nazwy zarówno tytuđu, jak i poszczególnych rozdziađów. CađoĞü tworzy interesujący i kompetentnie przygotowany materiađ, który moĪe byü ciekawą lekturą zarówno dla osób pragnących poznaü literaturĊ rosyjską XX w., jak i dla badaczy.
Katarzyna Babkiewicz Instytut Filologii SđowiaĔskiej KUL
ɋɬɟɮɚɧ Ʉ ɨ ɡ ɚ ɤ, ɏɪɢɫɬɢɹɧɫɬɜɨ – ɪɨɦɚɧɬɢɱɧɢɣ ɦɟɫɿɚɧɿɡɦ –
ɫɭɱɚɫ-ɧɿɫɬɶ. ɋɬɚɬɬɿ. Ʌɟɤɰɿʀ. Ɋɨɡɜɿɞɤɢ, Ʉɢʀɜ: Ɇɿɠɧɚɪɨɞɧɚ ɲɤɨɥɚ
ɭɤɪɚ-ʀɧɿɬɢɤɢ ɇȺɇ ɍɤɪɚʀɧɢ; ȱɧɫɬɢɬɭɬ ɮɿɥɨɥɨɝɿʀ Ʉɢʀɜɫɶɤɨɝɨ ɧɚɰɿɨɧɚɥɶɧɨɝɨ
ɭɧɿɜɟɪɫɢɬɟɬɭ ɿɦ. Ɍɚɪɚɫɚ ɒɟɜɱɟɧɤɚ; ȱɧɫɬɢɬɭɬ ɥɿɬɟɪɚɬɭɪɢ ɿɦ. Ɍ.
ɒɟɜ-ɱɟɧɤɚ ɇȺɇ ɍɤɪɚʀɧɢ 2011, ss. 336.
W roku 2011 mija dwadzieĞcia lat od uzyskania przez UkrainĊ niepodlegđoĞci. Okres ten dla studiów ukrainoznawczych miađ niezwykle istotne znaczenie, umoĪliwiđ bowiem wreszcie swobodny i wolny od cenzury rozwój tej dyscypliny naukowej na samej Ukrainie. W ciągu tych lat dađ siĊ zauwaĪyü intensywny rozwój badaĔ w tym zakresie, co istotnie przeđoĪyđo siĊ na coraz wiĊkszą liczbĊ publikacji naukowych.
Wspomniany okres to jednoczeĞnie czas intensywnego rozwoju polskich badaĔ ukrainistycznych, o czym wymownie Ğwiadczy pierwsza dekada XXI wieku, która zaowocowađa publikacją wielu interesujących artykuđów naukowych oraz prac o cha-rakterze monograficznym1. W tym kontekĞcie warto wymieniü takĪe wydaną w Kijowie
