A C T A U N I V E R S I T A T I S Ł O D Z I - S N S I S FOLIA OECONOMICA 10,1981
W alter Klausmann*
RODZAJE KOOPERACJI W ZAKRESIE WYTWARZANIA
I . P rz e d sta w ie n ie zag ad n ien ia
Od cza su , gdy w gospodarce dominuje zasada p o d z ia łu p racy , po szczególne je d n o s tk i gospodarcze, fu n k cjo n u jąc w o p a rc iu o tę z a sa d ę , zdane są na o k reślo n ą w spółpracę lu b in a c z e j - koopera-c ję w szerszym zn akoopera-c zen iu .
J e ś l i ograniczymy n asze ro zw ala n ia do zak resu fu n k c ji wy-tw a rz a n ia ( p r o d u k c ji ) , sz c z e g ó ln ie in t e r e s u ją c e są możliwości rozbudow ania k o o p e ra c ji od noszącej s ię ty lk o do teg o jednego wy- odrębnionego z a k re su funkcjonow ania p rz e d s ię b io rs tw a ( tz w . ko-o p e ra c ja jednegko-o kręgu - E in k re is-K ko-o ko-o p e ra tiko-o n ).
N ie z a le ż n ie od te g o , czy k o o p erac ja go3podarczo-w ytw órcza w szerszym znaczeniu odnosi s ię ty lk o do p r z e s tr z e n i jednego pań-stw a, czy do w ię k s z e j i l o ś c i pańpań-stw , można wyodrębnić tr z y za-sa d n ic z e typy w spółpracy:
- k o o p erac ja pionowa ( ty p A), - k o o p eracja pozioma ( ty p B), - k o o p eracja l a t e r a l n a (ty p C ).
Pod pojęciem k o o p e ra c ji pionow ej (ty p A),, rozumie s ię w spół-p racę “z spół-p a rtn e ram i re a liz u ją c y m i w c ześn ie jsze lu b n a stę p n e f a -zy danego cyk lu produkcyjnego"1 . N atom iast w spółpraca je d n o ste k
* Dyplomowany ekonom ista, a s y s te n t U niw ersytetu Im, J u s tu s a L le b ig a w G iessen (RFN).
1
H. v . K o r t z f 1 e i s с h , Die z w is c h e n b e trie b lic h e K ooperation l n d e r F e r tig u n g s w irts c h a f t aus b e t r i e b s w i r t s c h a f t
Walter KląttŚD&nh
g o s p o d a rc z y c h tego samego s z c z e b la produkcyjnego ( z reg u ły więc konkurentów ) o k re ś la n a j e s t jako k oo p eracja pozioma ( ty p B ). Typ С ( k o o p e r a c j a l a t e r a l n a ) , obejm uje w sz e lk ie formy k o o p e ra c ji wy-s t ę p u j ą c e w o k reślo n y ch kom binacjach łą c z n ie z d ia g o n a ln ą formą k o o p e r a c ji, w k t ó r e j przypadku zachodzą zw iązki między n ie kon-kurencyjnym i względem s ie b ie jednostkam i z różnych b ran ż, o ra z tzw . komplementarną formą k o o p e ra c ji w yn ikającą z d ąże n ia do u z u p e łn ie n ia programu produkcyjnego. W o d n ie s ie n iu do t e j formy A. 331t e r s ł u s z n i e mówi o " k o o p e ra c ji z o rie n to w an ej na grupy
zapotrzebow ań"2 .
—-W ramach tý ch naszkicowanych typów podstawowych możliwe są ró żn e s to p n ie in ten sy w n o ści zróżnicow an ia i rozbudow ania koope-r a c j i w za’c koope-re s ie w y tw akoope-rzan ia. N ależy p koope-rzy tym zauważyć, że wraz z ro sn ącą in ten sy w n o ścią w z ra sta s to p ie ń wzajemnej z a le ż n o ś c i kooperantów , tz n . obn iża s ię i c h sam od zieln ość. W konsekw encji te g o , ze wzglądu na lic z b ę kooperantów, można wyprowadzić n a s tę -p u ją c ą -praw idłow ość: wraz ze w z r a s ta ją c ą in ten sy w n o ścią związków kooperacyjnych ob niża s ię li c z b a p o te n c ja ln y c h kooperantów.
W d a l s z e j c z ę ś c i pracy w sz y stk ie ro d z a je k o o p e ra c ji w za-k r e s ie w ytw arzania zos ta n ą ^ p rzedstaw ione w sz e re g u uporządkowa-nym w g .ro sn ą c e j in ten sy w n o ści związków, przy czym w k ilk u p rz y -padkach a u to r s to s u je sk alę in ten sy w n o ści ro z w in ię tą p rz e z H.
