Geneza oraz istota foresightu regionalnego w kontekście rozwoju gospodarki turystycznej

Pełen tekst

(1)Zeszyty Naukowe nr. 825. 2010. Uniwersytetu Ekonomicznego w Krakowie. Krzysztof Borodako Katedra Turystyki. Geneza oraz istota foresightu regionalnego w kontekście rozwoju gospodarki turystycznej 1. Wprowadzenie Zmiany zachodzące w połowie XX w. związane z intensywnym rozwojem środków transportu (głównie samochodów, autokarów, kolei oraz komunikacji lotniczej) przyczyniły się, oprócz innych czynników, do dynamicznego przemieszczania się ludności w celach turystycznych1. Istniejący coraz większy popyt turystyczny koncentruje się w miejscowościach, które posiadają cechy odpowiednie do rozwoju turystyki (z uwagi na walory przyrodnicze – głównie w miejscowościach górskich, jak również walory kulturowe – w szczególności w metropoliach o dużej tradycji). W początkowym okresie rozwoju turystyki masowej popyt był na tyle duży, że miejscowości nie zabiegały o gości, z czasem jednak konkurencja zaczynała rosnąć2. Rozwój turystyki spowodował, że zaczęła ona stawać się w wielu miejscowościach, a nawet krajach, kluczowym źródłem dochodów mieszkańców i państwa, tym samym stała się przedmiotem zainteresowań coraz to większej liczby państw i znajdujących się na ich terenie miejscowości. Wysoka pozycja sektora turystycznego w gospodarce niektórych państw czy regionów spowodowała konieczność traktowania tego sektora priorytetowo względem innych dziedzin gospodarki. To szczególne traktowanie polegało mię1. Por. Ch. Cooper, J. Fletcher at al., Tourism. Principles and Practice, Longman, Essex 1998, s. 271–273. 2 Por. N. Vanhove, Economics of Tourism Destinations, Elsevier, London 2005; M. Frank, R. Govers, Integrated Quality Management for Tourist Destinations: a European Perspective on Achieving Competitiveness, Tourism Management, vol. 21, iss. 1, February 2000, s. 79–88..

(2) Krzysztof Borodako. 52. dzy innymi na większym udziale władz, w szczególności regionalnych, w określaniu kierunków rozwoju turystyki w regionie oraz w budowie sieci współpracy między kluczowymi partnerami regionalnymi w sektorze turystyki. Wsparciem działań związanych z zarządzaniem strategicznym w regionach, także w zakresie turystyki, może być proces nazywany foresightem3. Od połowy lat 90. XX w. w regionach europejskich cieszy się on coraz większym zainteresowaniem, zarówno w kręgach rządzących regionami, jak również wśród interesariuszy regionalnych. Termin ten bywa czasami tłumaczony na język polski jako „prognozowanie”, „przewidywanie” lub „antycypacja”. Z uwagi na brak jego odpowiednika w języku polskim przyjął się on w wersji oryginalnej zarówno w literaturze przedmiotu, jak również w praktyce gospodarczej. Celem pracy jest przedstawienie genezy oraz istoty procesu foresightu regionalnego jako potencjalnego narzędzia wspomagania rozwoju gospodarki turystycznej w polskich regionach. Wskazano przy tym na rodzaje rezultatów tego procesu w odniesieniu do badanego sektora. 2. Geneza oraz istota foresightu regionalnego Foresight wywodzi się z zapoczątkowanego w latach 30. XX w., a rozwijającego się w latach 50. i 60. XX w. prognozowania technologicznego4, które wyposażyło foresight w aparat narzędziowy oraz wskazało na pierwotny obszar badań foresightowych w zakresie rozwoju technologii. Prognozę technologiczną postrzegano jako narzędzie planowania technologicznego w zakresie podejmowania decyzji związanych z inwestycjami i badaniami, a także jako zewnętrzne i niezależne względem procesu decyzyjnego źródło wiedzy5. Celem prognozowania technologicznego, bardzo popularnego w Europie Zachodniej w latach 70., było przewidywanie przyszłości technologii i związanych z nią obszarów działalności gospodarczej za pomocą dominujących ilościowych technik modelowania i ekonometrii. Przedsiębiorstwa, które usiłowały posługiwać się tymi formami przewidywania przyszłych zmian w otoczeniu i prowadziły działalność na ich podstawie, często miały problemy z utrzymaniem się na rynku (z powodu niewłaściwych decyzji podjętych na bazie niewłaściwych informacji). Uznano, że błędem było założenie, iż przyszłość jest z góry zdeter3. Projekty foresightu regionalnego na całym świecie w obszarze swoich badań koncentrują się również na turystyce. Jest jednak wciąż niewiele projektów w skali regionalnej, w której jedynym punktem zainteresowań byłaby turystyka. 4 Por. R.U. Ayres, Prognozowanie rozwoju techniki i planowanie długookresowe, PWE, Warszawa 1973, s. 24. 5 F. den Hond, P. Groevewegen, Environmental Technology Foresight: New Horizons for Technology Management, „Technology Analysis & Strategic Management” 1996, vol. 8, no. 1, s. 37..

