Nowy etap w nowotestamentowej krytyce tekstu

Janusz Frankowski

Nowy etap w nowotestamentowej

krytyce tekstu

Collectanea Theologica 57/3, 167-174

C o lle c ta n e a T h e o lo g ic a 57/1987/ fa se . I I I

NOW Y ETAP W NOWOTESTAMENTALNEJ KRYTYCE TEKSTU

K ilk a u w a g w zw ią zk u z d ziełem K urta i B arb ary A la n d ó w «D er T e x t d es N eu en T estam en ts» *

J a k w ie m y te k s t N T u p o s ia d a m y ty lk o w o d p is a c h , do k tó r y c h w k r a d ły s ię lic z n e (ale szcz ę śliw ie n a jc z ę ś c ie j d ro b n e ) z m ia n y i b łę d y . J a k o d tw o rz y ć m o ż liw ie n a jw ie r n ie j te k s t p ie r w o tn y ? J a k i e p r z y ją ć m e to d y ? J a k i m i k ie ­ ro w a ć się z a s a d a m i?

W c ią g u d łu g ie j i b o g a te j h is to r ii s tu d iu m te k s tu w y s u w a n o n a jr ó ż n ie j­ s z e k r y t e r i a m a ją c e p o m ó c w u s ta le n i u p ie r w o tn e g o b rz m ie n ia te k s tu . P r o ­ p o n o w a n o , a b y k ie r o w a ć się 1. lic z b ą rę k o p is ó w ; 2. w ie k ie m (d e c y d u ją o czy ­ w iś c ie n a jw c z e ś n ie js z e ); 3. w a r to ś c ią rę k o p is ó w (p ie rw s z e ń s tw o m a j ą n a j ­ le p sz e ); 4. w z g lę d a m i g e o g ra fic z n y m i ( b r a n ie p o d u w a g ę ty c h ty p ó w r ę k o ­ p is ó w , k tó r e b y ły w u ż y c iu n a n a js z e rs z y c h , e w e n tu a ln ie n a o k re ś lo n y c h te r e n a c h ) ; 5. w a r to ś c ią g r u p m a n u s k r y p tó w (b ie rz e się o d p o w ie d n io p od u w a g ę t e g ru p y , k tó r y c h z o s ta ł o k re ś lo n y w ie k , c h a r a k t e r i o ile to m o żliw e, p o c h o d z e n ie lo k a ln e ). P o w y ż sz e k r y t e r ia , o d n o sz ą c e się do d a ty , m ie js c a p o ­ w s ta n ia , ro z p o w s z e c h n ie n ia , ilości, o k r e ś la się ja k o z e w n ę t r z n e . O p ró cz z e w n ę tr z n y c h k r y te r ió w is tn ie ją ró w n ie ż w e w n ę t r z n e . T a k ż e o n e m a ją w a ż n e z n a c z e n ie p rz y u s ta la n iu p ie r w o tn y c h le k c ji. M ogą o n e b y ć n a s t ę p u ­ ją c e : 1. z g o d n o ść le k c ji ze s ty le m a u to r a ; 2. d ia le k t k o in e , a n ie a tty c k i — w a r i a n t u (N T, ja k w ia d o m o n ie je s t n a p is a n y ję z y k ie m k la s y c z n y m , lecz d ia le k te m koine)', 3. s e m ic k a f o r m a w y r a ż e n ia (a w ię c w ią ż ą c a się z p ie r ­ w o tn y m — ż y d o w s k im — ś ro d o w is k ie m N T u ); 4. b r a k zg o d n o ści le k c ji z k o n ­ te k s te m czy te ż z p a r a le ln y m i te k s ta m i lu b w re s z c ie z te k s ta m i ze S T ; 5. ró ż n ic e w s to s u n k u do d o k tr y n a ln y c h p o g lą d ó w śro d o w is k a (o ry g in a ln o ś ć o rę d z ia N T u ); 6. p rz e w a g a n a jk r ó ts z e j le k c ji; 7. p rz e w a g a tr u d n ie js z e j le k c ji; 8. n ie m o ż liw o ś ć w y k a z a n ia , że m a m y do c z y n ie n ia z b łę d e m k o p is ty ; 9. i w re sz c ie , czy r o z p a tr y w a n a le k c ja w y ja ś n ia p o w s ta n ie in n y c h le k c ji h P o w y ż sz e k r y t e r i a są b a rd z o c e n n e i s y g n a liz u ją w ie le z a s a d n ic z y c h e le ­ m e n tó w k r y t y k i te k s tu . J e d n a k ż e o ile n ie k tó r e z n ic h są o c z y w iste i z a ­ c h o w u ją s ta łą a k tu a ln o ś ć , in n e o k a z u ją się p r z y b liż sz e j a n a liz ie i z w ła sz c z a w p r a k ty c e b a rd z o p ro b le m a ty c z n e . W e ź m y d la p r z y k ła d u p ie r w s z e k r y t e ­ r iu m z e w n ę trz n e : u s ta la n ie b rz m ie n ia te k s tu w o p a rc iu o lic z b ę rę k o p isó w . P rz e c ie ż rę k o p is y są rę k o p is o m n ie ró w n e . Z p e w n o ś c ią k il k a d o b ry c h , s t a ­ r a n n y c h rę k o p is ó w m a w ię k s z ą w a g ę n iż w ie le czy to n ie d b a le n a p is a n y c h , czy to ze ś w ia d o m y m i i d o w o ln y m i z m ia n a m i. P o d o b n ie z a s a d a g e o g ra fic z ­ n e j d o m in a c ji te k s tu m oże n ie z b y t w ie le z n a c z y ć , g d y ż ro z p o w s z e c h n ie n ie k s. JA N U SZ FR A N K O W SK I, W A R SZ A W A *, O to p e łn e d a n e b ib lio g ra fic z n e : K u r t A l a n d i B a r b a r a A l a n d , D e r T e x t d e s N e u e n T e s ta m e n ts . E in fü h r u n g in d ie w is s e n s c h a ftlic h e n A u s ­ g a b e n so w ie in T h e o r ie u n d P r a x is d e r m o d e r n e n T e x t k r i t i k , S t u t t g a r t 1982, D e u ts c h e B ib e lg e s e lls c h a ft, s. 339, il. 71. 1 P o r. E. J . E p p, T e x tu a l C r itic is m , N T S w : T h e I n t e r p r e t e r ’s D ic tio ­ n a r y o f th e B ib le , S u p p i., 891 η.

k s . J A N U S Z F R A N K O W S K I

n ie o z n acza w c a le , że z o s ta ł w y b r a n y n a jle p s z y te k s t. P o m y ś lm y ch o ćb y 0 ty m , że p r a w ie p rz e z c z te ry w ie k i n a js z e rz e j ro z p o w sz e c h n io n y m te k s te m w _ E u ro p ie b y ł _ te x t u s r e c e p tu s E r a z m a z R o t t e r d a m u — te k s t, ja k dziś p o w sz e c h n ie w ia d o m o , w y ją tk o w o m a ło w a rto ś c io w y . N a w e t z a s a d a k ie ­ r o w a n ia się w a r to ś c ią rę k o p is ó w , ja k k o lw ie k w te o r ii je s t o c z y w ista , w p r a k ­ ty c e n ie z a w sz e czy te ż n ie od ra z u d a się w sp o só b p e w n y z a sto so w a ć . N p. u c z e n i są dziś z d a n ia , że T i s c h e n d o r f p rz e c e n ia ł — co o czy w iście n ie m oże d z iw ić — w a r to ś ć o d k ry te g o p rz e z sie b ie k o d e k s u A le f (S y n a ic k ie - g o ) 2, a k o d e k s В je s t d o s k o n a ły , je ś li ch o d z i o e w a n g e lie , a le dużo g o rszy , g d y c h o d z i o C o rp u s P a u lin u m .

