Problemy międzynarodowej współpracy gospodarczej lat osiemdziesiątych

(1)

Piotr Karpuś, Marian A. Stefański

Problemy międzynarodowej

współpracy gospodarczej lat

osiemdziesiątych

Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska. Sectio H, Oeconomia 24,

269-277

(2)

A N N A L ES UNIVERSITATIS M ARIAE CURIE-SK ŁODOW SKA L U B L IN -P O L O N IA

VOL XXIV,24_____________ SECTIO H________________________1990

Instytut Ekonomii Wydziału Ekonomicznego UMCS

P io tr K A R P U Ś , M arian A. S T E F A Ń S K I

Problem y m iędzynarodowej w spółpracy gospodarczej lat

osiem dziesiątych

The Problems of International Ekonomie Cooperation in the 1980s

R ea liz a c ja korzyści w ynikających ze w spółpracy m iędzy n aro d o w ej w ią z a ła się do n ie d a w n a z w y k o rz y stan iem więzi zew nętrzn y ch do ro zw iązy w a n ia p ro b lem ó w w e w n ętrzn y ch g o spod arki. P rzejaw iało się to , p o p ierw sze, w im p o rcie b ra k u ją c y c h tow arów i usług, po d rug ie zaś, w sp ecjalizacji go s p o d a re k i k sz ta łto w a n iu o p ty m a ln e j skali p ro d u k c ji w b ra n ż a c h w iążący ch się ze w spó łczesn ą re w o lu cją nukow o-techniczną. P rzy w yb orze sp ec ja li zacji u w zg lęd n io n o p rz ed e w szystkim u w arunk ow ania w e w n ętrzn e. R y n ek m ięd z y n a ro d o w y tra k to w a n o ja k o "le k arstw o ” n a p ro blem y w e w n ętrzn e go s p o d a rk i, w y k o rz y stu ją c głów nie te ro d zaje w ięzi, k tó re w sp o m ag ały pro ces ro zw o ju o g ra n ic z a ją c zaś te , k tó re w ym agały p o d p o rz ą d k o w a n ia się g o sp o d a rk i u k ła d o m m ięd zy n a ro d o w y m i zw iązane były z ponoszeniem zn aczn y ch k osztó w sp o łecz n y ch (re d u k c ja z a tru d n ie n ia w wielu b ra n ż a c h ja k o efek t re s tru k tu r y z a c ji w y n ik ający z w y m ag ań św iatow ych). D otychczasow e zw iązki m ięd zy g o sp o d a rk a m i w y k o rz y stan o głównie do p o k o n y w an ia k rajo w y ch b a rie r rozw ojow y ch. K raj p rz o d u ją cy w g o sp odarce św iatow ej n a rz u c a ł in n y m sy s te m o m g o sp o d a rc z y m sw o ją wizję przepływ ów m ięd zy n aro d o w y ch .

D ru g i sp o só b w y k o rz y sta n ia więzi ze w n ętrznych w procesie rozw oju g o sp o d a rk i w iąże się z tra k to w a n ie m ekonom ik poszczególnych k ra jó w ja k o je d n e g o z elem en tó w w spółzależnej go sp o d ark i św iatow ej. W ty m p rz y p a d k u

(3)

270 P iotr K arpuś, M arian A. Stefański

d z ia ła n ia w ew nętrzne są w is to tn y m sto p n iu n a rz u c a n e przez w ym ogi i k ierunki ogólnego rozw oju w sp ółpracy m ięd zy n aro d o w ej. Z ac h o w an ia p o szczególnych krajów p o d p o rz ąd k o w an e są p roceso m g lo b aln y m .