(3) Geneza oraz istota foresightu regionalnego.... 53. minowana. Zbyt duże zaufanie wobec danych ilościowych i nieuwzględnienie zmiennych warunków otoczenia lub przyjęcie ich za stałe (dla łatwości prowadzenia analiz) spowodowało, że w obliczu kryzysu naftowego w latach 70. XX w. zaczęto poszukiwać nowych form antycypacji niekwantyfikowalnych zmian w otoczeniu. W szczególności dotyczyło to badań i technologii, w których upatrywano jeden z głównych sposobów wzrostu konkurencyjności przedsiębiorstw, a tym samym regionów i państw. Granice czasowe między prognozowaniem technologicznym a procesem foresightu są bardzo niewyraźne. Za okres przełomowy można przyjąć lata 70. XX w., kiedy to pojawiły się pierwsze próby stosowania tego procesu, jednak bez użycia obowiązującej obecnie nazwy. Rozpoczęcie działań w zakresie foresightu nie oznaczało jednocześnie końca funkcjonowania prognozowania technologicznego. Wykorzystanie tych samych metod, tj. metody delfickiej, scenariuszy czy „kluczowych technologii”, może powodować trudności w rozróżnieniu poszczególnych rodzajów projektów. Można stwierdzić, że prognozowanie technologiczne było następnie jednym z etapów procesu foresightu, gdyż dostarczało ono konkretnych informacji, które następnie były wykorzystywane w tym procesie6. Należy jednakże rozwiać pewne wątpliwości dotyczące różnic między procesem foresightu a ogólnie rozumianym prognozowaniem. Pojęcie prognozowania utożsamiane jest głównie z metodami numerycznymi jako pierwotnymi dla prognozowania. Mimo dużego podobieństwa foresightu do prognozowania w zakresie stosowanej metodyki, nie są to tożsame pojęcia. Dzięki zasadom foresightu możliwe jest badanie zjawisk, które w opinii innych osób są dopiero marzeniami, a po pewnym czasie stają się rzeczywistością7. Należy także zwrócić uwagę na podstawową cechę odróżniającą foresight od prognozowania – jest nią nastawienie wobec przyszłości. Prognozowanie przyjmuje raczej formę pasywną, opisową, bada i analizuje naukowo opracowaną ścieżkę przyszłości, podczas gdy foresight ma charakter wyjątkowo aktywny – sprawdza, do jakich następstw mogą prowadzić poszczególne zmiany w turystyce i jakie opcje wyboru działania doprowadzą do alternatywnego rozwoju przyszłości sektora turystyki – pożądanej przyszłości. Wyróżnikiem foresightu, spośród innych metod badania przyszłości turystyki, jest następujące w końcowej jego fazie „działanie” polegające na wdrożeniu wypracowanych wyników w politykę rozwoju sektora turystycznego. Foresight wyróżnia się również od prognozowania istotną cechą, tj. budową kultury myślenia o przyszłości turystyki wśród interesariuszy w regionie. 6. Por. K. Borodako, Zastosowanie foresightu w antycypowaniu zrównoważonego rozwoju wybranych regionów europejskich. Maszynopis pracy doktorskiej, Kraków 2007, s. 61–65. 7 Przykładowo na początku XIX w. światowej sławy astronom S. Newcomb wyraził słynną w ówczesnych czasach opinię, że latanie jest jednym z rodzajów problemów ludzkości, których człowiek nigdy nie pokona..