N a d e w s z y s tk o m oże je d n a k n a le ż y zaz n a c z y ć , że w y m ie n io n e p o w y ż e j k r y t e r i a są k r y t e r ia m i d la z a a w a n s o w a n y c h s p e c ja lis tó w . S tu d e n t czy n a ­ w e t sz e ro k a rz e s z a e g zeg etó w , k tó r z y n ie s p e c ja liz u ją się w k ry ty c e te k s tu , n ie p o s ia d a ta k ie j w ie d z y , j a k a je s t p o tr z e b n a do p o s łu g iw a n ia się s p o r ą c zę śc ią w y lic z o n y c h z a s a d (np. n ie k a ż d y m u s i i m oże w ie d z ie ć , ja k a je s t lic z b a rę k o p is ó w z a w ie r a ją c y c h o k re ś lo n ą le k c ję , j a k a je s t w a rto ś ć ty c h r ę ­ k o p isó w , ja k ie o ś ro d k i p o szczeg ó ln e r ę k o p is y r e p r e z e n tu ją , w ja k im są s to ­ s u n k u te czy in n e g re c k ie w y ra ż e n ia do d ia le k tu a tty c k ie g o czy k o in e itd.). W p ra w d z ie p o d rę c z n ik i, e w e n tu a ln ie d z ie ła z z a k r e s u k r y t y k i te k s tu z a w ie ­ r a j ą w ie le w ia d o m o ś c i n a t e n te m a t, je d n a k n a jc z ę ś c ie j n ie są o n e a lb o w y s ta r c z a ją c e , a lb o n ie są m im o w s z y s tk o p rz e k a z a n e w sp o só b d o s ta te c z n ie ja s n y i s tą d n ie są ła tw o p rz e z n ie s p e c ja lis tó w p rz y s w a ja ln e . Z e w z g lę d u w ię c c h y b a n a n ie p e w n o ść w y lic z o n y c h z a s a d o ra z ic h z b y t s k o m p lik o w a n y c h a r a k t e r , w tr a k t a t a c h p o d rę c z n ik o w y c h , a n a w e t i w f a ­ c h o w y c h w y d a n ia c h p rz y ta c z a się n a jc z ę ś c ie j tr z y lu b c z te ry — zw ię z łe 1 z a s a d n ic z o ja s n e — k la s y c z n e r e g u ły d o ty c z ą c e u s ta le n ia n a jp e w n ie js z e j le k c ji. S ą to ja k w ia d o m o : 1. L e c tio b r e v io r e s t p o tio r (le k c ja k r ó t k a je s t p e w n ie js z a ); 2. L e c tio d iffic ilio r — p o tio r (le k c ja tr u d n ie js z a je s t b a rd z ie j p r a w d o p o d o b n a ); 3. L e c tio d iffo r m is a loco p a ra lle lo p r a e s ta t c o n fo r m i

(w te k s ta c h p a r a l e ln y c h le k c ja ró ż n ią c a się je s t p ra w d o p o d o b n ie js z a ); 4. Ilia

e st g e n u in a le c tio q u a e c e te r a r u m o r ig in e m e x p lic a t (le k c ja , k tó r a w y ja ś n ia

p o w s ta n ie p o z o sta ły c h , je s t p ie r w o tn a ). O s ta tn ia r e g u ła je s t t r a k to w a n a często ja k o n a d r z ę d n a i d la te g o m ó w iłe m o c z te re c h lu b tr z e c h re g u ła c h . R e g u ły te p rz y ta c z a np. A. V a c c a r i , H. H ö p f l i A. M e r k w e w s tę p ie do sw o je g o w y d a n ia N T u , a w ię c w d z iele w ty m w y p a d k u b a rd z o z a s a d n i­ cz y m 3.

J e d n a k i te k la s y c z n e e le m e n ta r n e z a s a d y są — ja k o ś r o d k i o d tw a r z a n ia p ie r w o tn e g o te k s tu — ró w n ie ż b a rd z o p ro b le m a ty c z n e . H ö p f l z a u w a ż a — p o d o b n ie z re s z tą j a k to c z y n ił M e r k — że ch o ć te r e g u ły są „ p o w sz e c h n ie p rz e z w y d a w c ó w k r y ty c z n y c h te k s tó w p rz y jm o w a n e , je d n a k w p r a k ty c e są s to s o w a n e p rz e z n ic h w sp o só b ró ż n y , t a k że p e łn a z g o d n o ść te k s tu (...) je s t w ła ś c iw ie n ie m o ż liw a do o s ią g n ię c ia ” 4. R z eczy w iście, z a s a d y te są p r o b le ­ m a ty c z n e w ła ś n ie p rz e z s w ą e le m e n ta r n o ś ć , p rz e z zw ięzło ść. P rz e z to s t a ją się z b y t o g ólne, a ja k o z e sp ó ł z a s a d o k a z u ją się z b io re m z b y t u b o g im , n ie ­ p e łn y m . J a k m o ż n a ła tw o d o strz e c , są to r e g u ły ty lk o w e w n ę trz n e , o d n o sz ą się o n e je d y n ie do k o n k r e tn y c h , o d e rw a n y c h w a r ia n tó w — b ez ja k i e jś s z e r­ szej te o r ii te k s tu (np. je g o h is to rii, p ro b le m a ty k i g e n e a lo g ic z n e j rę k o p is u itd.). D la te g o te ż k r y ty c y te k s tu , p r z y jm u ją c te o g ó ln e z a s a d y u z u p e łn ia ją je d a ls z y m i, b y stw o rz y ć b a rd z ie j p e łn y i p r e c y z y jn y s y s te m . I t a k np. H . Z i m m e r m a n n w sw e j n a u c e n o w o te s ta m e n ta ln e j m e to d o lo g ii p o d a je

2 P a t r z K . i B. A l a n d , dz. c y t., 117.

3 A. V a c c a r i , D e t e x t u , w : I n s titu tio n e s b ib lic a e , I, R o m a 6 1951, 359— 361; H . H ö p f l , I n tr o d u c tio g e n e ra lis in S a c r a m S c r ip tu r a m , N e a p o li- -R o m a e 6 1958, 400 η ; A. M e r k , N o v u m T e s ta m e n tu m , R o m a e 9 1964, 12 *— 14 *.

N O W O T E S T A M E N T A L N A K R Y T Y K A T E K S T U _{1 69}

w su m ie d z ie się ć re g u ł, z k tó r y c h n p . p ie r w s z a b rz m i, że t a le k c ja je s t b a rd z ie j p ie r w o tn a , k tó r a je s t n a jle p ie j p o św ia d c z o n a , a tr z e c ia , że p o szcze­ g ó ln e g ru p y ś w ia d k ó w m a ją by ć k o n f r o n to w a n e p o d k ą te m sw e j w a r t o ś c i 5. P o w y ż sz e r e g u ły są r e g u ła m i z e w n ę trz n y m i. C zęsto t a k ą m e to d ę o d w o łu ją c ą się do ró ż n y c h k r y t e r ió w — w e w n ę tr z n y c h i z e w n ę trz n y c h — o k re ś la się ja k o m e to d ę e k le k ty c z n ą e.

