Wermikulit, jego własności, występowanie i zastosowanie

(1)

AINDRZEJ KIUBroZ Akademia Górnicoo-Hutnicza

WERMIKULIT

JEGO WŁASNOSCI, WYSTĘPOWANIE I ZASTOSOWANIE

PO DRUGIEJ WOJNIE ŚWIATOWEJ wermikulit sta!ł się cenln~1ID i po.sz:u~iwa.nylm surrowcam dzięki swoim OISolbiiiwylm własnJcściCIIllJ fizyf(:z:nym, Stosu~e się go w coraz twlięldszyieh HOiśCi.aioh przy prddiukcj.i le'k:kich i:z<llacyjj[nYJOhi marteriałów ogniatr.wałych, w bu-d!Qwlniotwlie, IW' pr2Jellny<śl.e chetmieznym i wie1u it!io.'1Ych dlzi.ecdzln8JC1h. Sbąjc1 szerokie ;za.inte!l'lelso.wanie i d!uża ilOść jp'ra/C' rdioftY!CZątcydh jego za~tO!S'OIWia.nia, 1przeróbki

i mzimiesZX!'z:enlia, a :taikJżJe w~as:ności mineTalnylelh i geologicznych warunków

_.

występowania.

-Wel'trnilk:uli't .7JlllaleZiono i Jqpisano IW' ;piemszyoh dzie-s~ąilll!:iareh luibieglieg;o .stulelcia, padln'leŚilaj'ąc w opisach .jlego !C'l'Y®in'a1ną ooc.ihę X:OIZJPOZilaWiazą, polegaj~ą na tym, że minerał ten włożony w płomień dmuchawki,

a na>vet 21WYI!clej 1śwdecy gwa!łtqw:n:ie się r;OZlszerza:,

przy czym z jego płytek powstają liczne o robaczko-wajcych ksztalłtach shJtpki i

mtk:i,

00 zadecyldowało o naiZJWie {vffi'.mkmiJrus - rolbak). PieTiw'rS'ze .od:kry:cia i qpisy IPDichla'd~ .z USA, ,gjd!zie L<rtiwde:r1dZOIIliO

wel'IIllliiku-lU IW' st81lliie V1Ell'I!IIIQil/t i IW' !ZłoiżUi fulidu rw Wr0rcester

w stanie Massachusetts (1824 r.). W późniejszym okre-sie :pcldafW!ano lilame wY:s;tą:pien'ia z in:nyoh krajów, nie

za:Wisze !P<Jitem potWifutrldlzJaiile, a JW o!Pilsaoh podlkra§la-no podobieństwo do talku, profyllitu lub biotytu.

STRJUK;TURA I WLA!SINOŚCI MillNERA'LNE DUiże :t.rwd!ności przedl&talwiaro 1ścisłe ·pd2mialnde

budo-wy strulktu'I'a~IIllel~ werttnitlrulitu. StwioodZt<>no dOJŚć daJWno,

re

SrfJ:rruktUiraJinliie illlalerżY Ido gr\.IJPY minerałÓI\V o tpł81Sikirąi ISiooi tpr.ze:s.tr.zenn€1j, dio której Zlłilicza się głów.nie ·minier'~ dJiaste, mi!ki, taJik i ,p.irnod'y.llit. Wre-diłuig nielkttóryreh datwlnieJj•szyrCih a'UtOil'ów wermikUilit był W~1Prqwiardi7Ja.lny z takiej słir>u:kitUJrY j.alk ta:l!k p:rz.e<z ozęŚC!iJdwe ~s't<Wi.enia 'W j~ego sieci prtZestr,zemnej.

Ostatnie badania traktują strukturę wermikulitu ja-ik.o pooh101dm..ą 1J::Ii.otytu, ,zarUcza,jac go dlo uword!ndonY'Qh mik m~·yJCh. :Na mie-jiSce wytm.ientonych .ka.tio-nów 1\Vią!Żących, w

rtJottn

IPfzYlPa!dlku: głóWlilie ~otasu o promieniu jonowym (K+ - 1,33 A), wchodzi prze-ważnie woda · w formie jonu hydroksoniowego

(Hab - .1;43 A),

a

z inJn.iy<ili j,oln6w ,główinie magnez; (MgH - 0,78 A). W formie jonu wymiennego w prze-stl"Zielnia~ch tin:iędizYJPiarkie'torwyoh mdgą wy.s±®Qw'ać w małych ilościach jony wapnia (Ca2+ - 1,06 A). Międ'Z.y ,jonami :maigine!ZiOw'Ymi a jonami h-yłdrokis;o."lio wYiffii zaJCihroidizi riil!e IWtiąiza,n:ie ldbj,awiające się jaiko hydratacja jonu magnezu.

·lls1lnieją pogląidy rwy<powied2Jia'ne m J)eJWil'€1j aJme-rY!kańlsJd.ed .kionJfeNmOji porświęcolneJj. miner11ałoon ilas-tym, rżle wlertrni(k;Uil'it niallerżałlolby !Zaliczyć do grupy monlbmariJl:l.dnliJtu. i1VLiłm,o piqdiollliefli&twa obrla.zQw ren:~ nograficznych z montmormonitem wermikulit jest 'baa:idzie-j l!;rlulbozia:r'nristy<, truld'nielj się od,waidnia oraz;

W'Y'k!l<Z'Uje :wylżs~ ·7Jd,lolllr.ość ,wymialllY :kaitiionów. Naj-bar'd'2'lile} jpra:kityrClZilą meltodą 012Jllla)czanlia rzidJOOn ości wY-milalny ikia'tiOillów 01ka121a.ła się w IPTZYIP8idildu w-etttmilku-, litu metoda adsorpcji baru (BaH - 1,43 A), ponie-•WaJŻ naL!;ylc(my ll1im werm,iikuJi.t łatwo ro:dkłaJda się w 5 n. HCl.

