R O C Z N I K I N A U K P R A W N Y C H T o m V III - 1998
K S . L E S Z E K A D A M O W I C Z L u b l i n
PRZYNALEŻNOŚĆ DO KOŚCIOŁA SUI IURIS
WEDŁUG OBOW IĄZUJĄCEGO PRAW A K O ŚCIELNEGO
Chrzest jako bram a sakram entów (K P K 1983, kan. 849) p o w o d u je n aro dzenie do nowego życia w C hrystusie i z Jego woli k oniecz ny je s t do zb a wienia, tak ja k Kościół, do którego chrzest w p ro w a d z a (K K K , n r 1277).
O w ocem chrztu je s t bogata rzeczyw istość, która zawiera: o dpuszc zenie grzechu pierw orodnego i w szystkich grzechów osobistych; naro d zen ie do nowego życia, poprzez które człow iek staje się p rz y b ra n y m dz ie c k ie m B o żym, członkiem C hrystusa i świątynią D uc h a Ś w iętego. P rzez chrzest n a stę p u je wcielenie do Kościoła, C iała Chrystusa, i każdy ochrzcz o n y m a udział w kapłaństwie C hrystusa (KKK, nr 1279; C C E O r, kan. 675 § 1). C hrze st jest więc sakram entem w spólnototw órczym , poprzez który w sp ó ln o ta kościelna odradza się poprzez w łączenie do niej now ych członków .
W raz z przyjęciem chrztu człow iek staje się o sobą w K ościele oraz p o d miotem praw i obowiązków. (K P K 1983, kan. 96). Tę sam ą zasadę podaje Kodeks K anonów K ościołów W sc hodnic h w pie rw s z y m spośród k an o n ó w d o tyczących praw i obow iązków w spólnych w szystkim ch rześcijanom ; „ C h rz eś cijanami są ci, którzy przez chrzest w szczepieni w C hrystusa, zostali ukonstytuowani jak o Lud Boży i stawszy się z tej racji na swój sposób u c z e s tnikami kapłańskiego, prorockiego i królew skiego p o sła n n ic tw a C hrystusa, zgodnie z własną każdego pozycją, są pow ołani do w y p e łn ian ia misji, j a k ą Bóg powierzył pełnić Kościołowi w św iecie” (C C E O r, kan. 7 § 1; por. KPK 1983, kan. 204 § 1). P rzyjęcie sakram entu chrztu j e s t w ięc w sz c z e p ie niem w Kościół C hrystusowy. N ależy p am iętać jed n ak , że je s t to w łączenie nie w abstrakcyjną grupę ludzi, ale także w ko n k re tn ą w spólnotę, znajdującą swoje urzeczywistnienie także w K ościele lokalnym , a zatem także w k o n kretnym Kościele sui iuris (por. Tytuł II C CE O r).
Stąd też przyjęcie chrztu pow oduje również zaw iązanie węzła o charakte rze praw nym , który dotyczy przede w szystkim nabycia praw i obowiązków oraz prz y p isa n ia osoby do konkretnego Kościoła sui iuris.
K lucz ow ym więc za gadnieniem zw iązanym z powyżej zasygnalizow anym aspektem sakram entu chrztu je s t odpow iedź na pytanie: jakim i zasadami kieruje się Kościół, gdy chodzi o przynależność chrześcijan (katolików) do K ościołów sui iu r is l
I. P O J Ę C I E O B R Z Ą D K U 1 K O Ś C I O Ł A S U I I U R I S W P R A W I E K A N O N I C Z N Y M
Dla ja s n e g o p rzedstaw ienia problem u zajm iem y się najpierw wyjaśnieniem pojęć „o b rząd e k ” i „K ościół su i iu ris”.
1. P o jęcie o b rządku
K odeks P ra w a K anonicznego z 1983 r. nie podaje definicji obrządku. Z na leźć j ą n atom iast m ożem y w kan. 28 § 1 K odeksu K anonów Kościołów W schodnich. W e d łu g tego kanonu „obrządek je st d ziedzictw em liturgicznym, teologicznym , d uchow ym i dyscyplinarnym , które w yróżnia się poprzez kultu rę i historię ludzi; to dziedzictw o w yraża się poprzez sposób życia wiary k ażdego Kościoła sui iuris” 1. Jest to z p ew nośc ią rozw inięciem myśli Soboru W a ty k a ń sk ieg o II, który w D ekrecie o K ościołach W schodnich katolickich
O rientalium E cclesiarum (D K W ) stwierdza, że Kościoły W schodu i Zachodu
róż nią się częściow o m iędzy sobą tzw. obrządkam i, m ianow icie liturgią, karn o ścią kościelną i spuścizną d u ch o w ą2. O ba wyżej w spom niane do k u m en ty K ościoła w spom inają o elem entach w yróżniających p oszczególne obrządki. Są to: obrzędy liturgiczne, dziedzictw o duchow e i norm y dyscyplinarne. Do tych w y ró ż n ik ó w Kodeks K a nonów Kościołów W sc hodnic h z 1990 r. dodaje dw a dalsze: kulturę i czynniki histo ry czn e3. W spólnym i natom iast elem enta
1 „ R it us e st p a tr im o n iu m litu rg icu m , t h e o lo g ic u m , sp iritu ale et d is c ip lin are cult ura ac r e ru m ad iu n c tis h isto ria e p o p u l o r u m d istin c tu m , q u o d m o d o fidei v i v e n d a e u n iu sc u iu s q u e E c c le s i a e sui iuris p ro prio e x p r im i tu r ” .
2 Por. D K W 3.
3 C z y n n ik i h isto ry cz n e, które w p ły n ę ły na z r ó ż n i c o w a n i e o b r z ą d k ó w , o m a w ia m.in. I. S k u b is w d w ó c h a rty kułach: R o d za je o b rz ą d k ó w w K o śc iele ( „ C z ę s to c h o w s k ie Studia T e o l o g i c z n e ” , 4( 1976) s. 3 1 3 - 3 1 6 ) i P o d sta w o w e p o ję c ia d o ty c z ą c e o b rz ą d k ó w (tam że, 6( 1978), s. 315 n).
mi są wiara, życie sakram entalne i zw ierzchnictw o B isk u p a R z y m u 4. Biorąc pod uwagę pow yższe racje, pra w o d aw c a - n aw iązując do w cześniej (tj. od dnia 21 listopada 1952 r.) obow iązującego p ra w a 5 - w y m ien ia pięć tradycji: aleksandryjską, antiocheńską, armeńską, chaldejską i k o n stantynopolita ńską , z których w yw odzą się poszczególne obrządki. Z p ew n o śc ią należy dołączyć do tej listy tradycję zachodnią6. D obrym o kreśleniem starożytnych tradycji wydaje się termin użyty przez E. E ida w prezentacji K ode ksu K a n o n ó w K o ś ciołów W schodnich O jcom synodalnym podczas Synodu B isk u p ó w w 1990 r. W przem ów ieniu do O jców synodalnych m ów ił on o pięciu w schodnich M atkach-K ościołach czy Początkow ych O brządkach, z których w yw odzi się obecnie 21 sam odzielnych K ościołów obrządkow ych sui iu ris1.
M ożna więc stwierdzić, że obrządek w znaczeniu p ra w n y m je s t s zc zeg ó l nym sposobem w yrażania katolickiej wiary przez w spólnotę w iernych, których łączy to samo dziedzictwo liturgiczne, teologiczne, d u ch o w e i dyscyplinarne, ukształtowane w konkretnych w arunkach k ulturow ych i historycznych.