(4) Krzysztof Borodako. 54. Można powiedzieć, że w wypadku badania przyszłości żadna metoda nie jest dobra, jeśli jest stosowana w izolacji od innych. Badania ilościowe, takie jak ekstrapolacja, szeregi czasowe, analiza trendu mogą wydawać się przydatne, jeśli dysponuje się surowymi danymi liczbowymi. W odniesieniu zaś do danych jakościowych nie mają one już znaczenia przy weryfikowaniu określonej hipotezy. Aby oddać naturę przyszłości8 rozwoju turystyki, surowe analizy ilościowe wymagają dodania do nich kontekstu oraz interpretacji w świetle przyjętej konstrukcji przyszłości, natomiast same założenia muszą zostać sprawdzone pod względem adekwatności przyjętych trendów oraz uwzględnionych niestacjonarnych zmian. W opinii R.A. Slaughtera, prognozowanie może przyczynić się do zrozumienia przyjętych w świecie wartości, a nawet tego, jak należy rozwiązać niektóre nurtujące ludzkość problemy. Pewne pytania, zagadnienia wiążą się jednak ze złożonością społecznej i ludzkiej natury i wtedy „prognozowanie zachowuje milczenie w trudnym położeniu ludzkości9”. Z uwagi na posiadanie przez rządy państw pokaźnego budżetu przeznaczonego na inwestycje w zakresie badań i rozwoju (B+R) (przy znacznym udziale nakładów kierowanych na badania nad nowymi technologiami), zaczęto poszukiwać metody określenia priorytetów inwestycyjnych i maksymalizacji efektów z wydawanych środków finansowych. Poszukiwanie najbardziej opłacalnych obszarów badań i inwestycji stało się pilną potrzebą z uwagi na rosnącą konkurencję międzynarodową i specjalizację poszczególnych dziedzin nauki. Próbą rozwiązania tego problemu było zastosowanie przez państwa, a dokładniej agencje lub organizacje rządowe odpowiedzialne za kreowanie rozwoju technologii, foresightu technologicznego. Lata 80. i 90. XX w. to czas intensywnej wymiany doświadczeń i zdobywania wiedzy o procesach foresightu na całym świecie celem doskonalenia własnych przedsięwzięć. W Unii Europejskiej w ostatnich dwóch dekadach XX w. wzrastała rola regionów. Podejście regionalne zdobywało coraz więcej zwolenników w kręgach politycznych, naukowych, a także gospodarczych. Regiony zaczęły być postrzegane jako kluczowe w rozwoju państw Unii. Polska uwzględniając zmiany, jakie zachodziły w Unii, mając na względzie przyszłe przystąpienie do grona państw członkowskich, przeprowadziła również odpowiednie reformy administracyjne i instytucjonalne. Wydzieliła regiony na tyle silne, aby były zdolne do autonomicznego, właściwego zarządzania zasobami, absorpcji funduszy unijnych, konkurencji o nie, a przede wszystkim kreowania rozwoju społeczno-gospodarczego na własnym obszarze, w tym również w sektorze turystycznym. 8. E. Blass, Researching the Future: Method or Madness, „Futures” 2003, vol. 35, no. 10, s. 1041–1042. 9 R.A. Slaughter, From Forecasting and Scenarios to Social Construction: Changing Methodological Paradigms in Futures Studies, 2002, maszynopis..