W obecnych w aru n k ach k ry te ria w y b o ru d z ia ła ń p o d m io tó w gospo darczy ch (p rzedsiębiorstw o, p ań stw o ) p ow in ny uw zg lędn iać w szero k im za kresie asp e k t w spółzależności m ięd zy n a ro d o w ej. P oszczególne k ra je w co raz w iększym sto p n iu s ta r a ją się dostosow ać sw oje g o sp o d a rk i d o c h a ra k te ru procesu rozw oju św iata, a zw łaszcza k ieru n k ó w w y ty cz an y ch przez k ra je należące do czołów ki techn ologiczn ej. P rz e b ie g ty c h p ro cesó w d e te r m ino w any je s t głów nie przez: c h a ra k te r w spółczesnego p o s tę p u naukow o- techn icznego, - zm ian y form p rz y w ó d ztw a g o sp o d arczeg o ś w ia ta , - ro zszerze nie zak resu p o te n c ja ln y c h zagrożeń w y n ik ający ch ze w sp ó łp ra cy m ię d z y n a rodow ej. N a o b ecn y m eta p ie rozw oju p o s tę p n au k o w o -tech n iczn y cechuje się m iędzy innym i: przysp ieszo n y m zużyciem m o ra ln y m ro z w iąza ń te c h nologicznych; w ysoką niepew nością i ryzyk iem ; u k ie ru n k o w a n ie m now ych ro zw iązań technicznych n a oszczędności surow ców , en erg ii i n a k ła d ó w p racy ; znaczn y m i n a k ła d a m i, k tó ry ch zw ro t w y m ag a szerokiego ry n k u z b y tu .

W spółczesny p o stę p tech n iczn y m o d yfiku je c h a ra k te r m ięd zy n a ro d o w e go p o d ziału pracy. Z m iany te w y n ikają głów nie z te g o , że:

1) p o stęp tech n iczn y o g ra n ic zają c p o trz e b y surow co w o -en erg ety czn e zm n iejsza znaczenie krajów surow cow ych o raz o g ra n ic z a p rz ep ły w y k a p ita łu z krajów w ysoko rozw iniętych do k rajó w ro z w ija jący c h się k iero w an y ch d la za p ew n ien ia źródeł surow ców ;

2) w sk u tek a u to m a ty z a c ji p ro d u k c ji z m n iejsza się zn a cze n ie t a niej siły roboczej ja k o czy n n ik a p rz y ciąg ają ceg o k ap ita ły do k ra jó w słab o ro zw in ięty ch . W z ra s ta n a to m ia s t ro la k a d r w ykw alifikow anych;

3) n a stę p u je og raniczen ie p rz en o sze n ia tzw . d zied zin u ciążliw y ch d la śro d o w isk a n a tu ra ln e g o do krajó w T rzeciego Ś w ia ta z p o w o d u sto so w a n ia now ych tech n ik ch ro n iący ch środow isko;

4) obserw uje się p rzenoszenie ciężaru k o n k u re n c ji m ięd zy n a ro d o w ej z pozio m u ceny sp rz ed aw a n y ch w yrobów n a je g o p a r a m e try tec h n ic z n e . W yw ołuje to ” w yścig” o sk ra can ie okresów w d ra ż a n ia i u s p ra w n ia n ia p ro cesów innow acyjnych i w p ro w ad za n ia now ych g en eracji w yrob ów .

W ażnym p ro b lem e m w sp ó łistn ie n ia ek on om iczn eg o je s t k w e stia p rz y w ó d z tw a gospodarczego ś w ia ta (tzw . lo kom otyw y rozw o ju g o sp o d arcze g o ). T erm in ten o k reśla p a ń stw o , k tó re u ła tw ia i p rz y sp ie sz a rozw ój g o s p o d a r czy in n y ch krajów . K ra j będący "lo k o m o ty w ą ” g o sp o d a rc z ą p o w in ien p rz ed e w szy stkim : prow adzić n a sze ro k ą skalę p ra c e n au k ow o -w drożeniow e; w y ty czać now e k ierun ki rozw oju p e n e tru ją c d ziedzin y ryzyk ow ne; u ła tw ia ć rozw ój

(4)

Problem y międzynarodowej współpracy gospodarczej lat osiemdziesiątych 2 7 1

in n y ch k ra jó w d ro g ą pom ocy kred y to w ej, przepływ u k ap itału i b ez zw ro t nej p om o cy g o sp od arczej; stanow ić chłonny rynek zb y tu d la krajó w słabiej ro z w in ię ty ch ; zap ew nić pokojow e w spółistnienie dzięki p o siad an e m u p o te n cjało w i m ilita rn e m u i pozycji gospodarczej w świecie.