г ~ i r t z f l e i s c h a ^ .
I I . R o zg ran iczen ie pojęć
Zakres w ytw arzania ( z ak re s p r o d u k c ji) j e s t zakresem f u n k c ji c h ara k tery zu jący m każde p rz e d s ię b io rs tw o przemysłowe i z n ajd u je s i ę we wzajemnym związku z zakresem z a o p a trz e n ia i zb ytu, ta k że izolow ane ro zp atry w an ie tego tem atu n ie zawsze J e s t możliwe. V .w ytw arzaniu ( p r o d u k c ji ) p r z e b ie g a ją głów nie d z i a ła n i a s k i e r o - | i n d u s t r i e l l e n E v o lu tio n , F estgab e f ü r I'll e о d or B este zum 75 Ge- b u r t » ta g . H rsg. G. v . K o r t z f 1 e i s c h, B e rlin 19б9, а .
1бе.
2А» S Ä 1 t о г , Grundzüge i n d u s t r i e l l e r K o o p e ra tio n sp o li-t i k , [ in ;] W irts c h a ft und Wettbewerb 1966, s . 248.
wane na obróbkę lu b p rz e tw a rz a n ie m ateriałó w . Dodatkowo obejciu- jemy tym pojęciem tak że d z ia ła n ia w z a k re s ie badań i rozw oju, ja k również w z a k r e s ie gospodarki magazynowej.
P r z y ję te za podstawę p o ję c ie k o o p e ra c ji obejm uje w szelką w spółpracę między co n ajm n iej dwoma praw nie i gospodarczo samo- dzielnym i p a rtn e ra m i. Z re g u ły k o o p erac ja ta k a n a s tę p u je w o- p a r c iu o dobrowolne porozum ienia, j e s t treścio w o o k re ślo n a przezum ow ę, z le c e n ie lu b in n e porozum ienie i um ożliw ia p a r tn e -rom biorącym w n i e j u d z ia ł le p s z e u rz e c z y w is tn ie n ie swych ce -lów . S i ł a , o s ią g n ię ta p rz e z jedn ość i w spółpracę kooperantów z n a jd u je na ogół swój wyraz n ie ty lk o w a b s o lu tn e j w ie lk o śc i połączonych p o ten cjałó w wykonawczych lub w ładzy, le c z o w ie le b a r d z i e j w wywołaniu i wspólnym w ykorzystaniu pozytywnych e fe k -tów w s p ó łd z ia ła n ia (efek tó w pow iązania, w p o s ta c i tzw . e f e k tu syn erge ty с znego ) .
I I I . K ooperacja gosoodarczo-w ytw órcza pierw szego e to p n ia
•1. Wymiana dośw iadczeń 1 poglądów
C ałkow icie n iezo b o w iązu jąca wymiana doświadczeń i poglądów uchodzi za n a j lu ź n ie js z ą formę k ażd e j k o o p e r a c ji. Wymiana dośw iadczeń i poglądódośw c z ę s to doświęc n ie j e s t trak to dośw ana p rz e z p a r t -nerów jako k o o p erac ja świadoma. Ta forma k o o p e ra c ji może być k o rz y s tn a i sensowna przy w szy stk ich trz e c h typach podstawowych (А, В i C ).
Celem wymiany doświadczeń i poglądów j e s t w pierwszym r z ę -d z ie akum ulacja wie-dzy i -do św ia-dczenia, Jak te ż um ożliw ienie i stw o rzen ie ' kontaktów z innymi Jednostkam i gospodarczym i. Tak na p rz y k ła d negatywne dośw iadczenia jednego p a r tn e r a z określonym zespołem produkcyjnym mogłyby prowadzić do te g o , że inn y p a r t -n e r o d s tą p i od zam iaru -n ab y cia -n p . k o ń k re tn e j maszyny p rz e z co zap o b ieg n ie być może negatywnym doświadczeniom i tym samym n a j-praw dopodobniej u n ik n ie ta k że zbędnych wydatków.
