentator, naukowiec,
pedagog, pedeutolog.
Życie - działalność edukacyjna - działalność
twórcza Jana Bohuckiego (1901-1991)
W szóstą rocznicę śm ierci
Urodził się 21 maja 1901 roku w Puńcowie w powiecie cieszyńskim w rodzinie chłopskiej. Istotny dla początku jego drogi życiowej byl wybór zawodu nauczyciela.
Po ukończeniu sem inarium nauczycielskiego w Cieszynie rozpoczął pracę jako nauczyciel w szkole Powszechnej w Czechowicach-Dziedzicach. W latach 1932 do 1934 prowadził klasę eksperymentalną, w której stosował aktywizujące metody na uczanie i prowadził badania nad wpływem nowych metod nauczania na sam odziel ność i uspołecznienie uczniów.
Jego doświadczenia nauczycielskie i eksperymentalne znane były szeroko wśród nauczycieli. Setki nauczycieli hospitowało klasę eksperym entalną i poznawało do robek pedagogiczny.1
Jego zainteresow ania badaw cze i pedagogiczne były bodźcem do dalszego kształcenia w tym kierunku. W 1931 roku kończy W yższy K urs N auczycielski w W ilnie, a w 1936 Państwowy Instytut Nauczycielski w Warszawie. W tym czasie opublikował sw ą pierw szą pracę: „Okres przygotowawczy w I klasie szkoły po w szechnej” .2
Kolejnym krokiem było podjęcie studiów wyższych na U niw ersytecie Jegiel- lońskim (1937). Ukończył je dopiero po przerwie wojennej jako mgr psychologii (1946). Pracę m agisterską napisał na temat: „Pojęcie naukowe, ich rozwój u dzieci w wieku 7 -14 lat” . Jak wielu nauczycieli nauczał na tajnych kompletach.
' S ł o w i k H.: Życie i działalność pedagogiczna Jana Bohuckiego. „C how anna” 1982, z. 2. 2 В o h u c k i J.: Okres przygotowawczy w I klasie szkoły powszechnej. W arszawa 1935.
142 Nouciycict 8 S ika ło 2 (3 ) 1997
Po zakończeniu wojny rozpoczął karierę w adm inistracji oświatowej, był wi zytatorem a następnie naczelnikiem Wydziału K ształcenia Nauczycieli Kuratorium Okręgu Szkolnego w Katowicach. Od 1946 roku na zlecenie ówczesnego ministra ośw iaty został naczelnikiem W ydziału Szkół Powszechnych, następnie w icekura torem i kuratorem oświaty w Olsztynie. Organizował od podstaw szkolnictwo polskie na W armii i Mazurach.
Zainteresow ania historyczno-ośw iatowe szkołą polską na tych ziemiach było rów nież źródłem i p odstaw ą jego opracow ań naukow ych, które znajdujem y w opublikowanej rozprawie na ten tem at.3
D ziałalność naukowa Jana Bohuckiego była związana z Uniw ersytetem Jagiel lońskim. Zaraz po wojnie prowadził wykłady w Instytucie Pedagogiki. W roku 1949 obronił w tej Uczelni pracę doktorską z pedagogiki na tem at: „Samorząd uczniow ski” pod kierunkiem Prof. dr. Zygmunta M y s ł a k o w s k i e g o .
Od 1949 roku pracował w W yższej Szkole Pedagogicznej w Gdańsku. Przez kilka kolejnych lat był jej prorektorem. Organizował w tej Uczelni studia zaoczne, rozbudow ał jej infrastrukturę i unow ocześnił proces dydaktyczny. Dla potrzeb dydaktyki napisał skrypt dla studentów z zakresu psychologii ogólnej.4
Po okresie organizacyjnej, metodycznej i dydaktycznej pracy na Wybrzeżu wrócił na Śląsk, ju ż na stałe. Od 1954 roku był pracow nikiem naukowo-dydaktycznym W yższej Szkoły Pedagogicznej w K atow icach, dziekanem W ydziału Filozoficzno- -H istorycznego (1958-1964), prodziekanem w ydziału humanistycznego i kierow nikiem Katedry Pedagogiki Uniwersytetu Śląskiego (1968-1971). Szczególną opieką objął studia zaoczne dla pracujących nauczycieli oraz zorganizowane studia pody plom owe dla pracow ników nadzoru pedagogicznego.