W

otnzYIIUarrJJYI!Il roztWlOII'I:zJe omacza_ się ~a

wa:r~to.ść !baru. Dla ilOJŚCi'dwego dmaczen:ia wymi.Einne-go wodoru zastosowano metodę usuwania go we WII'zJącylm ro!7lljWIOrz.e oota:niU b81l'U,

WYirór:żiD.:i.olnlo tl'lzy formy wodly rwytSUWu]ace IW' wcr-mlilk1Uilici,e: piE!'l"W'sz.a" trzymana swtllbodinie (pll'IZe'Z wy-miienne jony 'W !PD-"ZieStl+zJeniach międzytpa.kietotwych, diJ:;uJga, wYJSotę!PUjąlca w rnl1Jiejrs7Jeli Uuści, ~tóra jest trzy-mana ,pr!Zie\Z •j:oniY 24ll:ao7Jnie· .silalie:jr ;w postaJci UiW'Oirlnio-IliYICh· rOSiłoine!k, ltr.t.ecira sk:la!da !Się z woktr związamj w mimmałe IW' jego Sieci pr~strze\Illllej' w iflarmie grl.ltp 'W'<lldOirjQtlienOWYICih.

Pierw!sz.e dwie ,gtriUjpy są US111Wi81Ile stOLSUilllko.wo łatwo w masie ,c)gl'zerwania, a •pr~ooos rd'ehY'drartyrzaiCj'i i

hydra-ta.dji mOIŻe lpl'Zetbilagać !Wiiel.aklootn.ie. Odstępy między ·paiki.ato.wle ·:ztrnnle)szają się prey utracie ,woidy i wra-caj'ą c1o natUII'a:LnYJch Oidiległ~i pl'lzy Jpono!Wnym wwold-n'iem1u. W lite:ratUlriZie ~O-'tlkaJllo ·O(Ilils dbse:r,wowaJilej. p~d mik.rroskopem .oiemned .lilildi, !kitóra pr2leisiurwala sie od

z.ewttląrt:r-z ik'U ·Śir'adkiowi przy JPoino1~ UW!Clldinieniu oldiw'o,dni<liil.ej iblasiki WJerlmirkUil~ 1lu

w

czasie rpr-zyljmo-wania przez niego wody w przestrzeń międzypakieto wą. Linia ta powstaje przy rozszerzaniu się odstępów m;iędzy,paildetoW'YICh zaw!łl1tYICh IW ;prlmdiziale w gra-nicach od 11,59

A

do 13,82

A

do drugiego przedziału ich odległości mieszczącego się w granicach od 13,83 A

®

14,36 A. W IPła!S:7lCZY'.21I11aCh .róWn:o1egłych 'd!o

bllJdo-W'Y' pakielta-wejr JSZylbk:olść ldYtf·UIZj'i wody była jed\lia:ko-wa w obu kierunkach. Prostopadle do tych płasz

c.zy'z:n - d)'lflli7Lili. JP1'181k'tytezinie !lllie ma. Elagty,czoość ·Jmizem.iaiilJawy!cJh IW:am1jw \PJ.'zej'arw'i.a JS,ię w ,tym, że pr.o-<ies hyid.1'1altarcji mo:ź1e !być pcJWtórZOII1y wiele 'razy bc-.z ZJiliaiCZJlile~o r21In!llie~a Qdist~ÓW' międl;ytpaJ.deto

W'Yt<lh. PI'.zy dwuttndil:iimetr.owreij rb181S':z.ce w:ermik:.ditu w temper.abz.e 20°C :rehY1dlrai1YIZ:a.c-j,a pir-zelbiesała w ciągu :kilikru. mirnlut. N~jlistJo.'tilłiiejszą coohą IW',pływa j.ącą na je:g~o rlilazJne 218$000!Wan'ia je5t fakt, IŻe poid rwjpływem olgr:7JE1Wanial JWai'Illlilk:ullit adW'adiili8! s·ię i gwałtQwrue· zwięldsiZia' ,s,'Widją .d!Jjętość. T.o pęczm.iell1ie pr2lejawi-a .się

w

cią:g!ły!m ,WIZI'I~ie O!bjęto&ci

doCiho-dzącym !llderaz illlaJW'eX do 35-krotnej obj·~tości pier-watlnej, :przeidętnie rw .gr,an:i-cach :oid 16 do 25 raJZy. Oię?iaa.- właśdi/wy W'etitnikillJliiłJu /Waha się rw g:ra.nica1ch

oldl 2.4 do 2,7 g/~. Cięrż.ax' nJaiSY:PQWY skały S'U.r'OIWe:j

wy;nosl

w

tprzyjbl~ilem.·iu

ok.

1920 lkg/m3, a ,po pr2le-;prowad'zelniu 1Pr10Cels111 pęcZinienia qd kil!kU:dlz;i€1Sięciu do 900 kg/rril JPęicznlienie :wlennd:kluilittw je~&t prostopadłe do

.jeg:01 ułolżeinlia paJldebav• ... lelgo. Pr:oeeJS. tem \Pl"zebiega w JWa-mnlk:ach 'laibariaJtaryjlnyelh 'jiUIŻ

w

:telnljp. 000~700°. Dzięki 0/glr'zew,an,iu pOJWistaj·e le~ka wypełnio.na po-.w!iebrozean .llllałSia, ze złocistymi, ibłyszoZC!JCYmi i odbi-jrająlcyttni \POO!ffiiein.iowanie cli;eiplne pOIWierooh:niallili,

c'h:u-T'a:kiteiry!z-ująca 'Się idiolskonałymd Wiłlaisn.ościami

:teTtm:olizo-lacyjjlllymi. M-echanizm ;pęczJnirenda pOiłe!ga na tym, że JW o21asie ogrzleiw'an'ia oibecina w przelsbrzeniae'b między IP81kietowy.ch woida g;wail!toWI!lie pl'z.eCihodzi w parę

ri IPdd .jej dilśniem.ileim za.clherdlzi T1017Jdziden:te materiału na JCie!lkiie !blaszki Wizldquż pła.s2lCZYZin łiup1i waści. W cza•sie ogrzewania,

.

oo:

punlktu !kiedy n~astaJPi na,we!t częlściow:aJ nioodtwll1!ll0ai1TII8J rdiehyJClll'a:tYJZa·cdra., ma1lea:i!lł w całej !sWe~. masie staj:e się !Sła!by ·i kruchy. Nłeczail.eiŻ nie .od wzros.'t'U olbjętiości IPod w2®lęd'etrn s.truktUil'alJnyt:n.

zarÓ!WIIlo ma!tleriał ISUIOOiWY, jalk i mia:tell'ialł IPO prooesie p~nienia są ildeiill'ty!c\Zine.