Warunkiem powodzenia k o o p e ra c ji w p o s ta c i wymiany doświad-czeń i poglądów J e s t i s t n i e n i e ok reślonego z a u fa n ia między u - c ź e s t n i k a m i P i e r w s z e przeszkody z tym związane w y stąp ią przede
w ■■/r.tklK pray k o o p e ra c ji poziome j ( typ В), ponieważ prawdopodo-b n ie , jak w skazuje dośw iad czenie, ujaw niane z o s ta j ą w sto sunku óo Konkurentów a obecnych kooperantów pewne in fo rm a c je wewnętrz-n e . . N ajw iększe wewnętrz-n ieb ezp ieczeń stw o t e j k o o p e ra c ji p o leg a jednak na tym, że może n ie ć m iejsce b ezk ry ty czn e p r z e ję c ie doświadczeń 1
p o g l ą d ó w p a r tn e r a . D latego te ż drugim, je s z c z e is to tn ie js z y m
warunkiem powodzenia winno być sumienne spraw dzenie pochodzących od ko operanta in fo rm a c ji pod kąteta ic h p rz y d a tn o śc i w ty c h sy-tu a c ja c h , w k tó ry ch miałyby być wykorzystyw ane. .
2 . wspólne z b ie ra n io in f o rm ac ji
Przy o b f it o ś c i is to tn y c h in fo rm a c ji techniczno-ekonom icznych, z ja k ą konfrontow anych j e s t d z i s i a j w ie le podmiotów gospodaro-w an ia, k o rzy stn e j e s t gospodaro-wspólne gromadzenie i s e le k c ja in fo rm a c ji o najnowszych zjaw isk ach w d z ie d z in ie te c h n o lo g ic z n e j, ekonomicz-n e j , s o c ja ln o -p e r s o n a ln e j i l n . Stanowi to ro z s z e rz e n ie wymia-ny doświadczeń 1 poglądów.
Warunkiem t e j formy w spółpracy j e s t ta k samo ukierunkowane zapo trzeb ow an ie na in fo rm acje u c z e stn ic z ą c y c h p artn erów ( n p . t e j sa e j b r a n ż y ). Obok samego ty lk o gromadzenia in fo rm a c ji pożąda-ne ;no.:e być ta k ż e choćby w stępne so rto w an ie danych. P rzyk ład o-wo n ie c h będą tu ty lk o wspomniane różnorodne zw iązki g ospodar-cze i wydane p rzez n ie wspólne in fo rm a c je .
\
Celem k o o p e ra c ji tego ro d z a ju j e s t z re g u ły u zysk an ie wyż- •3Z*j ,,akoścl in f o r m a c ji i Jed n o cześn ie o b n iż e n ie kosztów groma-d zi ni in f o r m a c j i .
ia ru n k i powodzenia są tu zasad n iczo podobne ja k przy wymia-n i e poświadczeń i .poglądów.
Porówn an ie mic^dzyząkładowe
Z ipspodarozego punkty w id zen ia porównanie w ew nętrznej in -fo rm a c ji za kt adó'W wymaga z re g u ły k o o p e ra c ji poziom ej ( ty p B ) co n a jm n ie j dwóch zakładów vry tw órczych. Ten ro d z a j k o o p e ra c ji może
być traktow any praw ie Jako n a jin te n s y w n ie js z a , n a jb a r d z ie j o t -w a rta i n a jd o k ła d n ie j -wymodelo-wana -wymiana in fo rm a c ji i doś-wiadt-
c z e ń . Zarówno porównanie kosztów lu b procesów te c h n o lo g ic k ý c h , ja k rów nież a n a l iz a ew entualn ie stw ierdzonych ró ż n ic i odchyleń d o s ta r c z a ją jednak znów je d y n ie in f o r m a c ji, k tó re ty lk o w pew-nych warunkach mogą być p ou czające i z k tó ry ch p rak ty czn e kon-sekw encje mogą być wprowadzone ty lk o przy I s t n i e n i u s p e c y fic z -nych p r z e s ła n e k . Konieczny j e s t przy tym duży z a k re s wspólnych lu b podobnych cen ( z e względu na porównywalność d an y c h ) i wza-jem nej o tw a rto ś c i Cze wzglądu na prawdziwość dan ych ).
V/ p ra k ty c e porów nania międzyzakładowe, k tó re z re g u ły wycho-dzą poza ramy c z y s to produkcyjnych zagadnie«» przeprow adzane są na ogół p rzez n e u tr a ln ą t r z e c i ą s tro n y , n p . k o n tr o le r a czy do-rad cę gospodarczego, k tó ry n ajp ierw u s t a l a pewne w ska£n ik i, po-równuje Je i a n a l iz u j e w ystęp ujące o d c h y le n ia .