(5) Geneza oraz istota foresightu regionalnego.... 55. Wzrost znaczenia regionów i tym samym ich władz w tworzeniu polityki regionalnej Unii Europejskiej przyczynił się do poszukiwania przez władze zwierzchnie – unijne oraz narodowe, ale przede wszystkim regionalne – optymalnych narzędzi wspomagania zarządzania turystyką na poziomie regionalnym. Odbywało się to równocześnie ze zmniejszaniem dysproporcji rozwoju gospodarczego między tworzącymi ją regionami w zjednoczonej Europie. O ile średni poziom życia w każdym kraju wiązał się z makroregionami bogatymi i biednymi (a tym samym nie obrazował prawdziwych „obszarów biedy”), o tyle porównanie na poziomie regionów dawało pełniejszy obraz rejonów wymagających szczególnego wsparcia w skuteczniejszym zarządzaniu w jednostkach terytorialnych. Na tle systematycznie rosnącego znaczenia regionów w Europie zaczęto przenosić doświadczenia narodowego foresightu na poziom regionalny, koncentrując się również na sektorze turystycznym. Do dynamicznego rozwoju wielu regionów turystycznych przyczynił sie również wspomniany wcześniej EFRR, finansując projekty wykorzystujące foresight. Ukształtowanie charakteru foresightu nastąpiło w wyniku zbieżności trzech silnych tendencji ostatniej dekady XX w. Tendencje te zachodziły w trzech obszarach: planowaniu strategicznym w regionach, rozwoju polityki regionalnej oraz rozwoju studiów przyszłości (por. rys. 1)10. O ile w początkowej fazie foresightu powstawał on wskutek oddziaływania trzech obszarów, o tyle w ostatnich latach można jednoznacznie stwierdzić, że kierunek oddziaływania jest odwrotny. To foresight ma bardzo silny wpływ na kształtowanie się procesów planowania strategicznego turystyki w regionach, tworzenia polityki turystycznej na poziomie regionów oraz rozwoju badań nad przyszłością (co zostało zaznaczone strzałkami na rys. 1). W połowie lat 90. XX w. w krajach Europy Zachodniej następowały w polityce regionalnej (traktowana jako polityka intraregionalna) zmiany. Dominująca rola małej grupy osób zaczęła ustępować na rzecz szerokiej partycypacji zarządzających regionami. Ta grupa była dotychczas powszechnie uważana i postrzegana jako „elita” podejmująca właściwe i tym samym optymalne decyzje strategiczne w regionach. To przekształcenie nastąpiło od zarządzania określanego „góra – dół”, w kierunku tzw. podejścia „dół – góra”. Tego rodzaju zmiana w podejściu prowadziła do większej demokratyzacji działań regionalnych, której towarzyszyła jednocześnie legitymacja dla wielu środowisk interesariuszy w procesach tworzenia polityki rozwoju turystyki w regionach. Punktem wyjścia takich przekształceń była opinia, że to nie rządowe lub regionalne organy władzy mają największą wiedzę, co jest najlepsze dla sektora turystyki w regionie, ale sami interesariusze regionalni, dlatego w najbardziej optymalny sposób powinni oni określać swoje potrzeby, ale przede wszystkim 10. A Practical Guide to Regional Foresight, FOREN, Foresight for Regional Development Network, European Communities, 2001, s. 5..

(6) Krzysztof Borodako. 56. powinni dzielić się swoją rozległą wiedzą o turystyce z decydentami. Przekształcenia te odpowiadały jednocześnie rosnącej złożoności otoczenia w skali regionu i jednocześnie wymagały poszukiwania przez partnerów regionalnych metod eksploracyjnych i wykorzystujących wiedzę..

(7) . " !

(8)

(9) " . . "#

(10) !

(11)

(12) " . Rys. 1. Obszary prowadzące do powstania i rozwoju foresightu regionalnego oraz jego wpływ na ich przyszłość w sektorze turystyki Źródło: opracowanie własne.. Istotą foresightu regionalnego jest to, że studia przyszłości nie powinny tylko prognozować, wręcz przeciwnie, poprzez przedstawianie różnych wizji przyszłości turystyki powinny przyjąć optymalną strategię polityki sektora turystyki w regionie oraz mobilizować aktorów społecznych do uczestnictwa w rozwoju długookresowym turystyki. Nie chodzi zatem o ogólną prognozę, jak będzie kształtować się turystyka w regionie za kilkanaście czy więcej lat, ale w wypadku zastosowania foresightu regionalnego w turystyce – o identyfikację kluczowych zjawisk (z uwzględnieniem powstawania nowych technologii), które mogą mieć istotny wpływ na rozwój turystyki w regionie11. Foresight zastosowany w odniesieniu do turystyki na poziomie regionu należy do grupy badań złożonych i obarczonych dużym ryzykiem błędu ze względu na antycypowanie przyszłości sektora przy uwzględnieniu licznych oddziałujących 11. Por. The Future Belongs to Those who… a Guide for Thinking about the Future, Institute for Alternative Futures, Institute for Alternative Futures, Alexandria 2003, www.altfutures.com, s. 8 (15.06.2004 r.)..