1 Zob. np. M. Đ e s i ó w, Ukraina wczoraj i dziĞ, Lublin 1994; W. M o k r y, „Ruska Trójca”.
Karta z dziejów Īycia literackiego UkraiĔców w Galicji w pierwszej pođowie XIX wieku, Kraków 1997; A. K o r n i e j e n k o, UkraiĔski modernizm. Próba periodyzacji procesu historycznolite-rackiego, Kraków 1998; B. B e r d y c h o w s k a, O. H n a t i u k, Bunt pokolenia. Rozmowy z inte-lektualistami ukraiĔskimi, Lublin 2000; M. Đ e s i ó w, Rola kulturotwórcza ukraiĔskiej Cerkwi greckokatolickiej, Lublin 2001; O. H n a t i u k, PoĪegnanie z imperium. UkraiĔskie dyskusje o toĪ-samoĞci, Lublin 2003; H. S o j k a - M a s z t a l e r z, Rusini czy UkraiĔcy? JĊzykowy obraz nacji ukraiĔskiej w prasie polskiej (1918-1939), Wrocđaw 2004; W. W i l c z y Ĕ s k i, Leksykon kultury ukraiĔskiej, Kraków 2004; S. K o z a k, Polacy i UkraiĔcy. W krĊgu myĞli i kultury pogranicza. Epoka romantyzmu, Warszawa 2005; A. C h o j n o w s k i, J. B r u s k i, Ukraina, Warszawa 2006; A. M a t u s i a k, W krĊgu secesji ukraiĔskiej. Wybrane problemy poetyki twórczoĞci pisarzy „Mđodej Muzy”, Wrocđaw 2006; S. K o z a k, Z dziejów Ukrainy. Religia. Kultura. MyĞl Spođeczna. Studia i szkice, Warszawa 2007; W krĊgu historii i kultury Sđowian Wschodnich. Studia dedykowane profesorowi Stefanowi Kozakowi w 70. rocznicĊ urodzin, red. M. Kawecka, A. Nowacki, L. Puszak, Lublin 2008; S. W ó j t o w i c z, Dramatopisarstwo Đesi Ukrainki. Horyzont aksjologiczny refleksji kulturowych, Wrocđaw 2008; Ⱥ. Ɇ ɚ ɬ ɭ ɫ ɹ ɤ, ɏɢɦɟɪɧɢɣ əɰɤɿɜ. Ɇɨɞɟɪɧɿɫɬɫɶɤɢɣ ɞɢɫɤɭɪɫ ɭ ɩɪɨɡɿ Ɇɢɯɚɣɥɚ əɰɤɨɜɚ, ȼɪɨɰɥɚɜ–Ʌɶɜɿɜ 2010; A. H o r n i a t k o - S z u m i đ o w i c z, UkraiĔska proza
najnowszą ksiąĪkĊ warszawskiego uczonego, prof. Stefana Kozaka: ɏɪɢɫɬɢɹɧɫɬɜɨ – ɪɨɦɚɧɬɢɱɧɢɣ ɦɟɫɿɚɧɿɡɦ – ɫɭɱɚɫɧɿɫɬɶ (ChrzeĞcijaĔstwo – mesjanizm romantyczny – wspóđczesnoĞü).
Z formalnego punktu widzenia omawiana pozycja stanowi zbiór prac naukowych, wczeĞniej opublikowanych w tomach zbiorowych i periodykach ukrainoznawczych zarówno w Polsce, jak i za granicą, poczynając od „Warszawskich Zeszytów Ukraino-znawczych”, poprzez „Collection of Essays”, czy „Narodna tworczist’ ta etnohrafia”. Idea zebrania w publikacji ksiąĪkowej artykuđów rozproszonych w róĪnych czasopis-mach jest bardzo trafna, bowiem porządkuje i czyni dostĊpnym w jednym miejscu dorobek naukowy uznanego Uczonego. JednoczeĞnie artykuđy zostađy dobrane w taki sposób, Īe tworzą dobrze przemyĞlaną, spójną cađoĞü, która obejmuje chronologicznie ogóđ ukraiĔskiego procesu historycznoliterackiego, poczynając od czasów Rusi Kijow-skiej i na wspóđczesnoĞci koĔcząc.
Recenzowana publikacja, licząca dwadzieĞcia piĊü artykuđów, proponuje czytel-nikowi urozmaiconą tematykĊ ukrainoznawczą. Znajdziemy tu wiĊc prace dotyczące chrystianizacji Rusi Kijowskiej i znaczenia tego faktu dla ksztađtowania siĊ narodu ukraiĔskiego, jego kultury i literatury, a takĪe prace poĞwiĊcone epoce kozackiej i jej wpđywowi na formowanie siĊ ukraiĔskiej ĞwiadomoĞci narodowej. Nie mogđo, rzecz jasna, zabraknąü artykuđów z gđównej domeny naukowej Autora, czyli romantyzmu ukraiĔskiego, znajdujemy tu wreszcie studia poĞwiĊcone wybitnym postaciom kultury i literatury ukraiĔskiej, wĞród których naleĪy wymieniü Iwana Kotlarewskiego, My-chajđĊ Maksymowycza, Tarasa SzewczenkĊ, MyMy-chajđĊ Hruszewskiego, Pawđa ĩyteckie-go, Iwana FrankĊ, ĐesiĊ UkrainkĊ, Ođeksandra DowĪenkĊ, Dmytra PawđyczkĊ, Ostapa Đapskiego i innych.