N ależy s tw ie r d z ić , że w sz y stk ie p rzedstaw ion e tu ro d z a je ko-o p e r a c ji pierw szego s to p n ia p o s ia d a ją w o d n ie s ie n iu do w ła ś c i-wego zak resu w ytw arzania u z u p e łn ia ją c e z n ac zen ie , ponieważ zwyk-l e chodzi o . wzajemne sto su n k i o p a rte na. b a z ie n ie o b j ę t e j f o r -malnymi uregulow aniam i prawnymi. Wzajemne zobow iązanie pod w zglę-dem ew en tu aln ej wyraiany m a te ria ln e j w tym wypadku n ie w y stęp u je.
XV. K o o p e ra c ja g o s p o d a rc z o -w y tw ó rc z a d ru g ie g o s to p n ia
1. 3to3unki handlowe s p e c ja ln ego ro d z a ju
Do n a jc z ę s ts z y c h chyba rodzajów k o o p e ra c ji, k tó r e b ezp o śre-d n io śre-do tyczą zak resu w ytw arzania, nożna z a lic z y ć "normalny s to -sunek dostawca - o d b io rc a , u k tó reg o podstaw pod względem praw-nym le ż y uaoya p racy lub umowa o dostawy, wówczas gdy zapewnio-na J e s t pewzapewnio-na c ią g ło ś ć stosunków. Zasadniczo chodzi c ią g le o ko-o p e ra c ję typu A. Przy zapew nieniu praw nej i g o sp o d arczej samod z ie ln o ś c i samodostawców i osamodbiorców samodałoby s ię w yobrazić n p . n a s t ę -p u ją c y , i s t o t n y pod względem produkcyjno-gospodarczym , łańcuch kooperacyjny:
J
O d b i o r c a s u r o w c a
i Do s t a ''čí w s t ę p n ie prsetwo-
I
г г о п е л з v . a t e r i a i u
Z a k ła d p rz e m y s łu mat e r i a ł ó w p o d smata w o -wych n p . h u ta
i O dbiorca w stęp n ie przotwo- j rzohego m a te r ia łu
i Dostawca p ó łp ro d u k tu
Zakład przetw órczy 1, np . walcownia
O dbiorca p ółpro du ktu Dostawca wyrobu fin a ln e g o
Zakład przetw órczy 2, n p . montaż
z o d b io rc ą z m n ie js z a ją swoje ( i zy sk u jąc z punktu D ostaw cy p o p rz e z ko op eracją
w pewnym s e n s ie pow szechne) w id z e n jlą swego z b y tu
Poza ty щ ' '.dostawca może d a ls z y rozw ój C p o r. ro z d z . IV, p k t 2 ^ swoich produktów orientow ać na ż y c z e n ie i zapotrzebow anie od-b io rcó w . Wychodzi to je d n o c z e śn ie na dood-bre o d od-b io rc y , k tó ry może
ryzyko rynkowe, "względną pewność
( p o r
R ys. 1, Schemat k o o p e ra c ji typu A
V - vyttfóroä w stęp n ie przetw orzonych m ateriałó w ; Z -półproduktów
l.M d e ii* . a . 1 7 3 .
s i ę d z ię k i tomu w z u p e łn o ś c i k o n c e n tro w a ć na swoim t e c h n o ! o ^ i- cznym o d c in k u p r a c y , n ie musząc samemu opánowyw&Čj w stę p n ych e ta -pów .p o w sta w a n ia p r o d u k tu .
P rz y pionowym r o d /.a ju k o o p e r a c ji ( t y p A ), o g r a n ic z e n ie s ię do do sta w ze s t r o n y je d n e g o t y l k o p a r tn e r a m ogłoby p ro w a d z ić do z w ię k s z o n e j- z a le ż n o ś c i. Z p u n k tu w id z e n ia o d b io r c y h a r d z ie j sen-sowną o k a z u je s ię w ię c je d n o c z e s n a w s p ó łp ra c a z w ię k s z ą li c z b ą konkurujących ze sobą dostaw ców .
2 . Wspólne badania i r o zwój
Wg M ellerow iс za, b ad ania i rozw ój obejm ują bad an ia p odstaw o-we, badania stosow ane, nowy ro z w ó j, d o sk o n alen ie wyrobu lub te c h n o lo g ii o ra z fazę p ró b . K ooperacja w tym z a k re s ie j e s t do pom yślenia zarówno p io n o w o , Jak i (p rz e d e w szystkim pi'zy m niej-szych jed n o stk ach g o s p o d a rc z y c h ) poziomo. Zakresu w ytw arzania dotyczy ona głów nie p o śre d n io .