WerttnitkiuJit ma n'iesitały ~d ehleanliiomy i 2ttnienną mwa.rtOIŚć iCZią,lstełc:2lek WIOidY. Wzór ogólny wierlmi'kulitu

moona

pr:zJediStawić:

(ili:tO, Mig, Qa,) {1\llg, M, Fe2+, Fe3+)a [(Si,

Al,

FeS+).,Oio] (OH)z n. H20.

iP'Ir'zyjmuti e ·się, że H ości pdsJ:z,clzJeigóLny~h s!kłaldl.'lików wahają się w granicach: Si02 37 ---' 420fo, Alz03 10

-1311/o, Fe203 5 - 170/o, FeO l - 3°/o, MgO 14 - 23°/c, H210 8 - ·l!JG/o. W lalniali:z:ach cherokznych rs't!wiel1dZ8J się tak:Ze peiWIIlie hlościi !K20, NazO, CaO OTa'Z' ZU{Pełinie !Poidlrzęd.nie Ti02, Mn.O i P20s. Chra/rla!ktelryStyczJna

dest

nilsikla zaiW'8rtaś:ć iWiaiPilla, 'który w ·strulk:tulrę ;we.rlrnik'll-li'tu WICho,d'zi '7Jil.aicz:nlie ,gjOrzej od m:a/gl!le2JU .Wslkutek wi~ prom.iecni:a ~. .Przy Cloende wer1m.i-kulitu jako surowca wą.żny jest stosunek Mg : Fe, .kitór:r poiWinien !być jak Illa/jiWtiększy. iK!areysltny vtpływ na włiasnośei te~hmlalogioZn.e w-all'll'Diik'ulitu ma taik:że d1llż:a za1wlaxWść wa,~. A'IJiarl.izy ohellnio$łe

(2)

w:ermlkluli-SKŁAD CHEMICZNY WElUIIltULl'l'OW Z ROtMYCH zŁOi

Trana·l l

Trana-wal wal wal Libb Y l

Glen·l

rock Hilla Ber·

l

J lUlileJ •

Zw. Pł. Afryki USA l

l

2

l

3 4

l

s

l

6 Si01 39,37 44,32 41,21 41,0 37,4:0 36,12 AI-.o. 12,08 6,63 8,06 18,0 16,86 13,90 Ti01

-

0,19 0,24 Fe101 12,15 4,24 6,62 9,70 9,20 7,0 FeO 4,70 0,68 MnO 0,30 1,01 0,61

-

0,27 ślady MgO 23,57 21,92 24,97 21,0 15,38 24,84 C a O 1,46 3,32 2,10 1,0 2,10 0,18 NiO

-

0,06 0,28 Na10 0,80 0,74 1,30

-

0,42 ślady K.o 2,46 2,30 6,96 1,0 1,01 ilady H10- 3,00 8,20 H.o+ 11,20 6,65 3,22 11,0 4,64 10,74

co.

-

-P.o.

-

1,12

-WARtJiNIKII .GEOLOG:JIC7iNE WYSTĘFOW·ANIA

I WAZNiliEJISZE ZłiOZA SWI.Arn>WE ORIAZ

IPBIODUIK.CJA

l

Złoże -W'el'Uil'l:kul.tu IW miarę ,W'm'IQstlJI

zainteresowa-nia nhn dako eenn:ym SUJ.'IOWIC'eiXl st:wierdzlwlo

w

Ucz-nych miejscach, a ~ llla~ch na świecie

za-liczyć o'boonie należy zł!1la IW pOI)u.'c:fulowo-tachodnim

Transwalu

ora.z

.złoże w stanie Montana w USA. W,wt~ienia 2lł~ wen1milruli1JU .maoe są .ter! z Kanady, A'USitralU, NO,Wiej Zelaalldii, ZSRR, LnldH, Rodezji,

Eti.P:.

tu,

Ugandy, Madagaskaru, Brazylii, Chile i Japonii. Zamac-za się lbra'k IW'l~h złóri 10 cha.radderze

prze-mysłowym na ~ EW'(llpy.

Wia~i o lwti!J:!unik:a.ch ,geolQKf.dznylcih

wyst®()-'W'.alni-a ·Wer.mlik:Uilitu są ~- Ogólnil.e marina

stw!lerdzić,

m

na!iw'iQk&ze złam ·tworZI& 21mimi0111e hy-drotermal.nie w niJB·ldch ltempeira'krra.ch żyły łub

so.-d'lle!w'.ki

bfoaty!flu lub :fll.ogdpltu, które pOiWistały ze skał u11lra.zaF.etd,Qwycłi pmel2l metas<matozę. Wermikulft

molte ;te,! poWstać IPI'ZE'Z ,proctes wietrzenie bl.oty.tu, aae

w .tych .W9.l"'mkach nie iiJwa.rtzy on na ogól większych 'Sk!u!Pień.

Rói.ne złOii.a OliDalWianego m'łnerdu dhara:ktl!l'y%Ują się jednak odrębnymi warunkami, gdy idzie o szcze-góły fW'YBtQpolwa'nia gool.Ogk:zneeo. iNiEfkitare

z

nich

am6.wfmy m :PddsbarN'ie

dosł"Aple~ IJ.łeraoflury.

~a ·W'el'inilwlltu w Tra.nswalru 8łł połolme w

Pla-laborca w rejonie Selati. Obecnie eksploatowane zło IŻe odkrYto· tu

w

11936 11." .,

a

,jego .2lii6Qby acenia się na

ok. 10 mln

t.

Ma OllO f<n1mę ellptl'1C"lllla o 'lW.ciągiaki

900 do 1300 m, ~~ 700 db 11000 m i w;r.&~e

w

batol.fde,

w

Sktald!

· k:tóreilo

wchddrzi setpen.tyDLt

i !Sikała ~Y!bQw'a ~ z !Pittakseln.i'tem. W

ma-sylWie

.tym

ll!POtY'.Ita

'IJię -daJki sjenitu.

Wyróżniono

tu dwie odmiany wermikulitu, pierwsza

to

clemn.d:Jr!lma.tiDa, .m~ i'beaatettn,

przed-s'toalw.i.ająca hY'drdbiotyft;Qwą .ml.klę; idiAJga

odmiaiDa,

bar•

dllliei

cenna

pad

1M!JiillQdem

~ 1to złocisto

brunatny IWexmlllrulflt ~Y z flogofpitu.