Najstarszemu okresowi historii kultury ukraiĔskiej, który w publikacji obejmuje okres od czasów Rusi Kijowskiej do unii brzeskiej, poĞwiĊcono cztery rozdziađy: ɏɪɢɫ-ɬɢɹɧɿɡɚɰɿɹ Ʉɢʀɜɫɶɤɨʀ Ɋɭɫɿ (Chrystianizacja Rusi Kijowskiej), Ⱦɨ ɜɢɬɨɤɿɜ ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɨʀ ɯɪɢɫɬɢɹɧɫɶɤɨʀ ɤɭɥɶɬɭɪɢ (ChrzeĞcijaĔskie korzenie kultury ukraiĔskiej), ɋɬɚɬɬɿ ɞɨ ɨɛ’ɽɞɧɚɧɧɹ ɰɟɪɤɨɜ (Artykuđy do zjednoczenia KoĞciođów) czy Ȼɟɪɟɫɬɟɣɫɶɤɚ ɭɧɿɹ ɡ ɩɨ-ɝɥɹɞɭ ɩɟɪɫɩɟɤɬɢɜɢ (Unia brzeska z oddali). Dwa pierwsze traktują o procesie chrystianizacji Rusi Kijowskiej i ocenie konsekwencji owego wydarzenia dla narodów sđowiaĔskich. Autor podkreĞla, Īe fakt przyjĊcia chrzeĞcijaĔstwa przez ksiĊcia Wđodzi-mierza w roku 988 nie tylko podniósđ paĔstwo kijowskie na wyĪszy stopieĔ rozwoju cywilizacyjnego (s. 42), ale teĪ znacząco wpđynąđ na rozwój piĞmiennictwa Rusi. Nowa religia wđączyđa RuĞ Kijowską w krąg cywilizacji europejskiej, pojmowanej jak jedna cađoĞü, albowiem akt chrystianizacji odbyđ siĊ na dđugo przed schizmą wschodnią. Fakt przyjĊcia chrztu przez Wđodzimierza z Bizancjum nie miađ wówczas, aĪ tak istotnego znaczenia, jakkolwiek kultura bizantyjska wyrosđa na tym samym, klasycznym gruncie Europy grecko-rzymskiej (s. 17). Szczególne znaczenie w procesie chrystianizacji miađa tradycja cyrylometodiaĔska, w tym jĊzyk cerkiewno-sđowiaĔski. Za poĞrednictwem nowego narzĊdzia – alfabetu sđowiaĔskiego – Rusini przyswoili sobie literaturĊ
„chimeryczna” lat siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku. Geneza, rozwój, konteksty lite-rackie, Szczecin 2011.
bizantyjsko-buđgarską, co stađo siĊ impulsem dla rozwoju rodzimego piĞmiennictwa i otworzyđo przed mieszkaĔcami Rusi drzwi do grecko-bizantyjskiego Ğwiata kultury. Procesy, które wówczas odbyđy siĊ w Kijowie, miađy teĪ swoje daleko idące kon-sekwencje, związane z póĨniejszym rozwojem kultury narodowej Ukrainy-Rusi, Rosji i Biađorusi (s. 48).
Dwa kolejne artykuđy poĞwiĊcone sa kwestiom unii brzeskiej i analizie sytuacji KoĞciođa greckokatolickiego. Tekst ɋɬɚɬɬɿ ɞɨ ɨɛ’ɽɞɧɚɧɧɹ ɐɟɪɤɨɜ, stanowi omó-wienie, a jednoczeĞnie cenne przypomnienie treĞci artykuđów, na mocy których doko-nađo siĊ zjednoczenie KoĞciođów w 1596 roku. Badacz podkreĞla, Īe ani dekret synodu brzeskiego, ani postanowienia artykuđów nigdy nie zostađy w peđni zrealizowane, co prowadziđo do zmarginalizowania KoĞciođa unickiego, jednak KoĞcióđ ten i tak odegrađ niezwykle istotną rolĊ, szczególnie w Galicji, integrując spođecznoĞü ukraiĔską, wyzna-czając jej historyczną i narodową toĪsamoĞü. Stađ siĊ on nolens volens KoĞciođem narodowym galicyjskich UkraiĔców i cađej diaspory ukraiĔskiej (s. 57).