Na zakończenie tej części naszych rozw ażań należy w re szcie podkreślić równość wszystkich obrządków, w yraźnie za d ek laro w an ą w dokum en tac h Vaticanum II, a m ianowicie w Dekrecie o K ościołach W s c h o d n ic h katolickich i Konstytucji o liturgii D ei verbum (K L )8.
4 Por. E. P r z e k o p, K o ś c ió ł p a r ty k u la r n y i o b rz ą d e k w p ra c a c h P a p ie s k ie j K o m is ji do
R efo rm y K o d eksu W sch o d n ieg o P raw a K a n o n ic z n e g o , „ R o cz n ik i T e o l o g i c z n o - K a n o n i c z n e ” , 25
(1978 ) z. 5. s. 65.
5 Por. P i u s XII, L itte ra e a p o sto lic a e m o tu p ro p r io d a ta e „ P o stą u a m A p o s to lic is L itte r is
de relig io sis, de b o n is E c c le sia e tem p o ra lib u s, d e v e rb o ru m s ig n ific a tio n e p r o E c c le siis O rien ta lib u s, 9 II 1952, A A S 4 4 (1 9 5 2 ), s. 65 -1 5 0 , kan. 303 § 1, n. I o.
6 C C E O r , kan. 28 § 2. Por. B e n e d i c t u s X IV , C o n s titu tio a p o s t ó li c a A lla ta e su n t, 26 VII 1755, § 3. P a p ież ten j e d n a k n iezbyt p r e c y z y jn ie o d r ó ż n ia o b r z ą d e k w z n ac ze n iu liturgicznym i w z n aczen iu p r a w n y m . P r e c y z u je to d o p ie r o P iu s IX w L iś c i e a p o s t o ls k im N on
sin e g ra v issim o z 24 II 1870 r. (C L II 571 d).
' Por. E. E i d, The N a tu rę a n d S tru c tu r e o f th e O r ie n ta l C ode, [w:] T h e C ode o f C a n o n s
o f the O rie n ta l C hurches. A n In tro d u c tio n , wyd. C. G a lla g h er, R o m e 1991, s. 34 (T ekst
łaciński: „ L ’O s se rv ato re R o m a n o ” , z 21 X 1990, s. 7.
8 D K W 3; KL 4. R ó w n o ś ć o b r z ą d k ó w z o stała po ra z p i e r w s z y fo r m a l n i e u z n an a w d o k u m en ta ch K o ś cio ła d o p iero w roku 1894 (30 XI) w e n c y k l i c e L e o n a X III O r ie n ta liu m
2. P ojęcie K ościoła „sui iu r is ”
O ile pojęcie obrządku było i je s t w ieloznaczne (pojęcie praw ne i litur giczne), o tyle pojęcie Kościoła su i iuris wydaje się być bardziej doprecyzo wane w obow iąz u ją cy m p raw odaw stw ie Kościoła.
Kan. 27 C C E O r jest znowu „osa m o tn io n y ” . W KPK z 1983 r. nie ma b o w iem definicji, czym jest Kościół „sam odzielnego obrz ąd k u ” (E cclesia
ritu a li su i iu ris)9. Kanon ten stanowi: „W spólnota chrześcijan hierarchicznie
u k o n sty tu o w an a w edług prawa, którą ja k o sui iuris w yraźnie lub milcząco uznała najw y ż sza w ładz a w Kościele, w tym K odeksie je st naz yw ana K ościo łem sui iu ris”]0. Jest to natom iast w yraźne naw iązanie do cytow anego już doku m en tu P iusa XII z 1952 r . 11 P ra w o d a w c a więc podkreśla z jednej stro ny pew n ą sam odzielność Kościoła su i iuris, z drugiej strony je d n a k akcentu ją c m ożliw ość uznania tej sam odzielności je d y n ie przez najw yższą władzę
Kościoła.
Aby lepiej wyjaśnić o m aw iane pojęcie, m o żn a odwołać się do koncepcji trz y s topniow ego modelu Kościoła. W edług niektórych kanonistów (G. Nedun- gatt, J. Faris) w spółcześnie m o żn a z pow o d z en iem powrócić do następującego m odelu Kościoła:
1. p o z io m najw yższy - K ościół pow szechny, z B isk u p e m R zym u i Kole gium B iskupów ja k o władzą;
2. po zio m pośredni - K ościół su i iu ris , tzn. grupa diecezji (eparchii) częściow o samodzielna, z w łasną w ładzą (hierar chią);
3. po zio m najniższy - diecezja (eparchia), z biskupem ja k o g ł o w ą 12. Jeśli chodzi o K ościół łaciński, to poziom y 1. i 2. zlew ają się, gdyż Biskup R zym u je st rów nocześnie głow ą K ościoła łacińskiego sui iuris (Patriarchą Zachodu). N atom iast w katolickich K ościołach w schodnich w yraźnie zacho w a ła się ta trzystopniow ość. Literatura po 1990 r. w ym ienia 21 Kościołów
9 K P K 1983, kan. I l l § 2.
10 „ C o e tu s ch ris tifid eliu m h iera rch ia ad n o r m a m iuris iu n ctu s, q u e m u t sui iuris express e vel tacite a g n o s c it su p r e m a E cc le s ia e auctorit as, v o c a tu r in hoc C o d ic e E c c le s ia sui iu ris” .
11 Por. ka n. 303 § 1, n. 1°.
12 Por. G. N e d u n g a t t, E c c le sia u n iv e rsa lis, p a r tic u la r s , sin g u la ris, „ N u n tia ” , 2 (1 9 7 6 ) 75-8 7 ; J. F a r i s, The E a stern C a th o lic C h u rch es: C o n stitu tio n a n d G overnance.
A c c o r d in g to the C ode o f C a n o n s o f the E a stern C h u rc h e s, N e w Y o r k 1992, s. 140-142;
sui iu ris, składających się z jednej lub kilku eparchii, a n aw et m e tro p o lii13.
Kościoły te cieszą się różnym stopniem hierarchicznego rozw oju. B iorąc pod uwagę to właśnie kryterium, pra w o d aw c a prz ew id u je następują ce rodzaje Kościołów: Kościół patria rch aln y ,14 K ościół arcybiskupi w i ę k s z y 15, K o ś ciół metropolitalny sui iu r is l'\ pozostałe K o ś c io ły " ,
Są to następujące Kościoły: (A) z tradycji aleksandryjskiej:
1) koptyjski (patriarchat)
2) etiopski (m etropolia sui iuris) (B) z tradycji antiocheńskiej:
3) malankarski (m etropolia sui iu ris) 4) maronicki (patriarchat)
5) syryjski (patriarchat) (C) z tradycji chaldejskiej:
6) chaldejski (patriarchat)
7) syro-m alabarski (arcybiskupstw o w i ę k s z e ) 18 (D) z tradycji konstantynopolitańskiej, czyli bizantyjskiej:
8) albański (inny) 9) białoruski (inny) 10) bułgarski (inny) 11) chorwacki (inny) 12) grecki (inny) 13) italo-albański (inny) 14) melchicki (patriarchat) 15) rosyjski (inny)
16) rusiński (m etropolia sui iu ris)
11 Pon iż ej z a m ie s z c z o n y w y k a z K o ś cio łó w su i iu ris p o d a ją m .in.: F a r i s, The E a stern
C atholic C hurches, s. 150; E i d, The N ature, s. 34-35. N a ten te m a t zob . r ó w n ie ż : M. B r o
g i , S tru ttu re d e lle C h iese O r ie n ta li su i iu ris s e r o n d o il C C E O , „ A p o l li n a r i s ” 65 (1 992), s. 299-312 ; t e n ? e, Le c h ie se su i iu ris n e l C o d e x C a n o m tm E c c le sia ru m O rie n ta liu m , „Rev ist a esp a ñ o la de de rec h o c a n ó n i c o ” , 4 8 (1 9 9 1 ), s. 5 1 7 -5 4 4 .