H abilitow ał się na Uniwersytecie im. A. M ickiew icza w Poznaniu (1964 rok) na podstawie dysertacji „Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży”. Praca została opublikow ana.5 Praca badaw cza Jana Bohuckiego koncentrowała się wokół problem atyki ogólnopedagogicznej, pedeutologicznej, psychologicznej a także dydaktycznej.
W yniki badań zostały opublikowane w postaci prac zwartych, rozpraw i arty kułów naukowych. Badania naukowe prow adzone były we współpracy z nauczy cielami szkół podstawowych, średnich i wyższych, pracownikami oświaty i wycho w ania, uczestnikam i sem inariów doktoranckich i magisterskich.
Pod jego kierunkiem powstało wiele prac aw ansowych o charakterze badaw czym, głównie eksperymentalnym. W latach 1965-1975 prace doktorskie obroniło 21 osób a m agisterskie ponad 100 osób.6
1 B o h u c k i J.: Szkoła polska na Mazurach i Warmii. O lsztyn 1946. " B o h u c k i J.: Psychologia ogólna. Skrypt. W SP Gdańsk 1952.
s B o h u c k i J.: Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży. W yd. „Śląsk", K atow ice 1965. 6 S t o w i k H.: Życie i działalność pedagogiczna Jana Bohuckiego. „C how anna” 1982, z. 2.
Nauczyciel i S ikała 2 (3 )1 9 9 7 143
W śród zainteresowań badawczych Jana Bohuckiego z zakresu pedagogiki znaj dujemy opracowanie dotyczące wkładu P. Petersena w badania pedagogiczne na świecie i w Polsce oraz ich zastosowanie do współczesnej edukacji.7
Interesującą publikacją naukow ą św iadczącą o łączeniu zainteresowań proble m atyką psychologiczną i pedagogiczną w działalności badawczej jej autora jest opra cow anie problem u funkcji św iadom ości w procesie w ychow ania zamieszczonej w opolskich zeszytach naukow ych.8
Wśród aktualnych problemów teorii i praktyki edukacyjnej lat 50-tych i 60-tych znajdujem y problem atykę kształcenia politechnicznego w Polsce. Jan Bohucki przedstaw ił swoje stanowisko na ten temat w artykule zamieszczonym w Śląskiej „Chowannie” .9
K ontynuacją zainteresowań badawczych związanych z nauczaniem początko wym i jego problemami je st opracowanie i publikacja stanowiska Jana Bohuckie go na tem at nauczania łącznego.10
Istotnym kierunkiem działalności naukowej były badania nad osobow ością na uczyciela prowadzone w szkołach śląskich. Celem tych badań było opracowanie sylwetki osobowości nauczyciela ujawniającej się w świadomości młodzieży szkol nej. Badania przeprowadzono na dużej populacji (1200 osób). Obejmowała ona uczniów od I klasy szkoły podstawowej poprzez kolejne klasy tej szkoły, uczniów a także absolwentów szkoły średniej ogólnokształcącej i nauczycieli tych szkół.
Zastosowano kilka uzupełniających się i weryfikujących wzajemnie metod. Była to m etoda sw obodnych w ypowiedzi uczniów , metoda badań retrospektyw nych dotyczących przeżyć i doświadczeń absolwentów szkół średnich oraz nauczycieli.
Badana młodzież wnikliwie określiła cechy swych nauczycieli co pozwoliło wy odrębnić zespół właściwości osobow ych nauczyciela. W ybrana metoda opisów uczących nauczycieli przez m łodzież pozwoliła na ustalenie typologii nauczycieli.