NastĊpny blok tematyczny, w którym Uczony stawia pytania o rodzime korzenie kultury ukraiĔskiej, tworzą artykuđy dotyczące okresu Kozaczyzny i Ĩródeđ romantyzmu na Ukrainie. Stefan Kozak w swoich rozwaĪaniach, dotyczących ksztađtowania siĊ poczucia ukraiĔskiej odrĊbnoĞci narodowej w okresie romantyzmu, podkreĞla znaczenie eposu kozackiego, jego spođecznie konsolidującej roli, wskazującej na wspólnoĞü doĞwiadczenia historycznego, a takĪe podkreĞlanie przynaleĪnoĞci UkraiĔców do jednej religijno-etnicznej tradycji. WđaĞnie ĞwiadomoĞü tej samej wiary i doĞwiadczenia historycznego stanowi leitmotiv ukraiĔskiego eposu. Dumy teĪ wskazują jednoznacznie, Īe centralnym wydarzeniem ukraiĔskiej historii stađa siĊ, jak to okreĞla Uczony, „epo-peja Chmielnickiego.” Tworząc dumy, naród ukraiĔski przekazywađ w nich nie tylko swoje poczucie patriotyzmu, ale równieĪ wyraĨnie okreĞloną ĞwiadomoĞü narodową (s. 74, 75).
W tej czĊĞci omawianej ksiąĪki szczególnie interesujący wydaje siĊ artykuđ ȼɿɞ ɝɟɪɞɟɪɢɡɦɭ ɞɨ ɫɭɱɚɫɧɨʀ ɧɚɰɿɨɧɚɥɶɧɨʀ ɫɜɿɞɨɦɨɫɬɿ (Od herderyzmu ku nowoĪytnej ĞwiadomoĞci narodowej). Autor wskazuje na znaczący wpđyw historiozofii niemieckie-go filozofa na odrodzenie narodów sđowiaĔskich i ksztađtowanie ich nowoczesnej ĞwiadomoĞci narodowej z jej kulminacją w postaci romantycznej idei mesjanizmu (Polska, Ukraina). W pracy podkreĞlono, Īe historyczny proces formowania siĊ ĞwiadomoĞci narodowej stađ siĊ jednoczeĞnie procesem ksztađtowania nowoĪytnych spođeczeĔstw o charakterze narodowym (s. 83). W tym kontekĞcie rolĊ swoistego fenomenu odegrađ folklor narodów sđowiaĔskich, w szczególnoĞci zaĞ pieĞni ludowe. Herder, wskazując na kulturologiczne, ideologiczne i emocjonalne wartoĞci sđowiaĔ-skich pieĞni ludowych, akcentowađ fakt, Īe oddziađywađy one na historyczną i etniczną toĪsamoĞü Sđowian, podczas, gdy na zachodzie Europy nie miađy aĪ takiego znaczenia. W krajach sđowiaĔskich byđy katalizatorem, który przyspieszađ i nasilađ procesy toĪsa-moĞciowe. Herder wieszczyđ, Īe Sđowianie odegrają w przyszđoĞci istotną rolĊ, zaĞ Ukraina stanie siĊ wrĊcz drugą Grecją. Rola historiozofii niemieckiej, w tym szcze-gólnie dzieđ Herdera w ksztađtowaniu siĊ romantyzmu ukraiĔskiego jest wyjątkowa. Profesor Kozak omawiađ ją i podkreĞlađ jej znaczenie w wielu wczeĞniejszych studiach, nie mogđo teĪ zabraknąü takiego omówienia w ksiąĪce, która stanowi swoiste kompen-dium na temat decydujących czynników ksztađtowania siĊ ĞwiadomoĞci ukraiĔskiej.