14 C C E O r , kan. 55-150. 15 C C E O r , kan. ¡51 -154. 16 C C E O r , kan. 155-173. 17 C C E O r, kan. 174-176.
:i K o ś ció ł sy ro -m ala b ars k i do k o ń c a 1993 r. był K o ś c i o ł e m m e t r o p o l it a l n y m s u i inris. Jan P a w e ł II p o d n ió sł go do rangi a r c y b is k u p s tw a w i ę k s z e g o p o d n a z w ą E r n a k u l u m - A n g a m a - ly. Por. I o a n n e s P a u l u s II, C o n stitu tio a p o stó lic a Q u a e m a io r i. 16 XI I 1992, A A S 85(1993 ), s. 398-399 .
17) rum uński (m etropolia su i iu ris) 18) słowacki (inny)
19) ukraiński (arcybiskupstw o większe) 20) w ęgierski (inny)
(E) z tradycji orm iańskiej [armeńskiej] 21) orm iański [armeński] (patriarchat) (F) z tradycji łacińskiej
22) łaciński (patriarchat).
W zw iązku z p ow yższym w ydaje się oczywiste, że przypisanie (przynależ ność) do obrządku należy rozum ieć w sensie p rzypisania do Kościoła sui
iuris, co zostało w yraźnie określone w kan. 29-38 C C E O r oraz w kan. 1 I 1
i 112 K P K z 1983 r.
II. K R Y T E R I A P R Z Y N A L E Ż N O Ś C I
D O O B R Z Ą D K U ( K O Ś C I O Ł A S U I I U R I S ) W R O Z W O J U H I S T O R Y C Z N Y M
Z an im om ó w im y normy zawarte we w spółczesnym C orpus Iuris Canonici, najpierw trzeba w spom nieć, ja k kształtow ały się norm y w przeszłości. P ozw o li nam to w m iarę precyzyjnie określić zasady, którym i kierow ał się Kościół w p o szc zególnych okresach, a co za tym idzie - ułatwi praktykom określenie przynależności obrządkow ej poszczególnych osób.
1. O kres p rze d K odeksem Praw a K a n o n iczneg o z 191 7 r.
W okresie przed k o d ek so w y m zasadnicze kryteria przynależności do ob rządku zostały podane w konstytucjach papież a B enedykta XIV: E tsi
pasto-1 Q ''J A A l
ralis i P ra ecla ris oraz w encyklice D em an da tam ca elitu s . Godny
p o d k re śle n ia je st w tym miejscu także dekret Kongregacji R ozkrzew iania W iary A d graves, zwany rów nież K onkordią, a dotyczący relacji międzyob- rz ądkow ych w G a licji22.
l 9 B e n e d i c t u s X IV , C o n stitu tio ap o s tó lic a E tsi p a s to r a lis , 26 V 1742, C IC F o n tes, n. 328.
2 n B e n e d i c t u s XIV , C o n stitu tio a p o stó li ca P r a e c la r is , 18 III 1746, C IC F o n tes, n. 366.
- 1 B e n e d i c t u s X IV , E p is tu la e e n cy c lic ae , D e m a n d a ta m c a e litu s . 24 XII 1743, C I C F o n te s , n. 338.
22 S. C o n g r e g a t i o de P r o p a g a n d a Fide, D e c r e t u m A d g ra v e s, 6 X 1863, C IC F o n te s, n. 485 9.
B enedykt XIV w swoich dokum entach głosił zasadę, że prz y n ależn o ść do obrządku zw iązana jest z ce rem onią c h rz tu 23. Z asada ta j e d n a k w iąz ała się z zagadnieniem legalności spraw ow ania chrztu przez szafarzy odpow ied n ich obrządków 24. I tak wspom niany do k u m en t rozpatruje następują ce przypadki: a) dzieci zrodzone w m ałżeństw ach, w których oboje ro dzice byli obrządku
wschodniego, należały do obrządku w schodniego, c h y b a że inaczej p o sta nowili rodzice za zgodą ordynariusza"';
b) dzieci zrodzone z ojca obrządku łacińskiego i matki o brządku w schodnie go dziedziczą obrządek ojca26;
c) dzieci zrodzone z ojca obrządku w schodniego i m atki łacinniczki m ogą zostać w łączone przez chrzest do obrządku w s chodnie go; m o g ą rów nie ż za zgodą obojga rodziców zostać w łączone go obrz ąd k u łacińskiego '. Z agadnieniem przynależności do obrządku B en ed y k t X IV zajął się rów nież w encyklice D em andatam przy okazji o m aw ian ia p ro b le m ó w zw iązanych z tzw. L a tinizantes, tzn. katolików pochodz ącyc h z ro d z ic ó w obrządku wschodniego, którzy z braku kapłanów w łasnego o brządku przyjęli chrzest z rąk kapłanów obrządku łacińskiego" . P apież dla u p o rz ą d k o w a n ia tego problem u postanowił, że L atin iza n tes, którzy przyjęli chrzest p rz ed w ydaniem tejże encykliki, m ają złożyć ośw iadczenie przed w y z n a c z o n ą osobą, do k tó re go obrządku decydują się należeć. Jeśli chodzi o dzieci osób d ek larujących przynależność obrządkową, to w przypadku zgodnej decyzji rodziców o c z y wiście przyjm ują ten sam obrządek co oni, w pozostałych n ato m iast p rz y p a d kach przyjm ują obrządek ojca29.
23 Por. P. P a I k a, P rzy n a le ż n o ść do o b rz ą d k u i je g o z m ia n a w ś w ie tle n o w y c h p r z e p is ó w
K o śc io ła , „R ocznik i T e o l o g i c z n o - K a n o n ic z n e ” , 10 (1 963), z. 4, s. 85.
24 „Infantes ad eius Pa ro chi iu ri s d ic tio n e m p erti n en t, c u iu s ritu su n t b a p ti z ati, cu m p er B ap ti sm u m fiat suscepti ritus G raec i, vel Latini p rofes sio; ita ut ad L a t i n u m r itu m sp e c te n t qui latinis c ae rem o n iis baptiz ati fuerint; qui vero ritu G r a e c o S a c r a m e n t u m B a p tis m i su s cep erin t, in G ra e c o r u m nu m éro sunt h a b e n d e ’ i E tsi p a s to r a lis , § II, n. XI).
25 „Infantes nati ex Pâtre, et M atre G raecis, ritu G ra ec o , nisi aliter P a re n te s , a cc ed e n te O rdinarii c onsensu, vo iu erint, ba pti zari d e b e n t ” (E tsi p a s to r a lis , § II, n. VIII).
26 „Nati vero ex Pâtre Latino, et M a tre G ra ec a , Latinis su n t c a e r e m o n i is b a p tiz a n d i; proies e n im sequi o m n in o d e b et Pa tris ritum, si sit L a t i n u s ” (E ts i p a s to r a lis , § Ii, n. IX).
27 „Si vero P a ter sit G ra ec u s, et M a t e r Latina, lib e ru m erit e id e m P atri, u t P ro ie s , vel ritu G raeco bapti zetur, vel eti am ritu L atino, si U x o r L a tin a p ra ev a lu e rit, id est si in g r a tia m U xo- ris Lat inae , c o n se n serit G ra ec u s pater, ut L atin o ritu b a p ti z e t u r " (E ts i p a s to r a lis , § II, n. X).