Celem tego r o d z a ju k o o p e r a c ji j e s t w p ie rw szym r z ę d z ie po- dzijał kosztów i ry zy k a. Poza tym d z ię k i temu można osiągn ąć le p s z e w y k o r z y s ta n ie wysoko w y s p e c ja liz o w a n e g o p e r s o n e lu badaw-czego i d r o g ie j z re g u iy a p a r a tu r y i in s tru m e n tó w .
Ponieważ zw ro tn ice k ie r u ją c e p rz e d s ię b io rs tw o na to r sukce-su "Ustawione są już na e ta p ie b adania i rozw oju, wobec te g o , w gospodarce o p a r te j na k o n k u re n c ji, pozioma k o o p erac ja międzyza-kładowa w d z ie d z in ie B + R b ęd zie re la ty w n ie rzad k a i o g ra n i-czać s ię b ę d z ie przede wszystkim do długoterm inow ych, w ie lk ic h p rz e d się w z ię ć o ogólnogospodarczym zn ac zen iu . Wspólne badania podstawowe wydają s ię d la te g o w zu p ełn o ści r e a l n e .
A zatejn przy poziomej k o o p e ra c ji w z a k r e s ie B + R i s t n i e j ą wprawdzie zasad n iczo podobne c e le bad ań >- co w łaściw ie przemawia za w spółpracą jednak w p rak ty c e n a le ż y w zag a d n ien iu z a s to s o -w ania bądź -w y k orzy stania -wynikó-w badań -w idzieć c e n tra ln y p ro -blem hamujący k o o p e ra c ję . Mniej problem atyczna n a to m ia st okazu-j e s ię pionowa k o o p e ra c ja w z a k r e s ie В V R С p o r . ro zd z. IV , p k t 1 ).
A b s tra h u ją c od w sp ó ln ych d z ia ła ń zw ią z a n y c h z bada n ia m i i ro z w o je m , n a le ż y z w ró c ić uwagę w z w ią z k u z k o o p e ra c ją na w s p ó l-ne z a s to s o w a n ie w yników badań i ro z w o ju - s p rz e d a ż łu b kupno
l i c e n c j i i know -how , z y s k u ją c e d z iś c o ra z b a r d z ie j na ' znacze-n i 'У
3. Wspólne porozum ienia o xiorm alizac j i i t y p i z a c j i
CJranica m ię d zy n o r m a liz a c ją tz n . u je d n o lice n iem p o szcze g ó l-nych czy ści sk ła d o w y c h w y ro b u ( i n p u t ) a t y p i z a c j ą , przy k tó r e j dąży s ię do sprow adzenia różn oro dn ości w ytw arzania produktów końcowych ( o u t p u t ) do k ilk u wzorów podstawowych, n ie zawsze
da-je s ię jasn o w ytyczyć.
K ooperacja w z a k r e s ie n o rm a liz a c ji i t y p i z a c j i ma na c e lu o- s ią g n i ę c ie o b n iż k i kosztów w y n ik ającej z masowości lu b w ie lk o - s e rjrjn o ś c i p r o d u k c ji, k tó ra pozwala na o g ra n ic z e n ie lic z b y ro -dzajów produktów , a l e za to na znaczne zw ięk szen ie w ie lk o ś c i s e -r i i . Obok samej r e g r e s j i kosztów uzysk anej w wyniku zw iększenia' s e r i i o ra z eyehtu alnego s k ró c e n ia czasów p rz e b ie g u , p rzy p rz e j- ś c iu do b a r d z ie j r a c jo n a ln e j metody w ytw arzania, dąży s ię szcze-g ó ln ie do d aleko id ąceg o w yelim inowania bądź o b n iż e n ia kosztów związanych ze zmianą i urozm aiceniem aso rty m en tu , ja k te ż do związanego z tym o b n iż e n ia łiosztów magazynowania.
Głównym problemem poziomej k o o p e ra c ji n ie w ie lk ie j lic z b y p a r -tnerów w z a k r e s ie n o rm a liz a c ji i ty p i z a c j i programu p ro d u k c ji j s s t f a k t, że zindyw idualizow ane ży c z e n ia k lie n tó w z re g u ły n ie mogą być zaspokojone, w skutek czego k lie n c i przechodzą na p ro
-dukty kon ku rencyjn e. Zapobiec temu mogłaby ty lk o c a łk o w icie kon-sekwentna k o o p e ra c ja pozioma rz e c z y w iśc ie w sz y stk ic h o feren tó w , co jednak w warunkach gospodarki rynkowej bezwarunkowo musi być odrzucone. Ta forma k o o p e ra c ji może być efektyw na ty lk o wów-c z a s , gdy - J e s t orientow ana rów nowów-cześnie poziomo 1 pionowo, ; tp znaczy, gdy ro d z a j' "o czy szcza n ia programu" ( n p . re d u k c ja różno-ro d n o śc i typów ) J e s t p rz e z o ferentów uzgodniona z głównymi od-b io rc a m i, Takie u zg o d n ien ie J e s t możliwe pod warunkiem, że ob-n iż k a kosztów u produoeob-ntów p r z y ob-n ie s ie co h a jra ob-n ie j częściow o ko-r z y ś c i ta k że odbioko-rcom w p o s ta c i odpowiednio o b n iż o n ej cen y .