B. M. M e t z g e r w sw e j d o s k o n a łe j i żyw o n a p is a n e j k sią ż c e T h e

T e x t o f th e N e w T e s ta m e n t. I t s T r a n s m is s io n , C o rru p tio n , a n d R e s to r a tio n ,

O x f o r d 2 1968, o p ra c o w u je s z e re g dość szczeg ó ło w y ch z a s a d z e w n ę trz n y c h i w e w n ę tr z n y c h (trz y z e w n ę trz n e i d w ie s e r ie w e w n ę trz n y c h , 4 + 6 , a w ię c ra z e m tr z y n a ś c ie , s. 209 n), a le je s t m im o w s z y s tk o z d a n ia , że k r y t y k a te k s tu je s t o w sz e m n a u k ą , a le i s z tu k ą (s. 210), a u czy ć ko g o ś, ja k się s ta ć k r y ­ ty k ie m te k s tu , to ta k , ja k b y u czy ć, j a k się s ta ć p o e tą (s. 211).

C zy rz e c z y w iś c ie s p r a w a ta k się p r z e d s ta w ia z k r y t y k ą te k s tu , j a k to u jm u je M e t z g e r ? B yć m oże, iż m a o n słu szn o ść. A le p rz e c ie ż t a k je s t n ie ty lk o w d z ie d z in ie k r y t y k i te k s tu . W w ie lu , a m oże n a w e t w e w s z y ­ s tk ic h n a u k a c h , je d e n u c z o n y p isz e j a k n ie z d a r n y rz e m ie ś ln ik , a in n y —· w o p a rc iu o te s a m e m a t e r i a ły — p isz e z m y ś lą , d y n a m iz e m i p o lo te m . I n a tu r a ln i e te n p o lo t n ie u jm u je n ic n a u c e , p o d w a r u n k ie m że n ie o z n a c z a d o w o ln o ści, lecz d a je d u c h a n a u c e . J e d n a k , a b y p o lo t n ie s ta ł się d o w o l­ n o śc ią i n ie w z ią ł g ó ry n a d n a u k ą , u c z e n i s t a r a j ą się po o k re s ie p io n ie rs k im — „ h e ro ic z n y m ” ■— u s ta lić p o d s ta w o w e d a n e w b a d a n e j d z ie d z in ie i w y ­ p ra c o w a ć m o ż liw ie n a jb a r d z ie j p re c y z y jn e m e to d y k o r z y s ta n ia ze z d o b y ty c h o sią g n ię ć i z d o b y w a n ia n o w y c h .

O tóż sąd zę, że w ła ś n ie coś ta k ie g o d o k o n a ło się w k r y ty c e te k s tu , tz n . że z o s ta ły w y s u n ię te b a rd z o k o n k r e tn e e le m e n ty , k tó r e o g ra n ic z a ją w d u ż e j m ie rz e s to s o w a n ie te j k r y t y k i n a z a s a d z ie s z tu k i, a c z y n ią z n ie j b a rd z ie j ry g o r y s ty c z n ą n a u k ę . In a c z e j m ó w ią c c h ro n ią p rz e d w s z e lk im d z ia ła n ie m n a z a s a d z ie „ in tu ic ji” , d z ia ła n ie m „ n a w y c z u c ie ” , k tó r e n ie k ie d y m oże b y ć szczęśliw e, a le częściej w te j d z ie d z in ie je s t c h y b a b a rd z o zw o d n ic z e , a w ię c ty m sa m y m c h ro n ią p rz e d s u b ie k ty w iz m e m i d o w o ln o śc ią i k a ż ą k ie r o w a ć się rz e c z o w y m i d a n y m i i g łę b o k o p rz e m y ś la n y m i m e to d a m i.

M ó w iąc, że coś ta k ie g o d o k o n a ło się w d z ie d z in ie k r y ty k i te k s tu , m y ś lę o o s ią g n ię c ia c h n a jw a ż n ie js z e g o o ś r o d k a p r a c w ty m z a k re s ie : I n s ty tu t u B a d a ń N o w o te s ta m e n ta ln e g o T e k s tu w M o n a s te rz e w W e s tfa lii ( I n s ti tu t f ü r n e u te s ta m e n tlic h e T e x tfo r s c h u n g ), k ie r o w a n e g o p rz e z K u r t a A la n d a , ja k ró w n ie ż o o s ią g n ię c ia c h w ła s n y c h te g o u czo n eg o i B a r b a r y A la n d i o p r z e ­ k a z a n iu w y n ik ó w p r a c w sp o m n ia n e g o I n s t y tu t u o ra z w ie d z y i d o św ia d c z e n ia w y m ie n io n e j p a r y u c z o n y c h w p o d a n y m w p o d ty tu le te g o a r t y k u ł u d z ie le

D e r T e x t d e s N e u e n T e s ta m e n ts .

N a czy m p o le g a z n a c z e n ie te g o d z ie ła ? M y ślę, że z n a c z e n ie k s ią ż k i je s t b a rd z o s z e ro k ie ze w z g lę d u n a je j w y ją tk o w o b o g a tą i ro z le g łą tr e ś ć i n ie b ę d ę p ró b o w a ł p o d e jm o w a ć te j s p r a w y w e w s z y s tk ic h je j a s p e k ta c h , a o g r a ­ n iczę się je d y n ie do d w ó c h rzeczy , w ła ś n ie ty c h , k tó r e p o z w a la ją eg zeg ecie 5 H . Z i m m e r m a n n , N e u te s ta m e n tlic h e M e th o d e n le h r e . D a r s te llu n g d e r h is to r is c h - k r itis c h e n M e th o d e , L e ip z ig 1967, 39—53. 6 P a tr z n p . S i m o n - P r a d o , P r a e le c tio n e s Ы Ыгсае. P r o p e d e u tic a b i- b lica , T a u r i n i 6 1954, 157; E . J . E p p , d z. c y t., 892 n. T e n o s ta tn i a u t o r p isz e m . in . (s. 892): „ D u rin g th e t w e n ti e th c e n tu r y e c le c tic is m h a s e m e r g e d as th e m a in s tr e a m of N T t e x t - c r it i c a l m e th o d . I n a n e f f o r t to id e n tif y th e m o s t lik e ly o rig in a l re a d in g , e c le c tic is m e m p lo y s in v a r io u s w a y s th e b e v y of c r i­ t e r i a s u r r o u n d in g e a c h p o le of th e in t e r n a l / e x t e r n a l e v id e n c e te n s io n . T w o sch o o ls o f th o u g h t c a n b e d is tin g u is h e d a m o n g th e p r a c t it io n e r s of th e e c le c ­ tic m e th o d ” ; te d w ie sz k o ły to m o d e r a te e c le c tic is m i th o r o u g h g o in g e c le c tic ism .

k s . J A N U S Z F R A N K O W S K I

n a d u żo b a r d z ie j rz e c z o w e , n iż to b y ło d o ty c h c z a s m o żliw e, w e jrz e n ie w k r y ­ ty c z n e w y d a n ia N T u i w ła s n ą o c e n ę p o d a n y c h w a r ia n tó w , i w ty m s e n s ie n a p rz e jś c ie od p o s ta w y p a s y w n e j do a k ty w n e j w s p o tk a n iu z a p a r a t e m k ry ty c z n y m .