Głowna

masa

~tawfaljąca. tpierwszą. odmianę

jes,t drdbnłozl8!l"n::!Sta i wysłApJ,je ZSiwBzie łącznd.e z

apa-tytam. Je} ciężar wlła'§ciwy wyn;cai 2,67 g/mil. za,war-·tość wody konstytucyjnej

Je6t

mała", wy'na!d bowiem 7 do 8'/t.

w

21w.ią;zrlru oZ tym illliniqwy ~oey'Imik ,PęClZllienia obetż ·~ stasun!kowo nfśld i mlea::i się

w

aranicldl

od 111 do 16. Ten

t31P

~tu jest

7 37,94 1,44 0,50 4,05 0,09 0,20· 25,84 0,01 0,01 0,01

o.os

10,34 9,67 0,02 0,02 l

Bułdymi Bułdym

ZSRR 8

l

9

l

10 41,50 41,94 36,65 11,45 11,95

10,75]

-

0,39 0,48 2,40 5,37 9,64 4,69 1,81 0,29 0,25 0,21 23,17 23,98 24,03 2,36

-

--·

0,18 0,24 1,89 0,52 0,44 4,12 9,03 5,08 1,18 5,70 5,69 3,57 6,40

-

0,06 0,05

-

-TalleJa l

Hafalit Maroko Bruy-_lia

Fuka-tzima Egipt Japonia 11 12 13 Ił 36,23 42,53 35,8 42,41 14,19 15,5 13,87 1,42

-

-14,34

-20,58 10,07 0,71 18,92

-

1,02 23,59 27,61 26,3 8,42 1,54

-

10,31

-

--

-

ślady

--

-

ślady

--

4,50 18,36 11,7

-

--

-

--

-

(3)

-o .zln~W:mej ldlługaści

saozew!ki

twłród skał

ultrazasa.do-~b, na lktóre oddz.Jaływały roztwory zwia~e

z młddYlllit ttXt::rmjąmd.

sranttawJmL

. IW ·IndiaCh fllJJori.a ~tu :wyatQpudą w 8Zen'gU punk.tów, niakfedy o óużydh. zasobach~

a.Le

abecnfe

brak jasZ~CZe ilciełYIC'h da.nycll o .icoh INIIZIIlia.raoh i

ro-dzaju. Najważniejsze złoża koncentrują się w rejonie ·chatra, M:y\garle, Cha-'DIDia:J.'ia.ypatra i fnin.ycb.

Wermi.ku-Ut .w~pje :Ilu w ~Jskich ubworaclt,

wst.re-fłlldh, 8Q"tie IU'Iillra.za8aldawe skaiły były intrudowane

.kwlaśnq :lub zuadawą mail!lmą. Na ogół wermilqilit wys~ tu IW' 21mien.ionYIQh uJ.łor.alzasakfawyah sim.·

ł810h O.riiiZ :koot~tujęcy:C'h z

mam

opegma.tytaoh i żyqa...""h k.wa11COW'Y!Ch. 'W,sl;ępuJElloel odmlany charakteryzują

się kolmem ~ z mErtalkznym :poły.slldem oraz

odmtany clemnozielldne i tn'lllinaotnaszare.

W 'POludn.iawej

RokJe7Ui

łialjwięlasze zł.orba

,'Wiel"miku·

litu ~ą ;w ikantilekhfe Saiva-Hil1s.

P.rzedsta'Wii.a--ją one m~ Sik~a i żyły oprz'eCfnająoe

pi-rQklsen.ity i sjenity, ~ępu·ją.ce w centrall.nej ozęśoi

:maiSYIW!U dcl2lQne.go głóWlilie z sera>entynitów. Podobnie

jak . w Pallibaroa

mama

.i ;tu ~ić odmianę.

cielnrlą,

oba:rCdzJeJ

dmJ:mm.'l.llll"'lł!rtą, której :ta.warzysz.y

apatyt, oraz odmianę barwy żółtobrunatnej, określa

nej j9Jko h~t .. Ta Olitaif:ma ddmła.na mwiera

więcej ·WIOdy i Qdznacza się l~ '\Wiaenaśclami.

~6.lnej ~ 'M!'l'mikUilit 'W'Y$tępQje

w

plano--~ lźY'łach o gnibdści Ido 2 m. . . . .

Drobne W'Y(9tą.p'lenla .wermlk:uJitu oble'rwQW8no

w.·· zk1i:u ·Halrafit IWe wBdhodnkn EIP,pcie. W

er.amto-

· I!Delwltoh

~ nioEidttle aarpentynł.bjwe sku.pienla

llntrudowan.e ak8l:eniowyml daljk:ami prZII!fehoodzącymł w .pecpnatytty. TQwarz.yoszyły 1m rozflwO!l"l" hydroterr~ IXIiaD!De, lldćlre 'W!Dlkały

w

sel'!pl!llllł;ynowe almly "117Jdłur1 9k'81lenłi0Wiytc!h da)ek. Pod IChtatłaniem ro'~Jflworów w

ży-łBICib .t.worz.ył ałę ~Y[u~'lt. .

iP!r\ldu!kiQja 'M!Il'tmikutUtu

:w

IIkaLi śWLa.ttow'ej rtllzwi:i.a się sey.bkto. Za:CI'IJęflo laD fitdsOIWilć ·W USA około -1915 r. JE@I(ll prdd.UkiQja ':w' USA przed di'ligą !Wojną pnedsta-wiała się następująco: 1924 r. - ok. 2 t, 1925 r. -ok. 92

t,

193~ r. - 6400

t,

1945 r. - ok. 58 327

t .