P a ń stw o będ ące ’’lokom otyw ą g o sp o d arczą” ponosi z tego ty tu łu o k reślone k o szty i o siąg a pew ne korzyści. Do kosztów m ożem y zaliczyć wy d a tk i zw iązan e z finanso w aniem p ra c b adaw czych, ryzyko n ietrafio n y ch d e cyzji g o sp o d arczy c h zw iązanych z rozw ojem now ych d zied zin, zw iększoną p o m o c g o sp o d a rc z ą , odpow iedzialność za k o n iu n k tu rę św iato w ą i o tw a rto ść g o sp o d a rk i n a k o n k u re n cję m ięd zy n aro d o w ą.

P rzo d o w n ic tw o g o spodarcze przynosi wiele korzyści, a zw łaszcza u m ożliw ia: a) w y k o rz y stan ie w łasnej w alu ty ja k o p ien iąd za m ięd zy n a ro d o w e go (s p ła ta zo b ow iązań m iędzy n aro d o w y ch pieniądzem k ra jo w y m ), b) n a rz u cenie g o sp o d arce św iatow ej kierunków rozw oju u łatw iający ch ro zw iązy w anie w e w n ę trz n y c h pro b lem ó w k ra ju , c) lokalizację k ap itału w uk ład zie ś w ia t ow ym o d p o w ia d a ją c ą w ym ogom s tru k tu ry gospodarczej k ra ju ’’lo ko m o ty w y ” , d) k sz ta łto w a n ie w aru n k ó w w ym iany o d p o w iad a ją cy ch zdolnościom k o n k u re n c y jn y m k ra ju , e) realizację aspiracji p o lity czn y ch , k u ltu ro w y ch itp .

W g o sp o d arce ś w ia ta k ap italisty czn eg o po II w ojnie św iatow ej k ra je m d ec y d u ją cy m o rozw oju w szerokim tego słow a znaczeniu były S ta n y

Z jed n o czo n e A m eryki P id n . O becnie kraj ten tra c i n a znaczeniu ja k o ’’lo k o m o ty w a g o sp o d a rc z a ” , ale jego p o ten cja ł p o lity c zn o -m ilita rn y a tak że go sp o d a rc z y p re d y s ty n u je go n a d a l do p ełn ien ia tej funkcji. E konom iści i p o lity c y am ery k ań scy tw ie rd z ą , że obecnie Ja p o n ia i R F N są k ra ja m i, k tó re p o w in n y p rz y n a jm n ie j częściowo p rzejąć n a siebie funkcję n a k rę c a n ia ko n iu n k tu ry w g o sp o d arce ś w ia to w e j.1 Jed n a k ż e kraje te nie k w a p ią się p o nosić kosztów z ty m zw iązanych. D o m in u jąca po zycja d o la ra w rozliczen iach m ię d z y n a ro d o w y c h tak że nie sp rz y ja zm ianie lidera.

C zołow a p o zy c ja S tanów Z jednoczonych ja k o e k s p o rte ra k ap ita łu w o kresie p o w o jen n y m u ła tw ia te m u krajow i przech w ytyw anie korzyści ze w sp ó łp ra cy m ięd zy n aro d o w ej. Z drugiej zaś stro n y ek sp o rt ten p rzy czy n iał się w p ew n y ch o b sza rac h św ia ta do w yrów ny w ania się poziom u rozw oju g o sp o d arcze g o . G łó w n y m in s tru m e n te m ste ru ją c y m p ro cesam i p rzep ły w u k a p ita łu s ta ły się k o rp o racje am erykańskie, k tó re zaczęły p rzyjm ow ać c h a r a k te r in s ty tu c ji m ięd zy n aro d o w y ch .

O d p rz y n a jm n ie j końca la t sied em dziesiąty ch o bserw u jem y zn aczn e p rz y sp ie szen ie pro cesu in te rn a c jo n a liz a c ji przep ływ u k a p ita łu . S p ra w ia to , że

1Por. A .Schwietert: Nouvelles locomotives en vue?, ”Le Mois Economique et Financier” 1987, 5.

(5)

2 7 2 P iotr Karpuć, M arian A. Stefański

coraz m niejsze znaczenie m a p rzy w ó d ztw o p o jedy nczego k ra ju w k s z ta łto w a niu procesów rozw oju gospodarczego.

