O występowaniu surowców w utworach gotlandu Gór Bardzkich

(1)

o

WYSTĘPÓWANIU

"

SUROWCOWW

UTWORACH

:

.

GQTLANDU

:

.

_.

GÓR

BARDZKlCH

.

" . .

',

"

.:d:ni~\\iGóf.~~~~~~~

.·

.,

.' części arlmsza' Kłodzko .. w skali ' 1 :'100000. Najpeł

mejsze profile odsłaniają się W'. Wojclechowicacb, .. ' .. Podtynlui ZdaD.oWte oraz na wzgórżu Łupianka koło

Wla,czy (ryc. .1;). . . .

·

·· ..sięd.zitc

.

profl:1 lltologiczn;f-. od

warstw

.<st8rszych · do młodszych, wyróżniamY: ' . lidyty piętra

lando-'WIei'y,

.

następnie ikr.żemionkowe,; miejscami nieco

118-,te

łupki gr~toHtoWe'

z

~dkami. lidytów

bale-. zące do· taraJion-gala,·: dailej łapki ". gioaptolitowe .:

,z'fauną 'charakteryiltyc:mą Qla weD10ku Qraz łupki . .:

· zdanowąkie z wkładk.anil:. hipkU graptolitowego' .

obej-mujące do~y ludlow. .

...

. Tak

dla lid.y1l6w, jak i łupków Si"B!PtoHtOwych· cha_o r8kterjrstyczna . jest' -znaczna żawartość SiOll' da-· jąca. się obserwować w cienkich płytkach jako

drob-nokrYstaliczna masa memionkoWa. Masa "ta 'prawie .

:całkoWl,cie zamaskowana. jest substancją w~listą,.

co

I

nadaje skale barwę od cl~{)6zarej do cżarnej.· Za- ..

,ribserwow-anę w płytkach·"oczka" m.8ją jakby

rOzle- .

:. wającą się obwódkę wy'wOłaną.prawdopodobnle

obec-ilością płynnych węglowodorów. Tak lidyb' •. jak i

. łupki graptolitovie pocięte są~łkaiDi

k\\rarcU,

których . ułożenie pozwala.na Sl)gerOwanie, że .omawiany

0b.-.' oBt.Qr podlegał przynajmniej dWWn-otnym ru.<:hom

. tektonicznym (ryc.'. 2, 3). .

FOdane

w'

tab.

J w,Ynikl anaI,iŻ lidytów oraz

nze-

..

tń1onkowych i. ilastyeh. łUpków graptolltQWYch,.· ~

zwalają. na prześled:tJenie sldadu' mineralnego .vi

·No .

... Lidyty :wYBf4>Udąee ,na

0tJszan.e

Gór

Bardzldchsą

idlnie epękane i CZęstokroć prz..y ude~u rQt4)8;'

dają się

w

ikostkę.Biorąc,to :pocl'tlwagę, nie mogą ·

.·być ~ane jako .materiał. budoWlany, . mogą . na~

.

'. tomiaet maleźć zastosowanie' jako . kamiefJ,. probier- ..

. c:cj lub6clerń,y. PoDadto mogą służyć jako

tlUczefl

. -drogowy. . . . . " - .

.. . Wśród czarnyd!' łupków . iraPtolitowYch~erdzi,. ,

;'lam występowairle pojedynczych konkrecji

fosfOl'Y'-" '-/ " :

. R,//e.l.

'

,

.

~towych. MOŻna to 'szczegó1nie. zaobs.ilrwować,

w

par-tii 8pągoW~, ibUżej ·ikomplekSu. IIJdytów. Stwier~e

konkrekcje są .syn,genetycz:ne, rozmłary i<:h są róż .. ile. Sredmca wahast~'od l do 12 <:~.·KookreCje mają

,

u.ztałt

.

kulisty. Na . bo~b są nieco s.pła~zon~. Po- .•.. nlu, 3' -1 '7""

'

odsłonsęcie iD.wojciechotołCach,

'M wzgÓTzu _, Łupianka, 4 -_{. .}_._.2 '-'-_.w Zda1łoune.

ióPodttJ~

_.

. . ..

(2)

Znak _Mlejscowo~ć

I

Skała

pr.

W. Wojciechowice lidyt

W

t Wojciechowice lupek grapt.

W_a Wojciechowice łupek grapt ..

L7 Lupianka łupek grapt.

LII Lupianka łupek gra pt.

La Lupianka łupek grapt.

Z, Zdanów łupek grapt.

Z7 Zdan6w łupek grapt.

I

Z.2 Zda nów łupek grap~.

wierzchnia konkrecji jest równa, błyszcząco

wypo-lerowana, barwa ich czarna. Spotyl{a się także wśród

nich konkrecje septariowe.