. T.W. D

l

194.8

l

1951

l

1952 USA 125 767t 189608 t 189115 t Zw. Płd. Afryki 12 527t 24.507 t 36 213 t Australia 153t 56 t . 63t Południowa ·Rodezja 16t 502t

-Egipt

-

637 t 60t lndia

-

236t

-Kenia

-

3t

-138 4.63 t 215 54.9 t 22~ 000 t

(4)

P.rqdUikqW:ane na iba7Je :wertrn.i!lrul.iltu idgn'i.QJ;t;w;~e ,wy-I'!Oby I~olacyjne o7ln:ae?Ja'ią się n.ie.zlwY'.kle krótltim

cy-klem produkcyjnym- i dużą jego prostotą. Znala~ły one

liiC~ne 'zalstolso!w,an.iai, a 'S'.2Xlzególnlie WY'r.Cibó!w O SkiŁOiidzie

·wertmik!uJUt - 'beinil.olnli t - kadl.iJn UlŻYIWa się ido izJila.cdi cie!Pln:ej.

w

piecach lmaTteindwls'kicll ,i ,wielu ilnnYIOh :ty-pa1ch ,pdelców, u'r~d!ze·ń gr2le:wi~:r.y•ch i ISitmzaJrń. WyralbY te ,cHa cslów lk!Oil'liSitl:uikJC:y:jnYICih. są diCIS:t!l/teclmllie :wytrzy-małe, a przy tym bardzo lekkie i mają doskonałe .wł,aJsn~i .teil'lmOi:2'l00:aeY'jlne, lkitćtre tpo.zostao'ą w oldwrot-nym ISitolsu.ruku Ido · ich 10ech mecha~nicZIIlYICh. Na,}ez~ś eiej W'y,I'!Óiby i:zJOilacyjne .z 'Wieir!mi!kuilitern mają cię:żar cłbjętośc~owy

w ;gr.alnicao(lh 101d

0,38 g/1oms Ido 0,64 glom;1 .•

Wyrdby

o

lbar.c!Jzo ni:s.ki.m oiężair'zei 01ojętościo,wym

w granicaJCih od 0,25 g/{jmjl 1dlo 0,40 g/c:rnP maja lepsZ?-właJSn<O'ści izoJ.liJC)"j1ne, jełd:n...a,k zlbY't mała >V'Y!tl"zytmaił.oś.ć meJohanLcZ'Ilą. W~r\oiby S!pe9:mad.ące ~')mag;ania k:on-,s,trfuik.cY'jrrre, ma1ją. iSitasUJnJk!orNJo ~ocr.'sze .~a.snOIŚai

izoil:a•cyj-ne i omacza'jrą się 1WY'ŻlS1Zy!m ciężaxe1m o'bjętośc.iowY'm:

w :gran.icakih oQid 0,64 gjems idb 0,97 g7cms.

Qprócz W'y!żej ,Wispcmruia~ne;y pri01d!uiki~jli !W'Yil'o,bó.w dgjnio1nw,:ałyich iwil·aey,j,nych stoouje się we.rmikdit jil!lko !Cl!odialtek dlo [ekfki® cegileł, 1hh:likÓ!W' i· ·płyt uży~ 1w'anY'Ch w ibuJddwlni.otwre. Cenlllą icll ·zl?letą j.est W

zld:alnc4ść ldJo izdlaoji oid dźvvięków. W tym c~u w 'bu-dloiwn.idtwtiie mieiS2lkalni01wy'm 1s.1Josowane 'Sil. [płY'tY wer-mlilkulitOIWe z 1di01d!aJfikiam żuri.l1u i :m.art;el'i1lli:ów wiążą

cylch, na:tomiaJSit :w bUidO!wnk!bW!ie prze:my!s~o,wyrn,

sze-rOkie •zalstruowtal!lie zna[aJZły [g}La!ZIIll'ow.ane iliekfkie pły:ty JZ~Ql:a.cyj:ne: . 1'!1-ogą, ~-· słwi;y,ć (!,o ibWdio.wy kanałów,

.w

Jttóry,Ch poruis2'Ja,i'ą się gjdrąlce g.a,zy, WtprO'W'adzelllie

gila.zJurow.a,nyiCh oienktC'h ;pły,t 'WielrimjJ!rullLto;wY'Ch .na

. JPQkrY'cia '!();a!cllowe hal ifaJbry!Ł\Zinych pozwalai

na

<liSZazęcmoM ma1:er'iaftóW' ko.nislt11~y.jJnych ,przy i<!i'h· bu~

dctWie.- . · ·

· Wffi'lmiJkiUJUt za!stdS•ffiV,GIII1lo też· '}a,ko !ek!ki wYpełniacz

do · bemnÓ!W' irolacY!jnyeh, służących między innymi

do izołaeji !podzi€lllllnyc:h IPl'ZeiWioldów cie/p1Jriycb. Spe,.

c}a'l'nie 'WYI&Oiki.e wŁaśn,dści !P'O'dl wzgfęde!m izolbicji cieplne,j :;ilalk ,też i dhViiękowlej ma . • . ooto'n

wer'md'-ikuli<tawy. StosuJj!e się :też idodlatak wanmik'U!litu do 'lY'n-kÓ!W' s.z1aiCiłletJnyC!h, prz.~.z co ·reh mll:aJSrio§ci ltermoizoia-cyjnie ·są 3,'5 dlo 4 ra:zy wy.ższJe n~IŻ rz.wytkłyloh tym,ków.

W.etrimikull'it(~we 1beixmy i :tynik'i są stlolsoiwane w bu.:. :dQvvlnictwt!Je IJ:lrzy · W'y,kdnY!W'.all'liu ,sz:tuikart:erii ściennyalt i·· sllifiooW'Y/Cih. UZJ'lSkiUije się przez. 'to lelrk:oiść i

ognio-odjpor'ne JWllla.s.nośdi 'W'YkQnczen'iia wnętrza. Znala,zły też

•7J!!SitosiOW:an,ie natryl<;lkiWialne f:zJOO.aJCY'jne baton·Y pr.Oidiu-kowane na bazie werinikulitu.

w

i{}rzJelmYiSle ohe<ńiliozn.ytrn ma:la~ ·zaiSitqsO:w;a.nie

•.vlell'-mJiJJruLi:t ak!tylwlcwan.y kiw'asalm'l. Prdd'Ulkit ten nie ulega d!ziałantu lpaJry (W'OidnJej, i

tPa:r

:kwlaJSÓW. Wykorzys.tyW~a ny 1byjWa ptizy S'UJSi2leJn$UJ jprejpaa'altóW W IQibiOOlliOIŚC:i czyn-:n,dków lkórlozY!inY·C·h a faiklże jarKo k.altaUzator przy SY'fi;"

tezie nlek!tórY!ch ZIWiązków :O!r'gan<lczilYJCih. StasQ.W'an;o

go

też w charakterze adsórbenta, przy czym jeden

g!r'aJm 51,piriois~kOIWia•nejgo ,wernnJiiklullitu. ma. tpQWie:rzchnię aJdisOirpicyl,itnią IO!k. 10,'35 tm2 • Bytwa też U:ŻYIW'all1Y j.aJto WY'-:

pelniaez IW chem!iomie Oldipctrnycll ma'sach, do izolacj,i

ciejpllnych i .iamylch celów.