Obszerny materiał badawczy był ponadto także źródłem do opracowania zagad nienia krytycyzmu m łodzieży wobec uczących j ą nauczycieli. Ponadto dokonano analizy i przedstawienia rozwoju pojęć osobowych w szkolnym wieku życia mło dzieży. Wyniki badań opublikowano w postaci artykułów i pracy zw artej.11
Kolejny nurt badań dotyczył dydaktyki szkoły wyższej. Jan Bohucki opracował koncepcję kształcenia w uczelni wyższej, poddał j ą w eryfikacji i upowszechnił. W latach 60-tych koncepcja obejmowała wykład, jego istotę w stosunku do innych
’ B o h u c k i J.: Pedagogiczne poglądy i doświadczenia Petera Petersena, „Chowanna” 1953. Ka- tow icc.
к В o h l i ck i J.: Funkcja świadomości w procesie wychowania. Zeszyty N aukow e W SP Opole 1956. 9 B o h u c k i J.: Kształcenie politechniczne w szkole polskiej. „Chowanna” 1960, K atow ice. 10B o h u c k i J.: Organizacja nauczania łącznego. „M iesięcznik Pedagogiczn y” , 1962, Opole. 11 B o h u c k i J.: Osobowość nauczyciela w świadomości młodzieży. W ydaw nictw o „Śląsk”, Kato w ice 1965; t e n ż e : Kiytycyzm młodzieży wobec nauczycieli. „Chowanna” 1961, z. 2; t e n ż e : Posta- wa moralna nauczyciela w oczach uczniów. „Chowanna” 1968, z. 3; t e n ż e : Źródła postaw moral nych współczesnej młodzieży. Zeszyty N aukow e UŚI K atow ice 1971.
144 Nauczyciel i Szkeła 2 (3 ) 1997
form kształcenia w uczelni wyższej, głównie w naukach humanistycznych z uwzglę dnieniem specyficznych zasad dydaktycznych oraz typologii w ykładów ze w zglę du na cele.
Badania empiryczne nad recepcją w ykładu były prowadzone w W yższej Szko le Pedagogicznej oraz w Politechnice w Gliwicach. W yniki tych badań opubliko wał w zeszytach naukowych tych u czelni.'2
Badania nad kształceniem w uczelni wyższej kontynuow ał w latach 70-tych we w spółpracy z pracownikam i naukowo-dydaktycznym i Politechniki Śląskiej w G li wicach. Wyniki tych badań opublikowano i upowszechniono w pracy zbiorowej pod redakcją Jana B o h u c k i e g o . ' 3 Był to znaczący dorobek śląskiego środowiska na ukowego kontynuowany, w yzwalający dalsze, kolejne badania, których wyniki pu blikowano i eksponowano na konferencjach naukowych o zasięgu lokalnym, ogól nopolskim i międzynarodowym.
Istotnym nurtem działalności J. B o h u c k i e g o była szeroka działalność dla środowiska, głównie nauczycielskiego na Śląsku i w Zagłębiu. Uczestniczył w kształ ceniu pedagogicznym pracow ników naukow o-dydaktycznych Śląskich Uczelni: Akademii M edycznej, Akademii Ekonomicznej, Politechniki Śląskiej w Gliwicach i Częstochowie oraz nauczycieli szkół zawodowych w województwach katowickim, bielskim, częstochowskim.
Brał udział w kursach nauczycielskich, konferencjach rejonowych i wykładach dla nauczycieli.'4 D la kształcących się nauczycieli opracow ał skrypt. Jego wykłady były przyjmowane z ogromnym zainteresowaniem.