W artykule ɉɨɥɶɫɶɤɨ-ɭɤɪɚʀɧɫɶɤɢɣ ɞɢɫɤɭɪɫ ɟɩɨɯɢ ɪɨɦɚɧɬɢɡɦɭ (Polsko-ukraiĔski dyskurs epoki romantyzmu) Uczony konstatuje, Īe fenomen, którym byđa Kozaczyzna, stanowiđ w przeszđoĞci niewyczerpalne Ĩródđo natchnienia i inspiracji zarówno dla literatury ukraiĔskiej, jak teĪ dla literatury polskiej. Autor powođuje siĊ na prace wielu badaczy z kraju i zagranicy oraz dokonuje bđyskotliwej analizy pochodzących z bada-nego okresu utworów, czym udowadnia, iĪ tak wielki wpđyw Kozaczyzny na literaturĊ polską i ukraiĔską okresu romantyzmu byđ moĪliwy dziĊki odkryciu charaktery-stycznego dla tej epoki toposu przygody i Īođnierskiej chwađy. Dalej dowodzi, Īe wpđyw toposu kozackiego na literaturĊ polską przyczyniđ siĊ takĪe do przewartoĞcio-wania polskiego postrzegania Ukrainy i ukraiĔskiego postrzegania swego zachodniego sąsiada w dobie romantyzmu.
W rozdziale ɍɤɪɚʀɧɫɶɤɢɣ ɝɨɥɨɫ ɜ ɽɜɪɨɩɟɣɫɶɤɿɣ ɞɢɫɤɭɫɿʀ ɩɪɨ ɧɨɜɟ ɯɪɢɫɬɢɹɧɫɬɜɨ (UkraiĔski gđos w europejskiej dyskusji na temat nowego chrzeĞcijaĔstwa) Badacz snuje rozwaĪania dotyczące faktów i wydarzeĔ odnoszących siĊ do zapoczątkowanej przez Friedricha Novalisa polemiki koĞcielno-religijnej doby rewolucji francuskiej, która swym zasiĊgiem ogarnĊđa cađą ówczesną EuropĊ. Stefan Kozak zauwaĪa, Īe podczas niezliczonych polemik niejednokrotnie krytykowano struktury koĞcielne za ich nad-mierny konserwatyzm (s. 233) i oderwanie od narodu. Autor uwaĪa, Īe sđabnący auto-rytet KoĞciođa niejednokrotnie prowadziđ do naruszania stabilnoĞci paĔstw i jednoĞci spođeczeĔstw. PodkreĞla, Īe oprócz Huguesa Lamennaisego, Claude’a Saint-Simona, Adama Mickiewicza i Cieszkowskiego, progresywne idee prezentowali równieĪ ukrai-Ĕscy dziađacze kulturalni w osobie Mykođy Kostomarowa i Hipolita Terleckiego, którzy wierzyli, Īe Ukrainie przyjdzie odegraü istotną rolĊ w nowej chrystianizacji narodów europejskich.
W recenzowanej ksiąĪce sporo miejsca poĞwiĊcono takĪe nowoĪytnej literaturze ukraiĔskiej, by przytoczyü takie artykuđy, jak „ȿɧɟʀɞɚ” Ʉɨɬɥɹɪɟɜɫɶɤɨɝɨ: ɩɨɛɥɟɦɚ ɧɚɰɿɨɧɚɥɶɧɢɯ ɬɪɚɞɢɰɿɣ ɿ ɪɨɦɚɧɬɢɡɦɭ („Eneida” Kotlarewskiego: problem tradycji narodowych i romantyzmu),Ɇɢɯɚɣɥɨ Ɇɚɤɫɢɦɨɜɢɱ ɿ ɮɨɪɦɭɜɚɧɧɿ ɪɨɦɚɧɬɢɡɦɭ ɜ ɍɤɪɚ-ʀɧɿ (Mychajđo Maksymowycz i formowanie siĊ romantyzmu w Ukrainie), ɒɟɜɱɟɧɤɨɜɟ „ȯɜɚɧɝɟɥɿɽ ɩɪɚɜɞɢ” (Szewczenkowa „Ewangelia prawdy”), Exegi monumentum ȱɜɚɧɚ Ɏɪɚɧɤɚ (Exegi monumentum Iwana Franki), Ɇɢɯɚɣɥɨ Ƚɪɭɲɟɜɫɶɤɢɣ: ɩɨɲɭɤɢ ɿɧɬɟɥɟɤ-ɬɭɚɥɶɧɢɯ ɞɠɟɪɟɥ ɇɨɜɨʀ ɍɤɪɚʀɧɢ (Mychajđo Hruszewski: w poszukiwaniu intelek-tualnychĨródeđ Nowej