1. K la sy fik a cja ręk o p isó w

P ie r w s z ą z ty c h rz e c z y s ą d o s k o n a łe a d n o to w a n e lis ty s e te k m a n u s k r y p ­ tó w N T u w r a z — to n a jw a ż n ie js z e — z o k re ś le n ie m w a r to ś c i k a ż d e g o z ty c h t e k s tó w d la k r y ty k i. L is ty rę k o p is ó w , o k tó r y c h t u m o w a , o b e jm u ją p e łn y sp is z n a n y c h w m o ­ m e n c ie p u b lik a c ji d z ie ła p a p ir u s ó w , tz n . od P 1 do P 88 (s. 106— 111), p e łn y sp is z n a n y c h m a j u s k u ł — od Ol do 0274 (s. 117— 137) i w y b ó r w a ż n ie js z y c h m in u s - k u ł (około 150 n a o g ó ln ą lic z b ę 2755 o b e c n ie z n a n y c h ). W p o w y ż sz y c h sp isa c h p o d a je się p o n u m e r z e rę k o p is u jeg o „ z a w a rto ś ć ”, cz y li te k s t, j a k i o b e jm u je , d a tę p o w s ta n ia (n a jc z ę śc ie j w ie k ), m ie js c e , w k tó r y m się o b e c n ie z n a jd u je , p o d s ta w o w ą li t e r a t u r ę d o ty c z ą c ą m a n u s k r y p tu , n ie k ie d y je g o h is to r ię lu b ja k i e ś d a ls z e w a ż n e a lb o c h a r a k te r y s ty c z n e d a n e i w re s z c ie — co d la n a s, p o w tó rz m y , je s t t u n a jw a ż n ie js z e — o cen ę, w a r to ś ć rę k o p is u p o d k ą te m w a r to ś c i d la k r y t y k i te k s tu . K . i B. A la n d o w ie d z ie lą (k la s y fik u ją ) te k s ty p o d ty m w z g lę d e m n a p ię ć k a te g o r ii (s. 116, 167): K a t e g o r i a I: R ę k o p isy z u p e łn ie sz c z e g ó ln e j ja k o ś c i; n a le ż y je z a ­ w sz e b ra ć p o d u w a g ę p rz y u s ta la n iu p ie r w o tn e g o te k s tu (do te j k a te g o r ii z a li­ c z a się n p . te k s t a le k s a n d r y js k i) . K a t e g o r i a II : R ę k o p is y sz c zeg ó ln ej ja k o ś c i, w p ra w d z ie o d ró ż n ia ­ ją c e się od ty c h z k a te g o r ii I p rz e z w p ły w obcego (szczeg ó ln ie b iz a n ty js k ie ­ go) te k s tu , a le w a ż n e d la u s t a le n i a te k s t u p ie r w o tn e g o (do k a te g o r ii te j n a ­ le ż y n p . te k s t e g ip sk i). K a t e g o r i a I I I : R ę k o p is y o s w o is ty m (eigen) c h a r a k te r z e i w ła s ­ n y m (s e lb s tä n d ig ) te k ś c ie , m a ją c e n a jc z ę ś c ie j z n a c z e n ie d la u s ta le n ia p i e r ­ w o tn e g o te k s tu , a le szczeg ó ln ie w a ż n e d la h is to r ii te k s tu (np. f 1, f 13). K a t e g o r i a IV : R ę k o p isy te k s tu D.

K a t e g o r i a V : R ę k o p isy z c z y sty m a lb o p rz e w a ż a ją c y m te k s te m b i­ z a n ty js k im i ja k o ta k ie n ie p o s ia d a ją c e ż a d n e g o rz e c z y w is te g o z n a c z e n ia ; n ie p o s ia d a ją ró w n ie ż z n a c z e n ia i n a le ż ą do k a te g o r ii V rę k o p is y z b y t k r ó tk ie (k ilk a czy k ilk a n a ś c ie w ie rs z y ) lu b ta k ie , n a k tó r y c h n ie m o ż n a p o le g a ć p rz y u s ta la n i u p ie r w o tn e g o te k s tu (zb y t n ie p e w n e ). N a d to p r z y p a p ir u s a c h , g d zie to je s t m o ż liw e (np. g d y te k s t je s t w y ­ s ta r c z a ją c o dłu g i), są d o d a n e n a s tę p u ją c e o k re ś le n ia : te k s t sw o b o d n y (fr e ie r T e x t — p r z e p is a n y b ez tr o s k i o d o k ła d n e k o p io w a n ie w z o ru ), te k s t n o r m a ln y (.N o r m a lte x t, tz n . w z g lę d n ie w ie r n y w s to s u n k u do p rz e k a z u ), te k s t d o k ła d n y (fe s te r T e x t, tz n . z d e c y d o w a n ie w ie r n y p rz e k a z y w a n e m u te k s to w i, ta k im je s t n p . P 75, s. 69). Z k o le i p rz y m a ju s k u ła c h i m in u s k u ła c h są d o d a w a n e z a p o m o c ą c y fr o k r e ś le n ia w s k a z u ją c e n a w ie rn o ś ć w s to s u n k u do p ie r w o tn e ­ go te k s tu , i t a k c y fr a 1 o z n a c z a te k s t b iz a n ty js k i, 1/2 — m ie js c a , w k tó r y c h t e k s t b iz a n ty js k i je s t id e n ty c z n y z te k s te m p ie r w o tn y m ; 2 — te k s t p ie r w o tn y ; l i t e r a S — le k c je w ła s n e (S o n d e r le s a r te n , s. 117). T e w s z y s tk ie o k re ś le n ia , a z w ła sz c z a in f o r m a c ja o k a te g o r ii te k s tu , są d la eg zeg ety , k tó r y n ie je s t s p e c ja lis tą w d z ie d z in ie k r y t y k i te k s tu , a jeszcze b a r d z ie j d la s tu d e n ta , n ie z w y k le c e n n e z te g o o czy w iste g o w z g lę d u , że w a p a ­ r a c ie k r y ty c z n y m s p o ty k a ją się o n i z s e tk a m i n a jr ó ż n ie js z y c h rę k o p is ó w ja k o ś w ia d k ó w ta k ie j czy in n e j le k c ji, a le n a jc z ę ś c ie j te d a n e n ic n ie s p e c ja liś c ie n ie m ó w ią , b o p rz e c ie ż w w ię k sz o ś c i czy c h o ć b y ty lk o w ie lu lu b n ie k tó r y c h w y p a d k a c h n ie w ia d o m o , ja k a je s t w a rto ś ć w y m ie n io n e g o ś w ia d k a . O czy­ w iśc ie p o d rę c z n ik i i k r y ty c z n e w y d a n ia — j a k w sp o m n ie liś m y — p o d a ją lis ty g łó w n y c h rę k o p is ó w , a le b a rd z o często te lis ty o g ra n ic z a ją się do m a łe j