Wyżej omówione konkrecje ułożone .są w s

po-sób regularny, tworząc warstewki o miąższości

10 <:m. Opływający je łupek graptolitowy jest s

nie zgnieciony i ściśle do ~ich przylega.

Ryc. 2.

Żyłki kwarcu zaobserwowane w lidycie

z Wojciechowic

Obserwacje mikroskopowe przeprowadzone przez dr A. Morawiecklego wykazały, że .głównym

sklad-'nikiem tych 'konkrekcji jest bezpostaciowa

.substan-ćja fosforytowa !prawdopodobnie ty:pu kolofanitu.

Barwa konkrecji pochodzi od rot.sianej substancji i.1a5tej i od spotykanej w mniej6zej ilości .substancji

organicznej. Wśród całej masy obserwować można

bardzo rzadkie .ziarna kwarcu wielkości 0,05 mm,

Ryc. 3.

Żylki kwarcu zaobserwowane

iv

krzemionkowym

łupku graptolitowym zŁupianki

jak również nieliczne wodorotlenki 'żelaza rozsiane

w p05taci drobnym kłaczków. Niektóre skupienia

wodorotlenków dochodzą do 0,3 mm, ·barwa ioh jest

brunatnawa, nie wykazują dwójłomności.

I

Thbela I Si02

I

AI,Oa

I

F~20,

.

1

C

I

S

I

P2O$

I

95,06 0,69 0,59 1,46 1,92

-88,69 4,64 1,08 2.02 1,26 0,17 93,01 3,27 0,62 1,20 1,89

-80,1 7,1 0,7 61,8. 13,9 1,9 66,5. 13,9 1,9 74,4 9,8 1,3 79,7 6,9 0,6 81,4 7,8 0,8

Ob erwowany w konkrecjach drobnowlóknisty da-o

lit - Ca" (O,CO,l) (P02, CO,vll ułożony jest partiami,

ograniczając \SWoje występowanie tylko do jasnych

plamek widocznych okiem nieuzbrojonym na

po-wierzchni polerowanej (ry<:. 5).

Węglan wapnia w postaci indywiduów nie został

UlobLSerwowany. 'Sp05trzeżono natomiast silnie roz

-Ryc. 4 . •

Konkrecja septariowa z łupku graptolitowego

(ł.:,upianka)

łożone ziarenka pirytu o wielkości 0,06 mm oraz

<:zęŚciowo już przekry.stalizowane owalne skupienia

opalowe wielkości do 0,2 mm.

Analiza chemiczna wykazała zawartość 28,46%

P~05. Mimo iż zawartość P20!';

w

!konkrecjach jest

znaczna, to jednak nie mogą one ,być brane pod

'Uwagę jako surowiec zdatny do eksploatacji, bo

-wiem ilość ich spotykana w odstępach l lub 2

me-trowych nie może mieć praktycznego znaczenia.

Ryc. 5.

Konkrecja fosforytowa z łupku g'7'aptolitowego Powierzchnia wypolerowana - widoczne jasne

i ciemne plamki

Wy'Żej omówione konkrecje zostały

zaobLSerwowa-De w profilach Zdan6.w i Lupianka'. Liczniejsze

wy-stępują w piętrze taranon-gala. W wen lak u i lud

-lowie (Zdanów) spotkać można tylko pojedyncze war-stewki z nielicznymi zresztą kOD'krecjami.

(3)

/ji9'Ystępowarii.~konlttecji'

faetorYto-wych,whlpkaCh

graptolitowydh nie jest, od~obnione.

,Konlttecjefo-,sforytow~f wysttn>ują<le w warstwach łupku 'gllnia~

" stego na brzegach, Dniestru, wieku górnosylurskiego.

,opisuje X. Bohdanowicz (1)., Budowa tycll, kon";

krećji jestprom1eilisto-koncentryczna i tym teź '

różnią slęod wyatApljących na ,DoJ.njm Sląsku. We- '

'dług K. Bohdanowicza fosforyty sylurskie są zło-,

żami pierwotnym1,które nie mają wielkiego

zna-:-czeniaprzemysłowego.' '

:,'~ ~k.żeSzwiecow (3) wspomi!Ja' o. konkrecjach 'w ,

" "utworach sylurskich na ,Podolu, wykazując ich ku- .

. .li8te. kształty i' promienisto.,.konóentrycżną ,budo~·. .

:, O konkrecjach 'z BardU: Kieleckiego w ,ręjonfe' Ła- .

.' (lowa nadmieniają W. POOaryski i A Morawiecki w

.' pracy. niePublikowanej pt. '. "Uwagi o fa!foryt&ch,

)lerajowyĆh". . . . . • . , ' , . . . .