28 Por. S k u b i s , P o d sta w o w e p o ję c ia d o ty c zą c e o b rz ą d k ó w , s. 331.
W okresie p rz ed k o d ek s o w y m dla katolików za m ieszkujących w Galicji is totnym by ła tak zw ana K onkordia, czyli dekret K ongregacji R ozkrzew iania W iary z 6 X 1863 r., który pow stał w drodze uzgodnień m iędzy biskupam i łacińskim i i w schodnim i prow incji lw o w sk iej30. W e d łu g norm w niej zaw ar tych dzieci zrodzone w m ałżeństw ach m ieszanych o b rz ądkow o przyjm ują obrz ądek w edług płci: dziew czynki idą za ob rz ąd k iem matki, chłopcy za o b rz ąd k iem o j c a ' 1 W y jąte k stanow iły m ałże ń stw a d u chow nych obrządku w schodniego, w których w szystkie dzieci „dzie d zicz y ły ” obrządek po ojcu .
2. K o d eks P raw a K an o n iczn eg o z 1917 roku
W K ode k sie P ra w a K anonicznego z 1917 r. spraw ę przynależności do ob rządku regulow ały kan. 98 § 1 i 756 wraz z j e g o w ykładnią zaw artą w odpo w iedzi K om isji Interpretacyjnej z 1919 r.
W K odeksie tym utrzy m a n a została zasada, że udzielenie chrztu, na sposób u r o c z y sty 33, d ecyduje o w łączeniu do konkretnego o b r z ą d k u '4. Kryterium legalności udzielanego chrztu p ra w o d a w c a podaje w kanonach dotyczących tego sakram entu, p o dtrzym ując zasadę, że:
a) dzieci p o w inny zostać ochrzczone w obrządku ro d z ic ó w 35;
b) w m ałże ń stw ach m ieszanych o brządkow o dzieci p rz y jm u ją obrządek ojca, c h y b a że zostały u trzy m a n e norm y spec ja ln e36; na m ocy tej norm y u trzy m an e zostały m.in. przepisy zaw arte w K onkordir,
c) w p rz ypadku m ałże ństw z n iekatolikam i dzieci zaw sze prz y jm u ją obrządek strony kato lick iej37.
30 Por. I. S k u b i ś, Z a g a d n ie n ie z m ia n y o b rz ą d k u o d b u lli pap. M ik o ła ja V P erven it a d N o s ” (1 4 4 8 ) d o w y d a n ia K o d e ks u P ra w a K a n o n ic z n e g o (1 9 1 7 ), „ C z ę s t o c h o w s k i e Stu dia
T e o l o g i c z n e ” , 5 ( 1 9 7 7 ), s. 284.
31 „In p o s t e r u m u b iq u e p ro les e m a tr im o n iis m ix tis ritus p r o g c n ita e e d u c a b u n tu r in ritu p a r e n t u m iu x ta s e x u m ” (Ä d g r a v e s , D, c).
33; „In m at r i m o n i i s tarnen c le r ic o r u m R u t h e n o r u m ab h in c uni versa proles sequ i de beb it r itu m p a tr i s ” (tam że).
3 ' Z a tak im r o z u m i e n i e m o p o w i a d a się m.in. P. P a łk a (P r z y n a le ż n o ś ć , s. 85).
34 „ In te r v a rio s c ath o lic o s ritus ad ill u m qu is p e rti net, cuiu s c a e r e m o n iis b ap ti zatu s fuit” . ( K P K 1917, kan. 98 § 1).
35 „ P ro les ritu p a r e n t u m b a p ti z ari d e b e t ” ( K P K 1917, kan. 7 5 6 § 1).
36 „Si alte r p a r e n t u m p e rtin ea t ad r itu m L atin u m , a lt er ad O r ie n ta le m , proles ritu patris b a p tiz etu r , nisi a li ud iure spe ciali c a u tu m si t” (K P K 1917, kan. 7 5 6 § 2).
Kodeks w ym ienia również trzy sytuacje, w których o b rz ąd ek przyjętego chrztu nie decyduje o obrządku o c h rzcz o n eg o 38. P ra w o d a w c a p odaje n a s tę pujące wypadki:
a) gdy ktoś z konieczności (ob gravem n ec essita te m ) został ochrzczony przez szafarza innego obrządku, niż pow inno to m ieć m iejsce (np. gdy brak kapłana w łaściw ego obrządku, a chrztu nie m o żn a o d ło ż y ć )39; b) gdy chrzest został udzielony prz em o cą lub p o d stęp em (fo rte vel f r a u
d e )40;
c) gdy chrzest został udzielony na podstaw ie dyspensy Stolicy Apostolskiej (ex d ispen sa tio n e a p o stó lic a )41.
W tych trzech przypadkach w ięc osoba została w łąc zo n a nie do obrządku, w którym faktycznie przyjęła chrzest, ale do obrządku, w któ ry m p o w in n a ten sakrament przyjąć42.
3. Z asady zaw a rte w m otu p ro p rio „ C leri s a n c tita ti”
W czasie opracow yw ania kodyfikacji dla katolickich K o ś cio łó w w sch o d nich papież Pius XII p rom ulgow ał cztery dokum enty, wśród których znalazło się także motu proprio C leri sa n ctita ti z 2 c z erw c a 1957 r.43, które w kan. 6-15 reguluje zagadnienie przynależności do obrządku.
D okum ent podtrzym uje zasadę K odeksu z 1917 r., że legalne udzielenie chrztu decyduje o włączeniu do konkretnego o b rz ą d k u 44. Z treści kanonu usunięty został wyraz catholicos ja k o określenie, o ja k i obrz ądek chodzi (a więc norm a ta dotyczy rów nież obrządku niek ato lick ieg o )45. D ru g a z m ia
38 P a 1 k a, P rzy n a leż n o ść , s. 86. 39 K P K 1917, kan. 98 § 1.
40 T a s ytuacja zac hodzi ró w n ie ż w ted y , g d y ro d z ic e zlecili c h r z e s t s w o je g o dz ie ck a „ n ie p r a w n e m u ” szafarzow i. Por. O d p o w ie d ź K om isji I n terp re ta c y jn e j z 16 X 1919 r. ( A A S 11 (191 9), s. 478).
41 K P K 1917, kan. 98 § 1.
42 Por. P a t k a , P rzy n a le ż n o ść s. 86.
43 P iu s XII, L itte ra e a p o sto lic a e m o tu p ro p r io d a ta e „ C leri s a n c tita ti” a d v e n e ra b ile s
fr a tr e s P a lria rch a s, A rc h ie p isc o p o s , E p isco p o s, c o e te r o są u e lo co ru m H ie r a r c h a s E c c le sia ru m O rien ta liu m , p a c e m et c o m m u n io n em cum A p o s tó lic a S e d e h a b e n te s: d e r itib u s o rie n ta lib u s, de p e r s o n is p ro E cc le siis O r ie n ta lib u s , 15 VIII 1957, A A S 4 9 ( 1 9 5 7 ) , s. 4 3 3 - 6 0 3 .
44 „Inter varios ritus ad illum quis pe rti net , c u iu s c a e r e m o n i is l e g itim e b a p tiz atu s fuit”
(C leri s a n c tia ti, kan. 6 § 1).
na dotyczy dołączenia przysłów ka legitim e na w skazanie zasad, według których należy kierow ać się w ybierając ryt cerem onii udzielenia tego sakram entu. P raw o d a w ca je d n a k nie precyzuje zasad legalności udzielania chrztu, utrzy m u jąc tym sam ym w m ocy norm y K odeksu z 1917 r., natomiast w dalszej części kanonu ujęte zostały trzy wyjątki, które nie pow odują zw ią zania cerem onii chrztu z prz ynależnośc ią do o brządku4". Są to wyjątki następujące:
a) gdy ktoś z konieczności (ob gravem n ecessita tem ) został ochrzczony przez szafarza innego obrządku, niż pow inno to m ieć miejsce (np. gdy brak k apłana w łaściw ego obrządku, a chrztu nie m o żn a odłożyć);
b) gdy chrzest został udzielony pod stęp em (ob fraudem )',
c) gdy chrzest został udzielony z pow odu zaistnienia słusznej przyczyny w innym obrządku na podstaw ie zgody własnego hierarchy (ob aliam
iustam cau sam de licentia p ro p rii H ierarchae).