V . P ro d u k c y jn o -g o s p o d a rc z a k o o p e ra c ja t r z e c ie g o s to p n ia 1 . W spólne w y k o r z y s ta n ie p o te n c j a ł u Jako n a j i s t o t n i e j s z e c z y n n ik i p o te n c ja ln e w z a k r e s ie w ytw a-r z a n i« n a le ż y tra k to w a ć s i ł ę ro b o c z ą i u rz ą d z e n ia p ro d u k c y jn e . J e ś l i a b s tra h u je m y od s i ł y r o b o c z e j, z I n t e r e s u ją c e j nas p r o b le -m a ty k i k o o p e r a c ji p o z o s ta je w p ie rw s z y m r z ą d z ie sprawa w spólneg o w y k o r z y s ta n ia p o s ia d a n y c h maszyn i u rz ą d z e ń . Z n a jd u je ono . w yraz w tym , że jo d e n p a r t n e r u d o s tę p n ia o d p ła t n ie d ru g ie m u prawo k o -r z y s t a n ia z p o s ia d a n y c łi u rz ą d z e ń . Ta fo rm a k o o p e r a c ji s łu ż y op-t y m a l i z a c j i w y k o r z y s ta n ia mocy p ro d u k c y jn y c h . W arunkiem j e j za-s to za-s o w a n ia J e s t w każdym r a z ie t o , że odnośne u rz ą d z e n ia n ie mo-gą być w p e ł n i w y k o rz y s ta n e p rz e z t y l k o Jednego p a r tn e r a ( w ła ś -c i -c i e l a ) . I s t n i e j e w ię c pewna n a d w y ż k a ( r e z e r w a ) mocy p ro d u k -c y j n e j lu b - in a c z e j mówiąc - n ie p e łn e w y k o rz y s ta li!e ( " o b ło ż e -n i e " ) u rz ą d z e ń p ro d u k c y jn y c h .
J e .ś ll n ie p e łn e wy k o rz y s t a n i e o d n o s i s ię do je d n e g o t y lk o sp e c ja ln e g o z e sp o łu urządzeń, t o mogą w p ra k ty c e w ystąpić wszy- s t k i e typy k o o p e ra c ji (p o zio m a, pionow a i l a t e r a l n a ) . J e ś l i w p r z e d s ię b io r s tw ie ma m iejsce n ie p e łn e w y k o rz y s ta n ie w sz y stk ich u rząd z eń , wchodzi w g rę ty lk o k o o p erac ja pozioma. K ooperacja t e -go ro d z a ju j e s t zasadn iczo celowa n ie t y l k o ex p o s t, tz n . przy is tn ie ją c y m Już niepełnym w yk orzy stan iu u rz ą d z e ń , le c z przede w szystkim ta k že ex a n te . Oznacza to , że wprowadza s ię t u
koope-r a c j ę , aby d o p ie koope-ro d z ię k i n i e j móc zyskać możliwość z a i n s t a lo -wania np. w spólnie w ielk ieg o u rz ą d z e n ia , b a r d z ie j efektywnego
te c h n ic z n ie 1 pozw alającego pracować przy k o rz y s tn ie js z y c h kosz-ta c h jednostkow ych,
W przypadku d ąże n ia do optymalnego W ykorzystania mocy p ro -d u k cy jn ej problem atyczne J e s t c ią g le u s ta l e n ie , kiedy maszyna j e s t gospodarczo optym alnie w ykorzystywana. N ależałoby dążyć tu do uzysk an ia w długim o k re s ie czasu możliwości s t a ł e j najw yżs z e j w ydajności (w p rz e c iw ie ń yżstw ie do uzyyżskiw ania ty lk o k ró tk o -terminowo realizow anych tech n iczn y ch najwyższych w y d ajn o ści).
Opisany tu ro d z a j k o o p e ra c ji wymaga już naprawdę wysokiego s to p n ia z a u fa n ia , ponieważ p a rtn e ťz y z n ajd ą 3i ę z ko nieczno ści w pewnym stosunku wzajemnej z a le ż n o ś c i.