S k utki i przebieg procesów sp o łeczn o-go sp odarczych we w sp ółczesny m świecie nie są obecnie m ożliw e do jed n o zn a czn e g o o k reślen ia. W iele kon k re tn y c h procesów decyzyjny ch w g o sp o d arce, k tó re w d oty ch czaso w y ch an a liz ach uw ażane były za włas'ciwe, stra c iło swój je d n o z n a c z n y w y m iar. P rzyczyniło się to m .in. do w zro stu niepew ności w skali g lo baln ej (św ia ta ) i przyjęło w yraz tzw. p u łap ek rozw ojow ych, tj. s y tu a c ji, w k tó ry c h p o d e jm o w ane d z ia ła n ia p rz y n o szą korzyści w k ró tk im okresie w szy stk im stro n o m , n a to m ia s t w d łu g im przed ziale czasu m og ą stw arzać (różnego ro d z a ju ) b a riery rozw ojow e. B ariery te jakk olw iek d o ty c z ą poszczeg ólny ch k ra jó w , to p rzy czy n iają się do o słab ien ia w spó łpracy m ięd zy n aro d o w ej w skali glo bal nej. P rz y k ła d e m m oże być p u ła p k a zadłużeniow a.

P ojaw ienie się p u łap ek rozw ojow ych w p ły w a n a m od yfik ację więzi m iędzy poszczególnym i k ra ja m i. R ozw iązan ie ty c h pro b lem ó w w y m ag a kom pleksow ej w spółpracy w szy stkich p a ń s tw ś w ia ta . Leży to bo w iem w w iększym lub m niejszym sto p n iu w in tere sie całej społeczności św iato w ej.

Nowe zjaw iska w zakresie w sp ó łistn ie n ia ek on om iczneg o w yw ołują ró ż n o ro d n e ten d en cje: in te g ra c y jn e i d e z in te g ra c y jn e , lib e ra liz a c y jn e i p ro tek cjo n isty czn e itp . P ro b le m a ty k ę tę sp ró b u jem y p rz ed staw ić a n a liz u ją c trzy form y w spółpracy m ięd zy n aro d o w ej, tj. w y m ian ę to w aro w ą, tra n s fe r te c h niki oraz pom oc m ięd zy n a ro d o w ą.

T em po w z ro stu w olu m en u św iatow eg o e k s p o rtu p rz ew y ższ a te m p o w zro stu p ro d u k c ji. W sk a in ik te n w ynosił w skali ro cznej w la ta c h sześćdziesią ty ch 8,5% (e k sp o rt) i 6,0% (p ro d u k c ja ), a w la ta c h sied em d z ie sią ty c h o d po w iednio 5,0% i 4,0% . W la ta c h o siem d ziesiąty ch (1980-1987) n a s tą p iło obniżenie te m p a w zro stu w olum enu e k sp o rtu do 3,0% i p ro d u k c ji do 2,5% w skali ro c z n e j.2

D y n am ik a ek sp o rtu i im p o rtu , w yższa o d te m p a w z ro stu d o c h o d u n aro d o w eg o św iadczy o p o głębiającej się w sp ó łp ra cy m ię d z y n a ro d o w e j. W sp ó łp ra ca t a o d b y w a się głównie w g ru p ie up rzem y sło w io n y ch k ra jó w ka p ita listy c z n y c h , n a k tó re w rok u 1987 p rz y p a d a ło 69,7% e k s p o rtu i 70,7% im p o rtu liczonego w w a ru n k ach fob.3 W ra m a c h w y m ian y m ięd zy n a ro d o w ej rośnie udział w yrobów przem ysłow ych. T em p o w z ro stu w o lu m en u tej g ru py tow arow ej było w yższe od ek sp o rtu ogółem o 2,0 p u n k ty p ro c e n to w e w la ta c h sześćdziesiąty ch i sied em d z ie sią ty c h o raz o 1,5 p u n k ta p ro c en to w eg o w 2J. Brzezowski: Handel światowy na fali wznoszącej, "Rynki Zagraniczne” 1988, 37, s. 3.

(6)

la ta c h 1980-1987.

R ozszerzenie a so rty m e n tu p ro d u k cji, konieczność m o d ern izacji coraz w iększej liczby w y robów , ogran iczo n a chłonność ry nk u w ew n ętrznego itp . sp ra w ia ją , że w y m ia n a tow arow a p rz e sta ła być środ kiem realizacji nadw yżek k rajo w y ch i im p o rtu p ro d u k tó w , któ ry ch nie m ożn a w ytw orzyć, a s ta je się śro d k ie m u m ięd zy n a ro d o w ien ia produ kcji.