N a stępnie p ra w o d aw c a zajm uje się p rzynależnością do obrządku osób naw iązujących w spólnotę z K ościołem katolickim. W kan. 11 m ow a jest o o chrzczonych akatolikach, którym zaleca się zachow anie swojego obrząd k u 47, n atom iast kan. 12 dotyczy niew ierzących, którzy m o g ą swobodnie wybrać o brz ądek48.
M otu proprio C leri sa n ctita ti uzu p e łn ia więc i częściow o m odyfikuje nor my zaw arte w K odeksie P ra w a K anonicznego z 1917 r.
4. S o b ó r W atykański II (D ekret ,.O rientalium E c c le s ia ru m ”)
S o b ó r W aty k a ń sk i II w D ekrecie o K ościołach W sc h o d n ic h Katolickich
O rien ta liu m E cclesia ru m spraw ę przynależności do obrządku porusza je d y nie w kon tek ście w łączania się ochrzczonych akatolików do wspólnoty K oś cioła katolickiego. O jcow ie soborowi zdecydow ali, zm ieniając tym samym norm y zaw arte w C leri sa n ctita ti, że „[...] w łączający się do pełnej wspólnoty
46 C lrei sa n c tia ti, kan. 6 § 2. Por. S k u b i s , P o d sta w o w e p o ję c ia , s. 332-3 3 3 : P a ł k a ,
P rzy n a le ż n o ś ć , s. 86-87.
41 „B ap tiza ti a cath olici ritus o rientalis, qui in c a th o lic a m E c c le s i a m a d m ittu n tu r, ritu m
q u e m m a lu e rin t a m p lecti poss unt; o p ta n d u m t am e n ut ritu m p r o p r iu m retin ea n t" ( C leri
s a n c tia ti, kan. 11 § 1).
48 „ In fid eli s c a th o lic a m a m p le c te n s f id em lib ere p o tes t r itu m e li g e re ” (tam że, kan. 12). i9 D e c r e lw n d e E c c le s iis o rie n ta lib u s c a th o lic is „ E c c lesia ru m O r ie n ta liu m " , 21 XI 1964, A A S 57 (1 965), s. 7 6 -8 9 ; tekst polski: S o b ó r W a ty k a ń s k i II, K o n sty tu c je, d e krety, d e kla ra c je , P o z n a ń 1968.
katolickiej, m ają wszędzie zatrzym yw ać w łasny o brz ądek i p ielęg n o w a ć go oraz według swych sił za ch o w y w a ć”50.
III. Z A S A D Y P R Z Y N A L E Ż N O Ś C I D O K O Ś C I O Ł A S U I I U R I S W A K T U A L N Y M P R A W I E .
W okresie posoborow ym dokończono reform y p ra w o d aw stw a . W 1983 r. Jan Paweł II prom ulgow ał nowy K odeks P raw a K ano n ic zn eg o d la K ościoła łacińskiego51, a w 1990 r. Kodeks K anonów K ościołów W sc h o d n ic h 52. O ba Kodeksy regulują sprawę przynależności do o brządku - K P K
1983 w kan. 111, C C E O r w kan. 29-30 i 37. 1. K odeks Praw a K anonicznego z 1983 roku
Kodeks Praw a Kanonicznego dla K ościoła łacińskiego, p ro m u lg o w a n y 25 stycznia 1983 r., zaczął obow iązyw ać wraz z I niedzielą A d w e ntu tegoż roku. P rawodawca, om awiając w Księdze I N orm y g en e ra ln e status osób fizycznych, w kan. 111 zajm uje się prz y n ależn o śc ią katolików do Kościoła łacińskiego lub „K ościoła innego sam odzielnego o b rz ą d k u ” . P ra w o d a w c a podtrzym uje zasadę, że przynależność tę n ab y w a się w raz z p rz y ję c ie m sakra mentu chrztu. Nie zajm uje się natom iast nabyciem przyn ależn o śc i w zw iązku z włączeniem do Kościoła katolickiego o chrzczonego akatolika.
W przypadku przyjm ujących chrzest, którzy nie ukończyli cz ternastego ro ku życia, zasadą jest, że ich przynależność ob rz ąd k o w a za le żn a je s t od o b rządku rodziców. M ożna tu wyróżnić następujące przypadki:
a) oboje rodzice należą do Kościoła łacińskiego - d ziecko należ y do K o ś cioła łacińskiego;
b) jedno z rodziców należy do K ościoła łacińskiego wtedy:
- jeżeli oboje rodzice się na to zgadzają - dziecko należy do Kościoła łacińskiego;
- jeśli brak zgodności - dziecko należy do obrządku o jca53.
50 D K W 4.
51 C o d ex Iu ris C a n o n ici a u c to r ita te Io a n n is P a u li PP. p r o m u lg a tu s , A A S 75 (1 9 8 3 ), s. II. 52 C o d ex C anonum E cc le sia ru m O rie n ta liu m a u c to r ita te Io a n n is P a u li PP. I I p r o m u lg a tu s , A A S 82 (19 90 ), s. 1045-1363.
53 Kan. 111 § 1: „E c cle siae latin ae p er re ce p tu m b a p ti s m u m a d s c rib itu r fili us p a r en tu m , qui ad eam p erti n ean t vel, si a lteru ter ad e a m non p erti n eat, a m b o c o n co rd i vo lu n ta te
W a rto zauw ażyć, że kanon ten nie zezw alał na podjęcie przez rodziców zgodnej decyzji w łączenia dziecka do Kościoła w schodniego sui iuris.
N a tom iast osoba, która u kończ yła czternasty rok życia, m oże w sposób w olny zdecydow ać o przyjęciu chrztu w K ościele łacińskim lub Kościele innego o b rz ą d k u 54. W tym przypadku nie m a znaczenia obrządek rodzi c ó w .
C hara k te ry sty czn ą rzeczą w p raw odaw stw ie Kościoła łacińskiego jest brak rozróżnień zw iązanych z faktem, czy rodzice dziecka są m ałżeństw em , czy oboje są katolikam i, j a k rów nież Kodeks nie norm uje sytuacji, w której mamy do cz ynie nia z dzieckiem porzuconym lub zupełną sierotą, j a k również z d ziec kiem adoptow anym . Luki te uzu p e łn ia Kodeks K a nonów Kościołów W sc h o d n ic h z 1990 r.
2. K odeks K anonów K ościo łó w W schodnich z 1990 roku
Kodeks z 1990 r. zreform ow ał dyscyplinę w spólną dla w szystkich K ościo łów w schodnich sui iuris. W zakresie nas interesującym odnow ił normy za w arte w C leri sa n ctita ti papieża P iu sa XII. D yscyplina w zakresie przynależ ności do K ościoła sui iuris znajduje się w T ytule II K o ścioły sui iuris i o b
rządki, a dokładniej w kan. 29-30 i w kan. 37. R ów nież w innych częściach
K odeksu znaleźć m ożna kanony uzupełniające tę problem atykę.