(13) Geneza oraz istota foresightu regionalnego.... 57. czynników: społecznych, technologicznych, ekonomicznych, ekologicznych i politycznych – STEEP (STEEP – social, technological, economical, ecological, political). Badania foresightowe rodzą z natury konflikty, gdyż biorą w nich udział przeciwstawne grupy interesu z różnymi wizjami, celami i oczekiwaniami12. W Unii Europejskiej foresight został już wdrożony w wielu krajach i ich regionach. Należy zwrócić uwagę, że foresight zastosowany w danym kraju nie może być automatycznie wykorzystany w wypadku regionów wchodzących w jego skład. Należy zachować pewną zgodność kierunków, wykluczając tym samym przeciwstawne zamierzenia w państwie i regionie. Każdy region ma inne uwarunkowania zewnętrzne – inne otoczenie, potencjał oraz powinien realizować cele strategiczne właściwe sobie, wspólnie uzgodnione wśród partnerów regionalnych. W skali europejskiej zostało przeprowadzonych już wiele programów foresightu narodowego (m.in. w Wielkiej Brytanii, Niemczech, Francji, Szwecji, Hiszpanii, Austrii, Węgrzech i Czechach). Foresight narodowy w Polsce został rozpoczęty po raz pierwszy w 2003 r. programem pilotażowym, a w 2006 r. uruchomiony został właściwy program pod nazwą Narodowy Program Foresight Polska 2020. Najprostszą definicją foresightu jest określenie tego procesu jako otwarcie na przyszłość turystyki z wykorzystaniem wszystkich możliwych środków, rozwój opinii na temat przyszłych opcji, wersji przyszłości, a następnie wybór jednej z nich13. Pojęcie foresightu do opisu badania przyszłości w ujęciu strategicznym zostało po raz pierwszy zastosowane przez J.F. Coatesa14. Zdefiniował on je jako proces, w którym dochodzi do pełnego zrozumienia sił kształtujących odległą przyszłość i który powinien być brany pod uwagę w formułowaniu polityki, planowaniu i podejmowaniu decyzji. Foresight można również zdefiniować jako próbę kolektywnego antycypowania ważnych czynników i zagrożeń, które mogą wpływać na przyszłość społeczeństwa15 i (lub) wybranych sektorów gospodarek regionalnych, takich jak na przykład turystyka. Do tej pory grupowe prognozy koncentrowały się na rozwoju technologii, a nie na szerszych zagadnieniach, takich jak akceptacja, użyteczność, właściwość, hierarchia ważności. W konse12. O. Saritas, M.A. Oner, Systemic Analysis of UK Foresight Results Joint Application of Integrated Management Model and Roadmapping, „Technological Forecasting & Social Change”, vol. 71, no. 1, s. 28. 13 Por. R.A. Slaughter, The Foresight Principle: Cultural Recovery in the 21st Century, Adamantine, London 1995, s. 1. 14 J.F. Coates, Foresight in Federal Government Policy Making, „Futures Research Quarterly” 1985, no. 1, s. 30. 15 D. Loveridge, P. Street, Inclusive Foresight, PREST Discussion Paper Series, Paper 03-13, PREST, University of Manchester, Manchester 2003, http://les.man.ac.uk/PREST, s. 4 (20.03.2005)..

(14) Krzysztof Borodako. 58. kwencji początkowo naturalne dla foresightu było wykorzystywanie wielu procesów i metod używanych w prognozowaniu technologicznym. Foresight regionalny umożliwia także dialog pomiędzy uczestnikami badań i tworzy ramy komunikacji oraz dzielenia się opiniami na temat możliwych ścieżek rozwoju turystyki w przyszłości regionu. Odbieranie foresightu jako procesu wpływającego na przyszłe zdarzenia i stosowanie w nim aktywnej postawy uczestników wobec zmian w sektorze turystyki ma w praktyce większą użyteczność niż próby przewidywania, prognozowania przyszłości z określoną dokładnością16. Foresight regionalny można także zdefiniować jako proces budowania wizji rozwoju turystyki oparty na gromadzeniu wiedzy kluczowych interesariuszy regionalnych, jednocześnie charakteryzujący się systematycznością działań (cyklicznością), zastosowaniem partycypacyjnych metod badawczych, budową sieci partnerskich, a przede wszystkim podejmowaniem wiążących decyzji i w ich konsekwencji działań. Kluczowe w tym działaniu jest podjęcie kroków zmierzających do implementacji otrzymanych wyników oraz wykorzystania wygenerowanej wiedzy przez partnerów regionalnych w sektorze. Należy pamiętać o zakresie projektu, perspektywie czasowej, wybranej metodologii oraz późniejszym działaniu. Foresight nie musi być bardzo kosztowny, jak również nie musi odnosić się do bardzo odległej perspektywy czasowej (jednak z założenia powinien on być ukierunkowany na badania w średniej lub długiej perspektywie). O tym wszystkim decydują organizatorzy oraz włączeni w projekt partnerzy regionalni. Najważniejsze jest jednak to, że foresight musi zakończyć się działaniem, bez niego staje się jedynie badaniem przyszłości, próbą jej przewidywania. Czym jest foresight dla regionu turystycznego? Region to terytorium, na którym zachodzą różne procesy, np.: społeczne, gospodarcze, polityczne, technologiczne. Organizacje wpływające na rozwój, przyszłość turystyki w regionie podejmują się opracowywania strategii, która ma pozwolić sektorowi turystycznemu optymalnie wykorzystać jego potencjał. Konkurencja między regionami w skali państwa lub coraz częściej kontynentu a nawet świata powoduje, że zrównoważony rozwój oparty na wiedzy, know-how, innowacyjności i dużym doświadczeniu może przyczynić się do sukcesu turystyki w danym obszarze. Foresight jest narzędziem, dzięki któremu wszyscy kluczowi partnerzy w regionie debatują o przyszłości sektora, w kontekście identyfikacji jego słabych i silnych stron oraz szans i zagrożeń pochodzących z otoczenia. Wzrasta tym samym świadomość partnerów co do potencjalnych, a jednocześnie pożądanych, kierunków rozwoju turystyki. Dodatkowo uzyskuje się konsensus co do priorytetów rozwoju turystyki w regionie, a także zostaje stworzona sieć współpracy partnerskiej 16. D. Barker, D.J.H. Smith, Technology Foresight Using Roadmaps, „Long Range Planning” 1995, vol. 26, no. 2, s. 21..