D ostosow anie się do nowej sy tu a c ji w w ym ianie m ięd zyn aro do w ej w y m a g a re s tru k tu ry z a c ji go sp o d ark i n arodow ej, k tó ra polega z jed n ej stro n y n a tw o rz en iu dziedzin b az u jący ch n a zaaw ansow anej technologii, z d r u giej zaś n a o g ran iczen iu tra d y c y jn y c h gałęzi, tzw . przem ysłów d y m iący ch zak ład ó w . K ra je , k tó re d ec y d u ją się n a obronę tra d y c y jn y c h przem ysłów , z a n ie d b u ją rozw ój obszarów n au kochło nnych i o g ran iczają rolę w y m ian y m iędzy n aro d o w ej, co w konsekw encji prow adzi do o g ran iczen ia d y n a m ik i ro z w o ju .4

P ro ce s lib eralizacji w ym iany m iędzynarodow ej uległ zah am o w an iu w połow ie la t sied em d z ie sią ty c h . Znacznie wzrosły o graniczen ia w im p o rcie, k tó re m a ją c h a ra k te r po zatary fo w y . Szerokie i dlogookresow e sto so w an ie n a rz ę d z i p o z a ta ry fo w y c h w regulow aniu im p o rtu i o ch ron ie ry n k u k ra jo w ego p ro w ad zi do w ielu n eg aty w n y ch zjaw isk, a zw łaszcza do: p o d n iesie n ia p o zio m u cen d e talicz n y ch , bow iem koszty ochrony ry n k u w ew nętrznego p rz e rz u c a n e s ą n a kon sum entów ; do ob niżenia efektyw ności zaan g ażow an ych śro d k ó w ; d o z a h a m o w a n ia procesu re s tru k tu ry z a c ji g o sp o d ark i (n a d m ie rn a o c h ro n a stan o w isk p ra c y w b ra n żac h tra d y c y jn y c h p row adzi do zw oln ien ia rozw oju d zied zin n au k o c h ło n n y ch ); do w yw ołania tzw. ” efektu c ie p la rn ia neg o ” , k tó ry w y ra ż a się m .in. w obniżeniu się p ro inn ow acy jn ego i proefek- tyw nościow ego n a sta w ie n ia p rzedsiębiorstw ; do zw iększania się tru d n o śc i w uzy sk an iu k re d y tó w zag ran iczn y ch itp .

F irm y k ra jó w w ysoko rozw iniętych p o d e jm u ją wiele d ziała ń m ając y ch n a celu o m ija n ie b a rie r celnych i p o zatary fo w y ch w w y m ianie m ię d z y n a ro d o w ej. N ajczęściej s p o ty k a n ą fo rm ą je s t za k ład an ie filii w k ra ju tw o rz ący m b a rie ry im p o rto w e. D z ia ła n ia te p o zw alają n a um o cnienie rynków z b y tu p o p rz ez e k s p o rt w ielu d e ta li z firm m acierzy sty ch do filii oraz u trz y m y w a n ie więzi tech no logicznych m iędzy k ra ja m i w sp ó łp racu jący m i p op rzez k o rp o ra c je m ięd zy n a ro d o w e. H andel w ew n ątrz firmowy wr ra m a c h k o rp o ra cji m ię d z y n a ro d o w y c h za jm u je is to tn e m iejsce. A naliza d ziałaln ości około 800 czołow ych k o rp o ra c ji m ięd zy n aro d o w y ch p o zw ala n a u sta le n ie , że 34% h a n d lu m ięd zy n a ro d o w eg o ty ch firm p rz y p a d a n a o b ro ty w ew n ątrzfirm o w e.

4P. F. Drucker: The Changed World Economy, "Economic Im pact” , 4, 1986, s. 10.