N O W O T E S T A M E N T A L N A K R Y T Y K A T E K S T U

lic z b y św ia d k ó w , a lb o n a w e t je ś li lis ty są d łu ższe, są to ty lk o w y lic z e n ia . W n ie k tó r y c h d ziełach , z z a k r e s u k r y t y k i te k s tu m o ż n a z n a le ź ć sz e rsz e o m ó ­ w ie n ia , a le tr z e b a s tw ie rd z ić , że lis ty te , choć b a rd z o p o ż y te c z n e , n ie m a j ą t a k w y r a ź n e j i ja s n e j k la s y f ik a c ji, j a k sp isy K . i B. A la n d ó w . P o d ty m w ię c w z g lę d e m te o s ta tn ie p o z o s ta ją je d y n e i n ie z a s tą p io n e , a e g z e g e ta czy s t u d e n t m a ją c w r ę k u k s ią ż k ę D e r T e x t d e s N T s m oże w re s z c ie z p e łn ą czy te ż p r z y n a jm n ie j b ez p o r ó w n a n ia le p s z ą o r i e n ta c j ą a n a liz o w a ć d a n e a p a r a t u k ry ty c z n e g o . L is ty rę k o p is ó w są u z u p e łn io n e t a b e l a m i , k tó r e w p r z e jr z y s ty sp o ­ só b u n a o c z n ia ją d a n e z a w a r te w lis ta c h i d o s k o n a le je s y s te m a ty z u ją , t a k iż n ie m a l od je d n e g o r z u t u o k a p o s ia d a się c a ło śc io w y o b ra z p o d s ta w o w y c h in f o r m a c ji z a w a r ty c h w o k re ś lo n y m sp isie . N ie z w y k le z a s a d n ic z ą i p o ż y te c z ­ n ą je s t n p . ta b e l a n a s. 167— 170, w k tó r e j są p rz e d s ta w io n e rę k o p is y w e d łu g w ie k u i k a te g o r ii. I n a c z e j m ó w ią c ta b lic a u k a z u je w m o ż liw ie n a jja ś n ie js z y sp o só b , ja k ie m a m y rę k o p is y te k s tu N T u p o c z y n a ją c od I I w ie k u ( n a js ta r s z y z n a n y f r a g m e n t — P 52 — p o c h o d z i w ła ś n ie z te g o czasu) do X V I/X V IIw . i do k tó r e j k a te g o r ii k a ż d y z w y m ie n io n y c h m a n u s k r y p tó w n a le ż y . T a k n p . z IV w . m a m y n a s tę p u ją c e rę k o p is y n a s tę p u ją c y c h k a te g o r ii: k a t e g o r i a I: p ic, p24j p æ A lef) B ; k a t e g o r i a II : P®, P®, p u , P 62, p u , P»i, P 86, 0185; k a t e g o r i a I I I : P®s, 058, 0169, 0188, 0206, 0207, 0221, 0228, 0231, 0242; k a t e g o r i a V : (P 2), (P 28), (0230).

J e ś li c h o d z i o tr o c h ę z a s k a k u ją c ą s y tu a c ję , że sp o ś ró d 2795 is tn ie ją c y c h m in u s k u ł ty lk o o k o ło 150 z o sta ło o m ó w io n y c h i o k re ś lo n y c h p o d k ą te m k a te g o r ii, je s t to z w ią z a n e w ła ś n ie z w y m ie n io n ą w ie lk ą lic z b ą ty c h r ę k o ­ p is ó w ·— m a t e r ia ł w y m a g a ją c y o g ro m n e j p r a c y n ie je d n e g o c z ło w ie k a , bo je d e n c z ło w ie k ta k ie g o m a te r ia łu n ie o g a rn ie , a le d u żeg o ze sp o łu . W ogóle t e n w g lą d i o c e n a , ja k ie z o s ta ły d o k o n a n e , s ta ły się m o ż liw e je d y n ie d z ię k i te m u , że K . A la n d w y n a la z ł m e to d ę k la s y f ik a c ji m in u s k u ł. Z re s z tą tr z e b a z a u w a ż y ć , że o p ra c o w a n a li s t a 150 m in u s k u ł o b e jm u je szczeg ó ln ie w a ż n e r ę ­ k o p is y — tz w . „ s ta ły c h ś w ia d k ó w ” (s tä n d ig e Z e u g e n ), cz y li rę k o p is y , k tó r e s ą z a fsz e w y m ie n ia n e (o ile p o s ia d a ją r o z p a tr y w a n y te k s t) w N e s tle — A la n d 20. O p ró cz ty c h 150 s ta ły c h ś w ia d k ó w n a s. 164 n . je s t w y lic z o n y c h 600 r ę k o ­ p is ó w z p rz e w a ż a ją c o b iz a n ty js k im te k s te m . D o d a jm y t u jeszcze je d n ą n ie z w y k le c ie k a w ą u w a g ę K . A la n d a o d n o śn ie do o g ó ln ej s y tu a c ji d z is ie jsz e j k r y t y k i te k s tu N T u i m ie js c a m in u s k u ł w te j s y tu a c ji. M ia n o w ic ie u c z o n y z M o n a s te ru je s t z d a n ia , że w ie k X I X w sw y c h b a d a n ia c h n a d te k s te m N T u s ta ł p o d z n a k ie m m a ju s k u ł, tr z y p ie rw s z e d w u - d z ie s to p ię c io le c ia w ie k u X X p o d z n a k ie m p a p ir u s ó w , o s ta tn ie z aś ć w ie rć ­ w ie c z e s ta je — o b o k k o n ty n u o w a n y c h p r a c n a d m a ju s k u ła m i i p a p ir u s a m i — p o d z n a k ie m m in u s k u ł. P ro c e s t e n ro z p o c z ą ł się w N e s tle —A l a n d 28 i w G r e e k

N e w T e s ta m e n t, a le c ią g le je s t jeszcze w sw y c h p o c z ą tk a c h . M in u s k u ły

d o s ta r c z a ją d ziś n ie z w y k le c e n n y c h i s z e ro k ic h in f o r m a c ji (s. 140, p o r. N e s tle — A la n d 2β, 10*).

2. Z asad y k r y ty czn o tek stu a ln ej p racy

D ru g ą rz e c z ą , n a k tó r ą p ra g n ą łb y m z w ró c ić sz c zeg ó ln ą u w a g ę , to d w a ­ n a ś c i e p o d s t a w o w y c h r e g u ł K u r t a A la n d a o d n o sz ą c y c h się do p r a ­ c y w d z ie d z in ie k r y t y k i te k s tu (Z w ö lf G r u n d r e g e ln f ü r d ie te x t k r i ti s c h e

A r b e it) p o d a n y c h n a s. 282 n. T e n te k s t m a — w m o im m n ie m a n iu — b a r ­

d zo d u ż y c ię ż a r g a tu n k o w y . W id z ie liśm y p o w y ż e j, j a k k r y t y k a te k s tu w c ią ­ g u w ie k ó w p o s z u k iw a ła i p o s z u k u je z a s a d d z ia ła n ia i w y p ra c o w u je je. W s p o m n ie liś m y r e g u ły t a k d o s k o n a łe g o i d o św ia d c z o n e g o k r y t y k a te k s tu , j a ­ k im je s t B. M . M e t z g e r . A le r e g u ły M e tz g e ra są ra c z e j ty lk o w s k a z ó w ­ k a m i. W w y p a d k u d w u n a s tu r e g u ł K . A la n d a z n a jd u je m y się w o b e c g łęb o k o p rz e m y ś la n y c h i o p ra c o w a n y c h z a s a d , w id z im y , że je s t to je d n o lity zesp ó ł i sto i p o z a n im i z je d n e j s tro n y w ła ś n ie w s p o m n ia n e ju ż g łę b o k ie p r z e m y ś