Oprócz iWJltrAolnin'ianYIC'h, n,a)jiwaiżniej:s!ZY!Clh zm;ilxlsOIW'an

mailazł też wertrn!i:ku'lit Zl!lBtoisawanie

w

wilelu tnnych

przYJ?aidU!:iach. Użyto go jalk:o :wyJpełniacza· przy kasacłJ. ~llliotr.Wiałyich oraJz ;wylrorzY!sfując 'jegp le!.k.mO!ś.ć przy .lrul"tY':uacll tea!J;r.ailnyoh, Szytbkie pęcznienie, Qgniot.rWił ·łCIŚ'Ć i do1Slronag_.e właJS~ności ,terttnoiZioi1a,cYJjne w potdwyż .2ZOn•ęj -'tęln:per·altume . lJiinloż!li!wliły ZaJStruOtwanie go _w s,uc~ze:gó!p.Y'c:h Pr"zypa.ciik<a/Ch przy ga'liZieilliu pożaró.w.

Ogn;iSik;o !Poż.a.row.e !Pokryte i'yV'alr,stwą IW'e'l'llll.iJkuiltw jest

z:l.(Jik!al;i~a:pJe 1dzĄęki gwaQWWinęrhu [[ięciZIIllileniu. i świet

nym w~asnośCiom termoizolacyjnym tego minerału.

Je-go ~>lłasnJO!Ścli '<lo · :wytwaT.zaJIIli.a poiŚlizgu powier~"li

w·Yikmzystano, IW. '()dlewnieotwie. Ball'ldzo roodirobniony

'we:runikuil~t d!oda!je się do amar6w IJmacuj.ą~cy~oh ·W

wy-.sokicł). ~e.mperatura~;:l;l, Korzystną rolę przy procesach

.farlmqwlalnia_ w metalurgii .prQsz:k6w odigll"yrW'a beż mały

dodatek IWłelrii:Ii<ikuUrtJU. ·

iWY.51ZC'2Jeigólnione dane; chocia.ż nie ·wYcze.rtpu:ją listy .z;a,st.oso!Wań ,Wierlln!iJtu:litu, 1\VSktazudą n:a }elgo ,szerokie i •WISZE:ChLsitrOIIlhe 'U!ŻY'tl!JO!Wia!nie. · · .

*

Na teTenJie P.olski nde ~stw:ierd:z.on:O ldlo!tychCIZais zlóż

Wlelrlmilrulibu 10 dobrej j-akości, nielmnielj1 .wzmiahkę

o 2JideailtytfilkQ'.I.'.ain1u mine-ram. mlaj<aJC'€®0 buJdowę

.zhli--ŻOiillą Ido W'eu'lmi.kulitu IPOdai~-e Z. Bojl8lrsk:i. W j.ednej z: .lmipallń tmalglr.~e,zytów ~f:Jwliie:r!diził miin<eii'ał ba.rrvvy

pru-natno-brązowej o budowie łuskowatej. Na podstawie baid!at_._ :renjjge!Ill<:@r,alfk'znY!ah, dlehyid'rla.tyza~}i, !lil1alizy

lbeinnic~zneu rólfui.aOWielj

ialk:

te?:. IOIZ::JiaiCIZeń ZJdolt1101ści

wy-miLany j:dnÓIW i O'biserw:a!cji milkms:kc!PCIW'Y,Ch Z.

Bo-'jialr'Siki S'liJ",."'er'uJj,e, że .mineralł tein ma .struk!t'U!rę miesza-lllą wel1Illd:kulitowo.,oMory,t'ową. P\J:'.Z€1prowalcf2lQne przez S. <Paw.lic!Wskiego i Z. Boj,arskie-go ba!da'Illia naJd 'j.e.go

!PI"z.yJda.truC1śicią 1stwiet1dJZiają, że ma on l()jgii:,aJ111'i<lz.L'II1lą

?Jdol-IliO!Ść .z.W'ięk'sza,rili.a !SWOjej obJętości, w:sk'u!tek e:zegc• .otr!zYirnlanie z niego ,WyrQiby iZial:acyj;ne ma,ją cięża:r

obj~tościorwy 1średnto idJwukro.tnie więjkszy ruż wyrr.1by

~aniOZI!le iteJgiO tY!PU.

Moż1ilwości W'y.stępowa!Ilia iV\ile'rmikmlitu .w Pol:sc~ są

.raeozej !Ojgr,ajni(•zone. Na ·sz;czególną lUrwagę z;a!Sług'iwa

ły'by PI''Zield!e .ws·eyS/tkilm masy,wy ser:pentynLtowe .z.na-Jlie z iObSz.a.r'u DoliJJego Sląlsikia, a ~własiz!cza te jego

ozęJścl, ik!tóre lk!ontJaJk!Uują z inltrut.~ami ktw.!l/ŚilYJdh lub

•ZaJsadowyjcih Slk1lli: IIllaJg!mowycll. Mógł!by .w'7JbU!d!zić zatn-te.r<esowalnie .w jpr!Wa.C'h po!SzuJtiwawczye:hi TIJP. ma~>yw 5ell'IPeiJ1itY\IIJ.t{)/w·y. o.k!olicYI Bł"as21owic k!O/ł1ol Ząlbkowi,c

Sląskich, który bezpośrednio przylega do tzw.

syeni-tów niemoZiań!slkich. Na daW.nY!Qh niemiedkilch m':łpach ge,olO!giJcZIIlych nta ktQntakiclie między sye'Illiitem .a

S€!1"-pentynitem zaznaczona jest strefa łupków mikowych.

PoZin'łme tej <S't.tefy wyidia!W'ałiolby się soozelgólm!ie cie.,. kaw e.