J e ś l i jednak kooperanci o siąg n ą zgodność co do problem atyki r o z li c z a n i a kosztów i będą trzymać s ię p lan u w y k o rzy stan ia (k tó * r y ju ż w cześn ie j musi z o s ta ć tr o s k liw ie uzgodniony), to wtedy n i c n ie s t o i na p rzeszk o d zie określonem u sukcesowi (w form ie o- g r a n ic z e n ia lu b wyeliminowania kosztów p rzesto jó w i kosztów n i -sk ieg o w y k o rz y sta n ia ) tego ro d z a ju k o o p e ra c ji.
2 . WspóJLna s p e c ja liz a c j a
S p e c ja liz a c .ja j e s t w łaściw ie au p ełriie naturalnym efektem ка«' żdego p o d z ia łu p ra c y . S p e c ja liz a c ja p o le g a ją c a na w ytw arzaniu ty lk o jednego pro du ktu ( przedm iotow a) lu b w ogóle jednego ty lk o d z i a ł a n i a ( te c h n o lo g ic z n a lub fu n k c jo n a ln a ) oznacza jednakże b ard zo n ie w ie lk ą e la sty c z n o ś ć • p rzy ew entualnych zmianach popytu*
D latego t«?ż k o o p erac ja n astaw ion a na s p e c ja liz a c ję związana J e s t z dużynj ryzykiem i może funkcjonować ty lk o n a b a z ie b a r -dzo głębok iego z a u fa n ia między p a rtn e ra m i. "Dąży s ię do u re g u lo -wanego p rzem ieszcz en ia produktów rynkowych czy te ż u słu g lu b f u n k c ji wewnątrzzakładowych w c e iu k o n c e n tra c ji w m iejscu n a j-b a r d z i e j korzystnym pod względem technicznym lu j-b kosztów wytwa-r z a n i a " -'1. Przy tym ro d z a ju k o o p e ra c ji p a rtn e rz y rezy g n u ją z du-ż e j c z ę ś c i swej p ie rw o tn e j sam odzielności g o sp o d a rc z e j.
Mimo wysokiego ryzyka teg o ro d z a ju k o o p e r a c ji, cech u je s ię ona dużą in te n sy w n o śc ią , ze względu na J e j duże k o r z y ś c i.
K ooperacja w z a k r e s ie s p e c j a l i z a c j i p ro d u k c ji ma w pewnym s e n s ie m iejsce Już przy k ażd ej no rm alnej k o o p e ra c ji pionow ej C p o r. rozd’z . IV, p k t 1 ). B a rd z ie j in t e r e s u ją c a j e s t Jednak po-zioma k ooperacja do ty cząca s p e c j a l i z a c j i . Dochodzi ona do sk u t-ku, J e ś l i ' konkurenci d z ie lą między sobą swój wspólny program produktów pod względem w ytw órczo-technicznyra, n a s tę p n ie wymie- n i a j ą między sobą wyprodukowane zgodnie ze s p e c ja liz a c ją ro d z a je produktów . W te n sposób wszyscy u trzy m u ją w sto su n k ach zew nętrz-nych swój dotychczasowy s t a t u s .
N atom iast K ooperacja d otycząca s p e c j a l i z a c j i f u n k c ji .( z a s a d -n ic z o rz a d k i p rz y p a d e k ) między nkure-ntam i -n ie j e s t bardzo
r z y s tn a , ponieważ przy J e j stosow aniu pow staje r a c z e j pionowa zależn o ść między p a rtn e ra m i.
3. W ydzielenie c z ę ś c i pro c e s u produk cyjn eg o lu b urządzeń produkcyjnych
i stw o rzen ie wsp ólnego zakładu produkcyjnego
Podobne c e le i k o rz y ś c i, ja k przy wspólnym wykorzystywaniu u rz ą d z e ń , ja k również przy naszkicow anej powyżej s p e c j a l i z a c j i mogą być realizo w an e w je sz c z e in te n s y w n ie js z e j fo rm ie, gdy je d -n o s tk i gospodarcze k o op erujące poziomo ( t y p B ) w y d zielają częś c i swojego d o ty ch czas rów nolegle p rz e b ie g a ją c e g o p rocesu p ro -d u k c ji o raz u rządzeń produkcyjnych i wnoszą je do wspólnego za-k ła d u wytwórczego. Taki wspólny z ak ład może uzyskać osobowość prawną w Jed n ej z w ie lu różnych form, n p . Jako w spólnota pracy (typow a sp ółka p rz e jśc io w a , k tó r a po z re a liz o w a n iu swych zadań może z o sta ć ro zw iązan a) s p ó łd z ie ln ia , spó łk a osobowa lu b k a p i- ta ło w a .