, Podczas' przeprowadzania analiz łupków ,graptoli- .

towych natrafiono na / ślady wanadu. Dalsze'

bada-nia i wykonana analiiapotencjometryczna dała

na-stępujące wyniki: '

,,-. _'.

.

. Znak pr~., _{, . ' : rodzaj}_skały

"

..

," ., .. , si~ ~

one

"~~o

vI'

·uupieniach;,ObSerwa'eje

VI·

'mikro'" ."

:,6kopie kruśD::OiWym wy>mJll8ne przez dr W_era wy_.

.. kazałY,

te

mamY tu ·do . czynieDf.a zm.arkasyteni;..

. Jak z 'powYtszego 'wynika"wystłU)tijące w' ut~o~

, ,~rach· gotlandu surowce nie mają znaczenia .przemY";

słowego, jednak ~ia·ich pozwala:ją sądzić o prze~

biegu sed.ynlentacji na danym . Pbsz8.rże.

Do

dnia

dzisiejsżego' otwarta jest kwestia, na' jakich .głębo~ •

kościach mogła' odbyWaĆ się ·sedyme~1lacja czarnycli ' "

łupków ·graptolitowych. Faktem. jest jednak, że ob':'

,szarem' tYm I!DUsial 'byc Zlbiornik óSłaIbo przeWiE!-"

,·.trzanym· dnie, gdzie ,panowały wanl'nki- 'redukcyjne:

••• " Dowodem na.' 'to mogą być chociażby' ~j opisane·

konkrecje foSforytowe oraz sPotylkane·na1oty 8łu

. nowe na IPOwierZchniai;ili łUpków. NaleZy tu

zazna-:.'·czyć, że :prowadzone w przyszłości, badalmr pod

tym kątem widzenia niewątpliwie po2jWolą na

wy-. ciągnięcie szerszych niż dotychczas wnioSków'

paleo-·geogtaficznyoh i 'pozwolą na coraz gruntowniejsze

.. poznanie omawianego koDliP'Iaksu skal ,',. •

<. .. o, ' : ; .

j'

.. _"

miej$cowoŚĆ '. zawartość wamldu w.o/",

'-..

.,',-'Zu lupek graptolitowy Zdariów' :',0,03

Zu lupek graptolitowy Zdanów 0,02

Zso

łupek graptolitowy Zdanów' ,0,01

·Ł₅. łupek graptolitowy Łupianka ·0,03-.

Ł_JO . łupek graptolitowy Łupianka .. ' O,Oł

'Ł.₁ .. łUpek graptolitowy Łupianka ,Oj04

ŁJ& . łupek graptOlitowy _.. Łupłanka. '.0,04

..

,;ŁJ8 lupek graptolitowy Łupianka " "

.

-" ..

· ' . Występowanie wanadu wśród łupków graptolito,

"wyehnie jestodosobni6ne .. K. BohdanowiCZ/' (1

-. s -.-.

225)' ;pisze: "W. Uzbekistanie waIkd wystwude VI

'~hodniej części grzbietU TurJdestań$kiego wśr6d'

· .łupków pokładu . graptolitQwego górnego sJJltiru. W

"podobnyCh warunkach ·.spotyka się go

we

wSchod-,. me,

ctęel /basenu Ałtyk".. .

W partiach stroPQ~h łupków graptolitowych

,,:poj.awiają się" wkładki jasnego łupku zdanoWskiego.

W profilu Zdanó:w, zaobserwowano rozsiany w &ka':' ., '.

,le siarczekże!laza· około 3,4°/0. Zmemm

1Siai-czk:U

żela08

. " pOsiadają kształty od izometrycznych do silnie

wYdłu-· mnyoh a nawet gałązkowatych. Rozmiary wahają

· 'się od, ledwo d()Strzegalnych pod ~rl)Skopem'

, , pl,lnkcików dQ ziarenek wielkości l mm. Gtupują

.... ..

. '

LITE~AT:URA

•... , ' :

.

,

,.l. B o·h d' a'~f:o w i

c

,z'IC .-:.

Surowcemineral-ne świata. T. I, Warszawa 1952. Wydaiwnictwl1

PIG;. . ,." .

,'. "

2.'0 !b e r cJ. ,-'- .

Pi:ohlematY'ka'

geoiogiczna" Gór'

'Bai'cizkich ·{Pri:ew<>d.nik XXIV Zjazdu PTG w

, Sudetach) .. )Vl'9cław· 1951; .,'

3. '.'S z w . i~e ·c .0 wM ..

S.-

·PietrOłialla.osa,:, .'

. . docznyeh porod. . Moskwa 1948." .

4.:

T

ut.

~ ~'

u

~

M

o r

a'

~.s

kaM." _'

.Petro-'. ~afia ,j;kał 'osadowych.' Warszawa