Ukrainy), Ɏɿɥɨɫɨɮɫɶɤɚ ɤɨɧɰɟɩɰɿɹ ɫɥɨɜɚ Ʌɟɫɿ ɍɤɪɚʀɧɤɢ (Filo-zoficzna koncepcja sđowa Đesi Ukrainki) czy nareszcie Ɏɟɧɨɦɟɧ Ɉɥɟɤɫɚɧɞɪɚ Ⱦɨɜɠɟɧ-ɤɚ (Fenomen Ođeksandra DowĪenki). Czytelnik odnosi wraĪenie, Īe taki, a nie inny dobór prac poĞwiĊconych wspomnianym wyĪej wybitnym osobistoĞciom ukraiĔskiego procesu historycznoliterackiego nie jest dzieđem przypadku, a stanowi zabieg doskonale przemyĞlany. Znajdujemy tu bowiem umieszczone w porządku chronologicznym studia, w których badacz pochyla siĊ nad spuĞcizną literacką postaci niezwykle waĪnych dla formowania siĊ treĞci ideowych poszczególnych epok na Ukrainie. PowyĪszą listĊ otwiera artykuđ dotyczący Eneidy Iwana Kotlarewskiego. Tekst ten po raz pierwszy zostađ opublikowany jeszcze w roku 1970 w jĊzyku polskim w piĞmie „Slavia Orien-talis”. Interesujące, Īe pomimo upđywu tak dđugiego czasu praca ta zachowađa ĞwieĪoĞü dyskursu i aktualnoĞü. ZawdziĊcza to temu, Īe wiĊkszoĞü problemów, które podejmuje Stefan Kozak w swoich dociekaniach, zyskuje w jego badaniach szerokie tđo kulturowe,
historiozoficzne i spođeczno-polityczne. Analizy Uczonego stają siĊ przez to wnikliwe, szeroko aspektowe i dają gđĊbszy ogląd poruszanych kwestii. W pracy poĞwiĊconej Eneidzie badacz skonstatowađ,Īe rozwój nowoĪytnej literatury ukraiĔskiej, a zwđaszcza jego faza początkowa, byđ ĞciĞle związany z ruchem spođecznym i narodowym. Jest to, zdaniem S. Kozaka, tak waĪny czynnik, Īe bez jego uwzglĊdnienia nie moĪna w peđni zrozumieü cađej zđoĪonoĞci ukraiĔskiego procesu historycznoliterackiego (s. 153).
W recenzowanej ksiąĪce Autor przedstawia takĪe postaü innego ukraiĔskiego dzia-đacza kulturalnego epoki romantyzmu, Mychajđa Maksymowycza. Jest to uczony, któ-rego uznaü naleĪy za fundatora wielu dyscyplin badawczych z zakresu humanistyki na Ukrainie, poczynając od folklorystyki, poprzez literaturoznawstwo, historiĊ, archeo-logiĊ i archeografiĊ. Zebrany i opracowany przezeĔ materiađ przyczyniđ siĊ nie tylko do rozwoju ukraiĔskiej myĞli romantycznej, ale teĪ odbiđ siĊ szerokim echem w Europie Zachodniej. Interesujący rozdziađ w pracy naukowej Maksymowycza stanowią jego dociekania nad Sđowem o wyprawie Igora. Stefan Kozak dokonuje dokđadnej analizy badaĔ przeprowadzonych przez Maksymowycza, podkreĞlając przy tym, Īe szeroka erudycja uczonego, doĞwiadczenie w pracy nad zabytkami literatury i folklorem wy-datnie uwiarygodniđy jego analizy. KulminacjĊ wysiđków Maksymowycza stanowi w koĔcu samo tđumaczenie tekstu Sđowa na jĊzyk ukraiĔski.