(15) Geneza oraz istota foresightu regionalnego.... 59. w ramach turystyki, która jest podstawą do wspólnego budowania w przyszłości bardziej konkurencyjnej gospodarki. Foresight dysponuje również odpowiednimi metodami pozwalającymi na generowanie alternatywnych możliwości rozwoju w przyszłości. Istotne jest to, że foresight jest procesem cyklicznym, czyli rozpoczęte badania muszą być sukcesywnie powtarzane, aktualizowane wobec zachodzących zmian. Dochodzi więc do ciągłej kontroli nad zamierzeniami, osiągnięciami i wynikami uzyskanymi dzięki implementacji wypracowanych rezultatów foresightu. W 2005 r. sieć polskich regionalnych strategii innowacji INTEGRIS stała przed wyzwaniem, jakim było zastosowanie dotychczasowych doświadczeń i wiedzy do przygotowania i ewentualnego przeprowadzenia foresightu w regionach na bazie opracowanych strategii innowacji. Pięć realizowanych strategii (finansowanych w ramach Piątego Programu Ramowego Badań i Rozwoju Technologicznego Unii) oraz siedem kolejnych zaakceptowanych projektów stanowiło podstawę dla prac badawczych prowadzonych przez grupę roboczą FOR-RIS w ramach Inicjatywy Komisji Europejskiej pod nazwą Blueprints for Foresight Actions in the Regions. Zadanie tej grupy (jednym z jej członków był również autor pracy) polegało na wykorzystaniu doświadczenia uczestniczących partnerów oraz ekspertów w dziedzinie foresightu, do opracowania wytycznych, ogólnych zaleceń i wskazówek dla wszystkich regionów w Europie, które staną przed decyzją rozpoczęcia i wdrażania foresightu w kontekście opracowanych lub przygotowywanych Regionalnych Strategii Innowacji. Przykład dotyczący strategii innowacji w regionach został przytoczony, wskazując na istniejącą analogię w polskich regionach, które opracowały w przeszłości strategie rozwoju turystyki i na ich bazie powinny rozpocząć realizację projektów foresightu regionalnego w tym sektorze. Jest to tym bardziej uzasadnione i ułatwione, że wtórne źródła informacji mogą zostać wykorzystane w fazie przygotowawczej projektu przy jednoczesnej szerokiej partycypacji interesariuszy regionalnych z sektora turystycznego. 3. Rodzaje wyników foresightu regionalnego w turystyce Wykorzystanie foresightu regionalnego w rozwoju turystyki prowadzi do wypracowania wyników, które powinny istotnie oddziaływać na kreowanie przyszłości tego sektora gospodarki. Zastosowanie foresightu regionalnego w turystyce musi być zawsze związane z osiągnięciem określonych celów oraz wypracowaniem pożądanych przez partnerów regionalnych wyników. Należy mieć na uwadze, że przy właściwym dla tego rodzaju projektów układzie metod, celów, składzie interesariuszy regionalnych oraz sposobach zarządzania projektem, powinno się doprowadzić do powstania konkretnych dla sektora turystyki.