(7)

2 7 4 P iotr K arpuś, Marian A. Stefański

W ra m a ch korp oracji d ziałających w b ra n ż a c h n au k o c h ło n n y c h h an d e l w ew nątrzfirm ow y zajm u je 43%, a w b ra n żac h tra d y c y jn y c h ty lk o 13% w y m iany m iędzynarodow ej ty ch k o rp o ra c ji.5

D rugim sposobem przezw yciężania b arie r ek sp o rto w y ch je s t w sp ó łp ra ca z firm am i krajów sto su ją cy ch ogran iczen ia. W s p ó łp ra c a ta k a p o zw ala n a zd obyw anie rynków krajów trzecich oraz ek sp o rt wielu części i p o d zesp o łó w n a bazie w łasnej technologii, a p o n a d to um o żliw ia p a rty c y p o w a n ie w ko rzyściach stw arzan y ch przez p ań stw o d la firm k ra jo w y ch .6

O m ijanie b a rie r p o za tary fo w y ch w w y m ian ie tow arow ej u p rzem y sło w ić nych krajów k ap italisty czn y c h p row ad zi do u m ię d z y n a ro d o w ie n ia p ro c esu w ytw órczego (in teg racji) dokonyw anego głównie przez k o rp o ra c je m ię d z y n a rodow e.

W ażne m iejsce w przepływ ach m ięd zy n a ro d o w y ch z a jm u je tra n s fe r technologii. S tał się on niezbędny d la rozw oju gosp o d arczeg o . Ż aden kraj św ia ta nie je s t w sta n ie tw orzyć sam o dzielnie w szy stk ich no w y ch ro zw iązań tech n iczn y ch . W y m ia n a p rzyn osi korzyści zaró w n o im p o rte ro w i in n o w acji, gdyż sk ra c a okres w p ro w ad zan ia now ych ro zw iązań do p ro d u k c ji, ja k i ek sp o rtero w i poniew aż częściowo zw raca p on iesione n a k ła d y n a b a d a n ia i p ra ce rozw ojow e, rozszerza d o stęp n o ść z a g ran icz n y ch ry n k ó w z b y tu itp . Ze sp rz e d a ż ą innow acji wiąże się częściow a u t r a t a korzyści z p o s ia d a n ia o d cinkowej wiedzy, ale p rzeciw d ziała o n a tw o rz en iu a lte rn a ty w n y c h ro z w iąza ń technologicznych.

N a o b ecn y m etap ie rozw oju inn ow acje w y k o rz y stu je się do zw ię k szan ia zdolności k o n k u ren cy jn ej w łasnej g o sp o d ark i n a ry n k u m ię d z y n a ro d o w y m . Jak k o lw iek w ysoko ro zw inięte k ra je k a p ita listy c z n e o p o w ia d a ją się za z a s a d ą w olnej k o n k u ren cji n a ry n k u tech no log ii, to każdy k raj p ro w a d zi w ła sn ą p o lity k ę tech n o lo g iczn ą, k tó ra m a zap ew nić m u sukcesy n a ry n k u m ię d z y n a ro dow ym . M ożna sform ułow ać p o g ląd , że su b w en cjon ow anie b a d a ń zw iększa ją c y c h zdolność k o n k u re n c y jn ą w łasnej p ro d u k c ji sta n o w i n o w ą form ę p ro

tekcjo n izm u państw ow ego.

T ran sfer tech n ik i w układzie m ię d zy n a ro d o w y m p rz y c z y n ia się do zw iększania za k resu w spółpracy ro z w in ię ty ch k rajó w k a p ita lis ty c z n y c h . Św iadczy o ty m d o m in a c ja tej grup y w m ię d z y n a ro d o w y m h a n d lu licen c jam i, n a k tó re p rz y p ad ło w 1980 roku 99,1% w pływ ów z e k s p o rtu i 74,1% w y d atk ó w n a im p o rt licencji w skali św iatow ej (bez w z ajem n y ch o b ro tó w

6Por. The Worlds in House Trades, ”The Econonist” , 1986.03.01.

6Por. W. O. Kistanow: Ekonomiczeskoje proniknowienije Japonii w Latinskuju

(8)