Był człowiekiem o W ielkim Sercu, ogromnej życzliwości dla ludzi co studenci zawarli w znakomitym i trafnym określeniu: „Jan dobry” . Był Prawdziwym Peda gogiem i H um anistą o głębokiej wiedzy, otwartym umyśle, twórczym a zarazem św ietnym organizatorem . Posiadał niew ątpliw ie talent pedagogiczny i ogromne doświadczenie. Był twórczym pracownikiem naukowym kilku uczelni w Polsce, organizatorem studiów wyższych dziennych i zaocznych w szczególnie trudnym okresie powojennym. W ciągu swego pracowitego życia, 50-letniej pracy pedago gicznej przeszedł wszystkie etapy kariery zawodowej, od nauczyciela szkoły pod stawowej poprzez stanowisko w izytatora, kuratora w adm inistracji szkolnej do sam odzielnego pracow nika naukow ego wyższej uczelni, prodziekana, dziekana i prorektora. Cieszył się powszechnym uznaniem i szacunkiem. Za całokształt dzia łalności naukowo-dydaktycznej i organizacyjnej w zakresie kształcenia i doskona lenia nauczycieli otrzymał następujące odznaczenia:'5
12 B o h u c k i J.: Wykłady w szkole wyższej. W: Dydaktyka Szkoły W aszej. G liw ice 1961. 13 B o h u c k i J. i inni : Podstawowe zagadnienia dydaktyki szkoły wyższej. Politechnika Śląska G li w ice 1980.
“ B o h u c k i J.: Podstawowe wiadomości z pedagogiki. Skrypt. (I w ydanie K atow ice 1971, II w y danie K atow ice 1974).
Nauczyciel і ł łka ła ž Q ) 1 W 145 Srebrny K rzyż Zasługi (1938), K rzyż O ficerski O rderu O drodzenia Polski (1964), Z łotą Odznakę Zasłużonego w Rozwoju U niw ersytetu Śląskiego (1973), Z ło tą O dznakę Zasłużonego w R ozw oju W ojew ództw a K atow ickiego (1973). W roku 1969 otrzymał nagrodę M inistra Oświaty i Szkolnictwa Wyższego „za szcze gólne osiągnięcia w dziedzinie dydaktyczno-wychowawczej, organizacji procesu dy daktycznego oraz prac zw iązanych z kształtow aniem młodej kadry naukow ej” . Z dniem 30 września 1971 roku Jan Bohucki przeszedł na emeryturę. W uzna niu zasług dla Polski otrzymał emeryturę specjalną.
Zm arł po ciężkiej chorobie 6 m arca 1991 roku w K atow icach.
W roku 1982 z okazji 80 urodzin Jana Bohuckiego w ydano specjalny numer Śląskiego czasopism a pedagogicznego „Chow anna” pośw ięcony Jego działalności i życiu oraz opracowany przez w spółpracowników i przyjaciół.
P u b lik acje zw arte:
- Okres przygotowawczy w I klasie szkoły pow szechnej. W arszawa 1935. - Samorząd uczniowski. K atow ice 1947.
- Psychologia ogólna. Skrypt. W SP Gdańsk 1952.
- Podstawow e wiadomości z pedagogiki. Skrypt. (I w ydanie K atow ice 1971, II wydanie K atowice 1974).
- Osobowość nauczyciela w św iadom ości młodzieży. W ydaw nictwo „Śląsk”, Katow ice 1965.
- Podstawowe zagadnienia dydaktyki szkoły wyższej. Praca zbiorowa pod red. Politechnika Śląska. Gliwice 1980.
R ozprawy i artykuły naukowe:
- Szkoła polska na M azurach i Warmii. Olsztyn 1946.
- Pedagogiczne poglądy i doświadczenia Petera Petersena, „Chowanna” 1953. - Funkcja świadomości w procesie wychowania. Zeszyty Naukowe WSP Opole
1956.
- K ształcenie politechniczne w szkole polskiej. „Chowanna” 1960. - Krytycyzm m łodzieży wobec nauczycieli. „Chowanna” 1961.
- W ykład w szkole wyższej. W: Dydaktyka Szkoły W yższej. Gliwice 1961. - Organizacja nauczania łącznego. „M iesięcznik Pedagogiczny” 1962 Cieszyn. - Postawa moralna nauczyciela w oczach uczniów. „C how anna” 1968. - Źródła postaw moralnych współczesnej młodzieży. Zeszyty N aukowe, UŚ1,
K atow ice 1972.