W omawianej pracy interesujący artykuđ poĞwiĊcono takĪe refleksjom nad spuĞciz-ną literacką ukraiĔskiego wieszcza narodowego, Tarasa Szewczenki. Autor wszech-stronnie przedstawia historiozofiĊ ukraiĔskiego poety, okreĞlając go mianem „apostođa prawdy i wolnoĞci” (s. 193). Bazując na rzetelnej analizie konkretnych utworów, Ba-dacz stwierdza, Īe w zasadzie cađy poetycki dorobek Szewczenki oparty jest na praw-dzie ewangelicznej i stanowi jaskrawe Ğwiadectwo wiary poety nie tylko w wyzwo-leĔczą siđĊ prawdy, lecz takĪe w jej olbrzymią twórczą i historyczną energiĊ (s. 193).
Dla peđniejszego obrazu recenzowanej pozycji warto przywođaü wspomniane wczeĞniej artykuđy poĞwiĊcone refleksjom nad wkđadem Đesi Ukrainki i Ođeksandra DowĪenki do rozwoju literatury ukraiĔskiej. Stefan Kozak podkreĞla, Īe ukraiĔska poetka, tworząca na przeđomie XIX i XX wieku, to jedna z najwybitniejszych postaci nowoĪytnej literatury ukraiĔskiej, bowiem wđaĞnie dziĊki jej twórczoĞci dramaturgia ukraiĔska zdođađa siĊ wyrwaü z ograniczeĔ ideologii narodnickich i wkroczyü na arenĊ nowoczesnej dramaturgii europejskiej. Badacz uwaĪa, Īe rolĊ, jaką odegrađy nowa-torskie dramaty Ukrainki, moĪna porównaü do dokonaĔ Stanisđawa WyspiaĔskiego w dramaturgii polskiej (s. 282). W podobnym tonie wypowiada siĊ na temat osiągniĊü O. DowĪenki, który w swej twórczoĞci filmowej i prozatorskiej, mówiąc o uniwer-salnych wartoĞciach ludzkiego Ğwiata, czerpađ z ukraiĔskiej tradycji ludowej, ze spuĞ-cizny piĞmiennictwa ukraiĔskiego, ze Ĩródeđ ukraiĔskiej kultury duchowej. PrzekleĔ-stwem DowĪenki byđo to, Īe przyszđo mu tworzyü w zabójczych dla artysty warunkach realizmu socjalistycznego, który niechĊtny byđ wykorzystywaniu wspomnianych war-toĞci w sztuce. Jednak autor Zaczarowanej Desny zdođađ, przynajmniej czĊĞciowo, ocaliü siebie jako twórcĊ.
WĞród innych artykuđów dotyczących dwudziestowiecznej literatury ukraiĔskiej, szczególną uwagĊ zwraca studium ȼɢɬɨɤɢ ɥɿɬɟɪɚɬɭɪɧɨɝɨ ɜɿɞɪɨɞɠɟɧɧɹ (ħródđa odrodzenia literackiego) na temat renesansu literatury ukraiĔskiej lat 20. XX wieku oraz Ɂ ɩɨɟɬɢɱɧɢɯ ɦɨɬɢɜɿɜ Ɉɫɬɚɩɚ Ʌɚɩɫɶɤɨɝɨ (Z motywów poetyckich Ostapa
Đap-skiego). Druga z wymienionych prac poĞwiĊcona zostađa rozwaĪaniom nad spuĞcizną poetycką mieszkającego i tworzącego w Polsce poety ukraiĔskiego. Publikacja tego artykuđu w ksiąĪce, która ukazađa siĊ na Ukrainie, jest tym bardziej cenna, Īe mimo iĪ Đapski jest laureatem prestiĪowej ukraiĔskiej nagrody literackiej im. Tarasa Szew-czenki, w rzeczywistoĞci jego twórczoĞü jest w kraju mađo znana. A przecieĪ jego poezja to – jak twierdzi Autor recenzowanej ksiąĪki – przejmujące odzwierciedlenie tych wszystkich nieszczĊĞü i tragedii, które Ukrainie i Polsce przyniosđy lata komu-nizmu i kultu „jednego wodza”. Kreując w swoich utworach osoby, wydarzenia i skomplikowane procesy Đapski dokonuje ich jednoczesnej oceny z perspektywy wđas-nego doĞwiadczenia i talentu poetyckiego.