J e ś l i tego ro d z a ju s p ó ł k a - f i l i a utworzona j e s t wspólnie p rz e z dwie sp ó łk i-m a tk i z różnych państw , to chodzi o tzw . j o i n t v
en-t u r e s .
Obok zasadniczych tru d n o ś c i koordynowania - podstawowymi problémami ok azują s ię ( z p raktycznych przyczyn p ro du kcyjn ych) za g a d n ie n ia tr a n s p o r tu c z ę ś c i, półproduktów i t p . między p o szcze-gólnymi zakładam i kooperującym i, wspólnym zakładem i ew entual-n ie s tro entual-n ą t r z e c i ą ( odbio rcam i) . Poza tym n a le ż y rozw iązać za-g a d n ie n ia k a l k u la c j i i r o z lic z a n ia kosztów, p o d z ia łu zysku, ja k rów nież problemy prawne p r z e d s ię b io r s tw ( n p . problem re p re z e n to -wania na zew nątrz w stosunku do stro n y t r z e c i e j ) .
' / I . Podsumowanie
Powyżej przed staw ione z o s ta ły różne m ożliw ości k o o p erac ji z& "względu na z a k re s w ytw arzania, w k o le jn o ś c i według s to p n ia ic h in te n sy w n o śc i, t z n . rosnącego s to p n ią pow iązania i z a le ż n o śc i p a rtn e ró w . K onieczne było przy tym p r z y ję c ie pewnego ' s to p n ia a b s t r a k c j i , ponieważ ocena .p oszczególnych sto p n i intensyw ności
7'-' Walter К.1аизтапп
zw iązków k o o p e ra c y jn y c h , a wieje i o p a rte na t e j o cen ie u sz e re g o -wanie r o d z a j«-w k o o p e r a c ji w edług ic h in te n sy w n o śc i, zazwyczaj n ie ną ard w p e ł n i o b ie k ty w n e , an i d o sk o n ałe.
Dokonana z o s ta ł a jednak próba wypracowania i zaprezentow ania celów i specyficzn ych zakresów problemów z a le ż n ie od ro d z a ju k o o p e r a c ji.
Nie z o s ta ły jednak przy tym Uwzględnione ogólnogospodarcze, praw ne, o rg a n iz a to r a itle lu b p sycho logiczn e asp ek ty k o o p e ra c ji p ro d u k c y jn o -g o sp o d a rc z e j.
Dla właściw ego przygotow ania i p o d ję c ia prawidłowych d ecy- z j l n t . problemów k o o p e ra c ji, ew entualnego n aw iązan ia k o o p e ra c ji i w reszcie rozw oju k o o p e ra c ji "n ależ y w sz y stk ie t e czy n n ik i do- '•.ładnie zbadać.
W alter Klausmann
KOOPERATIONSFORMEN' IM BEREICH DER PRODUKTION
Ausgehend v o r den d ie w esteu ro p äisc h e I n d u s t r i e k en nzeich -nenden V e r h ä ltn is s e n a n a l y s i e r t d e r V e rfa s s e r des A r tik e l s Ко- o p e ra t i o n s v é rb ir.d u n g e r., d ie zw ischen den r e c h t l i c h und Ökono-m is c h a c lb s t ä n d ije u Unternehmen A u f t r e t e n . A ls ordnendes K r ité -riu® V.ur3eh d ie 'K o m p a k th e it (d ie I n t e n s i t ä t ) d e r Bindungen und 4 * ••ibh R a u ig k e it » a rte n angenommen. Die d ie sb e z ü g lic h e n Erwägungen v e r a n la s s e n den A u to r dazu, ei'n K la s s if i k a tiorsflsystem v o rzu sch - l'á g é n , in deo d r e i grundlegende K lassen (S tu fen ) u n te rs c h ie d e n w e rd e n , i n d ie s ic h d ie bekannten K ooperationsform en einordnen l.ą a se ń .
Der A r tik e l b i e t e t w e ite rh in e in e C h a r a k te r is tik d ie s e r F or-men, b e h a n d e lt d ie s ie b aus deren Anwendung ergebenden Folgen ynd z e i g t s u f diesem V/ege d ie Wirkung von Mechanismen a u f,'w e l-che avltf d ie Anwendung e in z e ln e r Arten d e r K o cn eratlo n sv erb in d u n - gar. l n d e r P r a x is e in e n ein sch ränk end en E in flu ß ausüben.