-k s . J A N U S Z F R A N K O W S K I le n ie , a z d ru g ie j o g ro m n a w ie d z a p ra k ty c z n a , d o św ia d c z e n ie . K u r t A la n d p rz e k a z u je n a m t u w ię c z n ó w ow oc sw e j g łę b o k ie j m y ś li i d łu g ic h l a t k o n k r e tn e j, p ie rw s z o lin io w e j p ra c y . T e z a s a d y m o g ą b y ć w n a jw y ż s z y m s to p n iu p o ż y te c z n e d la k a ż d e g o eg z e g e ty , k tó r y ch ce z o rie n to w a ć się w p r a k ­ ty c e k r y t y k i te k s tu . I s ą ty m b a rd z ie j p o ż y te c z n e , im g łę b ie j się je s a m e m u p rz e m y ś la i w r a c a do n ic h w tr a k c ie p o s z e r z a n ia sw e j w ie d z y o te k ś c ie . W ła ś n ie ze w z g lę d u n a ic h z n a c z e n ie , w y ją tk o w o d o b re o p ra c o w a n ie i p o ż y ­ te k , są d z ę , że w a r to je p rz e k a z a ć n a s z y m s tu d e n to m , e w e n tu a ln ie b ib lis to m , k tó r z y n ie m a ją d o s tę p u do k s ią ż k i K. A la n d a . P r z e k ła d je s t w z a s a d z ie dość d o k ła d n y , a le c h w ila m i d la ja s n o ś c i d a ję — z re s z tą p o w ś c ią g liw ą — p a r a ­ fr a z ę lu b d o rz u c a m tłu m a c z e n ie ła c iń s k ic h z d a ń czy w y ra ż e ń .

O to w ię c d w a n a ś c ie p o d s ta w o w y c h r e g u ł K . A la n d a : 1. T y lk o je d n o b rz m ie n ie (L e s a r t) m oże b y ć p ie r w o tn e , c h o c ia ż b y is tn ia ło jesz c z e n ie w ia d o m o ile w a r ia n tó w b a d a n e g o te k s tu . J e d y n ie w b a rd z o r z a d ­ k ic h w y p a d k a c h w o b e c u p o rc z y w e g o w y s tę p o w a n ia p e w n y c h le k c ji w n o - w o te s ta m e n ta ln y m p rz e k a z ie d o c h o d z i się p rz y w a ż n ie js z y c h p o d ja k im ś w z g lę d e m te k s ta c h do n o n liq u e t („ d a n e n ie p o z w a la ją n a ja s n e o k re ś le n ie s t a n u rz e c z y ”), cz y li n ie m o ż n o śc i w y b o ru m ię d z y d w ie m a lu b w ię c e j le k c j a ­ m i. R o z w ią z y w a n ie tr u d n o ś c i w te k ś c ie n a z a s a d z ie p rz y p u s z c z e n ia (k o n ie k tu - ry ) a lb o p rz y ję c ia g losy, in te r p o la c ji itd . w m ie js c a c h , w k tó r y c h p rz e k a z te k s tu n ie w y k a z u je ś la d u n a ru s z e n ia , n ie je s t d o zw o lo n e. O z n a c z a ło b y to k a p itu la c ję w o b e c p ro b le m ó w a lb o p o g w a łc e n ie te k s tu . 2. T y lk o to b rz m ie n ie m oże b y ć p ie r w o tn e , p rz y k tó r y m w y s tę p u je o p ty m a ln a z g o d n o ść z e w n ę trz n y c h i w e w n ę trz n y c h k r y te r ió w . 3. K r y ty k a te k s tu m u s i zaw sz e z a c z y n a ć od s ta n u rę k o p iś m ie n n e g o p r z e ­ k a z u ; d o p ie ro p o te m b ie rz e się p o d u w a g ę k r y t e r i a w e w n ę trz n e .

4. S a m e k r y t e r i a w e w n ę trz n e (k o n te k s t b a d a n e j le k c ji, sty l, s ło w n ic tw o , ś w ia t te o lo g ic z n e j m y ś li a u to r a itd .) n ie m o g ą b y ć u z a s a d n ie n ie m d la k r y - ty c z n o te k s tu a ln e j d e c y z ji. O d n o si się to z w ła sz c z a do s y tu a c ji, g d y teg o r o ­

d z a ju k r y t e r ia s to ją w sp rz e c z n o śc i z z e w n ę trz n y m i d a n y m i (np. szczeg ó l­ n ie ze ś w ia d e c tw e m m a n u s k ry p tó w ). 5. G łó w n e z n a c z e n ie p rz y k r y ty c z n o te k s tu a ln y m r o z s trz y g n ię c iu p o s ia d a p rz e k a z g re c k i. B rz m ie n ie te k s t u w tłu m a c z e n ia c h i u O jcó w K o śc io ła s p e łn ia je d y n ie u z u p e łn ia ją c ą i k o n tr o ln ą f u n k c ję , z w ła sz c z a w te d y , g d y o ry g in a ln e g o g re c k ie g o te k s tu n ie m o ż n a o d tw o rz y ć w sp o só b c a łk o w ic ie p e w n y . 6. P r z y ty m n a le ż y b r a ć p o d u w a g ę w a r to ś ć rę k o p is ó w , a n ie lic z b ę , a p o n a d to p r z y k a ż d y m rę k o p is ie n a le ż y u w z g lę d n ić jeg o sp e c y fic z n e cech y . P r z y c a ły m s z a c u n k u d la w c z e sn y c h p a p ir u s ó w , n ie k tó r y c h m a ju s k u ł i m i- n u s k u ł n ie is tn ie je r ę k o p is a n i g r u p a rę k o p is ó w , z a k tó r ą m o ż n a b y ło b y iść m e c h a n ic z n ie , ja k k o lw ie k p e w n e o k re ś lo n e p o łą c z e n ia ś w ia d k ó w z a s łu g u ją n a w ię k sz e z a u f a n ie n iż in n e . K r y ty c z n o te k s tu a ln a d e c y z ja m u s i r a c z e j b y ć p o d e jm o w a n a za k a ż d y m r a z e m i od n o w a (p r in c ip iu m lo ca le — z a s a d a r o z w a ż a n ia k a ż d e j le k c ji, k a ż d e g o lo c u m osobno). 7. Z a s a d a , że w k a ż d y m rę k o p is ie a lb o w k a ż d y m p rz e k ła d z ie — n a w e t w te d y , g d y s to i o n s a m o tn ie a lb o p r a w ie s a m o tn ie — m o ż n a z n a le ź ć p i e r ­ w o tn e b rz m ie n ie , je s t s łu s z n a je d y n ie w c z y ste j te o r ii. E k le k ty z m , k tó r y p o s łu g u je się t ą d e w iz ą , d o jd z ie n ie do p ie r w o tn e g o te k s tu N T u , lecz je d y ­ n ie do p o tw ie r d z e n ia te g o w y o b ra ż e n ia o te k ś c ie , z k tó r e g o w y sz e d ł.

8. Sporządzenie drzewa genealogicznego lekcji przy każdym w ariancie (zasada genealogii) jest niezwykle ważnym środkiem pomocniczym, ponie­ waż lekcja, z której daje się bez tru d u w yjaśnić inne, jest z największym prawdopodobieństwem pierwotna.