P ra w o d a w c a k onsekw entnie stanowi, że przynależność do Kościoła sui
iuris n a b y w a się wraz z przyjęciem chrztu. Kan. 683 stanowi, że chrzest ma
być spra w ow any w edług przepisów liturgicznych tego Kościoła, do którego zgodnie z p ra w em zostanie p rz ypisa na osoba ochrzczona
P ra w o d a w c a następnie rozróżnia trzy sytuacje: - dziecko poniżej czternastego roku życia; - osoba powyżej czternastego roku życia;
o p t a v e r in t ut proles in E cc le s ia la tina ba p ti z are tu r; qu o d si c o n co rs v o lu n ta s desit, Eccle siae rituali ad q u a m p ate r p e rtin et a d s c rib itu r ” .
54 Kan. 111 § 2. „Q u ilib e t b a p tiz a n d u s qui p a rtu m d e c i m u m aetatis a n n u m expleverit, lib e re p o tes t e li g ere ut in E cc le s ia latin a vel in alia E cc le s ia rituali sui iuris bapti zetur; quo in cas u , ipse ad earn E c c le s ia m p erti n et q u a m e le g e r i t ” .
55 Por. E. S z t a f r o w s k i , P o d rę c z n ik p r a w a k a n o n ic zn e g o , t. I, W a r s z a w a 1985, s. 2 2 4 -2 2 5 ; The C ode o f C anon Law . A T ext a n d C o m m en ta ry , wyd. T h e C a n o n L aw Society o f A m e r ic a , N e w Y o r k - M a h w a h 1985, s. 78-79.
56 „ B a p t i s m u s c elebrari debet s e c u n d u m pra esc rip ta litúrgica E cc le s ia e sui iuris, cui ad n o r m a m iuris b a p tiz a n d u s a s c rib e n d u s e st” .
- ochrzczony akatolik przyjm ow any do pełnej łączności z K ościołem katolickim.
a. Dziecko poniżej czternastego roku życia
P raw odaw ca u w a ża za osoby m ałoletnie te, które nie ukoń cz y ły o sie m n a s tego roku życia (kan. 909, § 1), ale w odniesieniu do n ab y c ia przynależności do Kościoła sui iuris w iekiem j a k gdyby dojrzałości, p o w o d u ją c y m w olność w podjęciu decyzji, je s t wiek lat czternastu.
Jeśli chodzi o dziecko poniżej czternastego roku życia, p ra w o d a w c a k o d e k sowy norm uje kilka m ożliwości:
- oboje rodzice są m ałżonkam i katolikam i należ ący m i do tego sam ego Kościoła sui iu r is'" .
Gdy oboje rodzice są zw iązani m ałże ń stw em i są c z ło n k a m i tego sam ego Kościoła sui iuris, dziecko może zostać w łączone je d y n ie do K ościoła, do którego należą rodzice. T a zasada nie ulega zm ianie naw et wtedy, gdy rodzi ce w yrażają życzenie ochrzczenia w innym K ościele albo n aw et taki chrzest nastąpił. Np. oboje rodzice są katolickim i K optam i i n aw et gdyby ich dziecko zostało ochrzczone w Kościele etiopskim , zaw sze będzie należ ało do K ościoła koptyjskiego. P rzynależność dziecka więc je st tu całk o w ic ie n iez a le ż n a od woli rodziców. Jest to identyczna norm a j a k z K P K 1983 r.
- katoliccy rodzice zw iązani m ałże ń stw em n ależą do różnych K ościołów
• * * 58
sui iuris
Jeśli w m ałżeństw ie dw ojga katolików istnieje ró ż n ic a przynależności obrządkowej pom iędzy m ężem i żoną, w ów czas m ogą, gdy chodzi o p rz y n a leżność ich dziecka, wystąpić dwie m ożliwości:
- jeśli jest zgoda obojga rodziców co do przynależności dziecka, dziecko wraz z chrztem zostaje w łączone do tego w spó ln ie przez nich wybranego Kościoła sui iuris - m oże to być K ościół ojca lub Kościół matki;
57 Kan. 29 § 1: „Filius, qui d e c i m u m q u a r tu m aetatis a n n u m n o n d u m e x p le v it, per ba p tis m u m ascribitur E ccle siae sui iuris, cui p a te r c ath o lic u s a s c rip tu s est; si ve ro so la m ate r est c atholic a aut si a m b o parentes c o n co rd i vo lú n ta te petunt, a s c rib itu r E c c le s ia e sui iuris, ad quam m ate r pertinet, salvo iure particula ri a S ed e A p o s tó l i c a s t a tu t o ” .
- jeśli brak je dnom yślności u rodziców - dziecko zostaje włączone do K ościoła sui iu ris , do którego należy ojciec (przynależność „dziedziczy” po ojcu).
K anon ten rozszerza p o stanow ienie kan. 111 § 1 K P K z 1983 r. Norma ta ze zw a la ła na je d n o m y śln y w ybór obrządku matki je d y n ie wówczas, gdy m atka należała do Kościoła łacińskiego, a ojciec do jakiegoś Kościoła w scho dniego, lecz nie odwrotnie. C C E O r u p raw om ocnił m ożliw ość wyboru K ościo ła matki także w sytuacji, gdy łacinnikiem je st ojciec, a m atka należy do Kościoła w schodniego.
- rodzice są zw iązani m ałżeństw em , w którym m atka je st katoliczką, oj ciec n iek ato lik iem 59
Przed zaw arciem m ałże ństw a m ieszanego oraz przed zaw arciem (za dys pensą) m ałże ń stw a z osobą nieochrzczoną strona katolicka m a obowiązek złożyć ośw iadczenie, w którym m.in. zobow iązuje się dołożyć wszelkich starań, aby wszystkie dzieci zrodzone z tego m ałże ń stw a zostały ochrzczone i w y chow ane w K ościele katolickim (kan. 814 n. I ) 60. Jeśli stroną nie katolicką je s t matka, m a tu zastosow anie ogólna zasada „dziedziczenia” obrządku po ojcu. N a tom iast jeśli to właśnie ojciec jest niekatolikiem , p ra w o d aw c a decyduje, że dziecko zrodzone z takiego m ałżeństw a zostaje w łączone do Kościoła sui iuris matki, niezależnie od tego, ja k ie je st zdanie ojca (kan. 29 § 1). Jest to konsek w e n cja także wyżej w spom nianych zobow ią zań przedślubnych.
- d ziecko jest zrodzone z matki nieza m ężn e j61
N a stępnie p ra w o d aw c a w ym ienia sytuację, gdy dziecko rodzi się z matki niezam ężnej. W takim przypadku dziecko zostaje przypisane do Kościoła sui
iuris, do którego należy m atka (kan. 29, § 2, n. I ) 62. Intencją praw odaw cy
59 T a m ż e .
60 Kan. 814: „ L ice n tia m iu st a de c au s a c o n c e d e r e p o tes t H ie rarc h a loci; earn vero ne c o n c e d a t nisi im p le ti s co n d ic io n ib u s , q u a e s e q uuntur: 1° pars c ath o lic a de clare t se p aratam esse p e ric u la a fide de fic ie n d i r e m o v c r e a tq u e s i n c era m p r o m is s io n e m pra est et se o m n ia pro viribus fa c tu r a m esse , ut o m n e s filii in E cc le s ia cath o lic a b a p ti z e n t u r et e d u c e n tu r [...]” .
61 Kan. 29 § 2: „Si au te m filius, qui d e c i m u m q u a r tu m aetatis a n n u m n o n d u m explevit, est: 1° a m atre non n u p ta natus, a sc rib itu r E cc le s ia e sui iuris, ad q u a m m ate r pe rti net [...]” .