WydaWałoby .się rÓWinieri .r'zoozą wa.żną

przeprOIWa-diZieni~ lbrudiań dla 1JIZ'ys;ka;nda odpow·ied:zi, czy ;tó:l.nego

Todl~>l,ju IIIlliilcl, s'talnlqwill!ce

w

niek:tóryiCih rejcma,ch

DOil-niego Sląsika wi~ ;n.rugr,Oimaidizeonia,

me

wy!ka:zJUiją

· dbjawów IPęCZinileruLa IW czasie ()Jgr".zewa'Iida, co j~est ·jak 'w'iajd!Oimo isto1t:ną <ce:chią. IW'el'IIlli!k;ulitu. :Należy (lla'zn,a~

·ozyć, że ws,tępne d!oświ~a', !które aUIOO!r priz'=IPI'O;"

waldliił 'Illald! lłuipk!almi mikowymi z Qk:olicy Gi~..rczylna

.koło SwmeTaidlowa, dały wyJni:ki negartytWne. LITERATURA

A m i ·n llVI. S. A ;f i a M~ S. ~ AnJthJqphyUi,te-vermi~ auiliit deposi!t of · Hafafitt. Ea.stern Desert, ®gyJpt. ,,Econ

Gecllegy" ·1954, n;r 3, s. 317-327.

B a .r s ·h .a: id' I. - Ca<t1oin ex.oha1njge hl Illlkla.ceous mi~

Ille!raTs; I. iR.ejplac.ea·biiity of ,the interllay<e~r catioos. Olf

ve'l'lmi'Culilte With a'rrllm:dniUJm · i8.o.'1'd \POtalssi'UIIn ions.

"iSoil Slci". 1954, nlr 6, s. 463-4?2.

Boj aJ.'Isik!i Z. ~Skład mineralny i buido.wa

kira,lio-wych skał talkowych. "Prace Inst. Min. Hutnictwa"

9, z._ l. l{atowice 1957. ·

C.ar.ruU1~rs D.S.- Vea:trni,clilite .a!l1!d a&bestos

ooournenceiS Hidme-Hill[ rlfstriet. "QueenJSil . Govt.

Mimng J." ;1954, m 627, s. ·64--<65.

F i n ck h L. - Erlliuterungen zur Geologischen Karte

v . .PreU!Sisan, Bl. Zobte'n. Berlin 1928.

F, i nJ ck h L. - Erliiuteir!u~~ge~n zur GeO!Logisohen Kar,t~

v IP.rt."llssseen. Bl. FrankeiilSteilll. Berlin 1900 .

H i n t e i1' J. - DeveiO\Pm'b!lts in the !mCII!l'lllfatdture a·nd use of vermiculite high temperature insulation. ,,Ame.r~ Oe:ralm. SoJe. Buill." 1956, nr 4.

s.

147-150.

Kl'impfli.n G. - L a Vei'Imii.duildte I, Chimie,

mine-rawolgie e't .geoldgie. "Chirr.ie elt trudustTie" ·1954, rur 1, s. 152--i1158,

Kila:n,pfUn G. - La Vett'lmdrulite II. A,pplications.

"Chdlm'ie et i.n!dUistrie" 19'54, nT 2, IS. 31~325 . L a s z e IW' E. K. - Sh~dia. Mos1~Wa 1948..

M e i s t er E. - Erliiuterungen zur Geologischen

Kar;te v. P.I'eUISISOO, Bl, Gnaiderfrei. Berili!IJJ 1932.

N ort h O. S. - Vermiculite "Bull. Bur. Mines" 1956, ·llif ·55tl, s .. 961-966.

(5)

North O.S., Cbandile;r H.P. - ,Firoipertie.s and

QC!cul"l'elliC'e'.s . of ve!rmioulite. S. .Afrk:. "Mini:nlg a..'l(rl

En®ng J." 11954, ;pair\t. 2, m 3183, s. 8~56.

Pa;włow!iSiki S, Boiaraki iZ... - Bad'a:nia :nad

UlŻYJciem \Wiellilllikllllliitu

oo

izola1t>ji ci~j, "Biul~tyn

lni:f'orma,cy1jnY' I. M. H." 4, 14, 19515.

Sriniva;san N.R. Rama Murthy RK.

-V·e!r1miouliiba anld' il~s ,banelficati01l1 a revi~. .,Ea:&t

Metails rev." ·Hl55, 'ni;.· l, s. ·l.i13-lll7.

V er m i c u l i t e - a E>eecmda:ry illliLneral. "Indian

Minerals" 1954,. nr 3, s. 213-215.

V er m i c Ul l i t e iln SoUJthern RbJQłde!s:ia ,,Rhodesdan

Mdniu.'1·g Rev." 19515, nr 8, s. 35----3'1. ·

V e r m i c u l i t e mining in South Africa. "S. Afric.

Mi!nling an~d En:g, J." 1959, nr 3394, s. 335-357.

W.eiss A., Mehler A., Hoimann U. - Zll'r

Kermtn'is v,an ,orga:nqphdlem Ve!['llllilruUt

,;z..

Natur-forsch." 1956, nr 8, s. 431-434. PE310ME

ABTop rrpHBO~HT xapaRTepHCTHRY MHHepąJibHbiX

CBO~CTB BepMHRYJIHTa, YCJIOBHH ero pacrrpocTPaHeHHH,

BruKHe~IIIHe MHpOBble MeCTOpom~eHHH H

MHOrOtiHCJieH-' Hbie B03MOiKHOCTH IIpHMeHeHHH ero B IIpOivl:

biiiiJieH-•HOCTH.

GEOFIZYKA

KAZIMIEJR'Z PRIZBWŁOC!cr

Akademia Górnic2lo-Hutnicza

NOWA METODA PROFILOWANIA ODWIERTOW W USA

W Stania,ch. ,Zj,e,dlnoa:aoiny.oh zajprclponlqW:aln.o os,tatnio

nową m>eltqcLę /]Jirblfi:liowa•niia 0\dwliertów oipar:tą na .za

-.sadzie ez<j,~w~s:ka rezon:a1Ilisu d•ą1d:l"o;\';eg,o.