N O W O T E S T A M E N T A L N A K R Y T Y K A T E K S T U

9. W a r ia n ty n ie p o w in n y b y ć r o z p a tr y w a n e w o d e rw a n iu : b e z u s ta n n ie m u s i b y ć b r a n y p o d u w a g ę k o n te k s t. W p rz e c iw n y m ra z ie is tn ie je z b y t w ie l­ k ie n ie b e z p ie c z e ń s tw o s p r e p a r o w a n ia „ te k s tu z p ro b ó w k i”, k tó r e g o n ig d y i n ig d z ie n ie b y ło .

10. L e c tio d iffic ilio r je s t le c tio p o tio r. W sz e la k o z a s a d y te j n ie n a le ż y s to so w a ć z b y t m e c h a n ic z n ie , t a k a b y le c tio d iffic ilis s im a (le k c ja n a j t r u d n i e j ­ sza) z o s ta ła u z n a n a za p ie r w o tn ą je d y n ie ze w z g lę d u n a sto p ie ń tr u d n o ś c i. 11. S ta r a m a k s y m a : le c tio b r e v io r = le c tio p o tio r je s t w w ie lu w y ­ p a d k a c h s łu s z n a , a le i o n a ró w n ie ż n ie m o że b y ć s to s o w a n a m e c h a n ic z n ie . T r a c i o n a s a m a p rz e z się w a g ę w w y p a d k u ś w ia d k ó w ( = rę k o p isó w ), k t ó ­ r y c h te k s t n ie m ie śc i się w r a m a c h b r a n y c h n o r m a ln ie p o d u w a g ę p r a w p r z e k a z u te k s tu , lecz c ią g le w w y n ik u ró ż n o r o d n y c h s k r ó tó w lu b ro z w in ię ć k o p is ty (ja k n p . w w y p a d k u k o d e k s u D) św ia d o m ie od ty c h p r a w o d s tę p u je . T a k ż e z a s a d n ic z o s łu s z n a o g ó ln a z a s a d a , że w a r ia n ty p o ch o d z ą c e z te k s tó w p a r a l e ln y c h a lb o d o p a s o w u ją c e s t a r o te s ta m e n ta l n y c y ta t do S e p tu a g in ty są w tó r n e , n ie m o że b y ć s to s o w a n a m e c h a n ic z n ie . W y n ik a ją c e z te g o p o s tę p o ­ w a n ia k o n s e k w e n c je są tu t a k sa m o n ie b e z p ie c z n e , j a k p rz y re g u le 10.

(le c tio d iffic ilio r ) i 11. (le c tio b revio r).

12. C ią g le o d n a w ia n e d o św ia d c z e n ie o p a r te n a s ta ły m o b c o w a n iu z r ę ­ k o p iś m ie n n y m p rz e k a z e m je s t n a jle p s z y m m is trz e m k r y t y k i te k s tu . K to c h c e w n ie j tw ó rc z o u c z e stn ic z y ć , p o w in ie n sk o la c jo n o w a ć w c a ło śc i p r z y ­ n a jm n ie j je d e n d u ż y w c z e sn y p a p ir u s , je d e n z n a c z ą c y k o d e k s m a ju s k u ło w y i je d e n w a ż n y k o d e k s m in u s k u ło w y . C zyści te o r e ty c y d ość często p rz y n o s ili k r y ty c e te k s tu w ię c e j szk o d y n iż p o ż y tk u .

Do o s ta tn ie j r e g u ły K . A la n d d o rz u c a n a s tę p u ją c ą u w a g ę : O ile p ie r w ­ sze z d a n ie r e g u ły 12. o d n o si się w p e łn i ta k ż e do o soby s tu d iu ją c e j, n ik t n ie b ę d z ie n a r z u c a ł s tu d iu ją c e m u d ru g ie g o z d a n ia . O d n o si się o no ty lk o do te g o , k to ch ce p r o d u k ty w n ie , tz n . c z y n n ie w s p ó łp r a c o w a ć p rz y u s t a la n i u te k s tu . W sz a k ż e i s tu d iu ją c e m u , k tó r y u p r a w ia k r y ty k ę te k s tu ty lk o r e c e p - ty w n ie , p o w in n o b y ć coś z te g o d z ia łu z n a n e ; bo p rz e c ie ż i o n m u s i w sw y m w ła s n y m z a k re s ie b y ć p ro d u k ty w n y m tz n . b y ć w s ta n ie z d e c y d o w a ć się — czy to w r a m a c h ć w ic z e ń s tu d y jn y c h , czy to p rz y c z y ta n iu k o m e n ta r z y — n a p rz y ję c ie lu b o d rz u c e n ie z a p ro p o n o w a n y c h m u ro z w ią z a ń .

J a k m o ż n a ła tw o się z o rie n to w a ć , A la n d w sw y c h d w u n a s tu r e g u ła c h b ie r z e p o d u w a g ę k r y t e r i a z e w n ę trz n e i w e w n ę trz n e . N ie z g a d z a się je d n a k , b y o k re ś la ć p r z y j ę tą p rz e z n ie g o m e to d ę p rz y u s t a la n i u te k s tu w y d a n ia N e s tle —A l a n d 25 i w G r e e k N e w T e s ta m e n t ja k o e k le k ty c z n ą , lecz je s t z d a ­ n ia , że je s t to m e to d a lo k a ln o -g e n e a lo g ic z n a , tz n . p o le g a ją c a n a r o z p a t r y ­ w a n iu p o sz c z e g ó ln y c h b a d a n y c h m ie js c (lo cu m ) te k s tu w o p a rc iu o u s ta lo n ą p r z y ty m g e n e a lo g ię w a r ia n tó w . Jest. to ściśle z w ią z a n e z re g u łą n r 6. i 8. T a k p o ję ta m e to d a i p r z y ję te r e g u ły — p o d o b n ie ja k p rz y to c z o n e w y ż e j c z te r y (e w e n tu a ln ie trz y ) r e g u ły k la s y c z n e — z a sa d n ic z e o d n o sz ą się d o .k o n ­ k r e t n y c h te k s tó w , je d n a k n a w e t p o b ie ż n e w e jrz e n ie w d w a n a ś c ie r e g u ł A la n - d a p o k a z u je , że w rz e c z y w is to ś c i ch o d z i tu o sz e ro k ie i c a ło ścio w e s p o jrz e ­ n ie. C zy je s t tu i te o r ia te k s tu ? C h y b a w sa m y c h re g u ła c h n ie , a le je s t p o w ią z a n ie z te o r ią , a w k a ż d y m ra z ie z w iz ją h is to r ii i s ta n u te k s tu N T u , w iz ją p r z e d s ta w io n ą p rz e d e w s z y s tk im n a s. 57— 81 (p a trz te ż s. 296!).