6' Por. kan. 689 § 2: „Si de filio ag itu r ex m atre n o n n u p ta nato, n o m en matris i n s e r e n d u m est, si p u b lic e de eius m ate rn itate c o n stat aut m a te r su a s p o n te sc ri pto vel coram d u o b u s tes ti b u s id petit; item n o m e n patris in s e r e n d u m est, si eius p ate rnit as p r o b a tu r aliquo d o c u m e n t o p u b lic o aut ipsi us d e clara tio n e c o r a m p a ro ch o et d u o b u s tes ti b u s facta; in ceteris c a s ib u s in s c r ib a tu r n o m e n ba pti zati nulla in d ic a tio n e de patris aut p a r e n t u m n o m in e facta” .
było objęcie tą norm ą nie tylko dzieci zrodzonych z m atek sam otnych, lecz także ze wszystkich zw iązków, które nie są w a żn y m m ałż e ń stw e m w obliczu Kościoła, a więc także m ałżeństw niesakram entalnych. M o ty w a c ja w p ie rw szej z wym ienionych sytuacji jest oczywista: sam otna m atk a ja k o je d y n a ma wpływ na w ychow anie dziecka. W drugiej sytuacji pojaw ia się p e w n a tru d ność natury praktycznej. W ów czas bow iem , gdy m a tk a i ojciec d z iec k a p o z o stają we wspólnocie i w spólnie w y chow ują dziecko, d ziecko je s t pod w p ły wem w ychow aw czym także ojca. N ależy je d n a k je d n o z n a c z n ie stw ierdzić, że taka sytuacja nie m oże wywierać skutków k anonicznych. W e d łu g nauki K o ś cioła m atka pozostaje nieza m ężna63.
- dziecko zrodzone z nieznanych ro d z ic ó w 6.
Kolejna norm a dotyczy dziecka zrodzonego z niezna nych rodziców , np. dziecka porzuconego. W takiej sytuacji w pływ na p rz y n ależn o ść k ościelną dziecka m a przynależność osób, które prosz ą o chrzest, a tym sam y m z o b o wiązały się do jeg o wychowania. N o rm a ta m oże m ieć rów nie ż zastosow anie, gdy w ychow anie dziecka zostaje p o w ierzone jak iejś katolickiej instytucji opiekuńczej (np. dom dziecka p row adzony przez siostry z a k o n n e )65. P ra w o daw ca decyduje, że w tej sytuacji dziecko zostaje prz y p isa n e do K ościoła mii
iu ris, do którego przypisani są ci, którzy praw nie nad nim spra w u ją opiekę
(kan. 29 § 2, n. 2). N atom iast zm iana osób odpow ied z ia ln y ch za w y c how anie, gdy dziecko jeszc ze nie ukończyło czternastego roku życia, p o c ią g a za sobą autom atycznie zmianę je g o przynależności do K o ścioła su i iu ris (kan. 34).
- dziecko adoptow ane60
W sytuacji chrztu dziecka adoptow anego n a b y w a ono prz y n ależn o ść do Kościoła sui iuris według tych samych norm , które d o ty czą rodziców n atu ra l nych. W takiej sytuacji należy uw zględnić rów nież o d p o w ied n ie przepisy dotyczące sposobu sporządzenia aktu chrztu ad o p to w a n eg o d ziec k a (por. kan. 698 § 3)67. Należy rów nież zauważyć, że ad opcja d o k o n a n a po chrzcie, ale
63 Por. F a r i s. The E a stern C a th o lic C h u rc h e s, s. 158-159.
64 Kan. 29 § 2: „Si aute m filius, qui d e c i m u m q u a r tu m aetatis a n n u m n o n d u m e x p le v it, est: [...] 2° ig n o to ru m parentum , ascrib itu r E cc le s ia e sui iuris, cui ascripti su n t ii, q u o r u m curae legitim e co m m is s u s e s t ” .
65 Zob. F a r i s, The E a stern C a th o lic C h u rc h es, s. 159-160.
1,6 Kan. 29 § 2: „Si a u te m filius, qui d e c i m u m q u a r tu m aetatis a n n u m n o n d u m e x p le v it,
est [...]: 2° [...] si vero de pâtre et m atre ad o p ta n tib u s agitu r, a p p li c e t u r § 1” .
przed u k o ń cz en iem przez adoptow anego czternastego roku życia, powoduje auto m aty cz n ą zm ianę je g o przynależności do Kościoła sui iuris (kan. 34).
- dziecko rodziców nieoch rzcz o n y ch 6f"
N ależy rozw ażyć tutaj dwie m ożliwości, których w ogóle chrzest może zostać udzielony:
1° w przypadku dziecka poniżej siódm ego roku życia w ym aga się. aby ktoś wziął odpow iedzialność za je g o katolickie w ychow anie, gdyż musi is tnieć u za sadniona nadzieja, że dziecko zostanie w ychow ane w wierze katolic kiej, oraz przynajm niej jedno z rodziców lub prawny opiekun prosi o chrzest lub zgadza się na je g o udzielenie (kan. 681, § l ) 69, z wyjątkiem sytuacji, gdy dziecko znajduje się w niebezpieczeństw ie śmierci °;
2° w przypadku osoby powyżej siódm ego roku życia (a przed ukończeniem czternastu lat) w y m ag a się ponadto od sam ego kandydata do chrztu, poza n iebez piecz eństw em śmierci, w yrażenia pragnienia przyjęcia chrztu (kan. 6 8 2 )7'.
W obydw u pow yższych sytuacjach dziecko przez chrzest zostaje włączone do K ościoła su i iu ris , do którego należą ci, którzy przyjęli na siebie o bow ią zek w yc h o w an ia go w wierze katolickiej.
saltern si ita fit in actu civili re gio nis, p a ren tu m n a tu r a liu m ad no rm ara § § 1 et 2 a tte n ta iure p arti culari" .
** Kan. 29 § 2: „Si aute m liiius. qui d e c i m u m q u a r tu m aetatis a n n u m n o n d u m explevit, est I... |: 3° p a r e n tu m non b a p tiz ato ru m , a sc rib itu r E cc le s ia e sui iuris, ad quant perti nct ille, qui cius ed u ca tio n e n i in fide c ath o lic a su scepit".
M Kan. 681 § j: „U t infans licite b apti zetur, oportet: 1° sp es h a b c a tu r f u n d a ta cunt in fide E cc le s ia e e a th o lic a e e d u c a tu m iri firma § 5; 2° paren tes , saltern e o r u m unu s, aut is. qui le gi tim e e o r u n d e m l o c u m tenet, consolid ant". Kan. 681 § 5: „Infa ns c h ris tia n o ru m a cath olicorum licite b a p tiz atu r, si p aren tes aut u n u s saltern e o r u m aut is, qui legitim e e o r u n d e m locum tenet, id p e tu n t et si eis p h y sice aut m o ralite r im p o s s ib ile est a e c e d e r e ad m in is tr u m p r o p r i u m ” .
Kan. 681 § 4: „In fa ns sive p a r e n t u m c a th o lic o ru m sive ctia m a ca th o lico ru m , qui in eo v c r s a tu r vita e d isc rim in e, ut p r u d e n te r p ra e v id e a tu r m o rit u ru s, a n te q u a m u s u m ra tio nis attingit, licite b a p ti z a t u r ” .