Do odlwiE!ritu opuSizcza się pr.zyrzą,dJ Zlawiera)ący

S!Pe!Cj,ałną oewkę w~tM7'a:rzaJjąc•ą; /POile ma;gnetyc?Jne

w -odw;iell'iCie. P:o1le tio 1ma na:tęŻielnie wystaDczaljiEJiCe do w~wcłanlia \POJaryZia.c<jii ją'delr wCidlar:u, ·zlnajdu:jąt,ych

,się w góvo:tw:orze, ni1e związ.anych w .C)i,alła•ch sta~łyoh

(,w:o[dia•, nc[pa ;na,f,tOI'Ma, ga1z zile1mny)_ Nagłe .wyłą-eze.nie po:1a magnoe:tYICizinelg!o ,po!Wodu,je po;w:stanie tem!dencji s[pola:ry,zo,Wia,r:ia 1s.ię •}ąider !Wioidarlu :z;~o1dlnae z llcie.ru.n

-kiem zilelrmsllde&;o [pala m8§net)"czneLgo. Zj.a,wils,ko to

nii·e za!Cihoid!zi .n1atychlmials:t, -le•Qz wyma;ga, ip8!WU€1g'()l

cza-su, dzięki efektowi żyroskopowemu, spowodowanemu

iJstnisnd181m s,ptP.<U jąidrlo:wetgo. 'Bf€ikJt ten I!JiO•WIOiduje w t.ej sa1mej1 ceiWjce, t&tóva s,łużyła do WYIWO;łania, palla ma,gn

e-'ty;c:zmego, królt.~OitDwały sygnał €'l·ekltrycziny, Im,puls

fe1n pmzesJ\i:la s1ię n;a,s•tępnile ,na ·,POI\\~ie!rz1clh1Iliię po· kablu

i :J'Ie'jestnuj.e się 'taikłe [pammetry, 1j1a:k: amplitudę sy

-gna;łu, l(!iZal& za:nilklu syign,ału ·Oira;z. za[eżTIIo'ŚĆ między amfpltt.uidą :i CZ'als·em tmv.a:ni·a 'I~O!laryZ1a1cjii. Amiplituda

•sylg:nału ,j!eiSit /]Jirropoltcj,ott'la~n.a do ilo1śd prot,onó,w z

a-wantyoh w v.1xl:zie, r.orpłe n.alfto,wej 1u'b ga;zi•e zie1mnym, prz:ylpaldlaij.ący\ch 1na jedlno,stkę objętości skaJy. Me•toda

ta po,zw.a~a wykrywa·ć 1wod'ór zawa111ty w d€•ozy, a nie

związany chemicznie w ciele stałym. Zaproponowano

d[a nd•elj1 'S(pe~j,aJ:nlą na.z:wę Fl<,L (F,ree Filu:i.:d Lo\g). Czas

,zani'ku ;s.y!gjaału w.aih:a isi:ę

w

.granicach Did lctil,ku do

kiilikuset m1tliseikulll'd i ZaJle'ży .o1d rodz.aj-u ci~zy, cha

-Inkite,r•u pOiwier:z,abJni klon;ta~Jljtu:jąc)'lch z doozą ora1z za

-·wwrtośd m,ine:rałów ilierramagne'tyc:2'Jny.ch w s!kałaeh .

Rejestra,dj;a ,zaleiŻlrliOści mię!dzy' am;pi].Ji.i,uJdą .sy,gnału

a czasem polaryzacji pozwala w pewnych przypad

-kaah r.ozróżmiić kilka modozadów de-czy, j1e1żeli medium nlalsycalją;oe, po,ry 'Nr ,ska.le jes:t nie·je~or.odne. M<t.ły

dioidatok crn,ag:net'Yitu (Fe~O;) .dlo •pŁuczki molż.e 'SIPD:WIOrdo

-''Mać iodlręl:mą iJ•d pO!la.ry•z:a.cję, c·o ISipra1wia', ż.e ~płuczka za,wa1·ta IW1 od!wierjoie iiliie .wpły:w!a. na irufQTmac)j:e uzy

-ISI"iwan.e z góroltWioru.

DO.a ,qpi,s.yrwanej metody ja!kb ca;łaści zaipDO/]J'ono'"vVIano

rila,zwę .NML (NU\ClLea!r Mag:n.E!ti:sm Log).

lPier•W:SZle 1;\oz·:y:t)'!Wine il'Elzultaty 10-trzyman\e ,w IWaru n-kach polowych wskazują na wielkie możliwości, które

rokujfe .nawia mleJtoda ldla C'e1ÓiW' ,pr,Zie:mysłolwy,oh. Opi-sywana. kJon1ce,~qja ~lUJsiruj'e rów1nież molŻliW<al~ci z.a -SitOISiOIW:ań na:jnqwl.sz:yjch os,ią!gniJęć ftzylk;i Jądrotwej

w [}m.cach przeun)~SiłOI\vych.

LITERATURA

Br.ow.n rR.J.S., Ga,m.son B. W. -Nuolea;r Mag~n,e

tism Logging. Preprint of the Paper No 1305-G p

re-S•en:ted ,a,t 1Jhe 34 Ainmtail. Fa['l Meetin[g olf rthe Sode.ty

cd' Pleltoo:l.eum En[gineeris, of ,the Aimeri.can LniS<U:ult.e

alf Min.lit11g, Metaillun:!gilca•l anJd Peil:,roleUim Engineers in

DUJ1las, Oatclber 4-7, 19'59.

ADAM DĄBROWSKI, JERZY GORSKI

XVII ZEBRANIE EUROPEJSKIEG

O

TOWARZYSTWA

GEOF'IZYKOW PROSPEKCYJNYCH

W dniach 9-11 grudnia 1959 r. odbyło się w Ko

pen-hadze XVII zebranie European Association of Explo

-ration GeophyS!icists, w którym wzięli udział m. in.

aUJtorz.y ntniejszej notatki.

Program zebrania obejmował dwie części: "busmess

meeti,ng" - poświęcony sprawom organizacyjnym oraz

"technical meeting" -poświęcony zagadnieniom

tech-nicznym.

Część pierwsza obejmowała m. Ln. uczczenie minutą cLszy geofizyków zma·rłych w roku 1959, wśród

któ-rych został wymienio:ny także prof. E. W. Janczewski.

Część druga składała się z 22 referatów. Otworzył ją

w imieniu ge-ofizyków duński-ch prof. Lyshede

refera-tem pt. "PeiWne poglądy na geofizykę stosoMTaną".

Ty-tuły pozostałych referatów brzmiały następują.co:

2. J. Bondam - Zdjęcie radłometryc2'lne południowo

wschodniej Grenlandii.

3. A. Bauer - Między.narodowa WY'Prawa glacj olo-giczna na Grenlandię. Realizacja planu prac se

-zonu 1959.

4. H. Braekken - PoszukLwania rud głęboko wystę

pujących.

5. B. Tornqvis,t - Poszukiwania lotnicze - ogólne poglądy na możLiwości ich stosowania i ·ich o

gra-niczeń.

6. A. Lundbak - Potencjał gebelekltryczny między

brzegami kanału (Tybori:i.n) związany

z

tran