(16) Krzysztof Borodako. 60. rezultatów. W literaturze przedmiotu dzieli się je na dwie kategorie: rezultaty formalne oraz nieformalne (por. rys. 2). REGION Proces foresightu regionalnego w turystyce. Rezultaty formalne. Rezultaty nieformalne. SEKTOR TURYSTYKI. Rys. 2. Rodzaje wyników foresightu regionalnego w turystyce Źródło: opracowanie własne.. Najważniejsze jest wypracowanie w drodze konsensusu między partnerami z sektora turystycznego priorytetów rozwoju turystyki w regionie (przyjmują one postać rezultatów formalnych). W tym miejscu należy podkreślić wagę takiego działania, ponieważ do projektu powinni zostać zaproszeni przedstawiciele kluczowych grup interesu z sektora turystycznego, tj. przedstawiciele branży hotelarskiej, biur podróży, touroperatorów, agencji turystycznych, firm transportowych (zarówno przewoźników autokarowych, jak również linii lotniczych). Zaproszeni powinni również zostać reprezentanci najważniejszych obiektów kulturalnych oraz turystycznych (będących wizytówką regionu), pracownicy urzędów miejskich i powiatowych odpowiedzialnych za kreowanie rozwoju turystyki, firmy doradcze specjalizujące się w zakresie wspierania rozwoju turystyki, przedstawiciele pilotów i przewodników turystycznych, a także przedstawiciele środowisk naukowych związanych z turystyką i rekreacją. Uzyskanie porozumienia w tak szerokim gronie interesariuszy odnośnie do priorytetowych działań w turystyce w perspektywie najbliższych kilkunastu lat jest wyraźnym i jednoznacznym zaleceniem dla władz regionalnych. One także powinny uczestniczyć w pracach foresightu regionalnego jako partner projektu lub jego uczestnik, wykorzystując efekty prowadzonych badań. Zastosowanie foresightu regionalnego w turystyce powinno sprowadzać się również do lepszego poznania opinii oraz oczekiwań kluczowych aktorów społecznych. Realizacja przedsięwzięcia typu foresight powinna umożliwić wykorzystanie w regionie wiedzy podmiotów gospodarczych z sektora turystycznego przez władze regionalne oraz MSPT (małe i średnie przedsiębiorstwa turystyczne). Należy podkreślić, że oczekiwania partnerów.

(17) Geneza oraz istota foresightu regionalnego.... 61. regionalnych muszą stanowić konstruktywny zestaw wybranych wspólnie priorytetów, na których powinny koncentrować się działania władz regionalnych oraz innych kluczowych instytucji funkcjonujących w sektorze. Do grupy drugiej rezultatów foresightu regionalnego wykorzystanego w obszarze turystyki zalicza się tzw. rezultaty nieformalne. Analizując liczne projekty foresightowe w Europie (z różnych dziedzin), można zauważyć, że ich organizatorzy podkreślają dominujące znaczenie dla regionu rezultatów nieformalnych. Do rezultatów nieformalnych należy zaliczyć: tworzenie partnerskich sieci współpracy w obszarze turystyki oraz wykorzystywanie wygenerowanych zaleceń przy pracach związanych z przygotowywaniem strategii rozwoju przedsiębiorstw i instytucji działających w sektorze turystyki. Wiedza o przyszłych zjawiskach, trendach, zachowaniach podmiotów rynkowych lub zastosowanych technologiach w turystyce pochodząca od partnerów może być bardzo pomocna w planowaniu rozwoju. Atutem procesu foresightu regionalnego w sektorze turystyki dla decydentów jest zwiększenie zainteresowania się przyszłością sektora przez wiele podmiotów gospodarczych i społecznych. Zachęcenie do udziału w przedsięwzięciu określanym foresightem pozwoli dodatkowo na wykorzystanie dużej wiedzy wielu osób z zakresu funkcjonowania turystyki w Krakowie wraz z obszarem metropolitalnym, a także w Małopolsce. 4. Podsumowanie Proces foresightu regionalnego zaczął się dynamicznie rozwijać dopiero w latach 90. XX w., a jego adaptacja w sektorze turystycznym rozpoczęła się na początku XXI w. Z tego powodu zarówno w Polsce, jak również w wielu krajach europejskich ta tematyka jest wciąż mało znana. Obserwuje się na świecie wciąż nieliczne inicjatywy regionalne organizacji foresightu regionalnego w turystyce. W Polsce badania sektora turystycznego w ramach procesu foresightu miało miejsce dopiero w trakcie pierwszych projektów foresightu regionalnego w latach 2006–200817. Spośród ośmiu projektów tego typu tylko cztery obejmowały w różnym (najczęściej małym) zakresie tematykę turystyki i (lub) rekreacji. Analizując rosnącą liczbę projektów foresightu regionalnego w odniesieniu do wielu sektorów, należy się spodziewać również dużego zainteresowania foresightem w turystyce. Głównymi inicjatorami działań foresightowych powinni być branżowi liderzy oraz decydenci regionalni. Wiedza zebrana w ramach foresightu powinna być dostarczona podmiotom uczestniczącym w procesie zarządzania 17. Więcej: K. Borodako, Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu, Konferencja Spójności Narodowego Programu Foresight Polska 2020 z projektami foresightu regionalnego i branżowego, Warszawa, 13 listopada 2007 r..