T rz e b a z re s z tą z a u w a ż y ć , że r e g u ł A la n d a często n ie d a się d o ra ź n ie z a sto so w a ć , e w e n tu a ln ie n ie k tó r e z n ic h — p o d o b n ie j a k te , k tó r e o m a w ia ­ liś m y n a p o c z ą tk u a r t y k u łu ·— m o g ą b y ć t r u d n e do z a s to s o w a n ia od ra z u p rz e z e g zeg etę, k tó r y n ie je s t s p e c ja lis tą od k r y t y k i te k s tu (np. tw o rz e n ie g e n e a lo g ii w a ria n tó w ) , a le g d y c h o d z i o r e g u ły A la n d a — z w ła sz c z a o te r e g u ły ja k o cało ść — n ie są o n e n a s ta w io n e n a d o ra ź n o ść . S ą ra c z e j p e w ­ n y m p o d s u m o w a n ie m , p r o g r a m e m i p la n e m p ra c y . B o w ie m te n zesp ó ł r e ­ g u ł n a o w y c h d w ó c h s tro n a c h , n a k tó r y c h je s t z a w a r ty , d a je — j a k to ju ż

k s . J A N U S Z F R A N K O W S K I

częścio w o b y ło z a z n a c z o n e — p e w ie n c a ło śc io w y o b ra z d z is ie jsz e j n a u k o ­ w e j k r y t y k i te k s tu ( p r z y n a jm n ie j od s tr o n y je j p ra k ty c z n e g o z a s to s o w a n ia ), p o z w a la te n ś w ia t o g a rn ą ć je d n y m sp o jrz e n ie m , p o m a g a go z ro z u m ie ć i je d ­ n o c z e śn ie w s k a z u je , j a k w te n ś w ia t — o c zy w iście p o p rz e z w y tr w a łą p r a c ę — w k ro c z y ć ; i to w ła ś n ie — rz e c z o w e w p ro w a d z e n ie w ś w ia t n a u k o w e j k r y ­ ty k i te k s tu , p r a c y w te j d z ie d z in ie — je s t z a s a d n ic z y m c e le m d z ie ła . K . i B. A la n d o w ie m ó w ią to od r a z u n a w s tę p ie . „W t e j k sią ż c e c h o d zi 0 p r z e k a z a n ie p o d s ta w o w y c h w ia d o m o ś c i, k tó r e są p o tr z e b n e w o b c o w a n iu z g re c k im N o w y m T e s ta m e n te m , ja k ró w n ie ż p o tr z e b n e do u m o ż liw ie n ia p o d ję c ia sa m o d z ie ln e g o s ą d u w o d n ie s ie n iu do w ie lo r a k ic h o d m ia n p r z e k a z u n o w o te s ta m e n ta ln e g o te k s t u ” (s. 5). W s u m ie K . i B. A la n d o w ie p rz e z k la s y f ik a c ję rę k o p is ó w o ra z p rz e z n ie z w y k le g łę b o k o i s t a r a n n ie w y p ra c o w a n e z a s a d y p r a c y n a d te k s te m i c a ły s z e re g d a ls z y c h w a ż n y c h w ia d o m o ś c i d a ją e g z e g e to m w r ę k ę t a k d o s k o n a łe n a rz ę d z ia b a d a n ia te k s tu N T u , że — j a k to z a z n a c z y łe m w ty t u le — m o ż n a c h y b a osąd zić, iż tw o rz ą n o w y e ta p w k ry ty c e te k s tu — e ta p , w k tó r y m z a ­ is tn ia ły ś r o d k i do p ro w a d z e n ia p re c y z y jn e j, choć zaw sz e ż y w e j, k r y ty c z n o - t e k s tu a l n e j p r a c y n a u k o w e j.

P r z y ty m p o k re ś la m y , że m oże n ie ty lk o to b o g a c tw o i g łę b ia in f o r m a c ji, a le ró w n ie ż n a jw y ż s z a s ta r a n n o ś ć o p ra c o w a n ia je s t n ie z w y k le c h a r a k t e r y ­ s ty c z n ą c e c h ą d z ie ła K . i B. A la n d ó w i w s p ó łs ta n o w i o r a n d z e k s ią ż k i. C zy n i ją n ie ty lk o w y ją tk o w y m n a rz ę d z ie m p ra c y , a le i w z o re m n a u k o w e j p ra c y . N ic, co w te j k sią ż c e z o sta ło n a p is a n e , n ie z o sta ło n a p is a n e w sp o só b p o ­ b ie ż n y . W sz y stk o je s t n a jw y ż s z e j ja k o śc i.

A le d o d a jm y , że K . A la n d z a p o w ia d a w e w s tę p ie do o m ó w io n e j k s ią ż k i m im o w s z y s tk o p u b lik a c ję jesz c z e b a rd z ie j z a sa d n ic z e g o d z ie ła (!) o d n o sz ą c e g o się do k r y t y k i te k s tu N T u : Ü b e r lie fe r u n g und, T e x t d e s N e u e n T e s ta m e n ts .

H a n d b u c h d e r m o d e r n e n T e x t k r i t i k , G ü te rs lo h e r V e rla g s h a u s G e rd M o h n ,

1 o b ie c u je , że w d z ie le ty m o so b y z a in te r e s o w a n e z n a jd ą w s z e lk ie r o d z a je s p e c ja ln y c h in f o rm a c ji, k tó r e p o d w z g lę d e m ic h z a k r e s u j a k i ilo śc i (m

E x te n s i tä t w ie I n te n s itä t) b ę d ą b y ć m oże n a w e t p r z e k r a c z a ły to , co z a in te ­

r e s o w a n i m o g ą u w a ż a ć za p o trz e b n e .

U N E NO U VE LLE É T A P E D A N S L A CRITIQ UE T E X T U E L LE D U N T Q u elq u es rem arq u es à propos du livre:

K. et B . A lan d , „D er T e x t d es N eu en T esta m en ts”, 1982

L e liv r e d e K . e t B. A la n d e s t tr è s r ic h e e n to u t m a té r ie l c o n c e r n a n t l a c r itiq u e te x tu e lle , m a is e n v o y a n t d a n s c e t o u v ra g e u n e n o u v e lle é ta p e d a n s le d it d o m a in e n o u s p e n s o n s s u r to u t à d e u x c h o ses: 1° A u x lis te s a n n o té e s d es m a n u s c r its d u N T (des p a p y r u s , d es o n c ia u x , d es m in u s c u le s ); 2° A u x „D ouze rè g le s fo n d a m e n ta le s p o u r le t r a v a i l d a n s le d o m a in e de la c r i ti q u e te x t u e l l e ” (p. 282 s.). D a n s le s lis te s o n tr o u v e d e s f o n d a m e n ta u x r e n s e ig n e ­ m e n ts s u r le s m a n u s c r its , m a is a u s s i, e t c e la ju s te m e n t d é c id e d e l ’im p o r t a n ­ ce de ces lis te s , c la s s if ic a tio n d es m a n u s c r its e n c in q c a té g o rie s in d i q u a n t la v a le u r de c h a q u e m a n u s c r it p o u r la r e s tit u ti o n d u te x te d u N T. G râ c e à ces lis te s , l ’e x é g è te e s t à m ê m e de p é n é tr e r d ’u n e m a n iè r e b ie n p lu s p ro f o n d e q u ’a u p a r a v a n t d a n s les d o n n é e s de l ’a p p a r e il c ritiq u e . L es d o u ze rè g le s r e ­ flè te n t, à le u r to u r , p ro f o n d e p e n s é e e t u n e im m e n s e e x p é rie n c e d a n s le tr a v a i l s u r le te x t e d u N T. E lle s d o n n e n t à la c r itiq u e te x tu e lle u n to u t n o u ­ v e a u d e g ré de p ré c is io n e t d e r i g u e u r sc ie n tifiq u e s .