Kan. 682 § 1: „Ut in fan tia e g r e s s u s ba pti zari possit, re quiritur, ut v o lu n ta tcm suam b a p ti s m u m s u s cip ien d i manifes te!, su ffic ie n te r in v eril atibus fidei sit in stru ctu s el in vita Christiana p ro b a tu s ; a d m o n e a t u r eti am , ut de p eccatis suis d o l e a t ” . Kan. 682 § 2: „Infantia e g res s u s , qui in p e ric u lo m orti s ve rsatur, bapti zari potes t, si q u a m de pra ec ip u is Vcritatibus fidei habet c o g n it i o n e m et q u o v is m o d o in te n tio n e m su a m b a p tis m u m s us cipiendi m an ifes tav it” .
b. Osoba powyżej czternastego roku życia
Osoba, która ukończyła czternasty rok życia w sposób wolny m o że wybrać przynależność do Kościoła sui iuris, chyba że praw o p a rtykula rne za tw ie rd z o ne przez Stolicę Apostolską stanowi inaczej72. P raw o p artykularne m ogłoby ustalić wyższy wiek uprawniający do podjęcia takiej decyzji lub ograniczyć możliwość wyboru Kościoła sui iuris do jednej tylko tradycji, np. bizan ty j skiej itp.
I V . Z A K O Ń C Z E N I E
Obecnie obowiązujący C orpus Iuris Canonici norm uje w sposób w y c z e rp u jący zagadnienie przynależności obrządkow ej (przypisania do K ościoła sui
iuris) katolików. Jest rzeczą znamienną, że norm y te, zaw arte w obu K o d e k
sach: Kodeksie Praw a Kanonicznego dla K ościoła łacińskiego z 1983 r. i K o deksie Kanonów Kościołów W schodnich z 1990 r. dopiero razem wzięte pozwalają na precyzyjne ustalenie przynależności k onkretnej osoby. Norm y te, ex natura rei, m ożna stosować zarów no w odniesieniu do osób p rz y jm u ją cych chrzest w Kościele łacińskim, j a k rów nież w każ d y m z 21 w schodnich Kościołów su i iuris.
Zagadnienie to jest szczególnie ważne zarów no dla za c h o w a n ia ró ż n o ro d ności tradycji kościelnych, zw łaszcza uchronienia niezbyt licznych Kościołów wschodnich przez latynizacją, lecz także z punktu w idzenia ważności i godzi- wości spraw ow ania sakram entów. W arto tu przytoczyć chociażby zasadę, według której proboszcz m oże z urzędu ważnie asystow ać przy za w ieranym związku m ałżeńskim jedynie wtedy, gdy przynajm niej j e d n o z nupturientów należy do jego Kościoła sui iuris (kan. 829 C C E O r; kan. 1109 K P K )73, ja k
72 Kan. 30: „Q uili bet b a p tiz an d u s, qui d e c i m u m q u a r tu m aclatis a n n u m e x p ie v il, liberc potest se lig erc q u a m c u m q u e E c d e s i a m sui iuris, cui p e r b a p ti s m u m in e a d e m s u s c e p t u m ascribitur, salvo iure particula ri a Scde A p o s to lic a s t a tu t o ” .
73 Kan. 829 § 1: „H iera rch a loci ct p a ro ch u s loci c a p ta p o s s e s s io n e c a n o n i c a offici i, d u m legitim e offici o fung untur, intra fines sui territorii u b iq u c v ali d e b c n e d i c u n t m a t r i m o n i u m , sivc sponsi sun t subditi sive, d u m m o d o alt eru tra salte m pars sit as c rip ta p r o p r iae E c c le s i a e sui iuris, non su b d iti” . Kan. 829 § 2: „H iera rch a et p a ro ch u s p e rs o n alis vi officii m a tr i m o n i u m s o lu m m o d o c o ru m , q u o ru m s alte m alt e ru te r sibi su b d itu s cst, in tra fines su a e d icio n is valid e be nedicunt". Kan. 1109: „Loci O rd in a riu s et p a ro ch u s, nisi per s e n te n tia m vel per d c c r e tu m fuerint ex co m m u n ic ati vel interdicti vel suspensi ab o fficio aut tales de clara ti, vi offici i, intra fines sui territorii, valid e m atrim o n iis assistun t non tan tu m s u b d i t o r u m , sed e tia m non su bditoru m, d u m m o d o c o ru m alt eru ter sit ritus latini".
rów nie ż godziw ość udzielenia św ięceń (kan. 748 § 2; kan. 752; kan. 1459 § 2 C C E O r)74. M E M B E R S H I P T O T H E C H U R C H S U I G E N E R IS A C C O R D I N G T O T H E C U R R E N T C H U R C H L A W S u m m a r y F r o m th e p o i n t o f v i e w o f t h e v a l i d i t y o f th e p u r e l y c h u r c h la w it is o f c r u c i a l i m p o r t a n c e to d e f i n e its p e r s o n a l r a n g e . O n e o f th e b a s i c c r i t é r i u m is m e m b e r s h i p to th e C a t h o l i c C h u r c h a c q u i r e d by r e c e i v i n g b a p t i s m in t h e C h u r c h o f b y t h e f o r m a l a ct o f j o i n i n g a C h r i s t i a n n o n - C a l h o l i c to t h e f u ll f e l l o w s h i p w i t h t h e C a t h o l i c C h u r c h . S u c h a c t s o f r e l i g i o u s c h a r a c t e r p r o d u c e a l s o j u r i d i c e f f e c t s in th e f o r m of, a m o n g o t h e r t h i n g s , b e i n g i n c l u d e d i n to a c o n c r e t e rite a n d th e c h u r c h s u i j u r i s . T h e p r i n c i p l e s o f th at m e m b e r s h i p a re i n c l u d e d in th e C o d e o f th e C a n o n L a w o f 1983 a n d in th e C o d e o f th e C a n o n s o f th e E a s te r n C h u r c h e s o f 199 0. T h e n o r m s in b o t h c o d i f i c a t i o n d e f i n e llie p r i n c i p l e s in w h i c h t o a c q u i r e d m e m b e r s h i p in r e l a t i o n to v a r i o u s c a t e g o r i e s o f p e r s o n s , e .g . c h i l d r e n to a g e 14. p e o p l e a b o v e 14; c h i l d r e n b o r n to C a t h o l i c p a r e n t s a n d m ix e d m a r r i a g e s , a n d a l s o c h i l d r e n o f n o n - b a p t i z e d p e r s o n s . T h e p r i n c i p l e s w h i c h a r e c u r r e n t l y b i n d i n g c o n t i n u e t h e l e g i s l a t i o n o f t h e p o p e s in p r e v i o u s c e n t u r i e s . T r a n s la te d h \ J a n K to s
74 Kan. 7 4 8 § 2; „ C a n d i d a t u m sibi s u b d ilu m alii E ee le s ia e sui inris a s cription E pis copus c p a r c h ia lis o r d in a r c non po tes t nisi de lic cnti a Se dis A p o s to lica e; si v e ro de can d id ato agitur, qu i E c c lc s i a e pa tr iarc h a li asc rip tu s est ct in tra fines territorii c iu s d e m E ee le s ia e d o m ic iliu m vel q u a s i - d o m i c il i u m ha bct, h a n c licen ti am eti am P a t r ia r e h a c o n c e d e r é p o tes t” . Kan. 752: „ it tcra e d im is s o r ia e mitti p o s s u n t ab E p is c o p o e p arc h ia li p ro prio ad q u e m lib e t ciu s d em E e e le s i a e sui inris E p is e o p u m , non a u lc m ad E p is c o p u m a lt crius E cc lc s ia e ac o rd in an d u s , nisi dc lic cnti a e o r u m , de q u ib u s in can. 74 8, § 2. Kan. 1459 § 2: „ E p is c o p u s , qui alicui o r d i n a t i o n e m d i a c o n a l c m vcl p r c s b y tera lc m c o n tr a p ra cs c rip ta e a n o n u m minist ravit . c o ngrua p o e n a p u n iatu r" .