k ra jó w so c ja listy c z n y c h ).7

W sp ó łistn ien ie ś w ia ta w zakresie więzi gospodarczych ob ejm u je rów nież p o m o c m ięd zy n a ro d o w ą. P om oc ta u dzielana je s t najczęściej k ra jo m rozw i ja ją c y m się i m oże p o dlegać kontroli kierunków jej w y k o rz y stan ia. R ynki k ra jó w ro z w ija jący c h się sta n o w ią isto tn e m iejsce zby tu d la tow arów wy tw a rz a n y c h przez kraje uprzem ysłow ione. K raje słabo rozw inięte są tak że w ażn y m d o sta w c ą surow ców i artykułów rolnospożyw czych. Z e k sp o rte m d o k ra jó w słab o rozw iniętych w iążą się ulgowe k re d y ty ek spo rtow e i po m o c k ap itało w a . R o zm iary kred y tó w eksportow ych udzielan ych d la krajów ro z w ija jący c h się św iad czą o roli ty ch krajów ja k o rynków zb y tu . W yd aje się, że zm niejszenie wielkości k redytów eksporto w y ch d la krajów Trzeciego Ś w ia ta w la ta c h 1982-1986 w ynikało m .in. ze znacznego w zro stu im p o rtu S ta n ó w Z jednoczon ych w ty m okresie. M oże to św iadczyć o tra k to w a n iu k ra jó w sła b o rozw in ięty ch ja k o m iejsca zb y tu nadw yżek ek sp o rto w y ch , a n i e j a k o obszaró w w spółpracy go spodarczej.

K ra je w ysoko rozw inięte poprzez u d zielan ą pom o c re alizu ją sw oje ok reślo n e cele. P o II w ojnie św iatow ej najw iększym d o n a to re m były S ta n y Z jednoczone A m eryki. A m erykańska pom oc w y rażała się w ” P la n ie M a r s h a lla ” i m ia ła n a celu stw orzenie rynków zb y tu oraz zdobycie sojuszników m ilita rn y c h . Z chw ilą w zro stu konkurencyjności ekonom icznej E u ro p y p o m o c z o sta ła sk iero w an a do krajów rozw ijających się. Is to tn a część d oty czy p o m o cy m ilita rn e j. W rezu ltacie tej pom ocy kraje Trzeciego Ś w ia ta m iały p rz e ją ć n a siebie funkcję rynków z b y tu d la tow arów am eryk ańskich. Z asila nie k re d y to w e i d aro w izn y d la krajó w rozw ijających się nie zaw sze okazały się sk u te c z n e czego do w odem je s t pojaw ienie się nad m iern eg o zad łu żen ia. S ta b iln e są tylk o ry n k i krajów w ysoko rozw iniętych.

S tr a te g ia u d z ie la n ia pom ocy gospodarczej przez J a p o n ię stan o w i w d u że j m ierze pow ielenie m odelu am erykańskiego. J a p o n ia w roku 1985 67,8% p o m o cy skierow ała do krajów A zji P łd -W sch o d n iej. A zja bow iem p rz y c z y n iła się do sukcesu ” k ra ju w schodzącego sło ń ca” b ędąc głów nym źródłem surow ców i zasobów energetyczny ch i stan o w iąc isto tn y ry nek zb y tu . W zro st k o n k u re n c ji ze stro n y tzw . ’’czterech m ałych sm oków ” n a ry n k a ch trz e cich spow od ow ał częściowe przesunięcie jakońskiej pom ocy do in ny ch k rajó w te g o o b s z a ru . W edług obliczeń S. O k ity kraje az ja ty ck ie, łącznie z C h in am i p o tr z e b u ją ro cznie około 20 m ld dolarów , aby zrealizow ać założone plan y rozw o ju gosp o d arczeg o . W realizacji ty ch zam ierzeń is to tn ą rolę m a o d e g ra ć J a p o n ia .

7R. Rapacki: Międzynarodowy handel licencjami, "Handel Zagraniczny” 1987, z. 8, s. 24.

(9)

276 P io tr K arpuś, M arian A. Stefański

F ra n c ja i W. B ry ta n ia ud zielają pom ocy głównie sw oim tra d y c y jn y m p a rtn e ro m w śród krajów rozw ijających się. Nie m a ją je d n a k am b icji - ta k , ja k J a p o n ia - tw o rzen ia za po m o cą tego in s tru m e n tu w łasn y ch , reg io n aln y ch i zintegrow anych system ów go sp odarczych.

M u ltila te ra ln a o ficjaln a p om o c g o sp o d arcza , k tó rej u d ział w pom ocy ogółem rośnie (w 1975 r. - 29,4% , w 1980 r. - 33,3% , a w 1986 r. - 39,3% ) realizuje p o s tu la t in teg ro w an ia obszarów p ery fery jn y c h ze św iato w y m sy stem em g o sp o d arczy m .8 W y raża się to w u d zielan iu k re d y tó w ty lk o n a przedsięw zięcia m ające n a celu re s tru k tu ry z a c ję sy stem ó w ekonom icznych i sty m ulow anie w zrostu gospodarczego i e k sp o rtu . Z abezpieczen ie w łaściw ego w y k o rz y sta n ia p rz y zn an y ch środków finansow ych w y n ik a z p rz y ję te j p ro c e d u ry u d ziela n ia pom ocy.