(18) 62. Krzysztof Borodako. obszarami recepcji turystycznej. Wypracowane w projektach rodzaje efektów zależą od zakładanych celów foresightu w turystyce. Uzyskane informacje powinny pomóc decydentom i innym interesariuszom tego sektora w budowaniu najkorzystniejszego kierunku rozwoju turystyki w regionie. Zdobycie takiej wiedzy jest konieczne wobec rosnącej silnej konkurencji innych obszarów recepcji turystycznej z całego świata. Literatura A Practical Guide to Regional Foresight, FOREN, Foresight for Regional Development Network, European Communities, 2001. Ayres R.U., Prognozowanie rozwoju techniki i planowanie długookresowe, PWE, Warszawa 1973. Barker D., Smith D.J.H., Technology Foresight Using Roadmaps, „Long Range Planning” 1995, vol. 26, no. 2. Blass E., Researching the Future: Method or Madness, „Futures” 2003, vol. 35, no. 10. Borodako K., Projekty foresightu regionalnego w Polsce. Diagnoza stanu, Konferencja Spójności Narodowego Programu Foresight Polska 2020 z projektami foresightu regionalnego i branżowego, Warszawa, 13 listopada 2007 r. Borodako K., Zastosowanie foresightu w antycypowaniu zrównoważonego rozwoju wybranych regionów europejskich. Dysertacja doktorska, Kraków 2008. Coates J.F., Foresight in Federal Government Policy Making, „Futures Research Quarterly” 1985, no. 1. Cooper Ch., Fletcher J., at al., Tourism. Principles and Practice, Longman, Essex 1998. Den Hond F., Groevewegen P., Environmental Technology Foresight: New Horizons for Technology Management, „Technology Analysis & Strategic Management” 1996, vol. 8, no. 1. Frank M., Govers R., Integrated Quality Management for Tourist Destinations: a European Perspective on Achieving Competitiveness, Tourism Management, vol. 21, iss. 1, February 2000. Loveridge D., Street P., Inclusive Foresight, PREST Discussion Paper Series, Paper 03-13, PREST, University of Manchester, Manchester 2003, http://les.man.ac.uk/PREST (20.03.2005). Saritas O., Oner M.A., Systemic Analysis of UK Foresight Results Joint Application of Integrated Management Model and Roadmapping, „Technological Forecasting & Social Change”, vol. 71, no. 1. Slaughter R.A., From Forecasting and Scenarios to Social Construction: Changing Methodological Paradigms in Futures Studies, 2002, maszynopis. Slaughter R.A., The Foresight Principle: Cultural Recovery in the 21st Century, Adamantine, London 1995..

(19) Geneza oraz istota foresightu regionalnego.... 63. The Future Belongs to Those who… a Guide for Thinking about the Future, Institute for Alternative Futures, Institute for Alternative Futures, Alexandria 2003, www. altfutures.com (15.06.2004 r.). Vanhove N., Economics of Tourism Destinations, Elsevier, London 2005. The Genesis and Essence of Regional Foresight – the Example of the Tourist Industry This article presents the genesis and essence of the process of regional foresight in tourist industry development in a region. The observations are accompanied by a presentation of two results of the use of foresight, which should have a crucial influence on the development of a regional tourist industry implementing project foresight. Results of the research can be taken as the key factors enabling gradual changes in the region’s tourism..

(20)