Artykuđy zebrane w ksiąĪce stanowią kolejne Ğwiadectwo wieloletnich poszukiwaĔ naukowych i zainteresowaĔ badawczych Stefana Kozaka, które zawsze oscylowađy wokóđ ukraiĔskiego dyskursu toĪsamoĞciowego, szczególnie w powiązaniu z chrzeĞci-jaĔstwem i kontekstem europejskim. Warto te erudycyjne analizy i dociekania przypo-minaü czytelnikowi, zwđaszcza gdy zostają posegregowane wedđug tak istotnego klucza, jak stađo siĊ to w omawianej pracy, a wiĊc w Ğwietle dialogu kultury ukraiĔskiej z chrzeĞcijaĔstwem, które stanowi doskonađy grunt do wprowadzenia jej w szerszy kon-tekstĞwiatowego procesu kulturowego i kođa literatur europejskich, o czym wspomina we wstĊpie do ksiąĪki prof. Rostysđaw Radyszewski2.
Fakt, Īe zamieszczone w recenzowanej ksiąĪce prace naukowe przetđumaczono na jĊzyk ukraiĔski i Īe jej publikacja ma miejsce na Ukrainie, stanowi ogromne znaczenie dla popularyzacji polskich badaĔ ukrainoznawczych poza granicami naszego kraju3, gdyĪ
badacze ukraiĔscy czĊsto pomijają okazjĊ do zapoznania siĊ z dorobkiem naukowym swych zagranicznych kolegów. Szczególnie cenne jest to, iĪ niniejsza ksiąĪka wnosi do badaĔ ukrainistycznych prowadzonych na Ukrainie spojrzenie niejako „z zewnątrz”, co pozwala na lepszą i niejednokrotnie bardziej obiektywną ocenĊ faktów, osób i wydarzeĔ, które na przestrzeni wieków formowađy historiĊ literatury ukraiĔskiej.
Mirosđawa Kawecka Instytut Filologii SđowiaĔskiej KUL Albert Nowacki Instytut Filologii SđowiaĔskiej KUL
2 Zob. Ɋ. Ɋ ɚ ɞ ɢ ɲ ɟ ɜ ɫ ɶ ɤ ɢ ɣ, ɍɤɪɚʀɧɨɡɧɚɜɱɿ ɫɬɭɞɿʀ ɩɨɥɶɫɶɤɨɝɨ ɩɪɨɮɟɫɨɪɚ ɋɬɟɮɚɧ
Ʉɨɡɚɤɚ, w: ɋ. Ʉ ɨ ɡ ɚ ɤ, ɏɪɢɫɬɢɹɧɫɬɜɨ – ɪɨɦɚɧɬɢɱɧɢɣ ɦɟɫɿɚɧɿɡɦ – ɫɭɱɚɫɧɿɫɬɶ. ɋɬɚɬɬɿ. Ʌɟɤɰɿʀ. Ɋɨɡɜɿɞɤɢ, Ʉɢʀɜ 2011, s. 15.
3 W tđumaczeniu na jĊzyk ukraiĔski ukazađy siĊ takĪe inne ksiąĪki Stefana Kozaka, zob.
t e nĪ e, Preromantyzm ukraiĔski. ɍɤɪɚʀɧɫɶɤɢɣ ɩɪɟɪɨɦɚɧɬɢɡɦ, Warszawa 2003 oraz S. K o z a k, ɍɤɪɚʀɧɫɶɤɚ ɡɦɨɜɚ ɿ ɦɟɫɿɚɧɿɡɦ. Ʉɢɪɢɥɨ-Ɇɟɮɨɞɿʀɜɫɶɤɟ ɛɪɚɬɫɬɜɨ, ȱɜɚɧɨ-Ɏɪɚɧɤɿɜɫɶɤ 2004.