P om oc m ięd zy n aro d o w a w p ły w a więc n a in te g ra c ję , w y w ołując w spó ł p ra c ę m ięd zy n aro d o w ą. R ów nocześnie p rz y c z y n ia się do w z ro stu k o n k u re n cji n a rynkach św iatow ych ze stro n y k rajów , k tó re w sp o só b w łaściw y w y ko rzystyw ały tę pom oc. K ra je , k tó re skonsum ow ały pożyczki zag ran icz n e zn a lazły się w tzw . p u łap ce zadłużeniow ej, a ty m sa m y m w m n iejszy m sto p n iu przyczyniły się d o w zro stu k o n k u ren cji handlow ej niż gdyb y j ą w y k o rzy stały d o rozw oju dziedzin eksp o rto w y ch .

M ięd zy n aro d o w a w sp ó łp ra ca g o sp o d arcza re alizo w an a je s t w coraz w iększym sto p n iu poprzez poszczególne firm y, k tó re w sw oich d z ia ła n ia c h k ie ru ją się przed e w szy stkim korzyściam i eko no m iczn ym i. W yw ołuje to przep ływ k a p ita łu i u m a c n ia zak res in te rn a c jo n a liz a c ji p ro d u k c ji i k a p ita łu . Je d n o c ześn ie rz ąd y poszczególnych p a ń s tw o ce n ia jąc te d z ia ła n ia m a ją n a celu obok interesów ekonom icznych ta k ż e in te re sy p o lity c z n e i społeczne. C o raz częściej z d a rz a się, że obie grup y interesó w są sp rzeczn e ze so b ą a ich s to p y s u b s ty tu c ji nie są zn a n e i u leg ają zm ianie w raz ze z m ia n ą w aru n k ó w . W zw iązku z ty m nie m o żn a p rzew idzieć, k tó ra z ty c h g ru p , tz n . p a ń stw o czy p rz ed sięb io rstw a, będzie d ec y d u ją ca przy p o d ejm o w an iu k o n k re tn y c h decyzji ekonom icznych i społecznych.

P o n a d to obserw uje się b ra k z a u fa n ia do k ap ita łu obcego z uw agi n a m ożliwość szpiegostw a przem ysłow ego i dyfuzji te c h n ik m ilita rn y c h do innych p a ń stw . P ro w ad zi to do konfliktów m iędzy in s ty tu c ja m i po szczególnych p a ń s tw , m iejscow ym k a p ita łe m i k a p ita łe m m ięd zy n a ro d o w y m . R ząd y poszczególnych k rajó w nie p o sia d a ją d o s ta te c z n e j ja s n o ś c i do ty czącej n iezbędnych d z ia ła ń , ja k ie w ty c h w a ru n k ach należy p o d ejm o w ać, tj. czy m ają um ożliw iać, w ja k im zakresie i n a ja k ic h z a s a d a c h regulow ać napływ k ap ita łu zag raniczneg o, aby nie n a ru s z a ć z b y tn io in te re su z a g ra

(10)

nicznych przedsiębiorców , a w ja k im w spom agać ekspansję z a g ran icz n ą p rz e d się b io rstw krajow ych.

SUM M ARY

Up till not a long tim e ago the national economy made use of the external bonds to solve the interior econom ic problem s. A t present, particular countries subordinate them  selves to th e dem ands of the global proce3s of the w orld’s economic developm ent. The course o f this process is determ ined by the character o f the contem porary technological progress, changes of the forms of the economic leadership in the world, and potential d evelopm ental threats resulting from the international economic cooperation.

T he new phenom ena in the sphere of economic co-existence bring about diffe rent tendencies: integrative and disintegrative, liberalizational and protectionist ones, etc. T hese problem s are presented by means o f the analysis of goods exchange, service transfer, and international econom ic aid.

The international economic cooperation is realized in wider and wider scope by particular firms and international corporations. The governm ents of particular countries support th e activity within the domain of international economic cooperation and thus they have in their consideration not only the economic but also the political and social interests o f th e country.